3.1 Inleiding Voorbereidende rol GHOR Rol GHOR bij crisis Afstemming GGD en GHOR 14

Transcriptie

1

2 Inhoudsopgave pagina Voorwoord 3 Deel 1 Algemene informatie en bestuurlijk kader infectieziektebestrijding 1.1 Inleiding Wettelijk kader voor bestuurlijke verantwoordelijkheden bij infectieziekten Wat betekent dit voor de praktijk in de veiligheidsregio De rol van de DPG bij infectieziektebestrijding in de regio Samengevat 5 Deel 2 Draaiboek GGD infectieziektebestrijding 2.1 Inleiding Organisatie infectieziektebestrijding Samenwerkingspartners Communicatieverantwoordelijkheden van de GGD Processtappen bij infectieziektecrisis en de werkwijze van de GGD Melding en directe maatregelen Opschaling Opschaling ICP Opschaling crisisorganisatie GHOR Opschaling Veiligheidsregio Terug naar de normale werkwijze (afschaling) Evaluatie 13 Deel 3 Draaiboek GHOR infectieziektebestrijding 3.1 Inleiding Voorbereidende rol GHOR Rol GHOR bij crisis Afstemming GGD en GHOR 14 Deel 4 Bijlagen Bijlage 1 Lijst gebruikte afkortingen en verklaring 16 Bijlage 2 Wetgeving 18 Bijlage 3 Gebruikte bronnen 20 2

3 Voorwoord In het geval van een melding van een groep A-infectieziekte heeft volgens de Wet publieke gezondheid (Wpg) de voorzitter van de veiligheidsregio tot taak de infectieziektebestrijding te leiden. Bij groep B- of C-ziekten is de burgemeester van de plaats van uitbraak de aangewezen leidende functionaris. Deze bestrijding vindt plaats conform de daarvoor geldende procedures van de GGD Amsterdam en landelijk vastgestelde regelgeving. De voorzitter van de veiligheidsregio wordt door de Directeur Publieke Gezondheid (DPG) op de hoogte gebracht in geval het gaat om een melding van een groep A-infectieziekte.. Het draaiboek heeft als doel : - Actualisatie, verbetering en aansluiting op bestaande- en nieuwe draaiboeken en planvorming binnen de veiligheidsregio, zoals het risicoprofiel. - Duidelijkheid en inzicht geven in het infectieziektebestrijdingsbeleid voor bestuurders in de veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland. - Achtergrondinformatie te geven over de organisatie van de infectieziektebestrijding naar aanleiding van de hoge score van het incidenttype Ziektegolf met besmettelijke ziekte in het regionaal risicoprofiel. - Aansluiten op het regionaal crisisplan. Het draaiboek is met name bedoeld voor bestuurders die niet dagelijks betrokken zijn bij de uitvoering van infectieziektebestrijding in de veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland (VRAA) om inzicht te geven in de (organisatie van de) infectieziektebestrijding. Binnen de GGD Amsterdam is het uitgangspunt dat het bestrijden van uitbraken een reguliere taak is binnen de infectieziektebestrijding. De GGD Amsterdam heeft hiervoor een team Infectieziektebestrijding, bestaande uit arts(en) Infectieziekten en sociaal verpleegkundigen dat zo nodig intern opgeschaald kan worden. Slechts in heel uitzonderlijke situatie zal het nodig zijn om extern op te schalen (Veiligheidsregio). Het team Infectieziekten is tijdens kantooruren te consulteren, telefoonnummer Voor vragen/meldingen van professionals die niet tot de volgende werkdag kunnen wachten is de arts Infectieziekten oproepbaar via de meldkamer van de GGD, telefoonnummer: Het draaiboek bestaat uit drie delen. In deel 1 wordt het algemene kader geschetst, deel 2 gaat in op de verantwoordelijkheden van de GGD en deel 3 beschrijft de verantwoordelijkheden van de GHOR (als onderdeel van de veiligheidsregio). Deel 4 omvat een aantal bijlagen. Voor vragen over dit draaiboek kunt u tijdens kantooruren contact opnemen met het team Infectieziektebestrijding van de GGD Amsterdam, telefoonnummer: of het GHOR-bureau Amsterdam-Amstelland, telefoonnummer tijdens kantooruren: of (secretariaat). Drs. P. van der Velpen Directeur Publieke Gezondheid GGD GHOR Amsterdam 3

4 Deel 1 Algemene informatie en bestuurlijk kader infectieziektebestrijding 1.1. Inleiding De gezondheid van mens en dier wordt wereldwijd steeds vaker bedreigd door uitbraken van (nieuwe) infectieziekten veroorzaakt door micro-organismen. De meest recente uitbraken van Ebola in West-Afrika, MERS in het Midden-Oosten en Zika in Zuid-Amerika bewijzen dat ziekteverwekkers snel moeten worden herkend en ingedamd om te voorkomen dat de uitbraak een mondiaal probleem wordt. Omdat infectieziekten zich razendsnel over de wereld kunnen verspreiden, bijvoorbeeld door internationale handel in voedsel en dieren en reizigersverkeer, is het belangrijk dat er nationaal en internationaal wordt samengewerkt om infectieziekten tijdig te herkennen. Daarnaast blijft er altijd de dreiging van het opzettelijk verspreiden van micro organismen zoals pokken en antrax. In het laatste geval van bioterrorisme zal men te maken krijgen met gemeente, brandweer en politie. 1.2 Wettelijk kader voor bestuurlijke verantwoordelijkheden bij infectieziekten De Wet publieke gezondheid (Wpg), de Wet veiligheidsregio s (Wvr) en de Gemeentewet vormen de basis voor de bestuurlijke verantwoordelijkheden bij een (dreiging) van een infectieziektecrisis. Wpg In de Wpg is vastgelegd dat het college van burgemeesters en wethouders zorg draagt voor de bestrijding van infectieziekten en voor het in stand houden van een gemeentelijke gezondheidsdienst, die onder meer een arts, gespecialiseerd in de infectieziektebestrijding, in dienst moet hebben. De burgemeester is verantwoordelijk voor de maatregelen in het kader van de bestrijding maar moet daarvoor advies vragen aan deze gespecialiseerde arts. In deze wet is vastgelegd dat een aantal meldingsplichtige infectieziekten gemeld moet worden door de behandelend arts én het laboratorium bij de GGD. Deze ziekten zijn onderverdeeld in een aantal groepen: A, B1, B2 en C. De indeling in één van deze groepen wordt bepaald door de mate waarin ingegrepen kan worden in de persoonlijke levenssfeer die noodzakelijk wordt geacht voor een effectieve bestrijding. Bij ziekten uit groep A kunnen gezonde mensen (personen die in contact zijn geweest met een besmettelijke ziekte) bijvoorbeeld in quarantaine worden geplaatst ter observatie totdat de incubatietijd is verstreken ter bescherming van de omgeving. Bij ziekten uit groep B1 kan bij de betrokken patiënt als zwaarste maatregel isolatie en onderzoek aan het lichaam worden ingesteld. Uitwerking van de overige maatregelen ter voorkoming van verspreiding van infectieziekten staat beschreven in deel 2. De burgemeesters geven op grond van de Wpg leiding aan de bestrijding van een epidemie van een infectieziekte behorend tot groep B of C in hun gemeente, als ook de directe voorbereiding daarop en dragen zorg voor de toepassing van de maatregelen die daarvoor nodig zijn. Het bestuur van de veiligheidsregio bestaat uit de burgemeesters van de zes gemeenten binnen de veiligheidsregio en is verantwoordelijk voor de voorbereiding en bestrijding van een epidemie van een infectieziekte behorend tot groep A. Bij een infectieziekte behorend tot groep A is de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) verantwoordelijk voor de coördinatie van de bestrijding en de voorzitter van de veiligheidsregio voor de directe uitvoering van de maatregelen en de voorbereiding daarvan. In bijlage 2 zijn de meest relevante artikelen van de drie genoemde wetten opgenomen. 4

5 1.3 Wat betekent dit voor de praktijk in de veiligheidsregio? De koppeling naar de praktijk wordt gemaakt door Wpg art. 6: Het bestuur van de veiligheidsregio draagt zorg voor de voorbereiding op de bestrijding van een epidemie van een infectieziekte behorende tot groep A, alsmede op de bestrijding van een nieuw subtype humaan influenzavirus, waarbij ernstig gevaar voor de volksgezondheid bestaat. De uitvoering van deze voorbereiding ligt in de praktijk bij de GGD onder leiding van de DPG. In de voorbereiding worden belangrijke besluiten al gezamenlijk genomen door het collectief van burgemeesters in het bestuur van de veiligheidsregio. En Wpg art. 8, lid 2 art. 8 lid 3: Het bestuur van de veiligheidsregio beschrijft in het Regionaal Crisisplan (WVR art. 16), de organisatie, de taken en bevoegdheden in het kader van de bestrijding van en de voorbereiding op de bestrijding van een epidemie van infectieziekte behorende tot groep A, alsmede de voorbereiding op de bestrijding van een nieuw humaan influenzavirus waarbij ernstig gevaar voor de volksgezondheid bestaat. Het deel van het crisisplan, dat betrekking heeft op bestrijding van en de voorbereiding op de bestrijding van een epidemie van een infectieziekte behorend tot groep A, alsmede de voorbereiding op de bestrijding van een nieuw subtype humaan influenzavirus waarbij ernstig gevaar voor de volksgezondheid bestaat, wordt vastgesteld in overeenstemming met de directie van de gemeentelijke gezondheidsdienst. Een bijzondere situatie doet zich voor m.b.t infectieziektebestrijding op schepen. Om uitvoering te geven aan artikel 50 Wpg, is het Plan Noodsituaties Infectieziektebestrijding Havens (PNIH) vastgesteld. Zoals de naam van het plan aangeeft zijn hierin afspraken beschreven hoe om te gaan met noodsituaties op het gebied van infectieziektebestrijding op schepen met als bestemming een van de in dit gebied gelegen B-havens (havens van Amsterdam, Beverwijk, Velsen en Zaanstad). 1.4 De rol van de DPG bij infectieziektebestrijding in de regio Sinds 2012 is elke DPG verantwoordelijk voor de GGD én de GHOR (geneeskundige hulpverleningsorganisatie in de regio) en daarmee voor de monitoring van infectieziekten in de regio, voor de coördinatie van de bestrijding en voor de samenwerking met alle (zorg)partners. De DPG legt bij het bestrijden van een infectieziektecrisis (A-ziekte) verantwoording af aan de voorzitter van de veiligheidsregio. Hij adviseert hierbij over alle aspecten die de bestrijding aangaan. De DPG heeft om zijn taken te kunnen uitvoeren twee organisaties onder zich. De GGD, de uitvoerder van de infectieziektebestrijding en de GHOR. De DPG is hiermee de link tussen de witte keten en het openbaar bestuur en voert de regie en coördinatie. De GGD en worden inhoudelijk ondersteund door het Centrum Infectieziektebestrijding (Cib) van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) en eventueel het ministerie van VWS. De DPG is tevens verantwoordelijk voor het tijdig informeren en betrekken van de (veiligheids-) partners. 1.5 Samengevat De voorzitter van de veiligheidsregio is samen met de DPG (GGD) verantwoordelijk voor de voorbereiding en de bestrijding van infectieziekten in hun veiligheidsregio. Het crisisplan van de veiligheidsregio beschrijft de organisatie, taken en bevoegdheden voor wat betreft de A-ziekten dat gezamenlijk moet worden vastgesteld door het bestuur van de veiligheidsregio en de GGD. Het bestuur en de voorzitter van de veiligheidsregio zijn verantwoordelijk voor de bestuurlijke aspecten van de bestrijding. De GGD is als operationele organisatie verantwoordelijk voor de operationele voorbereiding en uitvoering van de gehele 5

6 infectieziektebestrijding, dus ook bij een uitbraak van een A-ziekte. Zij is verantwoordelijk voor de vakinhoudelijke communicatie naar in- en externe collega s in de regio. Daarnaast vertaalt zij landelijk VWS beleid. De GHOR is regisseur. Zij zorgt voor de verbinding tussen de ketenpartners en de multidisciplinaire partners. Schematisch weergegeven: Voorbereiding / bestrijding Type crisis Uitvoerend Beslissers / Bestuurlijk verantwoordelijk Voorbereiding en bestrijding Reguliere zorg GGD onder leiding van de DPG GGD Voorbereiding en bestrijding B1, B2, C - ziekte GGD onder leiding van de DPG Burgemeester Voorbereiding A ziekte GGD onder leiding van de DPG Bestuur veiligheidsregio GHOR onder leiding van de DPG zorgt zo nodig voor verbinding met veiligheidspartners en verbinding witte keten. Bestrijding A - ziekte GGD onder leiding van de DPG GHOR onder leiding van de DPG zorgt zo nodig voor verbinding met veiligheidspartners verbinding van witte keten. Voorzitter veiligheidsregio Bestuur veiligheidsregio Veiligheidsdirectie veiligheidsregio stuurt multidisciplinaire samenwerking. 6

7 Deel 2 Draaiboek GGD infectieziektebestrijding 2.1 Inleiding Deel 2 van dit draaiboek gaat in op organisatie van de infectieziektebestrijding in het algemeen en de werkwijze van de GGD bij de uitvoering in haar werkgebied in het bijzonder. 2.2 Organisatie Infectieziektebestrijding Infectieziektebestrijding speelt zich af op lokaal-, regionaal-, landelijk- en internationaal niveau. In Nederland is infectieziektebestrijding binnen de publieke gezondheidszorg op gemeentelijk (lokaal) niveau belegd en wordt door de GGD uitgevoerd in samenwerking met de (huis-)artsen, ziekenhuizen, gezondheidsinstellingen en laboratoria. Op landelijk niveau is het de minister van VWS verantwoordelijk daarbij ondersteund door het Centrum Infectieziekten bestrijding/lci (CIb) van het RIVM. De WHO (World Health Organisation) heeft, indien er sprake is van een internationale infectieziektecrisis, een centrale en coördinerende rol. Er vindt in die gevallen afstemming plaats met het European Center of Disease Control (ECDC). Het CIb is het Nederlandse National Focal Point (NFP) voor deze internationale afstemming. Dit is vastgelegd in de International Health Regulations (IHR) van de WHO. De IHR heeft als doel landen te assisteren bij de bestrijding van infectieziekten. ECDC WHO CIb/LCI GGD ARTS/LABORA- TORIUM (Inter-)nationale surveillance heeft als doel in een vroeg stadium een nieuwe infectieziekte(-crisis) te onderkennen zodat tijdig bestrijdingsmaatregelen kunnen worden genomen. In geval van dreiging van een internationale infectieziektecrisis, of een veiligheidsregio overschrijdende infectieziektecrisis, staan landelijke aansturing en interdepartementale afstemming centraal. Het CIb stuurt de GGD en inhoudelijk aan, zo nodig op basis van het door het landelijke Outbreak Management Team (OMT) vastgestelde bestrijdingsbeleid. Dit team van experts adviseert de minister over inhoudelijke bestrijdingsmaatregelen. Dit inhoudelijke advies wordt door het Bestuurlijk Afstemmings Overleg (BAO) getoetst op haalbaarheid waarna de minister haar uiteindelijke besluit neemt. 2.3 Samenwerkingspartners Bij de beheersing van infectieziektecrises werkt de GGD samen met veel verschillende ketenpartners. Niet alle ketenpartners zijn bij alle crises betrokken. De GGD bekijkt per crisis welke ketenpartners relevant zijn voor de beheersing en hoe deze partners betrokken moeten worden. Hoewel het taakveld van de GGD op het terrein van de publieke gezondheidszorg ligt zijn er tijdens grootschalige uitbraken van infectieziekten raakvlakken met de curatieve sector. Iedere sector draagt daarbij zijn eigen verantwoordelijkheid voor het continueren van zorg en het optimaal benutten van de samenwerking met relevante partners. 7

8 Tijdens een grootschalige infectieziektecrisis verlenen huisartsen(-posten) zoveel mogelijk zorg volgens de gebruikelijke structuren. In de latere fases van een grootschalige infectieziektecrisis kan de eerstelijnszorg onder druk komen te staan vanwege de toegenomen zorgvraag. Huisartsen zijn daarbij verantwoordelijk voor het waarborgen van de zorgcontinuïteit. Het GHOR-bureau Amsterdam-Amstelland maakt afspraken met crisis- en ketenpartners ten behoeve van de zorgcontinuiteit in de regio bij grote incidenten, rampen en crisis. Voor een deel zijn de afspraken vastgelegd in convenanten. Tijdens een inzet is de crisisorganisatie GHOR verantwoordelijk voor de verbinding tussen veiligheidspartners, openbaar bestuur en witte ketenpartners. De crisisorganisatie GHOR is door de GGD bereikbaar via de Algemeen Commandant Geneeskundige Zorg (ACGZ) en de DPG. 2.4 Communicatie verantwoordelijkheden van de GGD De GGD onderhoudt in haar reguliere werk regelmatig contact met verschillende ketenpartners o.a. huisartsen, microbiologen. Bij een (vermoeden van een) infectieziektecrisis kan dit contact worden geïntensiveerd. De GGD is verantwoordelijk voor de inhoud van de voorlichting in haar werkgebied. Zo nodig stemt de GGD dit af met de voorlichter van de gemeente. Tijdens een landelijke infectieziektecrisis is het ministerie van VWS leidend als het gaat om de publiekscommunicatie. De GGD zorgt voor regio specifieke informatie (Q&A s) op basis van de landelijke richtlijnen en zorgt voor (eventueel in samenwerking met de GHOR) de distributie in de regio. Bijvoorbeeld naar ziekenhuizen en huisartsenposten. 2.5 Processtappen bij infectieziektecrises en de werkwijze van de GGD In tegenstelling tot een flitsramp, ontstaat een infectieziekte-uitbraak meestal geleidelijk. Hierdoor is er vrijwel nooit acuut een opschalingsstructuur nodig is om het scenario te beheersen zoals bij een flitsramp. Hoewel elke uitbraak inhoudelijk verschillend is, zijn er algemene kaders waarbinnen de GGD uitbraken beheerst. Onderstaand figuur geeft een schematische weergave van de handelingen bij een infectieziektecrises. 8

9 Achter elk van deze processtappen liggen landelijke en regionale richtlijnen, maatregelen en protocollen Melding en directe maatregelen Het team Infectieziekten van de GGD speelt een belangrijke rol in signaalherkenning. In overeenstemming met de Wpg maken artsen en laboratoria melding bij de GGD van: - Vastgestelde infectieziekten van groep A, B1, B2 en C; - vermoedens van infectieziekten van groep A; - ziektebeelden van onbekende oorzaak waarbij een gegrond vermoeden bestaat van besmettelijkheid en ernstig gevaar voor de volksgezondheid, waaronder een verdenking van humaan influenza door een nieuw virussubtype; - een stoffelijk overschot dat is besmet met een infectieus of giftig agens of stof wat een ernstig gevaar voor de volksgezondheid kan betekenen; - een in één artsenpraktijk ongewoon aantal gevallen van een vermoedelijk besmettelijke infectieziekte die niet op de meldingslijst staat, maar wel een gevaar kan vormen voor de volksgezondheid; - infectieziekten met een buitenlandse bron of mogelijke internationale verspreiding. 9

10 Ook hoofden van instellingen waar kwetsbare groepen verblijven (o.a. kinderdagverblijf, verpleeghuis) zijn verplicht de GGD te informeren indien er een ongewoon aantal zieken is met maag- en darmaandoeningen, huiduitslag of andere ernstige aandoeningen van vermoedelijk infectieuze aard (artikel 26 melding). Daarnaast kan de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit meldingen doen bij de GGD in geval van voedelsgerelateerde uitbraken of vermoeden van zoönosen. Zoönosen Onder de ziekten die meldingsplichtig zijn bevinden zich ook zoönosen (bijvoorbeeld aviare influenza, Q- koorts). Zo worden personen met een zoönose via hun behandelend arts of laboratorium bij de GGD gemeld. Ook vanuit de veterinaire kant zijn zoönosen meldingsplichtig bij de NVWA (Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit). Indien nodig wordt er laagdrempelig overlegd tussen de GGD en de NVWA. Hoewel Amsterdam- Amstelland vooral een stedelijk gebied is kunnen zoönosen ook in onze regio voorkomen. Eens per 4 jaar brengt het RIVM een rapport uit over de locatie en grootte van verschillende veehouderijen per regio. Tussentijds heeft het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) geaggregeerde gegevens per jaar ter beschikking. Met behulp van deze gegevens kan de GGD het risico op zoönose overdracht in de regio inschatten. Daarnaast kunnen zoönosen elders in Nederland of in het buitenland worden opgelopen, waarna ze in de regio worden gediagnosticeerd. Haven Amsterdam heeft een haven. Via de havenarts kunnen er meldingen binnenkomen bij de GGD over (vermoeden van) meldingsplichtige infectieziekten op (inter)nationale schepen die Amsterdam aandoen. Het Plan Noodsituaties Infectieziektebestrijding Havens (PNIH), behorende bij het Incident Bestrijdingsplan (IBP) Noordzeekanaal, geeft de interregionale afspraken weer die gelden tussen de betrokken veiligheidsregio s, de betrokken gemeenten waar de burgerhavens gelegen zijn, de betrokken GGD en en het Centraal Nautisch Beheer (CNB) met betrekking tot infectieziektebestrijding voor zover deze nautische en/of havenaspecten raakt. De werkingssfeer van het PNIH is hetzelfde als het werkingsgebied van het IBP- Noordzeekanaal. De procedure Afhandeling Meldingen Havens Noordzeekanaal is een bijlage van dit PNIH. Registratie van meldingen Met alle Amsterdamse laboratoria zijn afspraken gemaakt over de wijze van melden aan het team Infectieziekten. De GGD zorgt voor registratie van de meldingen en voor het nemen van de juiste bestrijdingsmaatregelen volgens de landelijke richtlijnen. Meldingen worden automatisch en geanonimiseerd aan het RIVM/CIb gemeld en gebruikt voor landelijke surveillance. Melding van infectieziekten aan de burgemeester Afhankelijk van de soort melding wordt de burgemeester onverwijld, zo spoedig mogelijk of binnen een redelijke termijn geïnformeerd. De arts IZB stelt altijd eerst het afdelingshoofd en de DPG op de hoogte en het team Communicatie van de GGD. De arts infectieziektebestrijding of de directie informeert na onderlinge afstemming vervolgens de burgemeester en/of de wethouder Zorg. In onderstaand schema staat wanneer de GGD de burgemeester op welke termijn informeert (conform art. 27 van de Wpg). 10

11 Wanneer melden Onverwijld Welke infectieziekten/situatie A ziekten zoals SARS, MERS-CoV, polio, pokken en virale hemorrhagische koorts. Melding van een infectieziekte met een volgens de stand van de wetenschap onbekende oorzaak, waarbij een gegrond vermoeden bestaat van besmettelijkheid en ernstig gevaar voor de volksgezondheid. Melding van een lijk dat is besmet met een infectieus of giftig reagens of een infectieuze of giftige stof waardoor een ernstig gevaar voor de volksgezondheid kan ontstaan. Zo spoedig mogelijk ¹ Melding van infectieziekte uit de groep B1: humane infectie met een dierlijk influenzavirus, difterie, rabiës en pest Melding van een vermoeden van een infectieziekte behorende tot de groepen B1 of B2 indien de persoon weigert het onderzoek te ondergaan dat noodzakelijk is om de infectieziekte vast te stellen of uit te sluiten en waarbij een ernstig gevaar voor de volksgezondheid kan ontstaan door verspreiding van de infectieziekte. Melding van een arts die in zijn praktijk een ongewoon aantal ziektegevallen vaststelt van een infectieziekte die niet is genoemd in de meldingsplicht maar die een gevaar voor de volksgezondheid vormt. Binnen een redelijke termijn² Melding van een instelling met een ongewoon aantal zieken met maagen darmaandoeningen, geelzucht, huidaandoeningen of andere ernstige aandoeningen van vermoedelijk infectieuze aard. In het jaarverslag Alle overige meldingen behorend bij B1, B2 of C en artikel 26. ¹ Zo spoedig mogelijk. Wat als zo spoedig mogelijk wordt beschouwd is in de wet niet nader aangegeven. Afhankelijk van de risicoinschatting van de arts IZB meldt de GGD dit binnen 24 uur. ² Binnen redelijke termijn. Wat als een redelijke termijn beschouwd kan worden is evenmin in de wet nader aangegeven. Afhankelijk van de situatie wordt door de arts IZ bepaald of de burgemeester op de hoogte gesteld dient te worden en op welke termijn dit dient te gebeuren. De ernst van de situatie en eventuele onrust of persaandacht spelen mee in deze afweging. De afweging zal gemaakt worden door de arts IZB in samenspraak met de teammanager Infectieziekten en de DPG. Indien bovenstaande van toepassing is zal de melding uiterlijk binnen een week gebeuren. Van alle overige gevallen wordt melding gemaakt in het jaarverslag. Bereikbaarheid Het team Infectieziekten is 24 uur per dag bereikbaar. Directe maatregelen Afhankelijk van het ziektebeeld en de (voorlopige) diagnose bij een patiënt kan de GGD de volgende maatregelen starten Bron- en contactonderzoek Laboratoriumonderzoek en diagnostiek Aanvullende epidemiologisch onderzoek 11

12 Hygiënemaatregelen Vaccinatie, profylaxe Weren of het beperken van sociaal contact Medisch toezicht Quarantaine en isolatie 2.6 Opschaling Drie vormen van opschaling worden onderscheiden. Interne opschaling van de crisisorganisatie van de GGD, volgens het Intergraal CrisisPlan (ICP), opschaling crisisorganisatie GHOR en opschaling veiligheidsregio volgens het crisisplan van de veiligheidsregio Opschaling ICP Zorginstellingen zoals ook de GGD kunnen te maken krijgen met calamiteiten en crises in de eigen organisatie (interne crises) en/of zij kunnen een rol krijgen in de zorg aan slachtoffers van calamiteiten en crises van buiten de instelling (externe crises). Om op deze calamiteiten en crises goed voorbereid te zijn beschikt de GGD over een crisisorganisatie. De voorbereiding en uitvoering van deze crisisorganisatie bij crisis of calamiteit is vastgelegd in het GGD integraal crisisplan ( ICP). Bij een grootschalige uitbraak van een bepaalde infectieziekte of een dreiging daarvan kan een beroep worden gedaan op de inzet van GGD-medewerkers van de afdeling infectieziektebestrijding en andere afdelingen. Binnen de crisisorganisatie van de GGD wordt dan intern opgeschaald Opschaling crisisorganisatie GHOR Bij een mogelijk dreiging van de continuïteit van zorg in de regio wordt de crisisorganisatie van de GHOR actief. Na en signaal, van bijvoorbeeld de arts infectieziekte, kan de algemeen commandant geneeskundige zorg, in overleg met de DPG, de crisisorganisatie GHOR opschalen. Een belangrijk criterium voor opschaling is onvoldoende zorgcontinuïteit in de keten of een dreiging daarvan. De GGD blijft verantwoordelijk voor haar taken op het gebied van infectieziektebestrijding maar werkt onder regie van de GHOR en samen met de andere betrokken partijen Opschaling Veiligheidsregio Opschaling volgens het crisisplan van de veiligheidsregio is bij infectieziektecrises zelden nodig. Het is denkbaar dat een opschaling van de veiligheidsregio in incidentele gevallen nuttig zou kunnen zijn, bijvoorbeeld bij bedreigingen van de openbare orde en veiligheid, de continuïteit van de hulpverlening en de continuïteit van vitale sectoren. Uitsluitend in GRIP (gecoördineerde regionale incidentenbestrijdings procedure) situaties is de regierol wettelijk toebedeeld aan de GHOR. De GHOR coördineert of regisseert dan de geneeskundige hulpverlening namens het openbaar bestuur. De GGD blijft dan nog steeds volledig verantwoordelijk voor haar taken op het gebied van infectieziektebestrijding maar werkt onder regie van de GHOR samen met de andere betrokken partijen. 2.7 Terug naar de normale werkwijze (afschaling) Het moment waarop de uitbraak voorbij is, betekent dat teruggekeerd wordt naar de normale situatie. In deze fase vindt normalisering plaats van de coördinatiestructuur, de inzet van personen en middelen, maar ook nabespreking en evaluatie. Indien er sprake is van ICP opschaling neemt de DPG de beslissing tot afschaling. Dit is ook het geval bij afschaling van de crisisorganisatie GHOR. Indien er sprake is van afschaling van de veiligheidsregio dan besluit elk team op operationeel, tactisch en strategisch niveau zelf of er wordt afgeschaald. De GHOR maakt deelt uit van die teams. 12

13 2.7.1 Evaluatie Na afloop van een infectieziektecrisis is het belangrijk om te evalueren, om na te gaan hoe de aanpak in een volgende crisis verbeterd kan worden. Om inzicht te krijgen in de aanpak van de bestrijding, moeten de onderstaande drie vragen beantwoord worden: 1. hoe is de crisisbeheersing verlopen? 2. hoe zou de crisisbeheersing moeten verlopen? 3. waarom zijn er verschillen? De evaluatie vindt plaats onder verantwoordelijkheid van de GGD. 13

14 Deel 3 Draaiboek GHOR infectieziektebestrijding 3.1 Inleiding Dit deel van het draaiboek beschrijft de rol van de GHOR in het kader van infectieziektebestrijding. De rol van de GHOR is voorbereidend, ondersteunend, uitvoerend en adviserend van aard en beperkt zich niet tot alleen een inzet bij een infectieziektecrisis. 3.2 Voorbereidende rol GHOR Het GHOR-bureau adviseert zorginstellingen over het zorgdragen voor de eigen continuïteit van de organisatie om tijdens een infectieziekte-uitbraak te kunnen blijven voldoen aan het zorgaanbod. 3.3 Rol GHOR bij crisis De crisisorganisatie GHOR draagt zorg voor multidisciplinaire afstemming tussen de veiligheidspartners, het openbaar bestuur en de witte keten. De GHOR zal de betrokken ketenpartners, dus ook de GGD, onder andere ondersteunen bij de informatie-uitwisseling. Voor inhoudelijke informatie stemt de GHOR-functionaris (OvDG/ACGZ) altijd af met de arts infectieziekten. 3.4 Afstemming GGD en GHOR De DPG heeft een integrale verantwoordelijkheid voor infectieziektebestrijding. Het team algemene infectieziektebestrijding, is inhoudsdeskundige en vanuit die expertise regisseur bij een uitbraak van een infectieziekte. Uitgaande van de rol van de GHOR kan op verzoek van de GGD - op drie vlakken een bijdrage worden geleverd aan (de bestrijding van) een infectieziektecrisis: 1) Verbinden: dit heeft betrekking op het organiseren van overleg met de multi-partners en het openbaar bestuur. Of het bijeenroepen van het Regionaal Crisisteam Zorg (RCZ) om samen met de ketenpartners af te stemmen over gevolgen en maatregelen; 2) Regie op de informatievoorziening door het informeren van ketenpartners, veiligheidspartners en openbaar bestuur; 3) Het ondersteunen van de afdeling Infectieziekte waar nodig, door bijvoorbeeld het regionaal crisisteamzorg bijeen te roepen. Onderstaand schema geeft per onderwerp een overzicht van de rollen van GGD en GHOR Onderwerp GGD GHOR Voorbereiding Bevorderen inhoudelijke uitvoering. Advisering zorgpartners over zorgdragen eigen zorgcontinuiteit. Afspraken maken met ketenpartners en borgen in conventanten 14

15 Opschaling Communicatie Interventies Personele opschaling afdeling infectieziekte Opschaling crisisorganisatie GGD Opstellen inhoudelijke publieksboodschap arts infectieziekten Voorlichting Bron- en contactonderzoek en diagnostiek Advies (thuis)isolatie, quarantaine en vervoer. Uitvoering van maatregelen, incl. vaccinatie, verstrekken medicatie, monitoren, aanvullend epidemiologisch onderzoek. Hygiënemaatregelen. Het verbinden van veiligheidspartners, openbaar bestuur en de witte ketenpartners door bijvoorbeeld zitting te nemen in het afstemmingsoverleg van de veiligheidsregio Het informeren van veiligheidspartners, openbaar bestuur en witte ketenpartners door het samenstellen en verspreiden van het geneeskundig beeld. Het inzichtelijk maken van knelpunten in de zorgcontinuïteit door bijvoorbeeld het opvragen van de zorgcapaciteit Verbinden van GGD en gemeenten ten behoeve van publieksinformatie Het verbinden van GGD met gemeente, waardoor bijvoorbeeld bevolkingszorg kan ondersteunen bij de distributie van vaccins en het regelen van grootschalige vaccinatie locaties.) Zorgcapaciteit Interne knelpunten uitvoering infectieziektebestrijding Knelpunten zorgaanbod regionaal medische zorg Coördinatie continuering van zorg. 15

16 BAO Clb DPG ECDC GBT GGD GHOR GHOR-bureau Deel 4: bijlagen Bijlage 1 Lijst gebruikte afkortingen en verklaring Bestuurlijk afstemmingsoverleg. Adviesorgaan bij een infectieziekte-uitbraak voor de minister van VWS. Centrum voor Infectieziektebestrijding. Dit ondersteunt en coördineert de infectieziektebestrijding op nationa en internationaal niveau. Een grootschalige infectieziekte-uitbraak en een bijzondere ziekte vallen onder de verantwoordelijkheid van het CIB. Verder formuleert het CIB het gewenste preventie- en bestrijdingsbeleid en geeft advies aan de overheid en professionals in de praktijk. Ook landelijke communicatiebeleid ten aanzien va een infectieziektebestrijding. Directeur Publieke Gezondheid European Center for Disease Prevention and Control Gemeentelijk Beleidsteam Gemeenschappelijke Gezondheids Dienst. Geneeskundige hulpverleningsorganisatie in de regio (GHOR-bureau+crisisorganisatie) Medewerkers houden zich dagdagelijks bezig met de voorbereiding op een groot incident, ramp of crisis door het maken van afspraken met crisis- en ketenpartners ten behoeve van de continuïteit van zorg in de keten. GHORcrisisorganisatiee behoeve van de continuïteit van zorg in de keten of een dreiging GHOR-functionarissen zijn 24/7 oproepbaar en inzetbaar ten tijde van bij grote incidenten, rampen en crisis ten daarvan. GODI GRIP ICP IGZ LOI OGZ OMT PNIH RIVM Ministerie van VWS SSC LCI Generiek operationeel draaiboek infectieziektebestrijding Gecoördineerde regionale incidentenbestrijdingsprocedure Integraal Crisisplan GGD Inspectie Gezondheidszorg Landelijk overleg infectieziekten Openbare gezondheidszorg Outbreakmanagement team. Bij een (dreigende) infectieziekte-uitbraak kan het CIB bijeenroepen. Voorzitter i de directeur van het CIB. Hoofddoel van het overleg is crisismanagement. Plan noodsituaties infectieziektebestrijding havens Rijks Instituut voor Volksgezondheid en Milieu is een wetenschappelijk en onafhankelijk onderzoeksinstituut e valt onder de verantwoordelijkheid van het Ministerie van VWS Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en sport Ship Sanitation Certificates Het LCI verzamelt de meest actuele informatie over de bestrijding van infectieziekten. De taken van de LCI zijn: Dagelijkse advisering aan professionals in het veld, met name aan GGD-artsen en sociaal verpleegkundigen Crisismanagement tijdens een (dreigende) epidemie Opstellen van uniforme richtlijnen voor alle betrokkenen 16

17 WIP WVR VR WGBO WPG Vaststellen van communicatie- en informatiebeleid van het CIb van het RIVM. Het bureau LCI speelt een centrale rol bij crisismanagement tijde ns een (dreigende) epidemie. In dergelijke situaties kan het bureau een Outbreak Management Team (OMT) bijeenroepen. De directeur van het CIb is voorzitter. Werkgroep infectieziektepreventie Wet veiligheidsregio s Veiligheidsregio Wet geneeskundige behandelovereenkomst Wet publieke gezondheid 17

18 Bijlage 2 art. 1 art. 6,1 art. 6,2 art. 6 art. 6 art. 7 Art.8,1 art. 18 art. 17 art. 20 art 26 art. 31 art. 31 art. 34 art. 35 Wet publieke gezondheid (Wpg) A-ziekten zijn: pokken, polio, SARS en virale hemorragische koorts Het college van burgemeester en wethouders draagt zorg voor de uitvoering van de algemene infectieziektebestrijding. De burgemeester geeft leiding aan de bestrijding van een epidemie van een infectieziekte behorende tot groep B1, B2 of C, alsook de directe voorbereiding daarop en draagt zorg voor de toepassing van de maatregelen 1, bedoeld in hoofdstuk V, alsmede noodbevoegdheden in het kader van de Gemeentewet. Het bestuur van de veiligheidsregio draagt zorg voor de voorbereiding op de bestrijding van een epidemie van een infectieziekte behorende tot groep A, alsmede op de bestrijding van een nieuw subtype humaan influenzavirus, waarbij ernstig gevaar voor de volksgezondheid bestaat. De voorzitter van de veiligheidsregio draagt zorg voor de bestrijding van een epidemie van een infectieziekte behorende tot groep A, of een directe dreiging daarvan, en is dan ten behoeve van deze bestrijding uitsluitend bevoegd om toepassing te geven aan de maatregelen beschreven in de art. 34, vierde lid, 47, 51, 54, 55 of 56. In geval van A-ziekten geeft de Minister van VWS leiding aan de bestrijding en kan de Minister de voorzitter van de veiligheidsregio opdragen hoe de bestrijding ter hand te nemen, waaronder begrepen het opdragen tot het aanpassen van de maatregelen. Het bestuur van de veiligheidsregio beschrijft in het crisisplan, bedoeld in artikel 16 van de Wet veiligheidsregio s, de organisatie, de taken en bevoegdheden in het kader van de bestrijding van en de voorbereiding op de bestrijding van een epidemie van een infectieziekte behorend tot groep A, alsmede de voorbereiding op de bestrijding van een nieuw subtype humaan influenzavirus waarbij ernstig gevaar voor de volksgezondheid bestaat Voordat de burgemeester dan wel de voorzitter van de veiligheidsregio een maatregel neemt of intrekt, vraagt deze advies aan de gemeentelijke gezondheidsdienst. Hiermee wordt bedoeld een arts van de GGD die gespecialiseerd is in infectieziektebestrijding, aan te wijzen door de directeur Publieke Gezondheid De minister van VWS kan ook andere infectieziekte tot A-ziekte benoemen. Hoofden van instellingen (bijvoorbeeld kinderdagverblijven, ziekenhuizen, opvanglocaties asielzoekers) zijn verplicht de GGD op de hoogte te brengen als er in de instelling een ongewoon aantal zieken met maag en darmaandoeningen, geelzucht, huidaandoeningen of andere aandoeningen van vermoedelijk infectieuze aard voordoen in de desbetreffende populatie of bij het verzorgend of begeleidend personeel Omvat onder welke voorwaarden de burgemeester of voorzitter veiligheidsregio een persoon onverwijld ter isolatie in het ziekenhuis kan doen opnemen. Beschrijft onder welke voorwaarden de burgemeester of voorzitter van de veiligheidsregio een persoon onverwijld ter isolatie in het ziekenhuis kan doen opnemen. De burgemeester dan wel de voorzitter van de veiligheidsregio is bevoegd tot het opleggen van een last onder bestuursdwang ter handhaving van opneming en uitvoering van isolatie en quarantaine en de eisen die daaraan gesteld worden indien de omstandigheden onmiddellijk ingrijpen noodzakelijk maken. 1 Maatregelen met betrekking tot infectieziektebestrijding: isolatie, quarantaine, verbod verrichten werkzaamheden, maatregelen inzake gebouwen, terreinen, vervoermiddelen en waren (sluiten, gebruik, verbod betreden, ontsmetten en vernietigen), onttrekken van schip of luchtvaartuig aan vrij verkeer van personen of goederen, hygiënische maatregelen aan vervoers- of luchthaven exploitanten, voorlichting, medewerking aan reizigersonderzoek, controle op besmetting, sluiting van gebouwen of terreinen, vaccinatie. 18

19 art. 5 art. 6 art. 39 art. 32,2 Wet veiligheidsregio s (Wvr) De burgemeester heeft het opperbevel in geval van een ramp of van ernstige vrees voor het ontstaan daarvan. De burgemeester kan de RAV aanwijzingen geven indien dat naar zijn oordeel noodzakelijk is uit een oogpunt van openbare orde. In geval van een ramp of crisis van meer dan plaatselijke betekenis is niet de individuele burgemeester, maar de voorzitter van de veiligheidsregio (tevens korpsbeheerder van de politie) bij uitsluiting bevoegd in de betrokken gemeenten toepassing te geven aan de noodbevoegdheden van de burgemeesters. Ten tijde van rampen of crises heeft de Directeur Publieke gezondheid de operationele leiding over de geneeskundige hulpverlening. In voorkomende gevallen zal de DPG namens de burgemeester (of voorzitter veiligheidsregio) aanwijzingen geven aan de geneeskundige keten. Indien nodig kan de DPG de burgemeester (of voorzitter van de veiligheidsregio) verzoeken formeel gebruik te maken van zijn noodbevoegdheden. hoofdstuk IX Gemeentewet De burgemeester kan uit hoofde van zijn opperbevel aan alle instellingen en zorgverleners aanwijzingen geven. Indien nodig kan de burgemeester hierbij gebruik maken van noodbevoegdheden in het kader van de gemeentewet zoals het geven van noodbevelen, het vaststellen van noodverordeningen, het toezicht op evenementen en bestuurlijke ophouding. 19

20 Bijlage 4 Gebruikte bronnen Bestuurlijke Netwerkkaarten crisisbeheersing; Instituut Fysieke Veiligheid, november Generiek draaiboek infectieziektenbestrijding; RIVM, december Handreiking samenwerking GGD-GHOR bij infectieziektebestrijding, GGD GHOR Nederland, februari 2014 Infectieziektebestrijding; Hans van den Kerkhof, Jim van Steenbergen,