Think globally, act locally

Transcriptie

1 PEFC/ Voor duurzaam bosbeheer Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Think globally, act locally

2 Deze praktische gids heeft als doel de lokale overheden een werkinstrument aan te reiken om de eis naar gelabeld hout of papier te integreren in overheidsopdrachten. De aanbestedende overheid vindt in deze gids naast achtergrondinformatie over duurzaam bosbeheer, vooral praktische tips om zelf aan de slag te gaan en de verschillende stappen om te komen tot een duurzame aanbesteding van gelabeld hout of papier. U vindt er antwoorden op vragen zoals Hoe kan ik PEFC opnemen in bestekken of prijsaanvragen? Hoe kan ik nagaan of producten PEFC-gecertificeerd zijn? Welke gelabelde producten zijn er beschikbaar op de markt?... Achterin vindt u eveneens een lijst met alle gecertificeerde Belgische bedrijven (op datum van uitgifte van deze gids). Uiteraard is deze lijst onderhevig aan wijzigingen in de tijd. Voor een laatste update verwijzen we u graag naar onze website Op regelmatige basis zullen we u ook een actuele lijst opsturen die u dan achterin deze gids kunt bewaren. We wensen u alvast veel succes met uw duurzame projecten! Aarzel niet om ons te contacteren indien u begeleiding op maat wenst. Duurzame groeten, Het team van PEFC Belgium vzw

3 INHOUD Foto s kaft : Fotolia.com ChantalS (potloden) Robert Cocquyt (houd) Kati Molin (papier) Vitaliy Pakhnyushchyy (boom) Het belang van de bossen 4 Wat is PEFC? 5 Duurzaam bosbeheer 5 De PEFC-criteria voor duurzaam bosbeheer 6 Hoe werkt de certificatie? 6 Lokale overheden en duurzaamheid 7 Duurzame aanbestedingen 7 Bestaande richtlijnen/initiatieven 7 Federaal 7 Vlaanderen 7 Brussel 7 Wallonië 7 Vooraleer u zelf aan de slag gaat 8 PEFC opnemen in uw bestek of prijsaanvraag 8 Hoe nagaan of de producten PEFC-gecertificeerd zijn? 1 10 Het PEFC-logo op een product 10 Een kopie van het Chain of Custody-certificaat 12 Het nakijken van de facturen 13 Sensibilisering van de inwoners 14 Beleidsverklaring duurzame aankopen 15 Duurzame hout- en papierproducten 16 Welke producten beschikbaar op de markt? 16 Waar leveranciers vinden? 17 Frequently asked questions 18 BIJLAGE NUTTIGE ADRESSEN PEFC Belgium. All rights reserved. Versie 2012

4 Het belang van de bossen Het belang van de bossen De bossen maken een belangrijk deel uit van onze planeet : ongeveer één derde van de wereldbosoppervlakte is bedekt door bossen ; hebben een zuiverende functie : bomen nemen CO 2 op en geven zuurstof af door het proces van de fotosynthese ; zijn cruciaal voor het leven op aarde : bossen bevatten zo n 80% van de biodiversiteit op het land ; hebben een onvervangbare rol in het leven van de mens : voor recreatie, maar zeker ook als bron van voedsel en als economische factor. De grondstof hout zorgt namelijk voor werkgelegenheid en inkomsten voor miljoenen mensen. En zo kunnen we nog wel even doorgaan Maar de bossen staan onder druk. In heel wat delen van de wereld verdwijnt de bosoppervlakte met rasse schreden onder andere door slecht bestuur, ontbossing ten voordele van landbouw, mijnbouw en veeteelt, Dit heeft verstrekkende gevolgen, zoals erosie en overstromingen, het verdwijnen van planten- en diersoorten, moeilijke leefomstandigheden voor de lokale bevolking en draagt bij tot de klimaatverandering. Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Jean Michel Clajot 4

5 Wat is PEFC? PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification Schemes) is een niet-gouvernementele milieuorganisatie die ontstond in Het was oorspronkelijk een Europees initiatief, maar kende al snel uitbreiding over de hele wereld. Momenteel is PEFC actief in 35 landen wereldwijd, goed voor meer dan 240 miljoen hectare gecertificeerde bosoppervlakte. Het PEFC-label is een milieuvriendelijk label dat aanduidt dat een product (hout of papier of afgeleiden) zijn herkomst heeft in duurzaam beheerde bossen. De certificatie gebeurt door een onafhankelijk derde partij. Deze oefent controles uit in bossen (bosbeheer) en bedrijven langsheen de hout- of papierketen (opvolging van de houtstromen). Duurzaam bosbeheer Bossen die duurzaam beheerd worden, streven naar een evenwicht tussen de ecologische, sociale en economische functies van het bos. Sociaal Biodiversiteit Ecologisch Bescherming van waardevolle habitats Bescherming van water en grond Regeneratie na het oogsten LEEFBAAR Gezondheid en veiligheid Respect voor de rechten van de mens en het werk Respect voor tradities en culturele rechten Veelvoudig gebruik van de bossen DUURZAAM billijk UITVOERBAAR Economisch Werk voor lokale bevolking Haalbare zakelijke operaties Inkomsten voor boseigenaars Inkomsten voor lokale gemeenschappen Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Wat is PEFC? 5

6 Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Wat is PEFC? 6 De PEFC-criteria voor bosbeheer De PEFC-boscertificatie garandeert dat de bossen duurzaam beheerd worden. Bij het opstellen van de criteria worden alle actoren van het bos betrokken: bosgebruikers, boseigenaars, wetenschappers, de industrie en milieuverenigingen. Hieronder vindt u, uit de 76 algemene principes, enkele voorbeelden. Een aantal van die basisprincipes worden aangepast aan de lokale situatie van een land. Verbod op bosconversies Het uitsluiten van plantages die ontstaan uit bosconversies Verbod op gevaarlijke chemische producten Bescherming van belangrijke ecologische zones in bossen Verbod op genetische modificatie Erkenning van de Verklaring van de Verenigde Naties over de rechten van de autochtone bevolking en de ILO Conventie 169 betreffende de inheemse bevolking en stammen Acties ondernemen om de lokale bevolking en de betrokken partijen te raadplegen Hoe werkt de certificatie? Certificaten worden uitgereikt door onafhankelijke controleorganisaties die op het terrein nagaan of er voldaan wordt aan de criteria, vooropgesteld door PEFC. Er zijn twee soorten certificaten. Enerzijds het boscertificaat, dat garandeert dat een bos duurzaam beheerd wordt, en anderzijds het Chain of Custody-certificaat (controleketencertificaat), dat toegekend wordt aan bedrijven in de hout- en papierketen. Belangrijk is hier dat elk bedrijf in de schakel over zo n certificaat dient te beschikken opdat het eindproduct het label mag dragen. Het gaat hier dus om een gesloten controleketen. PEFC is uitgegroeid tot het grootste boscertificatiesysteem ter wereld. Meer dan tweederde van de gecertificeerde bosoppervlakte wereldwijd draagt het PEFClabel. Ook op lokaal niveau vindt u een groot aandeel PEFC-hout. Boscertificaat Controleketen Controleketen Controleketen Controleketen

7 Lokale overheden en duurzaamheid Voor lokale overheden is er een belangrijke rol weggelegd op vlak van duurzaam aankopen, sensibilisering en het behoud van het eigen bospatrimonium. Hieronder beschrijven we stap voor stap hoe een lokale overheid kan komen tot duurzame aankopen van hout en papier en hoe ook inwoners gestimuleerd kunnen worden om te kiezen voor duurzame producten. Luc Gordts Duurzame aanbestedingen Bestaande richtlijnen/initiatieven Federaal De federale overheid heeft een omzendbrief voor de aankoop van duurzaam hout voor al haar overheidsdiensten. Daarin krijgt ook PEFC-hout een belangrijke plaats. Daarnaast werd een sectorieel akkoord ter verhoging van het aanbod houtproducten uit duurzaam beheerde bossen getekend tussen de houtsector en de Minister van Klimaat en Energie. Dit akkoord heeft als objectief om het aandeel duurzaam hout op de Belgische markt tegen 2018 te verhogen tot 35%. Vlaanderen De Vlaamse overheid ontwikkelde de Samenwerkingsovereenkomst Leefmilieu waarin duurzaam hout aan bod komt. Hout met een PEFC-label geldt er als garantie. De Samenwerkingsovereenkomst is een soort contract tussen de Vlaamse overheid en de lokale overheden. Reeds 272 Vlaamse steden, gemeenten en provincies ondertekenden deze overeenkomst. Verder ontwikkelde de Vlaamse overheid in het kader van het eerste Vlaams actieplan duurzame overheidsopdrachten een fiche hout met duurzaamheidscriteria die in het bestek kunnen worden opgenomen. De fiche kunt u opvragen bij het Agentschap voor Natuur en Bos. Brussel Het Brussels gewest reikt premies uit aan inwoners die nieuwe houten ramen plaatsen, als deze voorzien zijn van een label voor duurzaam bosbeheer, zoals PEFC. De bonus bedraagt 50 euro per m² glasoppervlakte. Wallonië In Wallonië geldt een omzendbrief voor milieuvriendelijk kopieerpapier en drukpapier. Hierbij speelt de herkomst van de vezels een belangrijke rol, waarbij PEFC erkend wordt. De omzendbrief is van toepassing op de Waalse administraties en wordt aangeraden voor de provincies, gemeenten, verenigingen, in Wallonië. Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Lokale overheden en duurzaamheid 7

8 Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Lokale overheden en duurzaamheid 8 Vooraleer u zelf aan de slag gaat Maak een inventaris van het gebruikte hout en papier Stel iemand aan om het gebeuren rond PEFC op te volgen en als contactpersoon met PEFC Stel objectieven op : hoe ziet u de evolutie van het aandeel PEFC-hout en -papier Doe eventueel een marktonderzoek naar beschikbaarheid PEFC opnemen in bestek of prijsaanvraag Het opnemen van PEFC als criteria voor uw bestekken, is eigenlijk zeer eenvoudig. Toch een belangrijke noot hierbij : openbare instanties mogen niet 1 label naar voor schuiven (op straffe van uitsluiting van de markt) ; het is dus belangrijk om te vermelden dat het hout of de afgeleide producten PEFCgecertificeerd of gelijkwaardig moeten zijn. Vermeld eveneens een minimumpercentage van 70% PEFC-vezels (gerecycleerde vezels worden hierin ook meegeteld). Dat is het minimumpercentage dat nodig is om het PEFC-logo te mogen aanbrengen en garandeert u een voldoende aandeel PEFC-vezels in het gewenste product. A. Voorwerp van opdracht = aankoop van duurzaam hout of papier B. Motivatie : <..> (naam van de openbare overheid) hecht belang aan de milieuzorg en de sociale aspecten. Dit wordt verklaard in haar <strategisch beleid>, <missie>, <aankoopbeleid>,... C. Algemene specificaties : Minstens 70% van de grondstof van <het product in hout, op basis van hout of papier> dient afkomstig te zijn van duurzaam beheerde bossen of gerecycleerde bronnen. D. Technische specificaties : <het product in hout, op basis van hout of papier> zal gecertificeerd zijn volgens de systemen PEFC, FSC of gelijkwaardig. Een lijst met criteria om de gelijkwaardigheid te bepalen vindt u in bijlage van deze gids. Luc Gordts

9 PEFCC Verificatie: De leverancier moet aantonen dat <het product in hout, op basis van hout of papier> gecertificeerd werd door middel van een Chain of Custody-certificaat van PEFC of gelijkwaardig. De factuur dient te verwijzen naar een nummer van een Chain of Custody-certificaat evenals naar het percentage van het gecertificeerde product. De eventuele onderaannemers moeten eveneens gedekt zijn door een PEFC-Chain of Custody-certificaat. De uitvoerder van de werken beschikt over een geldig Chain of Custody-certificaat van PEFC of gelijkwaardig. Een kopie hiervan dient ingediend te worden bij de offerte of voor de gunning. Uitvoeringseisen, zoals de graad van resistentie van het hout of de duurzaamheid, kunnen hierin geïntegreerd worden. Verkies deze boven een specificatie van de houtsoort. E. Uitvoeringsvoorwaarden : In het algemeen wordt beschouwd dat de sociale criteria niet geïntegreerd kunnen worden in de technische specificaties. De certificatiesystemen bevatten echter sociale eisen voor duurzaam bosbeheer. Een uitvoerige lijst van sociale criteria vindt u eveneens in bijlage van deze gids. F. Gunningscriteria: Ken hoge quoteringen voor milieuvriendelijkheid toe in de gunningscriteria. Het gaat er dus om dat : Hout afkomstig is uit duurzaam beheerde bossen EN Het product verwezenlijkt werd door een gecertificeerd bedrijf. Luc Gordts De stad vindt het belangrijk dat burgers doordacht aankopen. Dit betekent koop wat je nodig hebt en kies voor natuurlijke materialen, bij voorkeur duurzaam geproduceerde materialen, zoals hout. Om hen te helpen is het essentieel om hen te informeren over wat duurzaam geproduceerd hout inhoudt en hoe men het kan herkennen in de handel. Elke stap helpt onze planeet verder en vele kleine stapjes zullen op termijn meer kunnen doorwegen (Danny Dewelde, Milieuambtenaar stad Lier) Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Lokale overheden en duurzaamheid 9

10 Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Lokale overheden en duurzaamheid 10 Hoe nagaan of de producten PEFC-gecertificeerd zijn? 1 U beschikt over verschillende mogelijkheden om na te gaan of de geleverde producten PEFCgecertificeerd zijn : Het PEFC-logo op het product (niet verplicht) De vermelding van de PEFC-producten (met percentage) op de factuur van de leverancier Een kopie van het Chain of Custody-certificaat van de leverancier Het PEFC-logo op een product We onderscheiden twee soorten logo s op het product : PEFC/XX-XX-XX PEFC-gecertificeerd Naam van het product komt uit duurzaam beheerde bossen, gerecycleerde en gecontroleerde bronnen. Het PEFC-gecertificeerd label geeft aan dat het product voor minimum 70% bestaat uit hout dat afkomstig is uit PEFC-gecertificeerde bossen en/ of uit gerecycleerde materialen. Het percentage aan gerecycleerd materiaal is in geen geval hoger dan 85%. PEFC/XX-XX-XX PEFC-gerecycleerd Naam van het product komt uit gerecycleerde en gecontroleerde bronnen. Het PEFC-gerecycleerd label geeft aan dat de grondstof van het product uit minimum 70% PEFC-gerecycleerd materiaal bestaat. Dit logo is verplicht te gebruiken als het aandeel gerecycleerde vezels meer dan 85% betreft. Opmerking : Om te komen tot 70% PEFC-vezels, kunnen gerecycleerde vezels eveneens meegeteld worden in de berekening van het percentage gecertificeerde vezels. 1 Let wel : de criteria voor het nakijken van de offertes/facturen hebben enkel betrekking op de PEFC-certificatie en geven in geen geval garanties voor het nakijken van offertes waarbij andere certificaties/labels worden gevraagd voor hout/papier. Luc Gordts

11 Wanneer het logo rechtstreeks aangebracht is op het product of zijn verpakking, is het eenvoudig om het PEFC-product te herkennen. Papier : het logo kan op verschillende manieren aangebracht zijn : op het etiket, op de verpakking van een pak papier, op de doos waarin de verschillende pakken papier zich bevinden, rechtstreeks op het product (zoals bij schriften, notitieblokken, ) Hout : bij ruw hout of een onafgewerkt product bevindt het logo zich meestal niet op het product. Bij afgewerkte producten echter, is het logo meestal wel aangebracht in de vorm van een etiket, gegraveerd of op de verpakking gedrukt. Enkel bedrijven die in het bezit zijn van een Chain of Custodycertificaat mogen een logo aanbrengen op een product. Elk gecertificeerd bedrijf ontvangt een persoonlijk logonummer dat u terugvindt onder de beelden van de bomen op het logo. Het wordt gevormd door PEFC/xx-xx-xx. U kunt gemakkelijk de geldigheid van het logonummer controleren door het in te geven op één van onze websites ( rubriek Zoek een product of rubriek Find certified ). PEFCC Het PEFC-logo kan aangebracht worden op het product, maar het is geen verplichting. Bij ruw hout bijvoorbeeld, komt het zelden voor. PEFC Italy Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Lokale overheden en duurzaamheid 11

12 Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Lokale overheden en duurzaamheid 12 Een kopie van het Chain of Custody-certificaat Elk bedrijf dat PEFC-gecertificeerd is, is in het bezit van een Chain of Custody-certificaat, wat hem toelaat om PEFC-producten te commercialiseren. Dat certificaat heeft een geldigheid van 5 jaar. Elk PEFC-gecertificeerd bedrijf beschikt over zijn eigen identificatienummer, het zogenaamde Chain of Custody-certificaatnummer. Het nummer werd toegekend door een certificatie-instelling en is verschillend van het logonummer. Het certificaatnummer begint altijd met de identificatie van de certificatieinstelling, gevolgd door cijfers. Bijvoorbeeld : CTIB-TCHN 9999 ; BE xx/xxxx; CU-PEFC Het is belangrijk dat u altijd een kopie van het certificaat vraagt bij de aanbesteding. Hierbij zijn twee mogelijkheden : Ofwel wordt het certificaat sowieso meegestuurd met de offerte, zodat u makkelijk kunt nagaan of wie inschrijft op een aanbestediging de vereiste normen respecteert. Het ontbreken ervan kan ervoor zorgen dat de kandidaat uitgesloten wordt wegens onregelmatigheid van de offerte. Ofwel, bij een open procedure, kan aan de inschrijver op de aanbesteding gevraagd worden om op eer te verklaren dat hij beantwoordt aan de eisen. In dit geval dient enkel de geselecteerde inschrijver, voor de gunning, zijn Chain of Custody-certificaat voor te leggen. Het is nuttig om de geldigheid van het certificaat nog eens na te gaan via onze website ( be, rubriek Zoek een product of rubriek Find certified ). Het certificaat kan namelijk verlopen of ingetrokken zijn na een audit. Hieronder vindt u twee voorbeelden van een Chain of Custody-certificaat. SPECIMEN SPECIMEN Uw leverancier moet zelf in het bezit zijn van een Chain of Custody-certificaat. Een bewijs van zijn leverancier volstaat niet!

13 Het nakijken van de facturen Drie elementen dienen aanwezig te zijn op de factuur om zekerheid te hebben dat de gevraagde producten als PEFC geleverd werden : 1. Het Chain of Custody-certificaatnummer van uw leverancier 2. Een duidelijke aanduiding van de PEFC-gecertificeerde producten en de niet PEFC-gecertificeerde producten 2 3. Een aanduiding van het % van de PEFC-gecertificeerde materie voor de PEFC-gecertificeerde producten U dient er op te letten dat uw leverancier wel degelijk zijn eigen certificaatnummer vermeldt. Hij is namelijk verplicht zelf in het bezit te zijn van een certificaat. Een factuur of kopie van een certificaat van zijn eigen leverancier die aantoont dat het gaat om gecertificeerd hout, geeft geen garanties! Hieronder vindt u een voorbeeld van de factuur. SPECIMEN Durlang Naast de verplichte vermeldingen op de factuur (zie hoger), komen ook tal van geldige varianten voor. Hierbij enkele voorbeelden : Een PEFC-logo: niet verplicht. Dit betekent enkel «bij ons kunt u PEFC-producten vinden», maar dit betekent niet dat de producten op de factuur gecertificeerd zijn. Een zin onderaan de factuur : «alle producten zijn 70% PEFCgecertificeerd, certificaat vb. CTIB-TCHN 9999». Dit betekent dat deze boodschap betrekking heeft op ALLE producten op deze factuur en dat het minimumpercentage van de certificatie 70% bedraagt. Elk artikel op de factuur draagt (of niet) een welbepaald teken, zoals «P» of «PEFC» en een zin onderaan de factuur «Alle producten aangeduid met «P» zijn 100% PEFC-gecertificeerd vb. CU-PEFC 9999». Dit betekent dat enkel de producten op de factuur die het teken «P» dragen gecertificeerd zijn en dit voor 100%. Bij elk artikel dat PEFC-gecertificeerd is, wordt dit ook duidelijk vermeld door x% PEFC-gecertificeerd (zie voorbeeld) 2 Een gecertificeerde leverancier verkoopt namelijk niet noodzakelijk enkel gecertificeerde producten. Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Lokale overheden en duurzaamheid 13

14 Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Lokale overheden en duurzaamheid 14 Sensibilisering van de inwoners Of u nu PEFC-gelabeld hout gebruikt voor uw gebouwen en projecten of uw brochures drukt op PEFCgelabeld papier, het is belangrijk om uw duurzame inspanningen bekend te maken aan uw inwoners. Het zorgt voor een groen imago voor de gemeente of de provincie en het zal de inwoners stimuleren uw voorbeeld te volgen. Voor de lokale overheid is er hier een sensibiliserende rol weggelegd. Communiceren over uw engagement en het stimuleren van de inwoners kan op tal van manieren. Ziehier enkele ideeën: Informatieve teksten Een groen artikel in de lokale nieuwsbrief of het blad van de gemeente Een rubriek duurzaamheid of milieu op de website van de gemeente/provincie De Beleidsverklaring duurzame aankopen openbaar maken (gemeenteblad, website, ingekaderd in gemeentehuis, ) Een artikeltje in de gemeentekrant over het gebruik van ecochèques, waarmee ook PEFC-producten gekocht kunnen worden Uw inspanningen kenbaar maken via de lokale pers Brochures Een folder over duurzaamheid of milieu uitgeven Informatiebrochures van PEFC ter beschikking stellen van de inwoners in het gemeente- of provinciehuis Activiteiten Gegidste wandeling in het bos (bijvoorbeeld in het kader van Week van het Bos) Bezoek aan een PEFC-gecertificeerd bedrijf of een gebouw opgetrokken uit PEFC-gecertificeerd hout De fototentoonstelling van PEFC ontlenen en ophangen in een publieke plaats Financiële ondersteuning Het uitreiken van subsidies aan de inwoners/verenigingen voor het gebruik van gelabeld hout of papier Andere Een Open Milieuraad houden Een seminarie Chain of Custody organiseren voor de lokale bedrijven Sensibiliseren van de inwoners kan op tal van manieren. Zo kiest Brussel ervoor om de inwoners een extra subsidie toe te kennen als ze nieuwe ramen plaatsen met het PEFC-label.

15 Vermits de lokale ambtenaren vaak het eerste aanspreekpunt zijn van de inwoners, is het belangrijk dat ook zij voldoende geïnformeerd zijn. Een informatiesessie voor hen is dan ook geen overbodige luxe. U kunt bij ons terecht voor het ontlenen van de gratis fototentoonstelling De Wondere wereld van het bos, het uitwerken van een activiteit en voor het bekomen van brochures. Aarzelt u niet ons te contacteren met een origineel project. Wij plaatsen met plezier uw activiteit op onze website, in de nieuwsbrief, Beleidsverklaring duurzame aankopen Om u bij te staan in uw communicatie, heeft PEFC een Beleidsverklaring ter bevordering van duurzaam bosbeheer in het kader van duurzame inkopen 3 uitgewerkt. Doel van dit convenant is om bepaalde activiteiten van de publieke overheid en PEFC op elkaar af te stemmen (informatie uitwisselen, kennis doorgeven en activiteiten stroomlijnen). Uiteraard kan het convenant enkel afgesloten worden met lokale overheden die zich concreet engageren voor een duurzaam aankoopbeleid van hout- en papierproducten. Volgende engagementen komen aan bod : Gardival Lokale overheid Evalueren van het huidige aankoopbeleid Vooropstellen van objectieven voor het verhogen van het aandeel hout en papier uit duurzaam beheerde bossen Organiseren van een infosessie voor de aankoopdienst Verhogen van het aandeel lokaal hout binnen de aankopen Intern en extern communiceren over het belang van duurzaam bosbeheer PEFC Belgium Technische bijstand verlenen voor het integreren van criteria in openbare bestekken Vormen van personeelsleden Hulp verlenen bij het vinden van PEFC-hout en papier Opvolgen van de vooropgestelde objectieven van de lokale overheid Bijstaan van leveranciers in het behalen van een Chain of Custodycertificaat Ondersteunen van de communicatie van de lokale overheid Promoten van de duurzame acties van de lokale overheid op website, jaarrapport en evenementen Een voorbeeldexemplaar van de beleidsverklaring kan bekomen worden bij PEFC Belgium via info@pefc.be. 3 De beleidsverklaring is in lijn met de verplichtingen waaraan een overheid zich dient te houden om de vrije concurrentie te garanderen. Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Lokale overheden en duurzaamheid 15

16 Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Duurzame hout- en papierproducten 16 Duurzame hout- en papierproducten Welke producten beschikbaar op de markt? Papier Kopieer- of grafisch papier, meerbepaald niet-bedrukt papier om op te schrijven, of om te printen of kopiëren Drukpapier, papier voor kranten, kalenders, tijdschriften of folders Schriften, mappen, agenda s, notitieblokken Enveloppen Etiketten Papier voor persoonlijke hygiëne zoals zakdoekjes of toiletpapier Karton, bijvoorbeeld voor panelen Hout Bouwen en verbouwen (deuren, ramen, trappen, houtskelet, constructiehout, terassen, ) Kantoormeubilair en buitenmeubilair Speeltoestellen en houten speelgoed Palen en omheiningen Kisten en paletten Pellets Gadgets (sleutelhangers, potloden, balpennen, latten, ) PEFC Belgium Voor al uw interne en externe communicatie kan er PEFC-papier gebruikt worden. PEFCC Luc Gordts

17 Waar leveranciers vinden? Leveranciers met Chain of custody-certificaat Op de websites en vindt u alle gegevens van de gecertificeerde bedrijven in België. U kunt een opzoeking doen via een gecertificeerd bedrijf of via een product. In bijlage van deze gids vindt u een lijst van PEFC-gecertificeerde bedrijven op datum van de uitgifte van deze publicatie. Vermits de lijst onderhevig is aan verandering, raden wij u aan om de laatste versie ervan te bekijken op de website. In de handel De meeste papiersoorten worden verhandeld via kantoorcatalogi of in de grote papierhandels. Voor hout kunt u voor beperkte hoeveelheden en een beperkt aanbod ook terecht in doe-het-zelfzaken. De producten worden : aangeduid in de winkelrekken aan de hand van het PEFC-logo op het product, de verpakking of een aanduiding in het rek aangeduid in catalogi met het PEFC-logo naast de producten. PEFC Belgium Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Duurzame hout- en papierproducten 17

18 Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Frequently asked questions 18 Frequently asked questions 1. Eén van mijn gebruikelijke leveranciers is niet gecertificeerd, wat moet ik doen? Wanneer uw gebruikelijke leveranciers niet beschikken over het PEFC-certificaat, kunt u hen doorverwijzen naar PEFC Belgium. Daar zal het bedrijf alle nodige informatie en begeleiding krijgen om het PEFC-certificaat te bekomen. 2. Mag ik een geografische productiezone of specifieke plaats van de leverancier opleggen? De wet verbiedt elke vorm van discriminatie gebaseerd op de lokalisatie van de bedrijven. Het geografisch criterium is zeer delicaat omdat het ingaat tegen het principe van vrije concurrentie in het kader van een openbare aanbesteding. In de praktijk is het echter mogelijk in het kader van een markt in onderhandelingsprocedure zich te wenden tot leveranciers naar keuze die lokaal zijn. Dit betekent echter niet noodzakelijk dat dit bedrijf zich ook bevoorraadt met lokaal hout. U kunt bijvoorbeeld wel eisen dat de kandidaten in hun offerte de lijst van onderaannemers waar ze een beroep op doen en het bewijs dat ze beantwoorden aan de elementen vereist door PEFC (bijvoorbeeld lokaal hout) bijvoegen en dat een onderaannemer enkel zal aanvaard worden tijdens de uitvoering van de openbare aanbesteding wanneer hij de voorwaarden van de kwalitatieve selectie respecteert. 3. Wat is een projectcertificatie? In een context op korte termijn met talrijke leveranciers of gecertificeerde materialen, zoals in de bouw, is het niet altijd evident om een PEFC-Chain of Custody op te zetten. In sommige gevallen kan het interessant zijn een projectcertificatie op poten te zetten. Dit betekent dat voor een welbepaald project, beperkt in tijd en plaats, een Chain of Custody-certificaat bekomen wordt. De aannemers die werken aan het gecertificeerde project via een Chain of Custody worden gedekt als leden van het project. Er wordt hen niet gevraagd om zelf over het certificaat te beschikken. Een controle-instelling (bijvoorbeeld de algemene aannemer) is dan verantwoordelijk voor heel het beheer, de controle en de correcte uitvoering van het project. 4. Moet ik gelabeld papier verkiezen boven gerecycleerd papier? Gelabeld en gerecycleerd papier zijn geen concurrenten, maar zijn complementair. Papier kan namelijk niet oneindig gerecycleerd worden en daardoor worden steeds nieuwe vezels toegevoegd. Tal van papiermerken brengen papier op de markt dat een combinatie is van gerecycleerde vezels en vezels afkomstig uit duurzaam beheerde bossen. Deze kunnen ook het PEFC-logo dragen. Bovendien zijn gerecycleerde vezels niet altijd geschikt voor elk gebruik en hun bevoorrading is ook vaak beperkt. 5. Hoe moet ik een PEFC-logo plaatsen op mijn drukwerk? U hoeft zelf helemaal niets te doen. Het volstaat om aan uw gecertificeerde drukker te vragen om het PEFC-logo in te lassen. Hij kent de logoregels en is de juiste persoon om het logo te plaatsen. 6. Welke communicatiemiddelen kan ik verkrijgen bij PEFC? PEFC Belgium heeft tal van communicatiemiddelen die we gratis ter beschikking stellen. Brochures groot publiek Brochures CoC Affiches Bladwijzers Fototentoonstelling De Wondere Wereld van het bos Standaardteksten duurzaam bosbeheer Presentaties Persdossier Het volstaat om een mailtje te sturen naar info@pefc.be om communicatiemateriaal te bekomen.

19 BIJLAGE Criteria voor validatie van boscertificeringssystemen voor duurzaam hout, zoals goedgekeurd door het Agentschap voor Natuur en Bos, zoals vastgelegd op 15 mei Technische specificaties 1. Algemeen (zowel betrekking hebbend op de standaard als op de standaardopmaak) 1.1. het boscertificeringssysteem moet geloofwaardig zijn in de ogen van de gebruiker, de boseigenaar en de milieubeweging. 2. Inhoud standaard (Vlaamse criteria duurzaam bosbeheer (27/06/2003) geïnternationaliseerd) 2.1. Criteria voor het juridisch kader en relevante overeenkomsten. Principe 1: De bosbeheerder moet bij het beheer van zijn bos alle internationale bindende overeenkomsten, alle nationale en lokale wetten die van toepassing zijn, respecteren de bosbeheerder leeft het wettelijke kader na dat betrekking heeft op bos en bosbouw in de brede zin en houdt zich aan de hieruit voortvloeiende verplichtingen Eigendomsrechten en eventuele zakelijke en persoonlijke rechten op het bos zijn aantoonbaar vastgesteld de bosbeheerder houdt zich aan alle rechten en plichten die volgen uit alle overeenkomsten, contracten en regelingen die van toepassing zijn op het bosbedrijf en het bosbeheer de bosbeheerder beschermt zijn bezit waar mogelijk tegen illegale kap, niet toegestane verblijfsactiviteiten en andere ongewenste vormen van bosgebruik de bosbeheerder verklaart dat hij de richtlijnen van deze criteria voor duurzaam bosbeheer zal naleven gedurende een periode, gekoppeld aan het beheerplan en dat hij ook op de lange termijn ernaar streeft zijn bosbezit volgens deze criteria te blijven beheren Criteria voor het waarborgen van productie- en economische functies. Principe 3 1 : Het beheer van bossen moet het efficiënte gebruik van de verschillende bosproducten en diensten stimuleren, teneinde de economische levensvatbaarheid van het bosbezit en een breed scala aan ecologische en maatschappelijke functies te waarborgen de bosbeheerder behandelt zijn bos als een hernieuwbare hulpbron, waarbij hij streeft naar een veelzijdige functievervulling de bosbeheerder streeft met zijn bosbedrijf naar economische levensvatbaarheid zonder afbreuk te doen aan het behoud van de ecologische of sociale functievervulling door het bos de bosbeheerder beoogt met zijn bosbeheer een bos dat een gevarieerde structuur bezit, zowel naar soorten als naar leeftijdsverdeling, dat een ongelijkjarige opbouw kent en dat gemengd is samengesteld als borg voor het behoud van de standplaatsproductiviteit de bosbeheerder regelt het gebruik en de voortbrengst van niet-houtige bosproducten zonder afbreuk te doen aan het behoud van de ecologische of sociale functievervulling door het bos Criteria voor het behoud en de bescherming van het milieu. Principe 4: Bosbeheer zal de ecologische functies van het bos in stand houden door het bewaren of verbeteren van de biologische diversiteit, het natuurlijk milieu, de unieke en kwetsbare ecosystemen en landschappen en door de instandhouding van habitats en populaties van wilde dier- en plantensoorten Bosbeheer en bosgebruik blijven binnen de grenzen van de ecologische draagkracht van het bosbezit ingrijpende veranderingen in bosbeheer en bosgebruik worden vooraf getoetst aan een evaluatie van de te verwachten effecten op natuur en landschap. De evaluatie wordt afgestemd op de schaal en intensiteit van de ingreep en op de natuur- en landschapswaarde van het bos. Conversie van bos naar plantage vindt niet plaats, tenzij het gaat om een zeer gelimiteerde proportie van de bosbeheereenheid ; en ii) deze niet plaatsvindt in bossen met hoge beschermingswaarde ; en iii) deze duidelijke, substantiële, additionele en gewaarborgde voordelen op lange termijn oplevert voor de bescherming van de gehele bosbeheereenheid. 1 Merk op dat er wat betreft de principes van principe 1 meteen naar principe 3 wordt gesprongen. Dit omwille van het feit dat principe 2 inzake duurzaam bosbeheer betrekking heeft op waarborgen van sociale en culturele aard. Dergelijke waarborgen kunnen, omwille van juridische redenen, niet opgenomen worden in de technische specificaties. Wat deze productfiche betreft werd de inhoud van principe 2 dan ook verplaatst naar de uitvoeringsvoorwaarden (zie punt 7 hieronder). Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Bijlage 19

20 Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Bijlage de bosbeheerder ziet erop toe dat bij het beheer bos-vreemde stoffen en producten zo veel mogelijk uit het bos worden geweerd de bosbeheerder moet, voor zover hij daartoe de mogelijkheden heeft, met zijn bosbedrijfsvoering bijdragen tot het integraal waterbeheer Criteria voor het behoud en de bevordering van de biologische diversiteit. Principe 5: De bosbeheerder houdt bij het beheer van zijn bosbezit rekening met de biologische diversiteit door zorg voor het behoud, de ontwikkeling of het herstel van de ecologische functie van zijn bos in het bosbeheer en bosgebruik worden maatregelen genomen ter instandhouding van habitats en populaties van wilde dier- en plantensoorten met het oog op de multifunctionaliteit Bij het beheer van bos wordt gestreefd naar een bepaald aandeel inheemse boomsoorten en het bevorderen van een rijke en gevarieerde bosstructuur van toepassing op het niveau van het beheerplan. Het gebruik van exotische soorten zal zorgvuldig gecontroleerd worden en actief bemonitord om negatieve effecten te voorkomen in het bosbeheer en bosgebruik worden maatregelen genomen om de ecologische processen binnen het bos te beschermen, te versterken of te herstellen representatieve voorbeelden van natuurlijke inheemse bosgemeenschappen, waardevolle bostypen en goed ontwikkelde bosecosystemen worden beschermd en beheerd overeenkomstig hun specifieke waarde. Voor bossen met een hoge beschermingswaarde is het voorzorgprincipe van toepassing. In overeenstemming met de schaal van de bosbeheereenheid, worden ten behoeve van deze bossen met een hoge beschermingswaarde delen van de bosbeheereenheid aangewezen, waar geen houtkap, overige exploitatie en minimale verstoring door andere activiteiten plaatsvinden Plantagebos wordt duurzaam beheerd en draagt zoveel mogelijk bij aan het behoud, herstel en verminderde druk op natuurlijk bos in het landschap. Een in de specifieke standaard aangegeven proportie van een plantagebos wordt beheerd overeenkomstig het criterium 4.4, daarnaast voldoet het plantagebos eveneens aan de andere criteria. Een plantagebos dat na 1997 is geconverteerd van natuurlijk bos naar plantagebos komt niet in aanmerking voor certificering Criteria voor planmatig en controleerbaar beheer. Principe 6: Het beheer van het bos moet planmatig en controleerbaar zijn de bosbeheerder heeft zijn visie op het beheer en gebruik van zijn bos vastgelegd in een uitgebreid beheerplan de bosbeheerder volgt de effecten van het beheer en gebruik van zijn bosbezit en gebruikt die gegevens voor aanpassingen in het beheer of de tussentijdse herziening van zijn beheerplan de bosbeheerder controleert en documenteert de houtwinning, de exploitatie en verkoop van hout en andere bosproducten. 3. Standaardopmaak: 3.1. Binnen het proces van de standaard-opmaak dient een (uit)gebalanceerde vertegenwoordiging en input van belangengroepen (economisch, ecologische en sociaal) gegarandeerd worden De standaardopmaak en het daarbij horende besluitvormingsproces dient te verzekeren dat: 3.3. Op zichzelf staande belangen het proces niet domineren 3.4. geen beslissing kan genomen worden in de afwezigheid van een akkoord van de meerderheid van een belangencategorie (economisch, ecologisch of sociaal) de standaard -opmaak gebeurt volgens ISO -guide 59: Code of good practice for Standardisation of equivalent het boscertificeringssysteem moet transparant zijn zowel voor het publiek als voor de betrokkenen het boscertificeringssysteem moet garanderen dat het bosbeheer gebaseerd is op internationaal geaccepteerde principes en criteria het boscertificeringssysteem is institutioneel en politiek aangepast aan de plaatselijke omstandigheden het boscertificeringssysteem moet een bepaald minimumniveau van ecologisch en sociaal beheer als vereiste stellen, beheer waartoe elke bosbeheerder zich bewust en vrijwillig moet engageren Het boscertificeringssysteem moet gebaseerd zijn op objectieve en verifieerbare criteria.

21 4. Certificeringsproces: 4.1. Certificering het boscertificeringssysteem moet gebaseerd zijn op een betrouwbare en onafhankelijke controle door een organisme dat geaccrediteerd is om te evalueren tegen bosbeheerstandaarden het certificeringsorganisme voldoet aan de ISO richtlijnen zoals ISO 62, 65, 66 of equivalent Consultatie van de betrokkenen maakt deel uit van het certificeringsproces nazicht van documentatie, systemen en een veldcontrole maken deel uit van het certificeringsproces het certificeringsproces voorziet een mechanisme voor de behandeling van klachten en geschillen Een samenvatting van de certificeringsaudit is publiek beschikbaar voor de geïnteresseerde partijen Beheer van het certificeringssysteem het boscertificeringssysteem mag niet discriminerend zijn voor bepaalde bostypes of bepaalde categorieën bosbeheerders waar ook ter wereld Het certificeringssysteem wordt beheerd door een legale entiteit het boscertificeringssysteem bevat minstens regels voor de volgende functies: Standaardopmaak, Certificatie, Accreditatie, Controle van een degelijke uitvoering van taken en overeenstemming met de regels, Bezwaar en beroepbehandeling, Ontwerp en beheer van logos en labels Beslissingsorganen zullen de belangen van de diverse betrokkenen reflecteren en een gebalanceerde vertegenwoordiging van economische, ecologische en sociale belangengroepen inhouden. Het zal adequate procedures bevatten voor bezwaar en beroep aangaande de gemaakte beslissingen en het functioneren van de beslissingsorganen. Beslissingen worden, indien mogelijk, genomen door consensus. 5. Accreditatie: 5.1. Het accreditatiesysteem is conform met ISO 17011: Tracering: Een handelsketensysteem (COC) dient in werking te zijn vanaf de bosbeheer-eenheid van oorsprong tot het finale punt van verkoop, zodat een link mogelijk is tussen het gecertificeerde materiaal in het product of productlijn en de gecertificeerde bosbeheereenheden. Om dit te garanderen vereist het systeem: 6.1. Elke individuele organisatie in het handelsketensysteem (COC) bezit een operationeel handelsketensysteem het beheersysteem van elke organisatie in het handelsketensysteem (COC) biedt voldoende garanties dat de vereisten van de COC-standaard worden gehaald Elke individuele organisatie in het handelsketensysteem (COC) registreert hoeveelheden, namen en certificaatnummers van de organisaties van wie het hout koopt en aan wie het hout verkoopt in het geval van het mixen van gecertificeerd materiaal met niet-gecertificeerd materiaal in een product of productielijn zijn er voldoende waarborgen in het systeem aanwezig opdat controversieel hout zou geweerd worden, het dient tenminste van legale oorsprong te zijn hout en houten producten uit duurzaam gecertificeerd bos, hout afkomstig van andere geverifieerde legale oorsprong en hout afkomstig van niet-geverifieerde (legale) oorsprong wordt administratief gescheiden. Hout afkomstig van niet-geverifieerde (legale) oorsprong wordt ook fysiek gescheiden van de 2 andere bronnen de evaluatie van de COC gebeurt door een organisme dat werkt in overeenstemming met ISO 65 of equivalent en geaccrediteerd is in overeenstemming met ISO Als het systeem mixing van hout afkomstig uit duurzaam gecertificeerde bossen en niet-duurzaamgecertificeerd materiaal toelaat, dan dient een van de volgende werkwijzen te worden toegepast: massa balans claim: de proportie van het product verkocht als duurzaam gecertificeerd is gelijk aan de proportie van duurzaam gecertificeerd materiaal dat het proces binnenkomt. Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Bijlage 21

22 Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier Bijlage procent-gebaseerde claim: het percentage aan duurzaam gecertificeerd materiaal in een product of productlijn wordt gerapporteerd indien groepscertificering van de COC is toegelaten, dan moet de standaard vereisen dat de groep in zijn geheel aan dezelfde vereisten moet voldoen als deze gesteld voor de individuele bedrijven. Tot dat doel vereist het systeem dat: Een groep is een juridische entiteit, dewelke verantwoordelijk is voor de groep in zijn geheel de groep heeft een beheerssysteem dat voldoende waarborgt dat zal voldaan worden aan de groep functioneert volgens het principe dat relevante internationale, nationale en regionale/lokale wetgeving en regels gerespecteerd zullen worden. Eveneens voldoet elk groepslid aan deze vereisten, tot zover als deze betrekking hebben op zijn activiteiten De groepsbeheerder heeft een operationeel registratiesysteem dat - de namen en adressen van de groepsleden bevat. - verklaringen van elk groepslid inzake het voldoen aan de certificeringsvereisten van de COC indien gerecycleerd materiaal wordt gebruikt, dan moet er een verifieerbaar operationeel systeem zijn om te verzekeren dat gerecycleerde materialen afkomstig zijn van de volgende categorieën: Pre-consumer recycled hout en houtvezel of industriële afgeleide producten maar uitgezonderd van co-producten van de zagerij Post-consumer recycled hout en houtvezel Andere 7. Product labelling/claim: Het boscertificeringssysteem moet leiden tot een label op of bij het product waardoor het product uit verantwoord beheerde bossen op een betrouwbare manier kan onderscheiden worden van andere producten. Uitvoeringsvoorwaarden: Sociale aspecten 1. Criteria voor het waarborgen van sociale en culturele functies. Principe 2: De bosbeheerder houdt bij het beheer en gebruik van zijn bosbezit rekening met de sociale en culturele belangen van zowel de bevolking als de omgeving de bosbeheerder erkent de betrokkenheid van alle relevante groepen en personen en houdt rekening met hun standpunten. Eigendom- of gebruiksrechten van de lokale bevolking of inheemse volkeren worden gerespecteerd, tenzij de lokale bevolking of de inheemse volkeren vrij en geïnformeerd hebben ingestemd met het afzien van dit recht. De lokale bevolking en inheemse volkeren hebben een eerlijke kans op werk in de bosbeheereenheid Er is een klachtenmechanisme in gebruik dat zorgt voor een adequate behandeling en afwikkeling van klachten en conflicten, volgens de vastgelegde procedures Bossen of delen van bossen met grote sociale, culturele, landschappelijke, geschiedkundige, religieuze betekenis, waardevolle traditionele beheervormen of belangrijke wetenschappelijke of educatieve betekenis worden beschermd en beheerd overeenkomstig hun specifieke waarden en potenties de bosbeheerder draagt er zorg voor dat de voorschriften voor gezondheid, milieu, veiligheid, arbeidsinhoud en arbeidsomstandigheden worden nageleefd bij alle activiteiten die onder zijn verantwoordelijkheid en opdracht worden uitgevoerd in het bos in kwestie. Met betrekking tot de arbeidsomstandigheden moeten de rechten van de arbeiders om zich te organiseren en vrijwillig te onderhandelen volgens de Conventies van de Internationale Arbeidsorganisatie gegarandeerd worden de bosbeheerder werkt mee aan een goede sociale en technische structuur van de bedrijfstak bij de inzet van eigen personeel of via aannemers ingrijpende veranderingen in bosbeheer en bosgebruik worden vooraf getoetst aan een evaluatie van de te verwachten effecten op sociaal vlak. Wensen en klachten van lokale bevolking, inheemse volkeren en personeel worden opgenomen in de evaluatie.

23 Vitaliy Pakhnyushchyy - Fotolia.com

24 Nuttige adressen Vereniging voor Vlaamse Steden en Gemeenten vzw Paviljoenstraat Brussel Tel : Fax : info@vvsg.be Agentschap voor Natuur en Bos Koning Albert II-laan Brussel Tel : Fax : anb@vlaanderen.be Leefmilieu Brussel (BIM) Gulledelle Brussel Tel : ICLEI (Local Governments for Sustainability) Praktische gids voor de aankoop van duurzaam hout en papier 24 PEFC Belgium vzw Centrumgalerij blok 2 (6 de verdiep) 1000 Brussel T F info@pefc.be Mijn plekje in het PEFC/ Voor duurzaam bosbeheer