Helpt bevochtigen instrooizand als maatregel tegen kwartsblootstelling bij aanleg van kunstgrasvelden

Transcriptie

1 kempeneers milieu en management Rapport Helpt bevochtigen instrooizand als maatregel tegen kwartsblootstelling bij aanleg van kunstgrasvelden Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek 3 september 2015

2 kempeneers milieu en management Rapport Helpt bevochtigen van instrooizand tegen kwartsblootstelling bij aanleg van kunstgrasvelden BSNC Auteurs: T. Schouten MSc drs. F.D. Kempeneers Rapport nr: BSNC 2015/ 02 Versie: definitief 1.0 Datum: 3 september 2015 Effectiviteit van bevochtigen instrooizand als maatregel tegen blootstelling aan kwartsstof 1

3 INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1 Achtergrond Vervolgonderzoek Doel van het vervolgonderzoek Aanpak van het vervolgonderzoek 3 Hoofdstuk 2 Grenswaarden en Meetplan Gezondheidsrisico s en toestingskader Blootstellingsroute en Grenswaarden 5 Hoofdstuk 3 Resultaten en conclusies werkzaamheden en maatregelen Seizoensgebonden aanleg kunstgrasvelden Situatieschets locatie Weersomstandigheden Werkzaamheden Visuele waarnemeningen Resultaten Realtime metingen respirabel (kwarts)stof 11 Vergelijking meetresultaten tov grenswaarde Conclusies 12 stof en kwarts blootstelling bij aanleg van kunstgrasvelden 1

4 Hoofdstuk 1 Achtergrond In 2009 zijn in opdracht van BSNC onderzoeken uitgevoerd naar de blootstelling aan stof van rubber en stof en kwarts van instrooizand bij de aanleg van kunstgrasvelden. Op basis van dit onderzoek is door de BSNC een checklist met preventieve en beschermingsmaatregelen opgesteld. Bron maatregelen (technische aanpassingen) big bags direct in de instrooikar legen, of vullen vanuit een container. (infill aanleveren in een container) aanbrengen van een slurf aan de mond van de zand silo (proefmodel nader uit te werken door Filcom en Euromix) Zandsilo (nagenoeg) vrij van lekkages op de schuifklep Bij lossen van de bulkwagen instrooizand moet de luchtuitlaat van de silo in een waterbak worden gehangen (tbv afvangen stof). Dit ipv de nu gebruikte filterzakken. Waterbak te plaatsen door aannemer. Instructie chauffeurs. Flappen tot vlak boven de grond, aan voor- en achter de strooizijde van de instrooikarren. Preventieve maatregelen (werkwijze/gedrag) Altijd bovenwinds en op ruime afstand blijven bij: Het leegstorten van big bags met rubber Het vullen de instrooiwagens met zand Het vullen van de instrooiwagens met rubber Het vullen van de voorraad silo s met zand (uit bulkwagen) Altijd tegen de windrichting in strooien of haaks op de windrichting werken (en dan benedenwinds starten met instrooien) In 2012 is door nader onderzoek vastgesteld dat door toepassing van deze maatregelen de aannemers kunnen zorgen voor een gezondheidskundig verantwoorde situatie. De feitelijke toepassing van deze maatregelen is daarbij een verantwoordelijkheid voor de aannemer, vanuit zijn verplichtingen als werkgever. Om invulling te geven aan de verplichtingen als werkgever heeft J&E Sports daarna verschillende proeven uitgevoerd met instrooizand dat licht is bevochtigd en werd aangevoerd met een betonmixer. Naar aanleiding van de visuele constatering dat de hoeveelheid stof aanzienlijk was verlaagd heeft Kempeneers Milieu en Management B.V. op Sportcomplex Lignum in Leiden in 2014 enkele realtime fijnstofmetingen uitgevoerd. Op basis van deze metingen werd de volgende conclusie getrokken: Er is duidelijk sprake van een aanzienlijk verbeterde situatie door het gebruik van bevochtigd instrooizand. Het is op basis van deze meetgegevens waarschijnlijk dat de blootstelling van een medewerker aan kwartsstof gedurende een werkdag gemiddeld onder de grenswaarde voor respirabel kwartsstof blijft. stof en kwarts blootstelling bij aanleg van kunstgrasvelden 2

5 1.1 VERVOLGONDERZOEK Het toepassen van licht vochtig instrooizand is effectief in het verlagen van de (kwarts)stofbelasting voor medewerkers. Omdat de logistiek met betonmixers echter leidt tot hogere kosten was de verwachting dat deze methode niet breed zou aanslaan binnen de sector. Om deze reden heeft J&E Sports in samenwerking met de leverancier van instrooizand de bevochtiging van het zand en de logistiek verbeterd. Het zand wordt op de productielocatie bevochtigd. De relatief kostbare aanvoer met betonmixers is vervangen door de reguliere methode van aanvoer in bulkwagens en tijdelijke opslag in zandsilo s op de locatie van aanleg. Als deze methode ook effectief blijkt in het reduceren van (kwarts)stof van instrooizand is deze toepasbaar binnen de gehele kunstgrassector. Om deze reden heeft de BSNC Kempeneers Milieu en Management gevraagd nader onderzoek te doen naar de effectiviteit van deze methode. In overleg met J&E heeft Kempeneers op hockeyclub Union in Malden realtime fijnstofmetingen uitgevoerd. Het instrooizand van Fillcom is afkomstig uit de groeve in Wessem. Om het effect van de maatregelen goed te kunnen vergelijken zijn de instrooiwerkzaamheden met zowel droog als bevochtigd zand uitgevoerd. De resultaten van de metingen in beide situaties zullen met elkaar worden vergeleken. 1.2 Doel van het vervolgonderzoek Vaststellen of het bevochtigen van instrooizand de kwartsblootstelling van medewerkers bij de aanleg van kunstgrasvelden voldoende verminderd om te kunnen spreken van een gezondheidskundig verantwoorde situatie. 1.3 Aanpak van het vervolgonderzoek In 2014 heeft een QuickScan uitgewezen dat het bevochtigen van het instrooimateriaal een positief effect heeft op de mate waarin medewerkers worden blootgesteld aan kwartsstof. In dit onderzoek worden deze bevindingen getoetst door de mate waarin medewerkers worden blootgesteld aan kwartsstof bij werkzaamheden met droog instrooimateriaal en bevochtigd instrooimateriaal met elkaar te vergelijken. De aanpak van het vervolgonderzoek ziet er als volgt uit: Stap 1. Vaststellen van het meetplan Stap 3. Meten van blootstelling aan respirabel (kwarts)stof bij het gebruik van bevochtigd instrooimateriaal Stap 4. Meten van blootstelling aan respirabel (kwarts)stof bij het gebruik van droog instrooimateriaal Stap 5. Analyse en rapportage van de resultaten en vergelijking tussen de mate waarin de medewerkers worden blootgesteld aan respirabel kwarts bij droog instrooimateriaal en bevochtigd instrooimateriaal. Effectiviteit van bevochtigen instrooizand als maatregel tegen blootstelling aan kwartsstof 3

6 Hoofdstuk 2 Grenswaarden en Meetplan Voorafgaand aan het uitvoeren van de metingen is het toetsingskader vastgesteld voor kwarts. In dit hoofdstuk wordt een kort overzicht gegeven van de potentiële gezondheidsrisico s, de grenswaarden waaraan getoetst moet worden en het daarbij behorende meetplan voor de te onderzoeken werkzaamheden. 2.1 GEZONDHEIDSRISICO S EN TOESTINGSKADER In het voorgaande onderzoeken zijn de gezondheidsrisico s van stof in het algemeen, rubberstof en kwarts beschreven. Dit vervolgonderzoek is specifiek gericht op de bloostelling van medewerkers aan kwartsstof. In deze paragraaf wordt de informatie van het Arboportaal van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gegeven over de potentiële gezondheidsrisico s van blootstelling aan kwarts stof. Wat is kwarts? Kwarts is een van de meest voorkomende mineralen ter wereld. Meer dan 12% van de aardkorst bestaat uit kwarts. Het is één van de schadelijke varianten van silica. Silica of siliciumdioxide (SiO 2) is het oxide van silicium. In de natuur komt het in diverse vormen voor, zowel in kristallijne als niet-kristallijne (amorfe) vorm. Met de term kwarts wordt respirabel vrij kristallijn silica bedoeld. De schadelijkheid van kwarts wordt bepaald door drie factoren: vrij, kristallijn en respirabel. Kwarts wordt ook wel vrij silica genoemd, omdat het niet gecombineerd met een andere verbinding of element voorkomt. In kristallijn silica zijn het silicium en de zuurstofatomen regelmatig ten opzichte van elkaar gerangschikt. Waarschijnlijk is juist deze regelmatige structuur verantwoordelijk voor de specifieke gezondheidseffecten van silica. Respirabel stof is die fractie van het zwevende stof, die doordringt tot in de terminale bronchiën en in de longblaasjes. Wat is het risico? Blootstelling aan kwarts kan effect hebben op de luchtwegen van werknemers. Langdurige, hoge blootstelling kan tot silicose leiden. Diep in de longen kunnen de kwartsstofdeeltjes bindweefselvorming veroorzaken. Dat wordt longfibrose of ook wel stoflongen (of silicose) genoemd. Het longweefsel kan dan minder zuurstof opnemen en wordt minder elastisch. Dat kan betekenen dat bij inspanning kortademigheid en benauwdheid optreden, en pijn op de borst. Hoe hoger de blootstelling aan stof, hoe meer schade er ontstaat. En die schade is niet meer te herstellen. De beschadiging van de longen gaat namelijk door, ook al stopt de blootstelling. Het kwarts is dan namelijk nog in de longen aanwezig. Het verraderlijke is dat de meeste mensen er in eerste instantie niet eens zo veel van merken. Pas op latere leeftijd krijgt men er echt last van. Effectiviteit van bevochtigen instrooizand als maatregel tegen blootstelling aan kwartsstof 4

7 Silicose vergroot de kans op het krijgen van andere longziekten als tuberculose of longkanker. Kwarts is inmiddels ook opgenomen op de lijst van kankerverwekkende stoffen. Blootstelling aan kwarts kan uiteindelijk longkanker veroorzaken. 2.2 BLOOTSTELLINGSROUTE EN GRENSWAARDEN De grenswaarde is een concentratieniveau van een gas, damp, aerosol, vezel of van stof in de lucht op de werkplek. Bij de vaststelling van deze waarde wordt zoveel mogelijk als uitgangspunt gehanteerd dat voor zover de huidige kennis reikt de gezondheid van de werknemers én hun nageslacht niet wordt benadeeld. Zelfs niet bij herhaalde blootstelling aan die concentratie, gedurende een langere tot zelfs een arbeidsleven omvattende periode. Tot 1 januari 2007 werd de grenswaarde voor beroepsmatige blootstelling aan een stof uitgedrukt in een zogenaamde Maximaal Aanvaarbare Concentratie (MAC waarde) bij een 8-urige blootstelling gedurende een werkzaam leven (40 jaar). Sinds 1 januari 2007 is het wettelijke grenswaarden stelsel voor veel stoffen veranderd in een stelsel van private grenswaarden. Werkgevers en werknemers zijn nog meer dan voorheen zelf verantwoordelijk voor het veilig omgaan met stoffen op de werkplek. Uit dat oogpunt moeten zij nu zelf grenswaarden vaststellen ter beperking van de blootstelling van werknemers aan stoffen op de werkplek, tot een niveau dat geen schade aan de gezondheid van werknemers optreedt. Private, dat wil zeggen door bedrijven zelf vast te stellen grenswaarden vormen het uitgangspunt van het nieuwe stelsel. Kwartsstof Voor kwartsstof geldt dat inademen de enige relevante blootstellingroute is. Voor kwarts is een zogenaamde publieke grenswaarde vastgesteld. Een publieke grenswaarde is een door de overheid vastgestelde grenswaarde voor beroepsmatige blootstelling. De publieke grenswaarde voor respirabel kwarts is 0,075 mg/ m 3. Toetsingskader In de regelgeving wordt voor de beoordeling van de blootstelling verwezen naar normblad NEN 689. Daarin is aangegeven dat blootstelling doelmatig wordt beheerst als er voldoende zekerheid is dat er op 95% van de werkdagen geen overschrijding is van de grenswaarde. Dit toetsingskader is ook gehanteerd voor dit onderzoek. Meetplan Voor het vaststellen van de concentraties respirabel stof (PM < 10 µm) die vrijkomt bij specifieke werkzaamheden en/of bronnen is gebruik gemaakt van een zogenaamde Dust Track II. Met dit analyse apparaat kan de concentratie fijnstof < 10 µm direct worden gemeten. Als worst case benadering wordt de gemeten stofconcentratie gelijkgesteld aan de concentratie respirabel kwarts. Voor de verschillende werkzaamheden wordt beoordeeld wat de stofconcentratie bij de bron is en in de directe omgeving van de medewerker. Met deze gegevens wordt bepaald of er potentieel risico is op hoge (piek)blootstellingen gedurende een werkdag. Deze waarden wordt getoetst aan de grenswaarde voor respirabel kwarts. Deze metingen zijn zuiver indicatief en bedoeld om te bepalen of er een effect waarneembaar is door het gebruik van bevochtigd instrooimateriaal. Er wordt onderscheid gemaakt tussen twee onderzoeksgroepen. Enerzijds worden er metingen uitgevoerd bij werkzaamheden met droog instrooimateriaal, anderzijds worden er metingen uitgevoerd bij bevochtigd instrooimateriaal. De werkzaamheden in beide onderzoeksgroepen zijn identiek. Na afloop worden de resultaten met elkaar vergeleken. Effectiviteit van bevochtigen instrooizand als maatregel tegen blootstelling aan kwartsstof 5

8 Tabel 1. Meetplan Achtergrond Meetduur Aantal Metingen Bovenwindse achtergrond meting begin van de dag 5 minuten 1 Benedenwindse achtergrond meting begin van de dag 5 minuten 1 Bovenwindse achtergrond meting einde van de dag 5 minuten 1 Benedenwindse achtergrond meting einde van de dag 5 minuten 1 Bevochtigd instrooizand Meetduur Aantal Metingen Lossen van de bulkwagen in de silo (meting in de directe 5 minuten 5 omgeving van de silo) Vullen van de instrooiwagen (meting ter hoogte van de 1 minuut 6 ademzone van de medewerker) Instrooien (meten ter hoogte van de ademzone van de 1,5 minuut 5 medewerker) Bij het eggen/borstelen (meten ter hoogte van de ademzone 3 minuten 5 van de medewerker) Duurmeting tijdens de werkzaamheden (meten ter hoogte van 10minuten 2 de ademzone van de medewerker) Bovenwindse achtergrond meting einde van de dag 5 minuten 1 Benedenwindse achtergrond meting einde van de dag 5 minuten 1 Droog instrooizand Meetduur Aantal Metingen Lossen van de bulkwagen in de silo (meting in de directe 5 minuten 5 omgeving van de silo) Vullen van de instrooiwagen (meting ter hoogte van de 1 minuut 6 ademzone van de medewerker) Instrooien (meten ter hoogte van de ademzone van de 1,5 minuut 5 medewerker) Bij het eggen/borstelen (meten ter hoogte van de ademzone 3 minuten 5 van de medewerker) Duurmeting tijdens de werkzaamheden (meten ter hoogte van 10minuten 1 de ademzone van de medewerker) Bovenwindse achtergrond meting einde van de dag 5 minuten 1 Benedenwindse achtergrond meting einde van de dag 5 minuten 1 Effectiviteit van bevochtigen instrooizand als maatregel tegen blootstelling aan kwartsstof 6

9 Hoofdstuk 3 Resultaten en conclusies 3.1 WERKZAAMHEDEN EN MAATREGELEN Seizoensgebonden aanleg kunstgrasvelden De aanleg van kunstgrasvelden is seizoensgebonden. In de winter en het vroege voorjaar worden er bijna geen velden aangelegd. De piek ligt in het late voorjaar, zomer en najaar. Een voorwaarde voor het instrooien is dat het droog weer is en er geen condensvorming op de kunstgrasmat aanwezig is. In deze weersomstandigheden is ook de stofvorming het sterkst. Het instrooien met rubber en zand is gemiddeld 1 tot 2 dagen werk. Een instrooiploeg bestaat uit 3 tot 4 medewerkers. Bij sommige aannemers wordt gewerkt met vaste instrooiploegen die uitsluitend instrooien, behalve op verletdagen ten gevolge van bijvoorbeeld regen. Deze aannemers maken voor de instrooiploegen veel gebruik van tijdelijke medewerkers omdat het werk seizoensgebonden is en sterk afhankelijk van het weer en de werkvoorraad. Bij andere aannemers is sprake van ploegen die zowel kunstgras verleggen als instrooien. Bij deze ploegen is dus de stofbelasting per werkweek lager. Effectiviteit van bevochtigen instrooizand als maatregel tegen blootstelling aan kwartsstof 7

10 3.1.2 Situatieschets locatie De kwartsstof metingen zijn uitgevoerd bij de aanleg van een hockeyveld op Sportcomplex Union in Malden. Het kunstgrasveld is gelegen binnen de bebouwde kom. De metingen zijn uitgevoerd conform het vooraf vastgestelde meetplan Weersomstandigheden Weersomstandigheden uur Temperatuur 18 graden Neerslag geen Luchtvochtigheid 69% Wind 11 km/h Windrichting Zuid-Zuid-Oost Weersomstandigheden uur Temperatuur 22 km/h Neerslagkans geen Luchtvochtigheid 49% Wind 6 km/h Windrichting Zuid-Zuid-Oost Effectiviteit van bevochtigen instrooizand als maatregel tegen blootstelling aan kwartsstof 8

11 3.1.4 Werkzaamheden Aanbrengen van Instrooizand Instrooizand is zogenaamd gebrand zand waarin alle organisch materiaal door sterke verhitting is verwijderd. Het zand wordt aangeleverd per bulkwagen en gelost en tijdelijk opgeslagen in silo s naast het veld. Vanuit deze silo s worden de instrooiwagens gevuld. Met de instrooiwagen wordt het zand verdeeld over het veld. Per kar duurt dit ongeveer 2 minuten. Door middel van een eg of borstel achter een tractor wordt het zand daarna verder gelijkmatig verdeeld. Maatregel bevochtigd instrooizand Dit onderzoek is specifiek gericht op het toetsen van de effectiviteit van bevochtigd instrooizand als maatregel tegen de blootstelling van medewerkers aan kwartsstof. Om de effecten van overige maatregelen buiten beschouwing te laten zijn er geen andere preventieve maatregelen uit de BSNC checklist toegepast, zoals een waterbak op silo uitlaat of flappen op de instrooikar. 3.2 VISUELE WAARNEMENINGEN Lossen bulkwagen Bevochtigd instrooizand Droog instrooizand Laden instrooikar Bevochtigd instrooizand Instrooien zand Droog instrooizand Effectiviteit van bevochtigen instrooizand als maatregel tegen blootstelling aan kwartsstof 9

12 Bevochtigd instrooizand Borstelen / eggen Bevochtigd instrooizand Droog instrooizand Opmerkingen: de stofvorming is waarneembaar groter bij droog zand Het vullen van de strooiwagens met droog instrooimateriaal vond gelijktijdig plaats met het vullen van de silo. Dit kan leiden tot een hogere meetwaarde voor het vullen van de karren bij droog zand tov vochtig zand. Effectiviteit van bevochtigen instrooizand als maatregel tegen blootstelling aan kwartsstof 10

13 3.3 MEETRESULTATEN Realtime metingen respirabel (kwarts)stof In tabel 2 zijn de achtergrondwaarden weergegeven van de bovenwindse en benedenwindse metingen. De resultaten van de metingen voor blootstelling aan respirabel stof zijn in tabel 3 weergegeven. In tabel 4 is de vergelijking t.o.v. de bedrijfsgrenswaarde weergegeven. Tabel 2. Bovenwindse en benedenwindse metingen Meting Soort stof Maximaal gemeten waarde Minimaal gemeten waarde Gemiddelde Bovenwinds Respirabel Benedenwinds Respirabel Werkzaamheden Tabel 3A. Werkzaamheden met droog zand Aantal Concentratie respirabel metingen Stof (mg/m 3 ) Vullen karren Instrooien Inharken Lossen bulkwagen Duurmeting Concentratie verhoging t.o.v. achtergrond (mg/m 3 ) Werkzaamheden Tabel 3B. Werkzaamheden met vochtig zand Aantal Concentratie respirabel stof metingen (mg/m 3 ) Achtergrondwaarde Achtergrondwaarde Vullen karren Instrooien Inharken Lossen bulkwagen Duurmeting Concentratie verhoging t.o.v. achtergrond (mg/m 3 ) Effectiviteit van bevochtigen instrooizand als maatregel tegen blootstelling aan kwartsstof 11

14 3.3.2 Vergelijking meetresultaten tov grenswaarde Tabel 4 A Droog zand Vergelijking respirabel kwarts t.o.v. grenswaarde Grenswaarde (mg/m 3 ) Soort werk Soort stof Concentratie verhoging t.o.v. achtergrond (mg/m 3 ) Percentage van de grenswaarde Vullen karren Respirabel % Ja Overschrijding grenswaarde JA/NEE Instrooien Respirabel % Ja Inharken Respirabel % Nee Lossen Respirabel % Ja bulkwagen Duurmeting Respirabel % Ja NB in de vergelijking van de gemeten concentratie respirabel stof t.o.v de grenswaarde voor kwartsstof wordt ervan uitgegaan dat het respirabel stof voor 100% uit kwarts stof bestaat. Dit is een worstcase benadering. In de werkelijkheid zal het gehalte kwarts in het stof lager zijn. Tabel 4B Vochtig zand Vergelijking respirabel kwarts t.o.v. grenswaarde Grenswaarde (mg/m 3 ) Soort werk Soort stof Concentratie verhoging t.o.v. achtergrond (mg/m 3 ) Percentage van de grenswaarde Overschrijding grenswaarde (mg/m 3 ) Vullen karren Respirabel % Nee Instrooien Respirabel % Nee Inharken Respirabel % Nee Lossen Respirabel % Ja bulkwagen Duurmeting Respirabel % Nee NB in de vergelijking van de gemeten concentratie respirabel stof t.o.v de grenswaarde voor kwartsstof wordt ervan uitgegaan dat het respirabel stof voor 100% uit kwarts stof bestaat. Dit is een worstcase benadering. In de werkelijkheid zal het gehalte kwarts in het stof lager zijn. 3.4 CONCLUSIES Op basis van het onderzoek kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Het bevochtigen van instrooizand is een effectieve maatregel om de concentratie respirabel stof bij alle werkzaamheden drastisch te verlagen Door het bevochtigen van instrooizand blijft de concentratie respirabel kwarts bij alle werkzaamheden onder de grenswaarde, met uitzondering van het lossen van de bulkwagen Bij het lossen van de bulkwagen met bevochtigd zand is de overschrijding 2 x de grenswaarde. Door de silo-uitlaat benedenwinds te kiezen is het zeer waarschijnlijk dat de feitelijke blootstelling voor medewerkers hier verwaarloosbaar is. Het is aan te bevelen de maatregelen uit de BSNC checklist in de praktijk te handhaven, maar ipv de daarin beschreven waterbak aan de silo-uitlaat, bevochtigd instrooizand te gebruiken. Als bovenstaande wordt nageleefd is het niet noodzakelijk adembescherming (stofkapjes) te dragen tijdens het instrooien van zand. Effectiviteit van bevochtigen instrooizand als maatregel tegen blootstelling aan kwartsstof 12