Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 1

Transcriptie

1 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 1 1

2 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 3 Inhoud Inleiding 2 Tweede Infosheet Deel 1 Achtergrond 5 Courage 5 Einde gedoogbeleid 5 Een landelijke testcase 6 De Drugsscan 6 Een jaarlijkse beoordeling Deel 2 Effecten 7 Buitenlandse drugstoeristen nagenoeg verdwenen 7 Sterke afname geregistreerde drugshandel 8 Waar is de buitenlandse drugstoerist gebleven? 8 Het Waterbedeffect 8 Verplaatsing binnen Roosendaal/Bergen op Zoom 9 Verplaatsing in regio (naar Breda) 10 Verplaatsing naar de grensstreek 11 Verplaatsingseffecten in schema 11 Forse toename woninginbraken 12 Geen stijging van straatroof en overvallen2 13 Drugsgerelateerde overlast onder de loep 13 Twee bronnen drugsgerelateerde overlast 14 Drugsgerelateerde overlast aanzienlijk afgenomen 14 Hoe is de illegale (straat)handel georganiseerd? 15 Schematische weergave organisatie van de illegale (straat)handel 16 Andere werkwijze 16 Wie kopen softdrugs? 17 Waar vindt de illegale handel plaats? Deel 3 De balans opgemaakt 19 Succesvolle aanpak van drugsgerelateerde overlast 19 Het accent verlegt naar aanpak drugsgerelateerde criminaliteit 19 Aanpak van de parallelle illegale drugsmarkt 20 Aanpak van woninginbraken en auto-inbraken 20 Acht aanbevelingen 25 Tot slot 26 Te raadplegen bronnen 27 Colofon

3 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 4 Inleiding Tweede infosheet 16 september 2009 is in de gemeenten Bergen op Zoom en Roosendaal het nulbeleid van start gegaan. Gevolg van de invoering van dit nieuwe beleid was dat de coffeeshops hun deuren moesten sluiten. Tevens is toen besloten de effecten hiervan op gezette tijden in beeld te brengen. In deze tweede infosheet wordt wederom de balans opgemaakt. De opbouw is daarbij als volgt: In het eerste deel wordt een schets gegeven van de achtergrond. Het beschrijft de wijze waarop Courage, een breed samenwerkingsverband onder regie van beide gemeenten, probeert het hoofd te bieden aan de grote toestroom van buitenlandse drugstoeristen. Uiteindelijk resulteert dit in een ingrijpende maatregel: de beëindiging van het gedoogbeleid. Beide gemeenten besluiten zoals gezegd tevens dat de effecten van deze maatregel nauwkeurig in beeld worden gebracht. In het tweede deel wordt ingegaan op deze effecten. Is er sprake van een afname van de toestroom aan buitenlandse drugstoeristen en waar halen die vervolgens hun softdrugs? Neemt hiermee de drugsoverlast af? En hoe ontwikkelt zich de illegale straathandel? In het derde deel tot slot wordt de balans opgemaakt. Wat zijn de revenuen van dit beleid? En op welke terreinen moet de vinger nog aan de pols worden gehouden. Met deze tweede infosheet is in grote lijnen eenzelfde opbouw gekozen als bij de eerste infosheet in april 2010; ruim een half jaar na sluiting van de coffeeshops in beide gemeenten. Het bevat voor het merendeel nieuwe (verdergaande) analyses. Op enkele onderdelen zijn de analyses van toen bijgesteld c.q. aangescherpt op basis van de nieuwste gegevens. 4 2 e Infosheet, januari 2011

4 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 5 Deel1 Achtergrond Courage De gemeenten Bergen op Zoom en Roosendaal werken al ruim zes jaar samen aan het bestrijden van lokale drugsgerelateerde overlast en criminaliteit. Om maximale slagkracht te ontwikkelen is onder de naam Courage samenwerking gezocht tussen beide gemeenten, het betrokken politiekorps Midden en West Brabant, het Openbaar Ministerie, de partners in het Veiligheidshuis, de Belastingdienst, Enexis, Woningbouwverenigingen en Parkeerbeheer. Doel is de aanpak van drugsgerelateerde criminaliteit en het verminderen van de drugsgerelateerde overlast voor bewoners. Er is geïnvesteerd in de aanpak van illegale verkooppunten, drugsrunners/dealers en henneptelers door meer toezicht (extra wijkagent, cameratoezicht, aanstellen Boa s 1 ), striktere handhaving en intensievere opsporing. Met succes is een scala aan maatregelen ingezet op het strafrechtelijke, privaatrechtelijke, fiscale en bestuursrechtelijke vlak. Inmiddels zijn er meer dan aanhoudingen verricht, voor 40 miljoen aan verdovende middelen in beslaggenomen, meer dan 1,5 miljoen euro aan belastingaanslagen opgelegd, het aantal illegale verkooppunten verminderd, een vergunningstelsel ingevoerd voor smart- en growshops, internetcafés en belwinkels, BIBOB toetsingen verricht en diverse overlastgevende panden gesloten en zelfs aangekocht door de gemeenten. Ook zijn er grootschalige opsporingsonderzoeken verricht met als resultaat een reeks veroordelingen en inbeslagname van goederen (in het kader van de Pluk Ze wetgeving). Einde gedoogbeleid Langzaam wordt beide gemeenten Bergen op Zoom en Roosendaal duidelijk dat de strijd tegen de toenemende drugsgerelateerde overlast vraagt om onorthodoxe maatregelen. Dat resulteert in het besluit vanaf de tweede helft van 2009 een zogenaamd nulbeleid te gaan voeren 2. Consequentie hiervan is dat in beide gemeenten geen coffeeshops meer worden gedoogd. Inzet is het aantal van circa drugstoeristen per week en de daarmee gepaard gaande overlast radicaal terug te brengen. Een landelijke testcase Beide gemeenten besluiten tevens dat de effecten van dit nieuwe beleid nauwkeurig in beeld moeten worden gebracht. Dit mede omdat meerdere gemeenten in de grensregio s op zoek zijn naar manieren om het drugstoerisme een halt toe te roepen. De wijze waarop de maatregel in Bergen op Zoom en Roosendaal uitpakt, vormt daarmee een testcase die landelijk met bovengemiddelde interesse wordt bekeken. Een onafhankelijk onderzoeksconsortium is gevraagd te analyseren hoe deze maatregel uitpakt. 3 Daarbij wordt naar een aantal zaken gekeken: Veranderingen in aard en omvang van het drugstoerisme; Veranderingen in aard en omvang van drugsgerelateerde overlast; Ontwikkelingen rondom illegale drugshandel (waaronder straathandel); Mogelijke verschuivingen naar andere vormen van criminaliteit; De inzet van team Courage en de daaraan gekoppelde instrumenten. 1 De gemeente Roosendaal heeft de beschikking over deze Personen met een opsporingsbevoegdheid (Bijzondere Opsporings Ambtenaren) in dienst van de betrokken gemeenten. 2 Nota Canabisbeleid Bestaande uit Beke Advies, COT en Lokale Zaken en staat onder verantwoordelijkheid van dr. Balthazar M.W.A. Beke en dr. Edward van der Torre. Drugsscan Bergen op Zoom Roosendaal 5

5 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 6 De Drugsscan Om bovenstaande zaken te analyseren wordt gebruik gemaakt van een methodiek die systematisch informatie verzamelt en analyseert: de Drugsscan. De Drugsscan koppelt op slimme wijze systeemkennis (informatie uit de registratiesystemen van de politie én andere organisaties) aan straatkennis (kennis die team Courage, wijkagenten, jeugdagenten en anderen bewoners, wijkplatforms, winkeliers, jeugd- en jongerenwerk hebben). Dat is essentieel omdat drugsgerelateerde overlast en criminaliteit niet of slechts gedeeltelijk zichtbaar wordt in de officiële (politie)cijfers (= systeemkennis). Het zijn zogenaamde slachtofferloze delicten. Zowel de dealer als de koper of gebruiker hebben geen belang bij aangifte bij de politie. Daarom moet ook op een goede manier gebruik worden gemaakt van straatkennis. De Wijkthermometer zoals verderop besproken is een duidelijk voorbeeld van de manier waarop systeemkennis (door politie en Courage geregistreerde overlastmeldingen) wordt gekoppeld aan ervaringen van bewoners en praktijkdeskundigen. Bij systeemkennis gaat het bijvoorbeeld om registraties van (1) overlastmeldingen van burgers die binnenkomen bij het Meldpunt Drugsoverlast van Courage, (2) het aantal door de politie vastgelegde misdrijven en incidenten, (3) het aantal panden dat door de gemeenten is gesloten als gevolg van illegale drugshandel, (4) de uitgereikte gebiedsontzeggingen aan runners en dealers, enzovoorts. Een jaarlijkse beoordeling Het is zoals gezegd zinvol om op gezette tijden de balans op te maken. Nu ruim een jaar later wordt langzaam zichtbaar wat precies de effecten zijn van de beëindiging van het gedoogbeleid en daarmee het verdwijnen van de acht coffeeshops in beide gemeenten. Sommige effecten waren al vrij snel zichtbaar, andere worden pas na verloop van tijd zichtbaar. Zo is snel duidelijk dat het niet meer gedogen van de coffeeshops leidt tot een spectaculaire afname van buitenlandse drugstoeristen. Maar pas op veel langere termijn wordt zichtbaar waar die drugstoeristen vervolgens blijven. Er zijn ook onbedoelde (negatieve) effecten zoals we later zullen zien. Hoe ontwikkelt zich de illegale straathandel in beide gemeenten? Wat doen kleine dealers die door de afname van drugstoeristen hun inkomstenbron zien opdrogen? Deze tweede infosheet biedt de mogelijkheid een eerste goed gefundeerd oordeel te vellen over het gevoerde beleid. Daarnaast geeft het ook zicht op ontwikkelingen die nog moeten worden bijgestuurd. En hoe sneller dat laatste gebeurt, hoe beter. 6 2 e Infosheet, januari 2011

6 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 7 Deel 2 Effecten Buitenlandse drugstoeristen nagenoeg verdwenen Wekelijks bezochten zo n klanten een van de acht coffeeshops in Bergen op Zoom en Roosendaal. 4 Deze klandizie kwam door de goede kwaliteit softdrugs van de coffeeshops (ook in verhouding met de prijs) en het feit dat men in beide gemeenten gedoogd kon kopen. Direct nadat het besluit was genomen het gedoogbeleid te beëindigen, is dit door een grootschalige internationale campagne C est fini! - onder de aandacht gebracht van buitenlandse drugstoeristen. En met succes. Alle signalen wezen direct al op een drastische daling van het aantal drugstoeristen. Eind februari en medio maart 2010 is dat onderbouwd met tellingen. Daarbij zijn langs diverse invalswegen systematisch alle buitenlandse auto s geteld. Aselect is vervolgens een deel daarvan gevolgd. Op grond daarvan is vastgesteld welk deel Bergen op Zoom of Roosendaal bezoekt om drugs aan te kopen (op de illegale markt). Daarvoor is een reeks verdachte bestemmingen in beeld gebracht. Dat zijn bestemmingen waarvan sterke vermoedens zijn dat er drugs wordt verhandeld. Indien de betreffende auto die bestemming als doel heeft, worden de inzittenden gerekend als drugstoerist. Uit de tellingen blijkt dat het aantal drugstoeristen met ruim 90 % is gereduceerd tot hooguit enkele honderden auto s per week. 5 De exacte resultaten zijn neergelegd in een aparte (openbare) notitie. 6 We kunnen concluderen dat met het beëindigen van het gedoogbeleid voor het overgrote deel (ruim 90 %) van de buitenlandse drugstoeristen de prikkel wegvalt om Bergen op Zoom of Roosendaal te bezoeken. Dat is zonder meer een goede score. Sterke afname geregistreerde drugshandel Er is ook gekeken naar de handel in drugs. Er bestaat het risico dat door het beëindigen van het gedoogbeleid de straathandel van softdrugs toeneemt. Dat blijkt niet het geval. In Roosendaal is het aantal door de politie geregistreerde gevallen van illegale drugshandel met ruim een derde (36 %) afgenomen, en in Bergen op Zoom zelfs met bijna de helft (45 %). 7 Enige relativering is hier wel op zijn plaats. Drugshandel is zoals gezegd een zogenaamd slachtofferloos delict. Dat wil zeggen dat geen van beide partijen (dealer of koper) naar de politie stapt (zoals bij andere misdrijven vaak wel het geval is). De straathandel komt dus alleen in beeld als de politie zelf drugshandel constateert (mede op grond van meldingen van burgers). En met duizenden drugstoeristen die vóór de sluiting van de coffeeshops in beide gemeenten rondlopen, is het gemakkelijker om dealers op straat te betrappen. Team Courage (vóór sluiting van de coffeeshops): Het is altijd raak. We vertrekken met het busje van het bureau en anderhalf uur later zitten we al weer met tien arrestanten op het bureau. Bewoner: Voor het verdwijnen van de coffeeshops stonden er vaak auto s met draaiende motor te wachten voor het......; even later komt dan een klein zwart autootje meestal een Golfje en vindt er snel een of andere transactie plaats. Soms zien we vuilniszakken over gaan, soms verstoppen ze iets achter de 4 Op basis van tellingen uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van het COT, Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement. 5 In Bergen op Zoom gaat het om een daling van 91 % (van drugstoeristen in 2008 naar in 2009) en in Roosendaal om een daling van ruim 93 % (van drugstoeristen in 2010 naar 967 in 2009)! 6 Drugstoeristen in Roosendaal en Bergen op Zoom; tellingen. E. van der Torre, e.a. COT, 2008 en Geïnteresseerde lezers kunnen de resultaten van deze nieuwe telling evenals de resultaten van voorgaande telling opvragen. 7 De daling zet zich zo blijkt uit vergelijking met de eerste infosheet verder door. Drugsscan Bergen op Zoom Roosendaal 7

7 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 8 nummerplaten of gaat zelfs de motorkap open en wordt iets in de luchtfilter gestopt. We hebben dat vaak gemeld. Meestal wordt daar wel op gereageerd. Een paar keer is een grootscheepse actie gehouden op de grote weg langs het sportpark. We kunnen concluderen dat de spectaculaire daling van drugstoeristen zo blijkt uit deze cijfers ook geleid heeft tot een afname van de straathandel. Waar is de buitenlandse drugstoerist gebleven? Waar is de buitenlandse drugstoerist gebleven? En niet alleen de buitenlandse drugstoerist, óók de lokale gebruiker uit Roosendaal en Bergen op Zoom zelf? Meest voor de hand liggend is dat deze kopers andere dicht bij de grens gelegen gedoogde verkooppunten zoeken. We noemen dit het waterbedeffect waarbij afname van drugstoerisme op de ene locatie leidt tot een toename op een andere locatie. Deze redenering past in een stroming binnen de criminologie die uitgaat van de veronderstelling dat de aanpak van criminaliteit primair leidt tot verplaatsing en niet tot afname. Verplaatsing kan hier betekenen een andere locatie, maar kan ook betekenen een andere vorm van criminaliteit. In dat laatste geval gaat de aandacht niet uit naar de koper van softdrugs, maar naar personen die zich bezighouden met de productie en illegale verkoop van softdrugs. Ook zij kunnen hun werkzaamheden elders voortzetten, of zich met andere criminele activiteiten gaan bezighouden. We komen daar later op terug. Het waterbed effect Vooraf is sterk rekening gehouden met de mogelijkheid dat sluiting van coffeeshops in Bergen op Zoom en Roosendaal zou leiden tot een verplaatsing van de stroom buitenlandse drugstoeristen. Meest voor de hand liggende alternatief is in dit geval Breda (en Etten Leur). In de praktijk blijkt dit wat genuanceerder te liggen. Eén (klein) deel blijft Roosendaal en Bergen op Zoom bezoeken en zoekt daarbij zijn toevlucht tot de illegale markt (waaronder straathandel). Een substantieel deel bezoekt andere coffeeshops in de regio. Zoals we verderop zullen zien is Breda daarbij een geliefd alternatief. Tot slot zien we en dat is interessant een deel van de markt zich verplaatsen naar illegale verkooppunten vlak over de grens en verder België in. De drie soorten verplaatsingen worden hieronder besproken. Verplaatsing binnen Roosendaal/Bergen op Zoom Zoals we hebben kunnen afleiden uit de tellingen is er sprake van een afname van buitenlandse drugstoeristen van ruim 90 %. Vervolgens rijst natuurlijk wel de vraag wie de resterende 7 à 9 % buitenlandse drugstoeristen zijn die Bergen op Zoom en Roosendaal blijven bezoeken? Voor het overgrote deel zijn dat verdwaalde drugstoeristen die niet op de hoogte zijn van het gewijzigde beleid. Ze vormen (voor zolang het duurt) een prooi voor de kleine drugsdealers en illegale straathandel. Voor zolang het duurt, want ruim een jaar verder zien we dat het merendeel van deze groep inmiddels hun heil elders zoekt. Wijkagent: Het helpt in dit verband niet dat enkele voormalige coffeeshops nog steeds (met lichtreclame en benaming op de gevel) in bedrijf lijken. Verwijderen van dergelijke reclame-uitingen van de gevel lijkt daarom een goede zaak. 8 2 e Infosheet, januari 2011

8 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 9 Er resteert echter een kleine groep die in beide gemeenten blijft komen voor de aankoop van softdrugs (en waarschijnlijk ook harddrugs). Naar schatting gaat het om enkele honderden bezoekers per week. Ze zijn actief in de tussenhandel en dus geïnteresseerd in de aankoop van grotere hoeveelheden. Daarom waren ze ook voor 2009 al aangewezen op de illegale handel en blijven deze ook nu bezoeken. Drugsexpert: Onder de buitenlandse drugstoeristen zien we verschillende typen. Je hebt de incidentele of regelmatige gebruiker. Ze kopen voor eigen gebruik. Deze groep komt naar Nederland vanwege de prijs-kwaliteitverhouding van de softdrugs en vanwege het gedoogbeleid in Nederland waardoor ze gemakkelijk en veilig kunnen kopen en consumeren. Daarnaast heb je ook een kleine groep handelaren. Deze zijn actief in de tussenhandel en kopen vaak ook grotere hoeveelheden. Het zal niemand verbazen dat deze laatste groep vooral is aangewezen op de illegale straathandel of illegale handel vanuit panden. Het is juist deze groep die we nog steeds tegen komen in Roosendaal en Bergen op Zoom. Als we de huidige illegale (straat)handel in Roosendaal en Bergen op Zoom onder de loep nemen komt die vooral op het conto van deze buitenlandse kopersgroep. We zien echter nog een tweede kopersgroep die meer de indruk bestaat dat een deel van hen inmiddels de weg heeft gevonden op de illegale thuismarkt in Roosendaal en Bergen op Zoom. Waar deze illegale (straat)handel zich afspeelt, op welke kopersgroepen ze zich richt en hoe die in vergelijking met vroeger is verplaatst komt nog aan de orde. Verplaatsing in de regio(naar Breda) Een substantieel deel van de drugstoeristen zoekt elders in de regio naar alternatieven. Vooral de acht coffeeshops in Breda (en één in Etten Leur) profiteren van de sluiting in Roosendaal en Bergen op Zoom. Citaat team Courage: De exploitant van een van de coffeeshops in Roosendaal tevens eigenaar van een coffeeshop in Breda speelde hier al direct op in. Hij wees al ruim voor de sluiting op 16 september 2009 zijn clientèle op deze andere locatie! In 2009 is een begin gemaakt met het periodiek meten hoeveel deze toename precies betreft. Op basis van een tussentijdse meting van de Gemeente Breda (Afdeling SSC Onderzoek en Informatie) in mei 2010 blijkt dat het bezoek aan de Bredase coffeeshops is toegenomen met bijna 30 %. De stijging in bezoekers deed zich voor in zowel Nederlandse waaronder ook de bezoekers uit Roosendaal en Bergen op Zoom als buitenlandse bezoekers. Wat betreft de bezoekers uit Nederland is er een stijging van 16% ten opzichte van september 2009 en wat betreft alleen de buitenlandse bezoekers is er een stijging met 60%. Drugsscan Bergen op Zoom Roosendaal 9

9 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 10 Monitor Drugstoerisme Breda : Het overall beeld laat een stijging van bezoekers uit België en in iets minder mate uit Frankrijk zien. Ook de aantallen Nederlandse bezoekers vertoont een toename. Hoewel relatief de grootste toenames te zien zijn uit Roosendaal en Bergen op Zoom, vertonen ook de herkomst uit overig West -Brabant en elders uit Nederland (inclusief Breda zelf) een toename. Ruim een maand na sluiting van de coffeeshops in Roosendaal en Bergen op Zoom is het aantal bezoekers aan de shops in Breda met 23% toegenomen. Bij volgende maandelijkse tellingen is deze toename geleidelijk groter geworden tot ca. 30%. De toename betreft relatief veel Belgen (inmiddels ruim twee maal zo veel). De toename van bezoekers uit Frankrijk was de eerste twee vervolgmetingen minder groot, maar maakt een sprong bij de derde meting (tot ca. 40%). Uit de cijfers blijkt dat het aantal (buitenlandse) drugstoeristen dat Breda bezoekt langzaam maar zeker toeneemt. De prognose is dat volgende metingen een verdere toename zullen laten zien. Vooralsnog leidt deze toename niet tot een duidelijke toename van de drugsgerelateerde overlast in Breda. Het aantal meldingen stijgt niet noemenswaardig, en ook omwonenden burgers en bedrijven zijn voorzichtig positief. Het lijkt er op dat een grotere gemeente als Breda met een redelijke spreiding van coffeeshops vooralsnog in staat is deze groei van (buitenlandse) drugstoeristen op te vangen. De zogenaamde kritische grens is nog niet overschreden. Deskundige: Interessant is dat vooraf niet altijd goed voorspelbaar is waar de kritische grens ligt. Het is vergelijkbaar met de bekende druppel die de emmer doet overlopen. Ineens kan een klein incident reden zijn voor een massaal protest. Op zo n moment kan de boel volledig uit de hand lopen. Waar ongeveer de kritische grens ligt heeft te maken met de schaal waarop, de spreiding én natuurlijk de ernst van de overlast, maar ook met het acceptatie- of verwachtingspatroon van bewoners. Bewoners in buurten waar de coffeeshops zijn gevestigd hebben over het algemeen al een hoger acceptatieniveau. Zolang de overlast onder die kritische grens blijft, wordt het door bewoners (en bedrijven) geaccepteerd als horend bij het straatbeeld of buurtbeeld. Komt het boven die kritische grens, dan kan dat tot grote onrust leiden. Vooral als er in de ogen van bewoners niet voldoende wordt ondernomen door politie, gemeente of andere verantwoordelijke instanties. De gemeente Breda (de driehoek) wil echter nadrukkelijk de vinger aan de pols houden. Dat gebeurt onder meer door een ambitieus actieprogramma Aanpak Drugsproblematiek (waarin 17 acties zijn benoemd). Eind 2010 / begin 2001 is opnieuw een eindmeting verricht. De resultaten daarvan worden binnenkort bekend gemaakt. Intussen worden de acties (mede ter ontmoediging van drugstoerisme ) onverminderd voortgezet. Verplaatsing naar de grensstreek We zien nog een derde ontwikkeling. Een deel van de illegale drugshandel verplaatst zich naar de grensstreek en verder België in. Het gaat om nieuwe locaties vlak over de grens. Maar ook bestaande buitenlandse illegale markten (in onder meer Antwerpen en Lille) profiteren van deze ontwikkelingen. Het is een simpel markmechanisme waarbij het aanbod zo dicht mogelijk bij de klant wordt gebracht. Bovendien worden grenscontroles vermeden en de pakkans als gevolg van buitenlandse kentekens verkleind e Infosheet, januari 2011

10 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 11 Deze laatste verplaatsing is overigens niet primair of uitsluitend het gevolg van beëindiging van het gedoogbeleid in Bergen op Zoom en Roosendaal. Het is eerder het gevolg van inspanningen van de landelijke en lokale overheid om het aantal coffeeshops terug te dringen, plannen om de toegestane gebruikershoeveelheid te beperken tot 2 gram, de intensieve drugscontroles (met speciale aandacht voor auto s met buitenlands kenteken) en het voornemen om te gaan werken met een pasjessysteem. Al met al is er sprake van een strikter beleid rondom coffeeshops in de grensstreek. Het gevolg is dat de aanzuigende werking van Nederland voor buitenlands drugstoerisme daarmee duidelijk afneemt. Tegelijkertijd betekent dit voor België, Duitsland en in mindere mate Frankrijk dat ze meer en meer te maken krijgen met illegale drugsverkoop in eigen land. Ze krijgen met andere woorden meer dan voorheen de verantwoordelijkheid hun eigen strikte drugsbeleid te realiseren. Samenvattend is de prognose dat de komende jaren een groeiend deel van de buitenlandse drugstoeristen is aangewezen op de eigen illegale thuismarkt. Het is zelfs realistisch te veronderstellen dat ook een deel van de Nederlandse illegale hennepproductie zich hiermee naar het buitenland verplaatst. We spreken in dit verband van illegale marktordening. Verplaatsingpatronen in schema gedoogde verkoopcircuit gedoogde Forse toename woninginbraken Het verdwijnen van de coffeeshops leidt tot een sterke afname van het aantal drugstoeristen. Maar zijn er ook ongewenste neveneffecten? Welke (criminele) activiteiten gaan een alternatief vormen voor personen of groepen die zich als straatdealer of kleine tussenhandelaar bezighielden met illegale drugsverkoop? Nu hun inkomstenbron opdroogt, is het mogelijk dat ze zich gaan richten op andere vormen van vermogenscriminaliteit. Belangrijkste vraag is dan ook of er sinds de sluiting van de coffeeshops medio 2009 een stijging plaatsvindt van woninginbraak, auto-inbraak of ernstiger straatroof of overvallen? Het is moeilijk met zekerheid vast te stellen of voormalige (kleine) drugsdealers zich bij gebrek aan klandizie gaan toeleggen op andere vormen van criminaliteit. We zien in ieder geval dat in beide gemeenten het aantal woninginbraken en in mindere mate auto-inbraken en autodiefstal fors zijn toegenomen. De eerste negen maanden na sluiting van de coffeeshops is het aantal woninginbraken in Bergen op Zoom én in Roosendaal met respectievelijk 62 % en 75 % gestegen. De stijging lijkt ook structureel. Het aantal woninginbraken gespreid over de periode januari t/m september 2010 is met uitzondering van juni en juli structureel hoger dan in de vergelijkbare periode in Drugsscan Bergen op Zoom Roosendaal 11

11 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 12 Eenzelfde patroon zij het minder sterk, vooral in Bergen op Zoom zien we ook bij auto-inbraak. In Bergen op Zoom gaat het om een lichte stijging (3 tot 4 %), in Roosendaal gaat het om een stijging van ongeveer 20 %. In hoeverre de sluiting van de coffeeshops en daarmee het wegvallen van een deel van de klandizie van kleine straatdealers hebben geleid tot een verschuiving naar andere vormen van vermogenscriminaliteit is zoals gezegd niet met zekerheid vast te stellen. Aanwijzing in die richting is dat de toename plaatsvindt vanaf het moment dat de coffeeshops zijn dicht gegaan. Het lijkt ook structureel in die zin dat het geen toevallige piek is. Woninginbraken in beide gemeenten kennen ook een min of meer gezamenlijk verloop in die zin dat sommige maanden vooral Bergen op Zoom doelwit lijkt en de maanden daarna weer Roosendaal. Minder logisch is dat we in de regio een soortgelijke stijging ook zien in het district Oosterhout. Dit in tegenstelling tot de andere twee districten Tilburg en Breda waar sprake is van een daling. Het politiekorps Midden- en West Brabant heeft inmiddels in samenwerking met betrokken gemeenten en woningbouwverenigingen de aanpak van woninginbraak (en in het verlengde daarvan auto-inbraak en autodiefstal) tot speerpunt gemaakt. Als onderdeel van deze aanpak moet in beeld worden gebracht wat het aandeel hierin is van (voormalige) straatdealers. Op basis daarvan kan al dan niet besloten worden tot een persoonsgerichte aanpak. 8 Voor Bergen op Zoom en Roosendaal is het aantal gevallen van straatroof respectievelijk gedaald van 26 > 15 en van 21 > 16; het aantal overvallen is zoals gezegd nagenoeg gelijk gebleven (respectievelijk van 11 > 9 en van 8 > 10). Geen stijging van straatroof en overvallen Voornoemde stijging komt gelukkig niet tot uiting in een stijging van straatroof en overvallen. Ook deze misdrijven passen in het rijtje van vermogensdelicten (met geweld). En ofschoon het normaliter om kleine aantallen gaat, is een stijging op dit vlak vanwege de vaak traumatische ervaringen van slachtoffers extra ernstig. De cijfers leren dat het aantal gevallen van straatroof in beide gemeenten is afgenomen en dat het aantal overvallen nagenoeg gelijk is gebleven. Voor de beeldvorming: het gaat om circa 15 gevallen van straatroof en circa 10 overvallen in een tijdsbestek van negen maanden e Infosheet, januari 2011

12 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 13 Drugsgerelateerde overlast onder de loep De massale stroom buitenlandse drugstoeristen brengt allerlei vormen van drugsgerelateerde overlast met zich mee. De inzet van het lokaal bestuur van beide gemeenten was dat met de sluiting van de coffeeshops - en daarmee het weren van de buitenlandse drugstoerist - de drugsoverlast automatisch zou afnemen. Bewoner: Voor de sluiting is het een ramp, veel overlast van mensen uit België, Frankrijk, ongelooflijk vervelende gasten, openlijk dealen op straat, parkeerproblemen, wildplassen, kabaal, rotzooi weggooien, grote mond tegen mensen die er wat van zeggen. En dat zeven dagen in de week. Het was ontzettend, er kwam geen einde aan. Bewoner: Ook de wietplantages in deze wijk geven ook nu nog onvoorstelbaar veel overlast. Veel mensen in deze arme wijk willen wat bijverdienen. Twee bronnen drugsgerelateerde overlast De aard en omvang van drugsgerelateerde overlast kan het best worden gemeten door twee informatiebronnen meldingen van bewoners en peilingen onder bewoners te koppelen. Hieronder een korte toelichting op beide bronnen. Meldingen van bewoners Er kan worden gekeken naar de meldingen van bewoners. In Bergen op Zoom en Roosendaal heeft Courage een speciaal telefoonnummer en de website in het leven geroepen waar drugsoverlast kan worden gemeld. Ook meldingen die via de politie lopen, komen hier terecht. Men moet zich wel realiseren dat slechts een beperkte groep bewoners de moeite neemt drugsoverlast te melden. Voor de beeldvorming: het gaat gemiddeld per maand om respectievelijk 30 tot circa 33 meldingen in Bergen op Zoomen en in Roosendaal. Daarom zijn de gegevens uit deze bron hooguit indicatief en moeten ze altijd worden verrijkt met peilingen onder bewoners (zie hieronder). Peiling onder bewoners Drugsoverlast kan ook gemeten worden door bewoners, ondernemers en praktijkdeskundigen er gericht naar te vragen. Zeker als dat ieder jaar wordt gedaan, krijgt men een redelijk betrouwbaar beeld van mogelijke ontwikkelingen. We hebben hiervoor de Wijkthermometer ontwikkeld die inmiddels twee keer is uitgevoerd (eind 2009 en eind 2010). In dat kader worden:... een reeks persoonlijke interviews gehouden met personen die veel informatie kunnen geven over drugsoverlast. Het gaat om zogenaamde praktijkdeskundigen. Dat zijn bewoners die regelmatig melding maken van drugsoverlast, maar ook wijkagenten, toezichthouders en jongerenwerkers die iedere dag rondlopen in hun wijk /gebied en precies weten wat er op straat gebeurt. En natuurlijk de leden van het team Courage die als eerstverantwoordelijken voor de aanpak van drugsoverlast bij uitstek deskundig zijn. In het kader van de Wijkthermometer worden iedere keer circa 15 tot 20 interviews gehouden met deze praktijkdeskundigen. 9 Voor de peiling verwijzen we naar: Voorbij het gedogen in Roosendaal en Bergen op Zoom; een straatenquête op tien locaties, LokaleZaken i.s.m. Beke Advies, Januari Voor geïnteresseerden is dit rapport als PDF op te vragen. Drugsscan Bergen op Zoom Roosendaal 13

13 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina straatenquêtes op zogenaamde hotspots afgenomen. In beide gemeenten is een aantal locaties geselecteerd waar vandaan veel meldingen komen van drugshandel en drugsoverlast. Op die tien locaties zijn bewoners en ondernemers geïnterviewd. We proberen hiermee een beter beeld te krijgen van de illegale (straat)handel die momenteel voor de nodige drugsoverlast zorgt. In het kader van de Wijkthermometer hebben in het totaal ruim 700 bewoners en ondernemers op deze tien hot spots in beide gemeenten een vragenlijst beantwoord twee bijeenkomsten belegd met vertegenwoordigers van wijkplatforms en wijkcommissies in beide gemeenten. Deze mensen vormen vaak het aanspreekpunt voor wijkbewoners. Ze hebben daardoor een goed beeld van wat er op dit terrein leeft onder hun medebewoners. Drugsgerelateerde overlast aanzienlijk afgenomen De drugsgerelateerde overlast is na de sluiting van de coffeeshops aanzienlijk verminderd. Er is een gestage afname van het aantal meldingen door bewoners. 10 Het wordt bovendien zonder uitzondering bevestigd door alle geïnterviewde bewoners en deskundigen. Bewoners: De gemeente is er zeer goed in geslaagd, een dikke 9+ en we zijn apetrots op onze burgemeester. Voor de sluiting gaf ik de overlast qua ernst een 8 en nu bijna niks, een 1 of een 2. Het is natuurlijk niet zo dat de overlast is gedaald tot nul. Er is op specifieke locaties nog wel degelijk sprake van illegale straathandel en/of handel vanuit panden. We hebben als onderdeel van de Wijkthermometer op die locaties een aantal bewoners, ondernemers en praktijkdeskundigen geïnterviewd. Daarmee krijgen we antwoord op een aantal vragen. Hoe is de illegale handel nu georganiseerd? Waar speelt het zich af? En welke kopersgroepen maken gebruik van deze illegale markt? Maar ook hoe de illegale drugshandel voor de nodige overlast zorgt, waardoor bewoners zich (zeer) onveilig voelen in hun eigen buurt. Het wordt in grote lijnen duidelijk hoe het illegale drugscircuit in beide gemeenten functioneert na de sluiting van de coffeeshops. 10 Voor Bergen op Zoom en Roosendaal is het aantal meldingen van drugsoverlast gedaald van 440 > 356 en van 491 > 401. Hoe is de illegale (straat)handel georganiseerd? De aanwezigheid van coffeeshops en de daaraan gekoppelde stroom buitenlandse drugstoeristen creëerden in het verleden per definitie mogelijkheden voor een parallelle illegale markt in Bergen op Zoom en Roosendaal. Het gaat dan allereerst om kleine straatdealers en runners die potentiële klanten op de toegangswegen naar beide gemeenten afvangen, softdrugs aanbieden en/of doorverwijzen. Ze pikken een graantje mee. Het gaat om lokale jongeren die hiermee de eerste schreden zetten op het criminele pad. Daarnaast is inherent aan het huidige gedoogbeleid dat de bevoorrading van coffeeshops in handen is van criminele groeperingen die zich met hennepproductie en -handel bezighouden. Naast de markt rondom coffeeshops vormt ook de parallelle illegale markt een afzetgebied voor hen. Het gaat om de markt van de tussenhandel (grotere hoeveelheden) waarbij ook vaker professionele dealers zijn betrokken. Soms zijn dat kleine zelfstandige ondernemers, maar vaker zijn ze direct gelieerd aan voornoemde criminele groeperingen e Infosheet, januari 2011

14 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 15 In dit klimaat zijn in Bergen op Zoom en Roosendaal lokale criminele personen en/of netwerkjes zich gaan toeleggen op georganiseerde drugshandel en wordt een aantal bewoners betrokken bij illegale hennepteelt. Tekenend is dat met grote regelmaat in panden in beide gemeenten nog steeds illegale hennepkwekerijen worden ontdekt. Sluiting van de coffeeshops brengt vervolgens drie bewegingen met zich mee. (1) Een beperkt deel van de kleine lokale straatdealers en runners blijft actief in het circuit van de illegale straathandel (en richt zich onder meer op lokale jeugd). Interessant is dat deze straathandel zich minder afspeelt rondom de coffeeshops in beide centra, maar zich verplaatst naar de woonwijken. We komen daar nog op terug. (2) Het merendeel is echter out of business. Aanvankelijk is de enkele overgebleven argeloze buitenlandse drugstoerist nog een prooi, maar langzaam maar zeker droogt ook deze klantengroep op. Wijkagent Het gaat om kleine dealertjes die voorheen een graantje meepikten door de buitenlandse drugstoerist wat te verkopen. Vooral na sluitingstijd van de coffeeshops konden ze zaken doen, vaak met softdrugs die ze zelf hadden gekocht bij de coffeeshops. Nu zie je dat ze de overgebleven Belg proberen nepdrugs te verkopen. Pakken bladeren en zo. Dat verdwijnt vanzelf. Steeds meer Belgen en Fransen weten dat ze ergens anders moeten zijn. Verdere analyse moet uitwijzen in hoeverre deze laatste groep in beeld komt als het gaat om de toename van woninginbraak en auto-inbraak. (3) De parallelle illegale markt is vooralsnog voor een belangrijk deel intact. Ze richten zich zoals gezegd op de (buitenlandse) tussenhandelaar waar ze vroeger en dus ook nu nog gewoon zaken mee doen. Schematische weergave organisatie van de illegale (straat)handel Drugsscan Bergen op Zoom Roosendaal 15

15 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 16 Andere werkwijze De illegale drugshandel verandert ook qua werkwijze. De andere werkwijze bestaat er uit dat het moment van contact, het moment van betaling en het moment van de daadwerkelijke drugstransactie worden ontkoppeld. Ook worden locaties waar overdracht plaatsvindt steeds gewisseld. De drugsrunners krijgen hierdoor een soort verbindingsfunctie. Ze zorgen voor een goed verloop van de deal zonder zich te bemoeien met de daadwerkelijke transactie. Dat is een direct gevolg van de verhoogde pakkans als gevolg van het verdwijnen van de duizenden drugstoeristen (zichtbaarheid is groter) en zeker zo belangrijk als gevolg van de inspanningen van Courage. Panden en locaties van waaruit de illegale drugshandel plaatsvindt zijn voor het merendeel bekend 11 en er wordt ook actief op gerechercheerd. Bij voldoende bewijslast volgen ook direct strafrechtelijke of bestuursrechtelijke sancties. Beide ontwikkelingen leiden er toe dat de kans betrapt te worden, veel groter is. Drugsexpert: Wat overblijft aan illegale drugshandel is - doordat het zichtbaarder wordt én we er bovenop zitten - ondergronds gegaan. In beide gemeenten hebben we in beeld welke panden in de gaten moeten worden gehouden vanwege (vermoeden van) handel in drugs. Maar ook daar worden minder dealers gepakt. De daadwerkelijke overhandiging van drugs speelt zich ergens anders af (in auto s op parkeerterreinen en langs de aan- en afvoerwegen e.d.). Via (pre paid) mobieltjes (of zelfs internet) wordt afgesproken waar de transactie plaatsvindt. Deze nieuwe werkwijze vraagt andere opsporingsmethoden. Drugsexpert Je hebt te maken met een professionele sector waar veel geld in omgaat. Ze beveiligen hun panden met high tech apparatuur, gebruiken allerhande niet gemakkelijk te traceren communicatiemiddelen, werken met uitkijkposten en plegen soms zelfs contraobservaties waarbij ons rijdend materieel, maar ook kentekens en personen worden gefotografeerd. Wie kopen soft drugs? De eerste groep bestaat uit buitenlandse kopers die grotere hoeveelheden kopen (om verder te verhandelen) en daarom automatisch zijn aangewezen op de illegale markt. Het gaat hier voornamelijk om de markt van de tussenhandel. Expert drugs & analist: De laatste tijd zijn er enkele verdachte auto s met buitenlands kenteken aangehouden waarvan inzittenden veel geld (een keer zelfs meer dan ) bij zich hadden. Dit geld is waarschijnlijk bedoeld voor de aankoop van grotere partijen drugs. 11 Het gaat om panden met uiteenlopende bestemmingen lopend van horecagelegenheden, smart- en growshops, detailhandel, tot woonhuizen. Het merendeel daarvan is bij team Courage (en beide gemeenten) in beeld. Die zogenaamde tussenhandel had je vroeger ook al. Grotere hoeveelheden kon je toen ook niet bij de coffeeshops kopen. Daar merk je niet zoveel van omdat ze altijd ergens afspreken buiten het zicht van publiek en politie. Je ziet ze bijvoorbeeld bij de... De tweede groep betreft de lokale jeugd. Een (beperkt) deel daarvan gebruikt soft drugs. Aanvankelijk zien we na sluiting van de coffeeshops dat ze hun toevlucht nemen tot coffeeshops in Breda. Uit recente tellingen blijkt echter dat hun bezoek de laatste maanden afneemt. Dat kan er op wijzen dat ze hun weg gevonden hebben op de eigen illegale markt e Infosheet, januari 2011

16 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 17 Waar vindt de illegale handel plaats? Waar concentreert de illegale handel zich nu in beide gemeenten? Om dat te bepalen maken we gebruik van de twee eerder genoemde bronnen. 1. Hieronder tonen we van beide gemeenten een plattegrond waarop met kleuren (rood = hoogst) precies staat aangegeven waar de meeste meldingen van drugsoverlast vandaan komen (een zogenaamde hotspot kaart). Dat vormt een eerste indicatie voor locaties waar met voorrang illegale drugshandel en daarmee gepaard gaande overlast moet worden aangepakt. 2. Op dezelfde kaart hebben we de locaties genummerd die in de ogen van bewoners, ondernemers en praktijkdeskundigen aandacht verdienen. Om precies vast te stellen hoe ernstig het is, hebben we vervolgens op die locaties ook nog eens uitgebreid geïnformeerd naar de problemen (aanvullende peilingen onder ruim 700 bewoners en ondernemers) Hotspotkaart drugsoverlast Roosendaal. N= Hotspotkaart drugsoverlast Bergen op Zoom. N= Drugsscan Bergen op Zoom Roosendaal

17 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 18 Dat het noodzakelijk is beide bronnen te gebruiken blijkt uit het feit dat ook locaties naar voren komen waar bewoners nauwelijks drugsoverlast hebben gemeld. Op basis van de informatie blijkt evenwel dat er duidelijk sprake is van intensieve illegale drugshandel. Er zijn verschillende redenen waarom bewoners drugsoverlast niet melden. In sommige buurten zijn bewoners veel overlast gewend. Ze accepteren het, of berusten er in. De acceptatie kan ook te maken hebben met de moraal van een buurt. Neem bijvoorbeeld buurten waar met enige regelmaat illegale hennepplantages worden ontdekt. Dat betekent in ieder geval dat een deel van de bewoners zelf betrokken is bij de productie en/of handel in drugs. Deze personen kunnen een behoorlijke stempel drukken op de buurt. Ook door bijvoorbeeld andere bewoners, die klagen over drugsoverlast, te intimideren en te bedreigen. Het zijn vaak in dit soort buurten dat bewoners uit angst voor represailles geen drugsoverlast melden. En dat is vanzelfsprekend veel ernstiger. In beide gemeenten zien we samenvattend een aantal locaties waar zich met enige regelmaat illegale drugshandel afspeelt. We volstaan hier met een globaal beeld. Relevante operationele informatie is vanzelfsprekend doorgespeeld naar de direct verantwoordelijken (lokaal bestuur en justitiële partners waaronder Courage). Belangrijkste conclusie is dat de sluiting van de coffeeshops absoluut van invloed is geweest op de aard en omvang van de illegale drugshandel en daarmee gepaard gaande overlast. Deze is fors afgenomen. Wat overblijft, verplaatst zich vervolgens naar de omliggende wijken. Bepalend daarbij zijn de geografische ligging dicht bij de aan- en afvoerwegen waar de overgebleven buitenlandse drugstoeristen worden opgevangen én de aanwezigheid van dealers voor een belangrijk deel afkomstig uit de betreffende wijken of buurten. 12 In een toenmalige rapportage in 2008 (Jeugdgroepen in Roosendaal in beeld, 2008) is al gewezen op het feit dat de professionele illegale straathandel zich meer en meer verplaatst naar het buitengebied (bereikbaarheid voor kopers en geringere pakkans). Toezicht is uitsluitend gestuurd door klachten van omwonenden en dus hier niet toereikend. Deze locaties in de omliggende wijken zijn overigens niet nieuw. Een deel van de illegale straathandel heeft zich altijd al op de toegangswegen en in de aanliggende wijken van beide gemeenten afgespeeld. Ze kregen minder aandacht omdat andere locaties veel meer overlast met zich meebrachten. Bovenstaande ontwikkelingen maken wel het nieuwe speelveld voor Courage zichtbaar. Het gaat om de illegale drugshandel (en dan vooral de daadwerkelijke transacties) die zich overigens ook vóór het verdwijnen van de coffeeshops langs de toegangswegen en aanliggende wijken van beide gemeenten afspeelt e Infosheet, januari 2011

18 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 19 Deel 3 De balans opgemaakt Succesvolle aanpak van drugsgerelateerde overlast We kunnen vaststellen dat de eerste slag rondom de aanpak van drugsgerelateerde overlast grotendeels is gewonnen. De buitenlandse drugstoerist is nagenoeg verdwenen, en daarmee ook een belangrijk deel van de drugsoverlast. In het kielzog hiervan is ook de illegale straathandel fors afgenomen. Het beleid kan dan ook rekenen op brede steun onder de bevolking. Goed nieuws is ook dat dit alles niet heeft geleid tot extreme belasting van nabijgelegen gemeenten zoals Breda (en Etten Leur). Daar is het bezoek van buitenlandse drugstoeristen aan de coffeeshops weliswaar gestegen, maar vooralsnog heeft dit niet geleid tot een toename van drugsgerelateerde overlast. Het lijkt er op dat de stroom buitenlandse drugstoerist redelijk gelijkmatig is verspreid over verschillende locaties. Op basis van de bevindingen is duidelijk dat de sluiting van de coffeeshops in beide gemeenten het beoogde effect heeft gesorteerd. Al met al is er dus sprake van een succesvolle maatregel. Het accent verlegt naar drugsgerelateerde criminaliteit De tweede slag richt zich nu op de aanpak van erachter liggende criminaliteit. Primair hebben we het dan over drugscriminaliteit, maar zorgpunt is ook de toename van woninginbraak en in mindere mate auto-inbraken. Aanpak van de parallelle illegale drugsmarkt In voorgaande analyse hebben we kunnen lezen dat de parallelle illegale drugsmarkt nog grotendeels intact is. De aanpak hiervan is om drie redenen relevant. Deze illegale drugsmarkt is de voedingsbodem voor een criminele infrastructuur in beide gemeenten. In dit klimaat zijn langzamerhand in Bergen op Zoom en Roosendaal lokale criminele personen en/of netwerkjes zich gaan toeleggen op georganiseerde drugshandel en wordt een aantal bewoners betrokken bij illegale hennepteelt. Dergelijke activiteiten concentreren zich bovendien in enkele (sociaal zwakkere) buurten of wijken. Hier is sprake van (intensieve) illegale drugshandel; vaak een combinatie van straathandel (met auto s en scooters) en handel vanuit verschillende (winkel)panden. De interesse gaat daarbij uit naar diverse kleine ondernemers (onder meer kapperszaken, belwinkels, cadeaushops, kleine horeca) die nauwelijks of geen klanten hebben, maar wel voortbestaan. In dergelijke buurten worden ook met enige regelmaat illegale hennepkwekerijen aangetroffen. Op deze locaties is ook nog steeds sprake van forse drugsgerelateerde overlast. En daarmee komt het herwonnen vertrouwen van burgers in hun lokaal bestuur wederom onder druk te staan. Alleen in dat opzicht al is het relevant om onze pijlen te richten op deze illegale drugsmarkt. Drugsscan Bergen op Zoom Roosendaal 19

19 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 20 Het leidt ook tot spanningen tussen bewoners. In deze kwetsbare wijken of buurten wordt de onzichtbare of niet direct zichtbare criminaliteit (zoals hennepteelt) op allerhande manieren indirect wel degelijk zichtbaar. Het gaat om een luxe levensstandaard die niet in verhouding staat tot reguliere inkomsten. Het gaat ook om de zichtbare afwijzing van inmenging door overheid (of politie). Dat soort signalen wordt wel degelijk opgemerkt door andere bewoners. Bewoners die zich (wel) aan de wet houden, storen zich hier aan en voor anderen is de zichtbare criminaliteit (wellicht) een wenkend perspectief. Dit is schadelijk. Het eerste proces tast de legitimiteit van de overheid in hoge mate aan en het tweede proces zorgt voor criminalisering. Beide tendensen zijn al zichtbaar in Bergen op Zoom en Roosendaal. Courage: Vooral onder de Marokkaanse jeugd zijn er verschillende uitgegroeid tot belangrijke jongens. Ze hebben geen werk, maar getuige hun uitgavenpatroon (in de horeca) en de auto s of scooters waar ze mee rijden, wel een riant inkomen. Ze begonnen met wat inbraken in woningen en auto s. Nu verdienen ze flink geld in de (georganiseerde) drugshandel. Je hoeft niet lang na te denken over waar hun jongere broertjes terecht komen. In dezelfde handel. Makkelijk zat. Courage: Er hebben zich al verschillende incidenten voorgedaan omdat bewoners zelf ingrepen (onder meer omdat de weg langdurig geblokkeerd werd door dealers en klanten). We hebben de indruk dat hier nog betrekkelijk veel handel is waar buitenlandse drugstoeristen (voornamelijk Belgen) bij betrokken zijn. Aanpak van woninginbraken en auto-inbraken In deze infosheet hebben we kunnen lezen dat er in Roosendaal en Bergen op Zoom sprake is van een forse toename van woninginbraken en in mindere mate auto-inbraken. Nadere analyse moet uitwijzen in hoeverre hier onder meer kleine straatdealers en runners voor verantwoordelijk zijn. De veronderstelling is dat door de sterke afname van het aantal drugstoeristen hun inkomstenbronnen opdrogen. Woninginbraak, auto-inbraak en ook autodiefstal zijn dan een mogelijke nieuwe inkomstenbron. Mocht dat het geval zijn dan zal de aanpak van woninginbraak, auto-inbraak en autodiefstal gedeeltelijk moeten lopen via een gerichte aanpak van deze voormalige straatdealers. Acht aanbevelingen De laatste twee jaar heeft men vanzelfsprekend niet stilgezeten. Het op dit front ingezette beleid moet worden voortgezet en op enkele punten zelfs geïntensiveerd. We zetten acht aanbevelingen op een rij. Sommige aanbevelingen zijn nieuw, sommige zijn al eerder aangekaart (zie eerste infosheet). In dat laatste geval volstaan we met een korte reminder. 1 Monitoren locaties drugsoverlast / illegale drugshandel Er is voortdurend gedetailleerde informatie nodig waarmee snel kan worden gereageerd op een flexibele en zich voortdurend aanpassende markt van de illegale drugshandel. Met deze Drugsscan (inclusief de Wijkthermometer) is men in staat nauwgezet ontwikkelingen rondom drugsoverlast te volgen en zijn inzet daarop aan te passen e Infosheet, januari 2011

20 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 21 2 Jeugdgroepen, jeugdoverlast en handel in softdrugs De huidige illegale straathandel is voor een deel in handen van enkele (Marokkaanse) jeugdgroepen. Een deel van de jeugdoverlast in verschillende wijken is daar onlosmakelijk mee verbonden. Deze groepen trekken bovendien andere jongeren aan die zich tot deze lifestyle voelen aangetrokken en daarmee dreigen af te glijden naar hardere vormen van criminaliteit. Daarom dient bij de bestrijding van dit deel van de illegale straathandel en daaraan gekoppelde overlast gezocht te worden naar combinatie tussen een persoonsgerichte - en groepsgerichte aanpak. Deze bestaat uit een harde aanpak waarbij de kopstukken achter de tralies verdwijnen (repressie onder regie van Courage) en het doorbreken van de huidige straatcultuur. Dat kan onder meer door het aanbieden van zinvolle dagbestedingactiviteiten, strikter hanteren van een leeftijdsgebonden straatverbod na enzovoorts (preventie onder regie van het SIW). Het doel hiervan is de nieuwe (potentiële) jonge aanwas weg te houden van deze criminele activiteiten. 3 Gebiedsverboden Een effectief instrument in de aanpak van drugsgerelateerde overlast door bovengenoemde jongeren is het gebiedsverbod. 13 We hebben in voorgaande infosheet ook al bekeken of dat instrument goed wordt toegepast en efficiënt is. Op basis van de bevindingen blijkt dat de effectiviteit wordt ondermijnd door het feit dat er nagenoeg geen justitiële reactie (lees sanctie) volgt als iemand het gebiedsverbod overtreedt. Overtredingen worden bestraft met boetes, die vervolgens niet betaald worden. Inmiddels zijn er afspraken gemaakt met het Openbaar Ministerie om overtredingen van het gebiedsverbod te stapelen (= op te sparen) en bij een bepaald aantal automatisch over te gaan tot een paar weken gevangenisstraf. In dat kader is ook een Top tien samengesteld van overtreders van het gebiedsverbod die hiervoor in aanmerking komen. Vooralsnog is dit niet van de grond gekomen. Belangrijkste oorzaak is het geringe aantal aanhoudingen (hetgeen weer samenhangt met een tijdelijk capaciteitstekort afgelopen jaar bij Courage). 4 Illegale hennepteelt Er moet kritisch gekeken worden naar de aanpak van illegale hennepkwekerijen. Al eerder is geconstateerd dat er na de sluiting van de coffeeshops geen afname is van het aantal meldingen omtrent illegale hennepkwekerijen. Eerder lijkt het tegendeel het geval. In beide gemeenten zijn in 2009 ruim 350 meldingen binnengekomen over mogelijke hennepplantages, waarvan 130 in het laatste kwartaal (dus na de sluiting van de coffeeshops). In 99 gevallen is daadwerkelijk een hennepkwekerij ontmanteld. In 2010 zijn er ruim 500 meldingen binnengekomen! 14 In 121 gevallen is daadwerkelijk een hennepkwekerij ontmanteld. De markt van de illegale hennepplantages lijkt dus aan te trekken, of er wordt meer gemeld. Bovendien is duidelijk dat het werkelijk aantal illegale hennepkwekerijen veel hoger ligt. Daaruit kan worden geconcludeerd dat er nog steeds een uitgebreide afzetmarkt is. Expert drugs: Landelijk is slechts 20 % van de geproduceerde hennepteelt voor binnenlands gebruik. De rest is voor het buitenland. Het zijn kleine thuistelers die een behoorlijk deel van deze productie voor hun rekening nemen. 13 In de afgelopen drie jaar zijn ruim 100 gebiedsverboden uitgereikt. Het gaat daarbij om ruim 65 personen, waarvan sommigen achter elkaar meerdere verboden krijgen opgelegd (waarvan een persoon als absolute topper met negen gebiedsverboden). 14 Exact gaat het om 520 meldingen, waarvan 273 in Bergen op Zoom en 247 in Roosendaal. Drugsscan Bergen op Zoom Roosendaal 21

21 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 22 Aanpak van illegale hennepkwekerijen in beide gemeenten verdient prioriteit. Twee argumenten zijn hier voor aan te voeren. Allereerst zitten achter een belangrijk deel van deze lokale hennepkwekerijen personen of netwerken uit de georganiseerde drugswereld. Maar zeker zo belangrijk is dat het de moraal van buurten of wijken aantast. We zien in deze wijken/buurten dat de overheid aan gezag verliest (vijandig wordt bejegend) en tegelijkertijd de criminaliteit toeneemt. Expert drugs: Je ziet bij zulke adressen vaak gloednieuwe apparatuur staan waarmee de hennepplanten worden gekweekt. Dat hebben ze nooit zelf gefinancierd, maar is betaald door de echte figuren achter de schermen. Ze hebben geen naam, vaak alleen een telefoonnummer. Af en toe komt iemand kijken. De grote jongens bemoeien zich er al helemaal niet mee. Zij financieren alleen op de achtergrond. Ze hebben veel kleine hennepplantages en houden er rekening mee dat er af en toe eentje wordt opgerold. Artikel NRC: Het zijn vaak deze kleine telers die de klos zijn. Ze leven van een uitkering en worden benaderd om iets bij te verdienen. De installatie wordt betaald, soms zelfs geïnstalleerd. De oogst wordt geregeld. Ze krijgen euro in de maand en lopen alle risico s. Wietplanten kunnen vijf keer per jaar worden geoogst, handelaren strijken zo jaarlijks vijf keer 100 euro per plant. Een zolder als deze levert per jaar dus euro op. 5 Koppeling handhaven en opsporen Als illegale hennepplantages direct worden opgerold ( stukgemaakt heet dat in het jargon) ligt het accent vooral op handhaving. Nadeel is dat hiermee weinig tot geen informatie beschikbaar komt die kan leiden naar de grote jongens achter dergelijke illegale hennepkwekerijen. De kleine teler is degene die de klappen krijgt. Winst kan behaald worden door handhaving en opsporing in bepaalde gevallen nadrukkelijker te koppelen. Bij een select aantal verdachte panden kan besloten worden tot gerichte observatie (niet permanent en gespreid in de tijd). Dergelijke panden worden een tijd gemonitord, alvorens er wordt ingegrepen. Overigens kunnen hiervoor ook wijkagenten of toezichthouders worden ingezet. Vooral de rol van de wijkagent is daarbij heel belangrijk. Wijkagenten worden nu vaak overgeslagen als partij in een opsporingsonderzoek. Met als gevolg dat de wijkagent enerzijds niet weet wat er speelt en de recherche anderzijds eventuele belangrijke kennis van de wijkagent laat liggen. Nagedacht kan worden over het zogenaamd runnen van wijkagenten of wijkagenten een CIE - status verschaffen. Op die manier kan aanvullende informatie worden verzameld die kan leiden tot een succesvolle opsporing. Courage: We vallen op zaterdagochtend op de een pand binnen, treffen een hennepkwekerij aan en vervolgens daarachter een lab voor de aanmaak van synthetische drugs. We houden zes man aan. Alle zaken worden geseponeerd. Bij verhoor verklaarden ze allemaal dat ze net toevallig en voor de eerste keer op bezoek waren op het betreffende adres. Geen enkel bewijs van het tegendeel. We kunnen de processen verbaal wel voordrukken, want je weet precies wat ze gaan zeggen. Stel dat we een paar dagen hadden mogen observeren. Dat had interessante informatie kunnen opleveren e Infosheet, januari 2011

22 Drugsscan2 1.2_Opmaak :52 Pagina 23 6 Handel vanuit besmette panden Het actief doortrekken van de ingezette lijn bij de verdere aankoop van besmette panden en deze vervolgens een juiste herbestemming te geven. Het gaat om panden die zijn gesloten op grond van artikel 13 van de Opiumwet (illegale drugsverkoop), dan wel panden opgekocht door beide gemeenten. Ook de eigenaren van de voormalige coffeeshops zijn niet erg actief in het vinden van een herbestemming voor hun panden. Dat speelt vooral in Roosendaal waar minder gemakkelijk een herbestemming kan worden gevonden voor leegstaande panden. In dit verband moeten beide gemeenten ook zoeken naar dwangmogelijkheden om exploitanten en/of eigenaren van voormalige coffeeshops te verplichten tot het verwijderen van gevelreclame e.d. wijzend op coffeeshops. Als het gaat om de herbestemming van dergelijke leegstaande panden moet maximale openheid betracht worden, zeker ingeval de gemeente eigenaar is. Goed informeren van de buurt is daarbij essentieel. Het bestaande beleid waarbij zogenaamde verdachte panden onder de loep genomen worden moet verder worden uitgebouwd. We komen daar verderop op terug. Zo is afgelopen jaar gestart met de screening van (kleinere) winkelpanden of horecagelegenheden waar nauwelijks klandizie is, of naar panden die voor veel geld en langdurig worden gerenoveerd. Dat geldt voor winkelpanden rondom de voormalige coffeeshops, maar ook op de nieuwe hotspots in de verschillende wijken. De vraag is welke bron van inkomsten deze ondernemers in het zadel houden. Door middel van integrale handhavingacties met de Belastingdienst e.d. kan hier duidelijkheid over ontstaan. 7 Regionale aanpak criminele samenwerkingsverbanden Criminele samenwerkingsverbanden in de regio verdienen veel geld met drugshandel. De grensligging creëert diverse criminele markten, in het bijzonder drugsmarkten, waarvan de softdrugmarkt het meest zichtbaar is. Aanpak van deze criminele infrastructuur is essentieel. Er worden grote winsten gemaakt die geïnvesteerd worden in onroerend goed en ondernemingen. Er ontstaat kortom een nauwe verwevenheid tussen onderwereld en bovenwereld. Minstens zo zorgwekkend is dat deze georganiseerde criminaliteit bijdraagt aan de alledaagse criminaliteit in de provincie, onder meer door helingpraktijken, illegale hennepteelt en door de hierboven genoemde negatieve invloed van detail- drugshandelaren op jeugdgroepen en veelplegers. Het merendeel van de criminele jeugdgroepen in de regio zo blijkt uit eerder onderzoek houdt zich bezig met drugshandel. Vooral die laatste toenemende verwevenheid van drugshandel en jeugd verdient absolute prioriteit. Het is duidelijk dat de aanpak van criminele samenwerkingsverbanden een andere schaalgrootte vraagt; van lokaal naar regionaal (politioneel én bestuurlijk). Drugsscan Bergen op Zoom Roosendaal 23