RAPPORT. Deskundig advies in het kader van de geplande realisatie van een testeiland voor de kust van Knokke-Heist. Gemeentebestuur Knokke-Heist

Transcriptie

1 RAPPORT Deskundig advies in het kader van de geplande realisatie van een testeiland voor de kust van Knokke-Heist Klant: Gemeentebestuur Knokke-Heist Referentie: WATBF R001F01 Versie: 01/Finale versie Datum: 20/9/2018

2 HASKONINGDHV NEDERLAND B.V. Laan 1914 no EX AMERSFOORT Netherlands Water Trade register number: royalhaskoningdhv.com T F E W Titel document: Deskundig advies in het kader van de geplande realisatie van een testeiland voor de kust van Knokke-Heist Referentie: WATBF R001F01 Versie: 01/Finale versie Datum: 20/9/2018 Projectnummer: BF Auteur(s): Jasper Fiselier, Mark Klein Opgesteld door: Jasper Fiselier, Mark Klein Gecontroleerd door: Mark van Zanten Datum/Initialen: 20/09/2018 Goedgekeurd door: Mark van Zanten Datum/Initialen: 20/09/2018 Classificatie Click to enter "Classified" Disclaimer No part of these specifications/printed matter may be reproduced and/or published by print, photocopy, microfilm or by any other means, without the prior written permission of HaskoningDHV Nederland B.V.; nor may they be used, without such permission, for any purposes other than that for which they were produced. HaskoningDHV Nederland B.V. accepts no responsibility or liability for these specifications/printed matter to any party other than the persons by whom it was commissioned and as concluded under that Appointment. The integrated QHSE management system of HaskoningDHV Nederland B.V. has been certified in accordance with ISO 9001:2015, ISO 14001:2015 and OHSAS 18001: /9/2018 WATBF R001F01 i

3 Inhoud Introductie 1 I Een testeiland heeft mogelijk grote (negatieve) effecten 2 II De aanleg heeft mogelijk negatieve effecten op het Nederlands grondgebied 13 III De locatie van het testeiland is niet onderbouwd 14 IV De effecten kunnen moeilijk worden gemitigeerd 15 V Herstel van de oorspronkelijke situatie is niet goed mogelijk 17 VI De aanleg van een testeiland lijkt niet nuttig en daarmee niet nodig 18 VII Een eilandenarchipel is niet de aangewezen oplossing voor de langere termijn veiligheid 21 VIII Er is een beter alternatief: versterking van de kust 24 IX Het zand voor het testeiland kan direct worden ingezet voor de versterking van de kust 26 Literatuur 27 20/9/2018 WATBF R001F01 ii

4 Introductie Dit rapport is opgesteld door Royal HaskoningDHV in het kader van het bezwaarschrift van de gemeente Knokke-Heist ten aanzien van het Marien Ruimtelijk Plan voor het Belgische deel van de Noordzee. In dit rapport wordt puntsgewijs een (technisch inhoudelijke) beoordeling gegeven van het testeiland dat onderdeel is van het Marien Ruimtelijk Plan Deze beoordeling is mede mogelijk geweest omdat Royal HaskoningDHV reeds in 2017 een integrale review heeft gedaan voor de gemeente Knokke-Heist van de tot dat moment bekende studies voor de plannen Vlaamse Baaien [9]. Figuur 1 geeft de zone weer waarin het Marien Ruimtelijk Plan een testeiland mogelijk wil maken. Het betreft de roze ovale vorm voor het strand van Knokke-Heist. Figuur 1 Geïntegreerde visiekaart Marien Ruimtelijk Plan (bron [10]) Dit rapport is ingedeeld naar aanleiding van een aantal constateringen ten aanzien van de aanleg van een testeiland: I. Een testeiland heeft mogelijk grote (negatieve) effecten. II. De aanleg heeft mogelijk negatieve effecten op het Nederlands grondgebied. III. De locatie van het testeiland is niet onderbouwd IV. De effecten kunnen moeilijk worden gemitigeerd V. Herstel van de oorspronkelijke situatie is niet goed mogelijk VI. De aanleg van een testeiland lijkt niet nuttig en daarmee niet nodig VII. Een eilandenarchipel is niet de aangewezen oplossing voor de langere termijn veiligheid VIII. Er is een beter alternatief: versterking van de kust IX. Het zand voor het testeiland kan direct worden ingezet voor de versterking van de kust 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 1

5 I Een testeiland heeft mogelijk grote (negatieve) effecten Het testeiland leidt tot meerdere (negatieve) effecten die moeilijk kunnen worden voorspeld en ook moeilijk kunnen worden gemitigeerd. Dit betreft effecten op zwemveiligheid, kustonderhoud, risico van aanzanding van de Zwin monding en kwaliteitsverlies van het strand door afzetting van slib. Ook wordt het zicht vanaf het strand beïnvloed door het testeiland. Voorts worden ook morfologische effecten verwacht op het Nederlands grondgebied. Daarnaast gaat de aanleg van deze tijdelijke constructie gepaard met aanzienlijke emissies van CO2. Het mariene milieu zal ter plaatse van het testeiland worden vernietigd, terwijl niet onderzocht is of het mariene milieu na aanleg van het testeiland zich zal gaan herstellen. Verder kunnen er nog negatieve milieueffecten optreden die nog niet zijn voorzien, zoals: Effecten op het grondwater in gebieden langs de kust Een effect op de Paardenmarkt In het kader van de Vlaamse Baaien is gekeken naar de mogelijke effecten van een eilandenreeks en ook van een testeiland voor de kust [8]. Deze studies waren beperkt tot de hydrologische en morfologische effecten en het slib. Er is daarbij niet gekeken naar de gevolgen voor de waterkwaliteit en ecologie en evenmin naar de effecten op functies, zoals verschillende vormen van recreatie en het wonen aan de kust. Ook is niet gekeken naar het effect van extreme gebeurtenissen, c.q. de maatgevende storm. In [1] de Strategische milieubeoordeling van het ontwerp Marien Ruimtelijk Plan zijn deze studies niet gebruikt. De strategische milieubeoordeling heeft in hoofdzaak geput uit literatuur die de effecten van zandwinning, baggerstort en windmolenparken beschrijft. Het was dus mogelijk geweest om in [1] de mogelijke effecten van een testeiland beter te duiden door gebruik te maken van [8]. In het Maritiem Ruimtelijk Plan is sprake van een zone waarbinnen het testeiland kan komen te liggen. De locatie, omvang en ook het ontwerp zijn daarbij niet nader uitgewerkt. In voornoemde studies (zie [8]) is gekeken naar een testeiland dat gelegen is binnen deze zelfde zone, waarvoor orde 16 miljoen m 3 sediment nodig is voor de realisatie. Het uiteindelijk ontwerp van een testeiland zal mogelijk afwijken van het eerdere ontwerp als gebruikt in [8], maar de effecten zoals hieronder beschreven zullen sterk overeenkomen; alleen de plaats waar deze effecten zich voordoen zal kunnen afhangen van de positie (en omvang) van het testeiland binnen de aangegeven zone. Er zijn verschillende modellen gebruikt om de mogelijke effecten van een testeiland in beeld te brengen (zie tabel 1). Afhankelijk van het te bestuderen effect is het ene of het andere model geschikter om hierna onderzoek te doen. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 2

6 Tabel 1: De in [8] gebruikte modellen voor het berekenen van effecten van een eilandenarchipel en van een testeiland. Figuur 2: Scenario H1, zoals dat is meegenomen in de modelberekeningen in [8]. Het testeiland (pilooteiland) ligt op de Paardenmarkt, een ondiepte voor de kust 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 3

7 Figuur 3 : diepte kaart zone testeiland (bron [8]) Noot: De zone die aangewezen is voor de aanleg van een testeiland komt overeen met de ondiepte voor de kust, de Paardenmarkt (uit [8]) rechts naast de cirkel. Let wel de cirkel op bovenstaande figuur heeft betrekking op de stortlocatie Zeebrugge Oost. Kader 1: Morfologisch gedrag volgens het N2V model (bron: [7]) Met dit model (gemaakt door de auteurs van literatuur [7]) de morfologische ontwikkeling 3 en 10 jaar na aanleg in beeld gebracht. In de figuren hieronder is de diepte tot de waterbodem 3 jaar en 10 jaar na aanleg van het testeiland getoond. Er is sprake van een groot verschil in morfologische ontwikkeling tussen 3 en 10 jaar na aanleg. De geul tussen het testeiland en de kust heeft de tendens om zich verder te verdiepen. Dit komt mede doordat het eiland erodeert waarbij het zand dat daarbij vrijkomt aan de zuidzijde wordt afgezet. Deze sedimentatie vernauwt de getijdegeul als gevolg waarvan deze zich verder verdiept. Daarnaast blokkeert het eiland de getijdestroming, die derhalve ten noorden en ten zuiden om het eiland heen moet stromen wat tot een verhoging van de stroomsnelheden leidt en tussen de kust en het eiland tot een diepere geul. Ook treedt er sedimentatie in de richting van het Zwin op, mogelijk door de combinatie van de erosie van het testeiland en de verdere verdieping van de getijdegeul, waarbij ook zand vrijkomt. Bron figuren: [7] 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 4

8 De effecten van een pilooteiland zijn eerder in beeld gebracht door de inzet van een drietal modellen (zie o.a. [8]). Deze modellen laten op hoofdlijnen de volgende vergelijkbare effecten zien: 1. Toename van de stroomsnelheden tussen het eiland en de kust met als gevolg: a. Een mogelijk negatieve invloed op de kustveiligheid; b. Onveiligere en minder aantrekkelijke condities voor recreanten en watersporters 2. Er bestaat een risico op verzanding van de Zwin monding Hieronder volgt een verdere uiteenzetting van bovenstaande punten 1. De stroomsnelheden nemen toe Door de aanleg van het eiland neemt de stroomsnelheid van getijgedreven stroming tussen eiland en de kust sterk toe, zie box Toename van de stroomsnelheid. Dit komt vooral doordat met de aanleg van een eiland de getijdestroming om dit eiland zijn weg moet vinden en er dus een groter volume aan water tussen eiland en de kust wordt verplaatst. Het testeiland is in dit model gemodelleerd als een eiland dat boven water uitsteekt. Door het aanwezige hoge eiland wordt de aanwezige getijdegeul vernauwd waardoor de stroomsnelheden in deze geul toenemen en de getijdegeul zich ook verder verdiept en opschuift richting de kust. In [8] is ook gekeken naar de effecten van een lager gelegen langgerekt eiland. Hieruit volgt dat in het geval van een lagere hoogte meer zand verspoelt en de sedimentatie aan de zuidzijde sneller gaat (zie ook [8]). Dit houdt in dat bij de aanleg van een lager eiland, bijvoorbeeld om de effecten op het zicht te beperken, de sedimentatie en daarmee de vernauwing en de verdieping van de getijdegeul ter hoogte van het strand van Knokke sneller zal gaan. De grotere stroomsnelheden leiden tot een groter transport van zand (zie Box Veranderingen in langstransport van zand). Zand wordt verplaatst door stromingen en door golven. In de luwte van het eiland wordt de invloed van golven plaatselijk kleiner, maar de stroomsnelheid wordt veel groter. De toename van het transport van zand door de toegenomen stroming is verhoudingsgewijs groter dan de afname door minder golftransport. Daar waar het langstransport toeneemt, treedt erosie op. Het gevolg is een plaatselijk grotere erosie op jaarbasis. Ook tijdens maatgevende stormen zal het transport van zand plaatselijk toenemen. De toename in erosie zal leiden tot een grotere onderhoudsbehoefte. Er zal meer zand gesuppleerd moeten worden om het strand te behouden en ook om de kust veilig te houden. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 5

9 Kader 2: Toename van de stroomsnelheid (uit [8]) Alle modellen voorspellen een sterke stroming tussen het testeiland en de kust, een stroming die fors is toegenomen ten opzichte van de huidige situatie. Onderstaande figuur geeft de snelheden volgens een van deze modellen weer in meters/seconde. Het beeld laat duidelijk zien dat het eiland werkt als een obstakel waar de getijdestroming omheen geperst wordt. De figuur laat zien dat de stroomsnelheid vlak voor de koppen van de strandhoofden meer dan 0,7 meter per seconde kan bedragen voor de kust van Knokke. Dergelijke snelheden worden bereikt bij opkomend en afgaand getij. Deze stroomsnelheden zijn veel groter dan in de huidige situatie. Dermate hoge stroomsnelheden zullen op de koppen van de strandhoofden tot sterke wervelingen leiden en vormen een risico voor zwemmers. De grotere stroomsnelheden leiden ook tot grotere transporten van sediment en sterkere erosie op dit deel van de kust. 1.a Mogelijk negatieve invloed op de kustveiligheid Het testeiland heeft mogelijk een negatieve invloed op de kustveiligheid doordat de erosie ter hoogte van het strand van Knokke toeneemt. Door de aanleg van een eiland ligt een deel van de kust in de luwte maar nemen ook de stroomsnelheden toe langs de kust, zie Box Veranderingen in langstransport van zand. Beide zijn van invloed op het transport van zand langs de kust. Dit langstransport neemt vooral als gevolg van de toegenomen stroomsnelheid toe in de luwte van het eiland. Een toename in langstransport leidt tot erosie. Er wordt daarom een toename in erosie verwacht ter hoogte van het strand van Knokke. Het strand ter hoogte van Knokke is verhoudingsgewijs smal. Ter hoogte van Knokke wordt nu juist extra zand aangebracht in het kader van de kustversterking (zie ook [2]). Dit is dus een kritisch deel van de kust. Door de toename van de erosie is meer kustonderhoud nodig op jaarbasis. Ook kan een versterking van de aanwezige strandhoofden nodig zijn, omdat de voorgelegen getijde geul de Appelzak, als gevolg van het eiland richting te kust migreert (zie ook [8]). Voornoemde erosie doet zich voor op jaarbasis, hetgeen ook door de modellen is aangegeven. Ook bij maatgevende stormen is deze gradiënt in langstransport aanwezig, waardoor ook bij maatgevende stormen plaatselijk extra erosie op zal treden. Dit is nu ook al het geval omdat de kust bij Knokke bolvormig naar buiten steekt. Het testeiland biedt een kleine lengte van de kustbescherming tegen golfaanval maar in de belendende gebieden zal de erosie bij maatgevende storm plaatselijk juist toenemen. De plaats waar deze extra erosie optreedt hangt af van de hoek van de invallende storm. Deze toename wordt vooral bepaald door een toename in golfgedreven transport. De plaats waar deze extra erosie tijdens maatgevende storm 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 6

10 zich voor zal doen kan een andere zijn dan de toename van de erosie als gevolg van de toename in stromingsgedreven transport. De effecten van een testeiland op de extra erosie van de kust tijdens maatgevende condities is tot dusver niet onderzocht. De verwachte erosie tijdens een maatgevende storm is in de huidige situatie vooral afhankelijk van de oriëntatie van de kust ten opzichte van de inkomende golven. De plaats waar de meeste erosie wordt verwacht ligt daarmee vast en is bekend. Bij de aanleg van een testeiland hangt de plaats waar de erosie optreedt af van de hoek waarmee golven de kust binnenvallen bij een maatgevende storm. De maatgevende storm kan vanuit verschillende invalshoeken komen. Er is daarbij geen sprake van een vaste locatie zoals in de huidige situatie. De extra erosie kan zich over een langer deel van de kust voordoen. Teneinde de veiligheid te waarborgen moet dus over een grotere lengte van het strand extra zand worden aangebracht om de extra erosie die kan optreden bij een maatgevende storm te kunnen compenseren. Zonder verdere maatregelen neemt de veiligheid van dit deel van de kust af. Doordat het testeiland leidt tot plaatselijke grotere gradiënten in langstransport en daarmee ook erosie, draagt het testeiland niet bij aan de huidige veiligheid van de kust. In tegendeel extra maatregelen zullen plaatselijk nodig kunnen zijn om de huidige veiligheid, na uitvoering van het kustversterkingsplan te kunnen waarborgen. In deze zin wijkt het testeiland sterk af van een eilandenarchipel waarbij de gehele kust in een relatieve luwte komt te liggen. Kader 3: Veranderingen in langstransport van zand Met het Xbeach model Knokke is ook gekeken naar veranderingen in het langstransport, ofwel het vermogen van stroming en golven om zand te verplaatsen (zie [8]). De figuur laat dit langstransport zien als een netto verplaatsing in m 3 per jaar maal In de huidige situatie (T0) is sprake van zeer beperkt transport in de luwte van de havendam van Zeebrugge. Nabij Knokke begint het langstransport op te lopen en bereikt vlak voor km 20, ter hoogte van de monding van het Zwin zijn maximum, in de orde van m 3 /jaar. Door de aanleg van het testeiland (H1) neemt de stroming ter hoogte van het eiland toe. Dit leidt tot een ander patroon in het langstransport. De gradiënt wordt steiler, ofwel het langstransport neemt sneller toe en bereikt zijn maximum over een kortere afstand. Dit is een indicatie voor een toename in de erosie op dit traject. Deze toename in erosie wordt verwacht ter hoogte van km 16, ofwel ter hoogte van Knokke. Het maximum transport is ook groter dan in de huidige situatie. Tussen dit punt en km 18 blijft het transport onveranderd groot. Dit is het deel waar sprake is van een grotere stroomsnelheid. Dus in de luwte van het eiland neemt het transport toe. De aangegeven verandering in langstransport is een moment opname. De invloed van stroming en golven hangt af van de morfologische ontwikkeling van het eiland. Zoals de berekeningen met het N2V model laten zien kan met de jaren de geul zich verder verdiepen. Dit kan leiden tot nog grotere stroomsnelheden en een nog groter transport van zand. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 7

11 1.b De kust wordt onveiliger en minder aantrekkelijk voor de watersport De grotere stroomsnelheid tussen het testeiland en de kust is ook van invloed op de waterrecreatie. Gedurende meerdere perioden op de dag zal de stroomsnelheid fors groter zijn dan in de huidige situatie, vooral bij de koppen van de strandhoofden. Het risico voor zwemmers neemt daarmee toe. De grootte van de cellen van het rekenrooster van de modellen is beperkt, ook bij de koppen van de strandhoofden. De effecten o.a. op de stroomsnelheid kunnen daarbij met name op de koppen van de strandhoofden niet helemaal goed worden gemodelleerd. De stroomsnelheden op de koppen liggen daarom naar verwachting nog hoger dan met het model kan worden weergegeven. De stroomsnelheden direct voor de kust en de strandhoofden kunnen naar verwachting toenemen tot meer dan 1 meter per seconde, gedurende opkomend en afgaand getij. Tot dusver is maar een beperkt aantal jaren gemodelleerd. Met de jaren wordt de invloed van het eiland anders en ook groter, mede doordat tussen eiland en kust meer zand wordt afgezet. Zoals de morfologische modellering laat zien zal ook de Appelzak, de getijdegeul voor de kust van Knokke zich daarbij verder verdiepen. Naar verwachting nemen ook de stroomsnelheden in deze getijdegeul verder toe in de jaren na de aanleg van het testeiland. Het is niet duidelijk wat dat op termijn kan betekenen voor de stroming langs de kust. Het eiland leidt ook tot een golfluwe zone. Berekeningen met een slibmodel laten zien dat dit kan leiden tot een grotere afzetting met slib op het strand, omdat golven het slib niet meer afvoeren (zie Box Aanslibbing neemt toe ). 2. Er bestaat een risico op verzanding van de Zwin monding De modellen laten een vergelijkbare morfologische ontwikkeling van het eiland zien. De algehele tendens is sterke erosie aan de zuidwestelijke zijde en sedimentatie in noordoostelijke richting. De sedimentatiezone strekt zich daarbij uit tot de kust en tot aan het Zwin. Met twee van de drie modellen is alleen een beperkt aantal jaren doorgerekend. Met het N2V model (zie Kader 1 Morfologisch gedrag volgens het N2V model ) is ook een periode van 10 jaar doorgerekend. Hieruit volgt dat de effecten met de tijd sterker worden, ofwel de sedimentatie neemt toe met de jaren en dat geldt ook voor de erosie. De toename van afzetting van zand kan het risico op aanzanding van de Zwin monding vergroten. Het Zwin wordt op dit moment achterwaarts vergroot waarmee een groter getijdebekken ontstaat. Hiermee wordt de eb- en vloedstroom door de opening van het Zwin versterkt, waardoor voorkomen dient te worden dat de monding verder aanzandt. Als het transport van zand langs en richting de kust toeneemt, kan het zijn dat ook deze versterkte getijdestroming door de monding niet meer voldoende is om de monding open te houden. Iets soortgelijks is o.a. bestudeerd in [6]. In [8] wordt aangegeven dat het onduidelijk is wat de gevolgen zullen zijn voor de monding van het Zwin, maar dat dit beter bestudeerd kan worden met een 2D/3D model, wat tot dusver nog niet is ingezet. Door de aanleg van het testeiland treedt meer erosie op ter hoogte van het strand van Knokke en zullen in de praktijk ook meer onderhoudssuppleties nodig zijn om de kustlijn te kunnen handhaven. Deze suppletie zijn niet meegenomen in de modellering. Het model laat daarom meer erosie zien dan in de praktijk zal kunnen optreden. Deze suppleties voeden het zandtransport in noordelijke richting en vergroten het risico op verzanding van de monding van het Zwin. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 8

12 Kader 4: Erosie en aanzanding volgens XBeach (uit [8]) Modelering met het XBeach model laat erosie zien aan de zuidwestelijke zijde en sedimentatie in de luwte en in de richting van de Zwin Monding. Het patroon in sedimentatie en erosie is vergelijkbaar aan dat in de andere morfologische modellen. Het model is niet in staat de autonome ontwikkeling in de Baai van Heist te reproduceren. Kader 5: Morfologische berekeningen met het ZWeM model (uit [8]) De berekeningen laten zien dat de geul tussen testeiland en de kust, de Appelzak verder zal eroderen en verdiepen. Hierbij kan de geul richting Knokke verschuiven doordat zand aan de landzijde van het eiland wordt afgezet en daarmee de geul vernauwt en richting van de kust drukt met het risico dat de bestaande strandhoofden worden ondermijnd. Ook het ZWeM model laat een sedimentatie zien in de richting van het Zwin en de Nederlandse grens. Het risico op verzanding van de monding van het Zwin neemt daarmee toe. De met het ZWeM model berekende stranderosie is overdreven omdat dit model geen rekening houdt met de aanwezigheid van strandhoofden. De berekeningen geven wel aan dat de onderhoudsbehoefte van dit deel van de kust sterk zal toenemen, als gevolg van de sterk toegenomen stroming. De toegenomen erosie vraagt meer onderhoudssuppleties, waarmee zand aan het langstransport wordt toegevoegd. De sedimentatie richting het Zwin zoals voorspeld met het model zal naar verwachting wel optreden. Met het model zijn slechts 3 jaren doorgerekend. Op langere termijn zullen de patronen van erosie en sedimentatie zich verder kunnen versterken. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 9

13 Kader 6: Aanslibbing neemt toe Met het ZWeM zand-slib model ([8]) is ook gekeken naar erosie en sedimentatie van slib in combinatie met zand. Dit model is zeer tijdsintensief, een reden dat in een eerdere studie maar een maand is doorgerekend. In dit model is het testeiland als vaste, beschermde niet eroderende vorm opgenomen. Slib dat vrij kan komen bij de erosie van het eiland is daarbij dus niet mede in beeld gebracht. In de figuur is de berekende erosie en sedimentatie na 30 dagen aangegeven als kg/m 3. Bij een soortelijk gewicht van slib in de orde van 1200 kg/m 3, komt 1 kg overeen met circa 1 mm dikke sliblaag. Wat het beeld laat zien is dat een testeiland van grote invloed kan zijn op erosie en sedimentatie van slib in een wijdere omgeving. Er wordt afzetting van slib verwacht op de stranden in de luwte van het eiland, op plaatsen waar de invloed van golven kleiner wordt, maar de toegenomen getijstroming er geen vat op heeft. Dit is volgens het model vooral het geval voor de stranden van Duinbergen en beperkt ook voor de stranden van Knokke. De slibafzetting is na 30 dagen dus orde enkele millimeters. Afhankelijk van de windrichting en de oriëntatie van het golfveld blijft afgezet slib langer dan wel korter op het strand liggen. De slibafzetting zoals in het model getoond kan dus betekenen dat gedurende bepaalde perioden er meer slib wordt afgezet dan in de huidige situatie. Er is slechts een korte periode doorgerekend en voorspellingen voor de langere termijn zijn zeer onzeker. Daarbij is uitgegaan van een eiland dat niet erodeert. De morfologische modellen laten zien dat het eiland een sterke erosieve tendens vertoont waarbij veel zand in richting van de kust wordt getransporteerd. Ook dit zal van invloed zijn op golven en stroming en daarmee op de sedimentatie van slib. In het materiaal dat wordt aangebracht zit een klein deel slib ingesloten. Van groter belang is de mogelijke erosie van de onderliggende zandplaat die mede als gevolg van het storten op de baggerlocatie Zeebrugge Oost wel rijk aan slib is. Als gevolg van de erosie van het eiland zal dus ook slib vrijkomen. Ook dit is niet in het model als bron opgenomen. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 10

14 De doorwerking van hydraulische en morfologische effecten van een langere termijn veiligheidsoplossing op het kustsysteem zijn niet nader onderzocht. De tot dusver uitgevoerde studies hebben vooral betrekking op de hydrodynamische en morfologische effecten. Zoals hiervoor is aangegeven zijn deze studies niet compleet, omdat de langere termijn en ook effecten gedurende maatgevende situaties nog niet zijn onderzocht. Doorwerking van hydraulische en morfologische effecten op ecologie, lucht- en waterkwaliteit tevens niet nader onderzocht Ook is de doorwerking van hydraulische en morfologische effecten op ecologie, lucht- en waterkwaliteit nog niet nader in kaart gebracht. In [1] is al wel aangegeven dat het testeiland is gelegen in een gebied met een rijke bodemfauna. Door de aanleg wordt in een groot gebied het aanwezige bodemleven vernietigd. Doorgaans kan het bodemleven zich na enkele jaren herstellen, maar dat hangt mede af van de snelheid waarmee na aanleg van het testeiland bodemveranderingen optreden. Bij snelle erosie en sedimentatie zijn de mogelijkheden voor herkolonisatie kleiner en zal herstel langer vragen. Zoals de morfologische modellen aangeven wordt in de jaren na aanleg een snelle verandering van de bodemhoogte als gevolg van erosie en sedimentatie verwacht. Hier zal dus nadrukkelijk nog (veel) meer onderzoek naar gedaan moeten worden. De ervaring met dergelijk projecten in Nederland (aanleg Maasvlakte 2) leert dat effecten op de bodemfauna en flora een grootschalig onderzoek verlangen naar de complete ingreep-effect keten, dus zowel qua morfologische modellen als het in beeld brengen van effecten op Habitats en daarmee op flora en fauna. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 11

15 Kader 7: Beschouwing mogelijke effecten op het ecosysteem Bij beide alternatieven van het MRP wordt de aanleg van een testeiland voor de kust van Knokke-Heist voorzien. In de strategische milieubeoordeling ([1]) is aangegeven dat de aanleg van het testeiland leidt tot een bijkomende verstoring van de zeebodem (ruimtebeslag), in een zone die als zeer waardevol wordt aangeduid. Hierbij zal het mariene bodemecosysteem verdwijnen en plaats maken voor land. Daarnaast zal de hydrodynamiek van de omgeving veranderen, wat wijdere implicaties heeft op het marien ecosysteem (water en bodem) rond het proef eiland. Daarom zal voor de invulling en uitwerking van dit testeiland voor de kust van Knokke afdoende rekening gehouden moeten worden met mogelijke effecten op het kustecosysteem, en de bodemverstoring in de mate van het mogelijke beperken en milderen. Een van de drie prioritaire functies in het Complex Project Kustvisie is evenwel natuurlijkheid: Het complex project kustvisie wil van de kust opnieuw een gezond en duurzaam functionerend ecosysteem maken. De focus ligt op het in stand houden van de onderliggende processen van het ecosysteem, niet op de ecosysteemcomponenten (bv. het strand). Het complex project kustvisie gaat verder op het uitgangspunt van het masterplan kustveiligheid: zacht waar het kan, hard als het moet. Het kustecosysteem mag dus niet extra onder druk komen te staan door de maatregelen die nodig zijn in de strijd tegen de klimaatverandering. Bovendien geven we prioriteit aan maatregelen die het ecosysteem kunnen versterken. Deze prioritaire functie van het project zal geïmplementeerd dienen te worden bij de uitwerking Waarderingskaart BNZ op basis van de voorkomende macrobenthosgemeenschappen (Derous et al.,2007). 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 12

16 II De aanleg heeft mogelijk negatieve effecten op het Nederlands grondgebied Er zijn tot dusver maar beperkt onderzoeken gedaan naar het effect van een testeiland. De uitgevoerde berekeningen laten wel een overeenkomstig beeld zien wat betreft stroomsnelheden, erosie en sedimentatie. Dit algehele beeld wijst erop dat met de aanleg van een testeiland er meer zand zal worden afgezet nabij de monding van het Zwin. De berekeningen tot dusver bestrijken nog niet de langere termijn. De lange termijn veiligheid betreft de mogelijke versterking van de kust na 2050, dus over een periode van 30 jaar, mogelijk iets korter. Het is onduidelijk wat de morfologische effecten na orde 30 jaar zullen zijn. Het testeiland is dan mogelijk geheel geërodeerd, waarbij het zand in de aangeduide sedimentatiegebieden tot afzetting is gekomen. Duidelijk is wel dat de morfologische effecten op langere termijn sterker zullen zijn en een groter gebied zullen beslaan. Het risico van aanzanding van de Zwin monding neemt dus toe, en gaat daarmee ook Nederland aan. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 13

17 III De locatie van het testeiland is niet onderbouwd De gekozen locatie voor het testeiland wordt niet beargumenteerd als onderdeel van het Maritiem Ruimtelijk Plan. Mogelijke argumenten om te kiezen voor deze plek zijn: de ondiepte ter plaatse, waardoor voor het maken van een eiland minder zand nodig is; de aangewezen zone komt overeen met de bestaande ondiepte. de ligging voor Knokke, in de hoop met het eiland ook de veiligheid van dit kustdeel te vergroten; zoals hiervoor is aangegeven is mogelijk juist het tegendeel het geval; de ligging in lijn met een eventuele toekomstige eilanden reeks voor de kust. Bij ons weten zijn er geen andere studies geweest waarbij gekeken is naar alternatieve locaties voor het testeiland. Van belang daarbij is ook dat nergens wordt ingegaan of de locatie en de gekozen vorm van het testeiland wel de kennis opleveren die nodig is voor een eilandenreeks die de langere termijn veiligheid dient. Er zijn ook argumenten tegen deze locatie. Het eiland heeft negatieve effecten op de kust, die o.m. samenhangen met de keuze voor deze locatie, waaronder: een groter risico op de mogelijke verzanding van het opening van het Zwin, een locatie meer naar het westen heeft minder grote effecten; risico s op de zwemveiligheid voor het strand van Knokke als gevolg van de hogere stroomsnelheden; deze hangen mede samen met de getijdegeul de Appelzak; het onderhoud, vooral dit deel van de kust heeft vanwege haar locatie al te maken met veel onderhoud; het testeiland kan ook een negatieve invloed hebben op de veiligheid van het strand van Knokke een testeiland op deze plek heeft grote gevolgen voor het nu voor (golf)surfers geschikte golfklimaat, dat vooral ook goed is op deze locatie. het testeiland heeft ook grensoverschrijdende effecten. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat een locatie verder richting het Zwin of juist verder richting de haven van Zeebrugge de effecten op het strand van Knokke verkleint, maar vooral ook leidt tot een verplaatsing van negatieve effecten naar andere delen van de kust. Een plaatsing van grotere afstand van de kust doet de meeste effecten verminderen, maar zal deze niet echt wegnemen. De locatie is niet representatief voor de uiteindelijke locatie en vorm van de eilanden. Tussen Zeebrugge en de Nederlandse grens is sprake van sterk verschillende condities aangaande kustprocessen. In de richting van de Nederlandse grens is de invloed van de Westerschelde monding groter. Verder richting de havendam van Zeebrugge is vooral de invloed van de havendam mede van grote invloed. De omvang van het testeiland is niet nader onderbouwd. Het in eerdere studies beschouwde testeiland is fors wat betreft omvang, maar kan nog steeds niet goed de effecten weergeven die gemoeid zijn met een eilandenarchipel voor de kust. Een veel kleiner testeiland heeft maar beperkt kleinere effecten. Ook een kleiner eiland leidt nog steeds tot grotere stroomsnelheden, groter langstransport, onveilige situaties voor zwemmers e.d. zij het over een wat korter traject langs de kust. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 14

18 IV De effecten kunnen moeilijk worden gemitigeerd De effecten voor zover ze nu kunnen worden voorzien kunnen maar moeilijk worden gemitigeerd zonder dat dit weer tot verdere negatieve effecten leidt. Bovendien is mitigatie duur. Door de aanleg van het eiland kan zich al dan niet tijdelijk extra slib afzetten op het strand. Het strand boet daarbij in op kwaliteit. Slib op het strand kan mechanisch worden verwijderd, door de inzet van graafmachines waarmee met de bovenste sliblaag verwijderd. De inzet van graafmachines leidt evenwel tot verstoring en extra kosten. Meer slib op het strand kan ook de aangroei van kustduinen verminderen, doordat de wind minder goed zand kan oppakken. Het verwijderen van de sliblaag kan ook de vorming van embryonale duintjes tegenhouden, ook op plaatsen waar dit gewenst zou kunnen zijn. De morfologische modellen geven aan dat rekening moet worden gehouden met meer transport van zand in richting van de monding van het Zwin, met als risico dat deze monding kan verzanden. Extra zand voor de monding van het Zwin kan worden weggebaggerd. Dit is in het verleden ook meermaals gedaan. Het Zwin wordt nu juist uitgebreid om te voorkomen dat met bulldozers de monding regelmatig moet worden vrijgemaakt, vanwege de grote effecten die dit heeft op de natuur. Plaatselijke erosie als gevolg van sterkere gradiënten in langstransport kan men tegengaan met extra suppleties. Mogelijk kan dit door het volume per onderhoudssuppletie te vergroten, maar het kan ook zijn dat frequentere suppleties nodig zijn. Extra suppleties leiden tot verstoring en vergroten ook weer het risico op verzanding van het Zwin. Ook bij maatgevende stormen kan extra erosie optreden. De eventuele extra erosie die kan optreden bij maatgevende storm kan men ondervangen met het aanbrengen van een extra zandbuffer op kritische plaatsen. Deze zandbuffer zal moeten worden ingepast. Het is op dit moment niet duidelijk wat het benodigd volume is en of inpassing verdere maatregelen zal vragen en zal mede afhangen van de functie van de strandhoofden op dit traject. Door de aanleg van het eiland al de getijdegeul de Appelzak zich verder verdiepen en ook meer richting de kust migreren. Dit kan gevolgen hebben voor de stabiliteit van de aanwezige strandhoofden. De mogelijke gevolgen van een sterkere erosieve tendens kan men opheffen door de strandhoofden extra te versterken. Dit kan weer leiden tot grotere stroomsnelheden op de koppen. Met de aanleg van het testeiland nemen voor het recreatiestrand van Knokke de stroomsnelheden sterk toe. Vooral op de koppen van de strandhoofden wordt een toename in de stroomsnelheid verwacht, wat tot voor zwemmers en zeilers tot onveilige situaties kan leiden. Een onveilige situatie voor zwemmers en zeilsporten kan men verbeteren door goede voorlichting, of zelf verboden. Dit maakt het strand er niet aantrekkelijker op en beperkt de gebruiksmogelijkheden. De effecten die samenhangen met ongewenste morfologische ontwikkeling van het testeiland kunnen niet worden wegegenomen door het eiland tegen erosie te beschermen, omdat het daarmee niet meer mogelijk is om de morfologische ontwikkeling van het eiland en achterliggende kust goed te bestuderen. De aanleg van een eiland kan van invloed zijn op de beleving en het woongenot van de mensen die wonen aan de kust. Als het testeiland hierop negatief van invloed is kan dat mede gevolgen hebben voor de waarde van woningen. Gezien de zeer grote waarde van de woningen in Knokke-Heist kan het hierbij in potentie 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 15

19 gaan om een zeer grote schade, die vele malen groter kan zijn dan de kosten van aanleg van het testeiland, of zelfs de kosten van versterking van de bestaande kust met oog op de langere termijn veiligheid. De conclusie is dan ook dat het onverantwoord is om een dergelijk testeiland aan te leggen. De naar verwachting beperkte baten van het testeiland wat betreft relevante kennisontwikkeling wegen zeker niet op tegen de grote, onzekere en moeilijk te mitigeren negatieve effecten. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 16

20 V Herstel van de oorspronkelijke situatie is niet goed mogelijk De bouw van een testeiland wordt enkel toegelaten onder de volgende voorwaarden [1]: een risicoanalyse wordt opgemaakt waarvan de vorm en de inhoud goedgekeurd zijn door de minister bevoegd voor het mariene milieu, op basis van een advies van DG Leefmilieu, BMM en Defensie; de bouw en beheer van het testeiland heeft, als activiteit van burgerlijke bouwkunde, een milieuvergunning en -machtiging conform de Wet bekomen; het project van testeiland is voorgelegd aan de raadgevende commissie voor een niet-bindend advies; het testeiland wordt bij de volgende herziening van dit besluit geëvalueerd. Indien de milieu impact of de impact op ander ruimtegebruik niet opweegt tegen de baten, wordt de zone in oorspronkelijke staat hersteld. Voornoemde voorwaarden veronderstellen dat het mogelijk is om na aanleg de oorspronkelijk staat [van de kust] te herstellen. De vraag is of dit mogelijk zal zijn. Zoals uit de morfologische berekeningen blijkt moet rekening worden gehouden met morfologische veranderingen in een groot deel van de aangrenzende kustzone. Ook wordt het zand uit het testeiland over een groot gebied verspreid. Het herstel van de oorspronkelijk situatie kan dus een zeer omvangrijke ingreep inhouden, die op zich ook weer de nodige effecten zal hebben. Het herstel gaat daarbij ook gepaard met zeer grote kosten, die zeker in dezelfde orde als die van de aanleg kunnen zijn gelegen. Bovendien is het allerminst zeker of daarmee ook de effecten van het testeiland worden weggenomen. De schade die Knokke-Heist oploopt gedurende de periode dat het testeiland voor de kust is gelegen, bijvoorbeeld in de vorm van teruggelopen inkomsten uit recreatie, zijn met het herstel van de oorspronkelijke situatie niet weggenomen. Een negatief effect op de vastgoedwaarde kan blijvend zijn en dat geldt ook voor de strandrecreatie. Daarbij kan de vraag gesteld worden of herstel van de oorspronkelijke situatie bijvoorbeeld vanwege effecten op functies, zoals zwemveiligheid, zicht e.d. wel toelaatbaar zal worden geacht vanwege de grote ecologische effecten die het herstel met zich mee brengt. Voorts is het denkbaar dat op het testeiland beschermde vogelsoorten zullen gaan broeden, die niet toelaten dat het testeiland weer te niet wordt gedaan. Er is daarmee een grote kans dat de negatieve effecten op verschillende functies van blijvende aard zullen zijn. Ten slotte ook de vraag waaruit de baten van het eiland bestaan die dan tegen de effecten worden afgewogen. Het testeiland is vooral bedoeld om het gedrag van eilanden voor de kust te bestuderen met het oog om de effecten van een eilandenarchipel als langere termijn veiligheidsoplossing te kunnen bestuderen. Naar verwachting zijn deze baten nul, als niet wordt gekozen voor een dergelijke lange termijn oplossing, wat allerminst zeker is. Daarnaast wordt met het testeiland maar weinig relevante kennis ontwikkeld die relevant is voor het ontwerp van een dergelijke eilandenarchipel of voor haar beoordeling op effecten. Waarschijnlijk is het op dit moment al mogelijk om een baten-effect afweging te maken op grond van de verwachte meerwaarde in kennisontwikkeling en mogelijke effecten en hoeft dit helemaal niet pas te blijken na de aanleg van het testeiland. Zoals is aangegeven is al modelmatig gekeken naar de mogelijke effecten van een testeiland en kan dit nog verder worden onderzocht op basis van de bestaande modellen. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 17

21 VI De aanleg van een testeiland lijkt niet nuttig en daarmee niet nodig Met een testeiland kan geen kennis worden opgedaan die van invloed is op de vooral strategische keuze tussen de verschillende alternatieven voor de langere termijn veiligheid. Het testeiland is onvoldoende representatief, en het morfologisch gedrag van het eiland zelf is bij de aanleg van een langgerekt eiland van ondergeschikt belang in de afweging. De effecten op de kustzone en de kwaliteit van strand bij aanleg van een eilandarchipel zijn belangrijker. Deze effecten zijn slecht voorspelbaar maar kunnen met een testeiland niet worden onderzocht. De keuze tussen de veiligheidsalternatieven op langere termijn hangt niet af van onzekerheden omtrent het morfologisch gedrag van de eilandenreeks. De eilandenreeks bestaat in wezen uit een langgerekt strand. De morfologische ontwikkeling van stranden is afdoende bekend om hiervoor een schatting te kunnen maken. Een verbetering van de morfologische berekeningen geeft mogelijk een iets betere inschatting van het benodigd onderhoud. Het gaat daarbij om een verhoudingsgewijs geringe post, in verhouding tot het volume dat voor de aanleg van de eilandenreeks nodig is. De verwachte morfologische effecten van een testeiland en een langgerekt eiland voor de kust wijken zeer sterk af. Zo sterk dat de vraag gesteld mag worden of een testeiland wel representatief kan zijn voor de morfologische effecten die optreden als gevolg van een langgerekt eiland. Zie figuur 7 voor een visuele verduidelijking van de verschillen tussen de beide eilandvormen (voorbeeld van verschil in langstransport uit [8]). Belangrijke verschillen betreffen onder meer: De effecten op de bestaande kust. In het geval van het testeiland is sprake van een sterke toename van de getijdestroming en ook een toename van de erosie te hoogte van het testeiland. Bij een langgerekt eiland zijn er vrijwel geen effecten op de bestaande kust. Niet alleen ligt deze geheel in de (golfluwte) van het eiland, maar door de langgerekte vorm en ook de zeer forse strandverbreding die onderdeel vormt van het alternatief, is de getijdestroming veel kleiner. Het testeiland wordt van alle kanten aangevallen door stroming en door golven. Erosie treedt daarom op aan de beide zijden. Dit ontbreekt bij het langgerekte eiland. Een toename in langstransport wordt vooral verwacht tussen de beide openingen tussen de verschillende eilanden. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 18

22 Figuur 4: Het berekende langstransport volgens het XBEach model uit [8]. Noot: Duidelijk zichtbaar zijn de grote verschillen in langstransport tussen het testeiland (boven), en een altenatief met een eilanden archipel (beneden). Het testeiland laat dus vooral grote effecten zien op de bestaande kust, vooral als gevolg van een toename van de getijdestroming. Ook leidt de aanleg tot verandering in de gradiënten in golfgedreven transport. Bij de aanleg van een eilandenarchipel wordt de gehele kust in de luwte gebracht en neemt ook naar verwachting het langstransport langs de bestaande kust niet toe. Het morfologisch gedrag van het testeiland is dan ook heel anders dan van een eilandenarchipel. De milieueffecten kunnen veel moeilijker vooraf worden ingeschat, omdat het kustsysteem bij aanleg van een eilandenarchipel volledig wordt veranderd. Er ontstaat bij aanleg van een eilandarchipel een lagune, met veel minder uitwisseling met de zee. Dit golfluwe milieu is waarschijnlijk slibrijker en wijkt ook wat betreft ecologie sterk af van de bestaande kust. De golfslag op de bestaande stranden is minder groot wat ook weer van invloed zal zijn op actieve duinvorming. Metingen aan een kleiner testeiland, dat geen lagune tot gevolg heeft, geven hiervoor in het geheel geen aanvullende informatie. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 19

23 Het testeiland is wat betreft vorm, locatie en verwacht gedrag niet vergelijkbaar met de eilandarchipel en levert daarom geen of maar beperkt nieuwe kennis, die nodig is voor het beoordelen van de effecten van een eilandenreeks. Bovendien kunnen de belangrijkste effecten met een testeiland niet worden bestudeerd. Het testeiland is namelijk ook niet representatief voor het waarnemen van mogelijke milieueffecten van de aanleg van een eilandenreeks. Het testeiland leidt niet tot de vorming van een lagune, zoals dat bij een eilandenreeks het geval is. De effecten van een eilandenreeks voor de kust op de bestaande kust en de kwaliteit van het kustwater zijn mogelijk zeer groot maar worden niet door het testeiland beter bekend. De belangrijkste effecten van de langere termijn oplossing kunnen op grond van het testeiland dan ook niet beter worden berekend of geschat. De meerwaarde van een testeiland in termen van kennisontwikkeling ten behoeve van het ontwerp en de effectbeschrijving van een archipel van eilanden is dus zeer beperkt, en in het geheel niet bepalend voor de uiteindelijke keuze die moet worden gemaakt bij vergelijking van verschillende langere termijn alternatieven. Nut en noodzaak van het testeiland zijn niet onderbouwd In de studies tot dusver is vooral gekeken naar mogelijke effecten maar is niet expliciet gekeken of met een testeiland relevante kennis kan worden ontwikkeld. Men kan stellen dat nut en noodzaak van een testeiland niet zijn onderbouwd en ook niet is aangegeven in het Maritiem Ruimtelijk Plan. Deze onderbouwing wordt node gemist vooral omdat de zone voor een testeiland in beide onderzochte alternatieven van het Maritiem Ruimtelijk Plan figureert. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 20

24 VII Een eilandenarchipel is niet de aangewezen oplossing voor de langere termijn veiligheid Een eilandenreeks voor de kust is een oplossing die veel meer zand vraagt voor aanleg en onderhoud, en die niet bijdraagt aan de kust ontwikkeling Het testeiland is bedoeld om het gedrag van eilanden te kunnen bestuderen met oog op het ontwerp en de beoordeling van een langere termijn veiligheidsoplossing die uit een eilandenarchipel bestaat die de gehele kust in de luwte legt. Ook als de effecten van een eilandenreeks voor de kust nog niet goed zouden kunnen worden gemodelleerd kan al wel het volgende worden gesteld dat er voor een eilandenarchipel voor de kust zeer veel meer zand nodig is bij aanleg en ook voor onderhoud in vergelijking met een versterking van de kust. Een eilanden reeks heeft een zeer veel groter volume nodig en is ook veel duurder dan een oplossing op de bestaande kust. Overigens is voor de aanleg van het testeiland alleen al naar verluid 16 miljoen m 3 nodig. Een kleiner volume is op zich al voldoende om de langere termijn veiligheid van de kust te waarborgen als gekozen wordt voor een versterking van de bestaande kust. De eilanden komen op dieper water te liggen en moeten in hun geheel worden opgebouwd vanaf van de bodem. Hiervoor is een groot volume aan zand nodig. Bij een versterking van de bestaande kust hoeft alleen maar aan de zeezijde zand te worden toegevoegd. Om als kustbescherming te kunnen werken moeten de eilanden over de gehele lengte voor de kust worden aangelegd. Bij een versterking van de bestaande kust, hoeven alleen maar enkele plaatsen te worden versterkt en te worden onderhouden. Een plaatselijke versterking kan weer tot extra bolwerkvorming leiden. Het is dan in dit geval beter om de kust meer integraal uit te bouwen zodat een meer doorlopende en glooiende kustcontour ontstaat. Doordat de eilanden op dieper water zijn gelegen is de golfaanval ook groter bij een maatgevende storm. Ook dit vraagt om meer volume voor het maken van een bestendige kering. Het herstel van de schade op de eilanden na een zware storm zal veel kostbaarder zijn dan het herstel van stranden aan de kust na dezelfde storm. Mede door deze buitenwaartse ligging is ook het onderhoud van de nieuwe kustlijn groter. Bovendien zal de huidige kust niet helemaal onderhoudsvrij kunnen zijn. Een eilandenarchipel heeft grote milieueffecten, legt beslag op een groot deel van de Vlaamse zandvoorraad en leidt ook tot aanzienlijke CO2 emissies Een oplossing in de vorm van een eilandenreeks is dus duurder maar vanwege het grotere volume aan zand dat daarvoor moet worden verplaatst is ook sprake van veel grotere effecten op het bestaande milieu. De eilanden reeks heeft een grote voetafdruk zodat bij aanleg een groot deel van de ondiepe kustzone te maken krijgt met effecten. De zandvoorraden voor de Vlaamse kust lijken groot, maar zijn als rekening wordt gehouden met andere functies en het milieu toch beperkt en eindig. Een oplossing met een eilandenarchipel legt een groot beslag op de beschikbare zandvoorraad voor de kust. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 21

25 Doordat een groot volume nodig is voor de aanleg gaat deze aanleg ook gepaard met omvangrijke CO2 emissies door baggerschepen. In [1] worden deze effecten verder niet behandeld en ligt de nadruk op de mogelijk te vermijden CO2 emissie door de inzet van een energie-eiland. De CO2 emissie die samenhangt met de bouw van een eilandarchipel is erg groot. Zo groot dat de vermeden CO2 emissie door de bouw van bijvoorbeeld een energie-eiland over vele jaren te niet wordt gedaan. Een eilandenarchipel past daarmee ook niet in het streven van een Maritiem Ruimtelijk Plan om te komen tot een zoveel mogelijk klimaatneutrale invulling. Het grootste effect heeft eilandgordel op de kustnabij wateren, tussen de eilanden en de kust. Er ontstaat door de aanleg van de eilanden een afgeschermd lagunair milieu met een minder grote uitwisseling met de zee. Dit lagunaire milieu wordt slibrijker met gevolgen voor de kwaliteit van de stranden voor Knokke-Heist. Dit lagunaire milieu wordt waarschijnlijk ook voedselrijk maar is ook kwetsbaarder voor vervuiling omdat er sprake is van minder uitwisseling met de open zee. Vooral de (eventuele) combinatie met kustnabije estuariene vaart zal het risico op vervuiling van kustwateren en stranden vergroter. Een eilandenarchipel heeft (negatieve) effecten op de huidige kust en draagt niet bij aan kustontwikkeling De eilanden voor de kust hebben grote invloed op het vrije zeezicht en de kwaliteit van het strand, wat een van de wezenlijke kwaliteiten is van het wonen aan de kust. Dat er sprake is van grote effecten wordt ook aangegeven in [1] en [8] maar men ziet hier vooral een opgave voor mitigatie, mede omdat de effecten van een eiland op het zicht sterk afhankelijk zijn van de aanleghoogte. Bij een aanleg onder zeeniveau is het effect op het verminderen van maatgevende golven veel minder groot. Wil men echter de eilanden in het geheel niet zien dan zal men de aanleg moeten beperken tot onder laagwaterniveau. De kruin van de eilanden ligt daarbij al gauw orde 2,5 meter onder hoogwater niveau. Bij maatgevende stormen is sprake van een aanzienlijke peilopzet, van enkele meters. De kruin van de eilanden ligt dan zo diep dat het effect van de eilanden op binnenkomende golven ook veel kleiner zal zijn. Tussen eiland en de kust kan de golf opnieuw aangroeien vooral bij wind uit het noordwesten. Het effect van de eilanden reeks op de maatgevende golven wordt daarmee zo klein dat aanvullende maatregelen op de bestaande kust niet kunnen worden uitgesloten. Bovendien leidt een lage kruin tot extra onderhoud omdat zand met stroming wordt meegenomen. De transformatie van de ondiepe kustzone tot een smalle lagune die wordt ingezet voor de beroepsscheepvaart maakt de bestaande kust minder aantrekkelijk voor allerlei watersport activiteiten. Frequente vaarbewegingen met grotere schepen vormen een risico voor watersporters. Wil men daarbij voldoende veiligheid in acht nemen dan zal men beperkingen op moeten leggen aan de recreatievaart. Door de luwe ligging worden de golven op het strand bij normale weerscondities kleiner. De kust wordt daarmee een stuk minder aantrekkelijk voor de surfsport. De surfsport is een belangrijke activiteit voor het strand van Knokke. Er zijn hier twee bedrijven van Surfers Paradise die zich in hoofdzaak op het golfsurfen hebben gericht. De golven in Knokke zijn verhoudingsgewijs groot omdat de golven hier op een verhoudingsgewijs steile vooroever lopen. Dit maakt deze kust op dit moment juist heel aantrekkelijk voor de golfsurfers. Dit aantrekkelijke golfklimaat gaat met de aanleg van een testeiland al voor een groot deel van de kust verloren. Bij de aanleg van een golfarchipel is het golfklimaat niet meer geschikt voor deze vorm van recreatie. Bij een versterking van de bestaande kust blijft dit golfklimaat wel behouden. Een eilanden archipel heeft dus negatieve effecten tot gevolg voor de bestaande recreatie en daarmee samenhangende economische activiteiten. Ook kan een eilanden archipel grote effecten hebben op de beleving van de kust en daarmee op de ontwikkeling van de waarde van het vastgoed. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 22

26 De mogelijk positieve uitwerking op de estuariene vaart kan in twijfel worden getrokken. De estuariene vaart wordt in hoofdzaak beperkt door dwarsstroming bij het uitvaren van de haven van Zeebrugge en de beleidsmatige beperkingen die worden opgelegd. Als deze beide worden weggenomen kan in principe al over een groot deel van de dag estuariene vaart plaats vinden. Voor de aanleg van een eilandarchipel moet erg veel worden geïnvesteerd, veel meer dan voor een veiligheidsoplossing op de kust. Bovendien staan deze investeringen in de eilandenarchipel los van investeringen op de kust. De inzet van geld nodig voor kustontwikkeling kan daarbij niet worden gecombineerd met investeringen in kustontwikkeling. Het geld wordt zogezegd alleen in zand geïnvesteerd. Bij een combinatie met kustontwikkeling is er meer mogelijk op op de langere termijn. Een verbreding van de stranden geeft meer mogelijkheden voor strandrecreatie. Investeringen op de kust kunnen worden gecombineerd met een betere ontsluiting, parkeervoorzieningen (ondergronds), verbreding van het recreatieve aanbod en meer. Voorbeelden van deze vorm van integrale kustontwikkeling kunnen gevonden in België, als onderdeel van de laatste kustversterking maar ook in Nederland waar combinaties met de aanleg van strandboulevards (o.a. Scheveningen), een parkeerkelder (Noordwijk), een duinvallei en duinontwikkeling (Delfland) en ook een jachthaven (Cadzand) mogelijk zijn gemaakt. Een eilandenarchipel past dus ook niet bij de doelstellingen voor het Complex Projectkustvisie dat sterk inzet op natuurlijkheid en economische ontwikkeling. 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 23

27 VIII Er is een beter alternatief: versterking van de kust Voor onderhoud van de kust is er een voorkeur voor grover zand maar met fijner zand kan de kust bij voldoende volume ook worden beschermd. Voor de versterking van de kust bij Duinbergen en Knokke en ook voor het onderhoud op deze plaatsen wordt zand met een grotere korreldiameter ingezet. De gemiddelde korreldiameter is 300 mu of meer. Dit hangt vooral ook samen met de getijdegeul de Appelzak hier voor de kust. Deze getijdegeul leidt tot een steil strandprofiel, veel stroming en een sterke erosieve tendens. Door hier grover zand in te zetten, blijft de erosie beperkt. Dit grovere zand moet van ver komen en is duur. Maar omdat grover zand minder snel erodeert kan de inzet van minder grof zand toch kosten-effectiever zijn dan de inzet van fijner zand. Dit is vooral ook het geval omdat bij inzet van grover zand, tot dusver, geen verlenging van de strandhoofden nodig is. De inzet van grof zand is niet per se nodig. De kust kan ook met fijner zand worden beschermd. Voor versterking en kustonderhoud van de Nederlandse kust wordt ook zand om de 210 mu ingezet. Het zand uit de volle stortlocatie S1 wat men in wil zetten voor het testeiland heeft een korreldiameter van 210 mu en is daarmee in principe ook geschikt om delen van de bestaande kust te beschermen. De autonome ontwikkeling van de kust voor Heist heeft geleid tot de afzetting van veel fijn zand. Dit zand is afkomstig uit het gebied voor de havenmonding en deels is het zand afkomstig van de suppleties die de afgelopen jaren zijn uitgevoerd. De hoeveelheid zand die tussen havendam en Duinbergen is afgezet, beschermt deze kust afdoende. In de huidige kustversterking hoeft hier ook geen extra zand te worden aangebracht. Deze autonome ontwikkeling zet door maar kan ook worden gestimuleerd en gestuurd op dusdanige wijze dat meer fijn zand voor de kust wordt afgezet, stranden en plaatselijk ook duinen kunnen groeien. Een deel van de kust kan daarmee ook op de langere termijn veilig worden gemaakt. Er worden in het Complex Project Kustvisie drie alternatieve strategieën onderzocht: op de kust, aan de kust en voor de kust. De laatste betreft voor Knokke- Heist de aanleg van een eilanden archipel. Figuur 5: Schematische verbeelding van mogelijke beschermingsstrategieën zoals onderzocht in het Complex Project Kustvisie (bron: 20/9/2018 Deskundig advies testeiland voor de kust van Knokke-Heist WATBF R001F01 24