rgelvriend Interview met Theo Teunissen Eindhoven, Sint-Catharinakerk Internationaal Orgelfestival Haarlem Utrecht, Jacobikerk

Transcriptie

1 De Jaargang 60 nr. 7 rgelvriend Interview met Theo Teunissen Eindhoven, Sint-Catharinakerk Internationaal Orgelfestival Haarlem Utrecht, Jacobikerk Prijs los nummer 6,99

2 Uit de inhoud Theo Teunissen: Ik ontdek nog steeds nieuwe dingen Theo Teunissen hoopt op 6 september zijn 80e verjaardag te vieren. Een mooie aanleiding voor een gesprek met de man die gedurende zijn lange loopbaan als docent en uitvoerend musicus bij velen de liefde voor muziek heeft aangewakkerd. Een interview door Joost van Beek Het 52 ste Internationaal Orgelfestival Haarlem Sint-Catharinakerk in Eindhoven Met het oog op het komend Orgelfestival Eindhoven besteedt Wim van der Ros aandacht aan de restauratie door Klais Orgelbau van het Verschueren-orgel in de Sint Catharinakerk. Vorig jaar liet de parochie tevens het Ureel-Verschueren-koororgel uit de v.m. Gerardus Majellakerk door Nico en Annick van Duren overplaatsen naar de stadskerk Fotoverantwoording omslag Jacobikerk Utrecht: Gerco Schaap Theo Teunissen: Joost van Beek Eindhoven: Wim van der Ros Orgelfestival Haarlem: InBloeiFotografie 14 Lourens Stuifbergen doet verslag van het openingsconcert en het improvisatieconcours van het tweejaarlijkse Haarlemse festival. Zoals bekend kwam Geerten van de Wetering als winnaar uit de bus. Elders in dit nummer leest u een verslag door Gerco Schaap van een openbare masterclass Engelse romantische muziek door Ben van Oosten 28 Muziekbijlage Speciaal voor De Orgelvriend schreef Theo Teunissen een meerdelige bewerking over Lied 601 uit het Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk: Licht dat ons aanstoot in de morgen (melodie: Antoine Oomen). De klavarnotatie is te downloaden vanaf onze website Boekbespreking: Muziek als Missie Uit de orgelwereld 2 Najaarsexcursie Noord-Brabant 5 Correcties 30 Orgelradio wordt volwassen 34 Hommage aan Daan Manneke en Louis Toebosch 36 Cd-recensies 38 Wegwijzers en Toegelicht 42 Op onze website Download: klavarbijlage Lied 601 (Theo Teunissen) Audio: Theo Teunissen bespeelt het orgel van de Jacobikerk te Utrecht Video: Matthias Havinga speelt Felix Mendelssohn Het oktobernummer verschijnt op 28 In onze volgende nummers onder meer: Interview met Hayo Boerema Nieuw Nijsse-orgel in Valkenburg Z.-H. Orgelwerken van Jan Zwart (1) Restauratie orgel Nieuwe Kerk Groningen Lex Gunnink bespreekt de handelsuitgave van de dissertatie waarop Jan Hage op 21 september 2017 promoveerde aan de Protestantse Theologische Universiteit te Amsterdam, over Willem Mudde en de kerkmuzikale vernieuwingsbeweging. Bij de cd-recensie vindt u zijn bespreking van de cd Rondom Willem Mudde 31 1 De Orgelvriend September

3 Orgelexcursie Najaarsexcursie Noord-Brabant naar Handel, Gemert en Boxmeer Op zaterdag 13 oktober van dit jaar voert de traditionele najaarsexcursie de deelnemers naar het noordoosten van Brabant. Deze excursie wordt zoals gebruikelijk georganiseerd in een samenwerking tussen het maandblad De Orgelvriend, de Brabantse Orgelfederatie en de afdeling Noord-Brabant van de Koninklijke Vereniging van Organisten en Kerkmusici. We starten in Handel en eindigen in Boxmeer, in beide plaatsen in een bedevaartskerk. De orgels in deze beide kerken dragen sporen van de orgelmaker Jan van Dijck uit de 17e eeuw. Het orgel in Handel en de orgelkas van het orgel in de basiliek van Boxmeer behoren tot de oudste van de provincie Noord-Brabant. Handel heeft een qua klank en uitstraling prachtig maar in opzet bescheiden orgel. Het tweede orgel die ochtend is het oudst bespeelbare orgel van de Orgelmakers Smits: het in 2016 gerestaureerde orgel in Gemert. Van dit orgel wordt deze dag een aparte portret-cd in een documentatieboekje gepresenteerd. We vervolgen de middag in de Protes- Handel, O.L.V. ten Hemelopneming. Tot slot bezoeken we in de basiliek van Boxmeer het Verschueren-orgel in de prachtige oude kas (foto links). Het slotconcert wordt hier gegeven door Tommy van Doorn. Gerard Habraken, organist te Eindhoven, bespeelt de beide orgels die wij s ochtends bezoeken, Tommy van Doorn, organist van de basiliek te Boxtel, bespeelt de twee orgels die s middags worden bezocht. In het oktobernummer volgt uitgebreide informatie over de orgels en het programma. tantse Kerk van Boxmeer, waar zich een juweel van een orgel van Knipscheer bevindt. Dat orgel is recent gerestaureerd door Verschueren Orgelbouw te Ittervoort. Gemert, Sint Jan Onthoofding. De Orgelvriend Deelnemers ontvangen bij aanvang van de excursie een programmaboekje, in Gemert het boekje met de portret-cd van het Smits-orgel in Gemert en aan het einde van de excursie de cd waarop Gerard Habraken en Tommy van Doorn werken ten gehore brengen die zij ook tijdens de excursie spelen op de andere drie orgels. De bijdrage aan deze excursie bedraagt 25,- per persoon, te voldoen bij de aanvang van de excursie in Handel. Aanmelden voor deze excursie kan al via excursie@brabantorgel.nl. Wim van der Ros (tekst en fotografie) Boxmeer, Protestantse Kerk. 5

4 Orgelhistorie Interview Theo Teunissen: Ik ontdek nog steeds nieuwe dingen Je zou ze, met een knipoog naar de literatuur, de tachtigers kunnen noemen. Drie oud-conservatoriumdocenten in, Bijbels gesproken, de leeftijd der zeer sterken. Bert Matter en Jan Welmers vierden vorig jaar hun 80 e verjaardag, op 6 september aanstaande is het de beurt aan hun vriend en oudcollega Theo Teunissen. Teunissens opvolger in de Utrechtse Jacobikerk, Gerrit Christiaan de Gier, en de Commissie Jacobiconcerten organiseren op zaterdag 15 september een verjaardagsconcert voor de jubilaris. Een mooie aanleiding voor een goed gesprek met de man die gedurende zijn lange loopbaan als docent en uitvoerend musicus bij velen de liefde voor muziek heeft aangewakkerd. Ik spreek Theo Teunissen op de plek die als een rode draad door zijn leven loopt: de Jacobikerk. Hij werd er gedoopt, deed er belijdenis, trouwde er met zijn Joke en was er bijna drie decennia organist. Nog steeds is hij vrijwel iedere maandag achter de klavieren van zijn vertrouwde Garrels-Meere-orgel te vinden. Ik ben Gerrit zeer dankbaar dat hij me de mogelijkheid heeft gegeven om hier te blijven studeren. Ik ken ook collega s die bij hun pensionering meteen hun sleutel moesten inleveren. Dat is toch jammer. Ik kan er overigens wel mee leven dat je als kerkorganist op een bepaald moment moet plaatsmaken voor een jongere generatie. Over leeftijdsgrenzen kun je discussiëren, maar je moet ook niet willen doorgaan totdat anderen zeggen dat het misschien tijd is om te stoppen. BIOGRAFIE 1938 Geboren te Rotterdam Studie aan het Utrechts Conservatorium bij Stoffel van Viegen en Cor Kee (orgel) en Ludwig Schonk (piano) Organist Torenpleinkerk Vleuten Docent kerkorgel aan de Gemeentelijke Muziekschool Utrecht Organist Wilhelminakerk Utrecht Docent hoofdvak orgel en orgelmethodiek aan het Utrechts Conservatorium Organist Julianakerk Utrecht Organist Jacobikerk Utrecht Ter voorbereiding op het interview heb ik een aantal vragen opgeschreven, maar dat blijkt eigenlijk overbodig. Teunissen is een geanimeerd verteller en wat ik in ieder geval wilde weten, komt vanzelf aan bod. De jonge Theo begon al vroeg met muzieklessen. Thuis hadden we een piano en een harmonium. Op mijn vijfde kreeg ik mijn eerste lessen, maar dat was geen onverdeeld succes. Mijn leraar was weliswaar een professional, maar in pedagogisch opzicht schoot hij tekort. Hij begreep niet hoe je een kind van vijf les gaf. Op mijn zevende kreeg ik een andere leraar, een amateur die wél begreep hoe je een jong kind enthousiast maakt voor de muziek. Vanaf dat moment werd orgelspelen de hobby waar ik al mijn tijd in stak. Aan het orgel van de St.-Stanislas in Toulouse, Op de achtergrond leerling Paul Steg. Collectie Joke Hooikammer-de Graaf Joost van Beek (tekst en fotografie) Theo Teunissen concerteerde in bijna alle West-Europese landen en in een aantal Oost-Europese landen zoals de voormalige DDR en Oekraïne. Verder speelde hij desgevraagd het orgel van de universiteit van Victoria in Canada in. Hij maakte een aantal lp- en cd-opnamen en verzorgde radiobespelingen voor de NCRV en de EO. Als redacteur verzorgde hij onder auspiciën van het Nederlands Muziekinstituut de uitgave van de orgel- en vioolwerken van Julius Röntgen. De Orgelvriend 7

5 Licht dat ons aanstoot in de morgen Lied 601 Liedboek 2013! ˇ = = " ˇ = = Intonatie Theo Teunissen " ˇ = =....! ˇ == " ˇ = = melodie in de sopraan s Z 4 Z Z 4 Z 7! ˇ " ˇ 13! ˇ " ˇ 19! ˇ " ˇ s Z 4 Z Z Z Z 4 Z Z 0 0 Z De Orgelvriend 23

6 Cd-recensies Felix Mendelssohn Bartholdy Organ music Sonate III in A Op. 65 No. 3; Scherzo uit Ein Sommernachtstraum Op. 61 (arr. Yannick Merlin); Andante sostenuto in f; Sonate IV in Bes Op. 65 No. 4; Sonate VI in d Op. 65 No. 6; Fuga in e; Allegro in d; Paulus-ouverture Op. 36 (arr. W.T. Best) Matthias Havinga, Bätz-orgel Koepelkerk (Ronde Lutherse Kerk) Amsterdam Brilliant Classics Speelduur 71 prijs 15,00 Te bestellen via info@matthiashavinga.com Gelukkig lenen vele orgels in ons land zich uitstekend voor de vertolking van deze muziek. Het Bätz-orgel in de Koepelkerk of Ronde Lutherse Kerk in Amsterdam is er daar een van. In dispositie en klank is het een heel klassiek instrument, dat perfect aansluit bij het wezen van Mendelssohns orgelmuziek. De voormalige kerk maakt tegenwoordig deel uit van het Renaissance Amsterdam Hotel, dat de ruimte o.a. beschikbaar stelt voor congressen e.d. Matthias Havinga is een van de vaste bespelers van het Bätz-orgel. Viermaal per jaar wordt er een orgelconcert georganiseerd onder de noemer Koepelkerkconcerten. Zes sonates en drie preludes en fuga s werden lange tijd gehouden voor het complete orgelwerk van Felix Mendelssohn- Bartholdy. De stukken werden in 1845 in Engeland gebundeld uitgegeven door Charles Coventry. Dankzij nieuwe uitgaven werden in de laatste decennia veel meer orgelcomposities van Mendelssohn toegankelijk. Het zijn losstaande, ongebundelde werken. De nieuwe cd van Matthias Havinga op het budgetlabel Brilliant illustreert dat ruimere beeld. Van de sonates worden de derde, vierde en zesde gespeeld. Twee fuga s, een Allegro in d en twee transcripties van orkestwerken maken Havinga s programma compleet. De preludes en fuga s ontbreken. Zo n programmakeuze kan beslist origineel worden genoemd. Een wonderkind, opgegroeid in een verlicht, Foto: Sarah Wijzenbeek kunstzinnig en bevoorrecht milieu, met het best denkbare privé-onderwijs: een betere start kun je voor een kind niet wensen. Het was Carl Friedrich Zelter, dé toonaangevende muzikale autoriteit in Berlijn, die de jonge Mendelssohn stimuleerde om naast piano ook orgel te gaan spelen. Dat was niet tegen dovemansoren gezegd. Mendelssohn dompelde zich onder in de muziek van Johann Sebastian Bach, maakte zich het pedaalspel eigen en werd in korte tijd een ware orgelvirtuoos. Zijn repertoire bestond vooral uit stukken van de bewonderde Bach, maar hij improviseerde ook graag. En hij organiseerde benefietconcerten met het doel in Leipzig een monument voor Bach op te richten. Getuigenissen van tijdgenoten over Mendelssohns orgelspel zijn lovend. De criticus Hans von Bülow noemde het modern van karakter, interessant en poëtisch. John Ella roemde het prachtige staccato in een uitvoering van Bachs a-moll Praeludium en Fuga, waarin Mendelssohn het thema helder en begrijpelijk maakte voor de luisteraar. Bovenstaande informatie is ontleend aan de uitvoerige toelichting door Matthias Havinga bij deze cd. Deze toelichting is een belangrijk middel om als luisteraar meer aan de weet te komen over de achtergronden van deze muziek. Ook het uitvoerige artikel van Jos van der Kooy in dit blad uit 2009 over Mendelssohns orgelsonates draagt daaraan bij. Matthias Havinga benadrukt in zijn spel het verband tussen Mendelssohns muziek en de barokke orgelkunst van Bach. Helderheid, een feilloze ritmische precisie en duidelijkheid, in speelwijze en registraties, zijn opvallende ingrediënten. Poëzie en melancholieke romantiek in de voordracht ontbreken evenmin. Havinga maakt de luisteraar zo deelgenoot in de vele facetten van deze muziek: ernstig en streng in het openingsdeel ( Aus tiefer Not ) van Sonate III, arcadisch en feeëriek in het Scherzo uit Ein Sommernachtstraum, vroom en hymnisch in de variaties ( Vater unser ) van Sonate VI, warm en poëtisch in het slotdeel van diezelfde sonate, briljant in het slotdeel van Sonate IV. Verbazingwekkend is het om in de toelichting te lezen dat de zesde sonate in slechts twee dagen werd gecomponeerd. Fraaie geluiden worden aan het Bätz-orgel ontlokt. Divers gekleurde plena met Gravität, lieflijke fluiten, fraaie solostemmen, zoals in het Allegretto uit de vierde sonate. Een interessant stuk is het Allegro in d uit Het eerste deel lijkt een virtuoze improvisatie met een pianistisch idioom. Daarna volgt een koraal in majeur, waarna een doorwrochte fuga het drieluik besluit. Koraal en fuga zijn in Mendelssohns muziek altijd dichtbij. Vaak maakt de componist gebruik van bekende protestantse koraalmelodieën, soms ook, zoals in dit stuk en in de vijfde sonate, een nieuwe, eigen melodie. Groots en briljant is het slot van Havinga s recital. Het is de transcriptie door William Thomas Best van de ouverture van het oratorium Paulus, waarin de melodie van Wachet auf, ruft uns die Stimme wordt geciteerd. De orgelklank is fraai en helder opgenomen. Het bijgeleverde boekje bevat, ik schreef het al, waardevolle informatie, waartoe ook enkele fraaie foto s behoren, die door Sietze de Vries zijn gemaakt. Voor betrekkelijk weinig geld kan deze mooie productie worden aangeschaft. Dat raad ik u aan. Bert Wisgerhof Bach Complete Organ Works (1) Pieter van Dijk Cd 1: Clavier Übung III (deel 1) Cd 2: Clavier-Übung III (deel 2); Fantasia et Fuga c-moll, BWV 537; Sonate V C-dur, BWV 529; Allabreve D-dur, BWV 589 Pieter van Dijk, Van Hagerbeer-Schnitger orgel Grote of Sint-Laurenskerk Alkmaar, m.m.v. Elma Dekker (sopraan) DMP-records DVH speelduur Prijs 25,00 Te bestellen via 38 De Orgelvriend

7 Nieuwsgierig naar de rest van de inhoud? Neem een (proef)abonnement of bestel een los nummer op De Jaargang 60 nr. 7 rgelvriend Proefabonnement van 3 nummers voor slechts 12,50 Of neem een abonnement. Het eerste jaar voor 41,25 daarna 55,- (bij betaling via machtiging 1,00 korting) Interview met Theo Teunissen Eindhoven, Sint-Catharinakerk Utrecht, Jacobikerk Internationaal Orgelfestival Haarlem De O m rgelvriend Prijs los nummer 6,99