Een analyse op buurtniveau. Onderzoek en Business Intelligence. Inleiding Hoofdstuk 1

Transcriptie

1 Een analyse op buurtniveau Onderzoek en Business Intelligence Inleiding Hoofdstuk 1 1

2 Leefbaar Rotterdam verliest 3 zetels, maar blijft met 11 zetels veruit de grootste partij. Nieuwkomer Denk is de grootste winnaar van deze verkiezingen en komt met 4 zetels in de Rotterdamse gemeenteraad. GROENLINKS wint 3 zetels en de VVD wint er 2. Daarmee komen ze beide op 5 zetels, net als de PvdA die er 3 verloor en D66 die er 1 verloor. Van deze vier partijen is de VVD de grootste en de PvdA de kleinste en daarmee de vijfde partij van Rotterdam. Behalve Denk komen er nog twee nieuwe partijen in de Raad: 50Plus en de PVV behalen beide 1 zetel. De SP verliest 3 zetels en komt daarmee op 2 zetels, net als het CDA dat er 1 verliest. NIDA behoudt haar 2 zetels. De Partij voor de dieren en de ChristenUnie/SGP behouden beide hun ene zetel. De Rotterdamse gemeenteraad bestaat daarmee uit 13 partijen. De opkomst stijgt in Rotterdam iets meer dan landelijk, naar 46,7 procent. Dat is nog wel ruim 8 procent lager dan landelijk. Van de 45 zittende raadsleden hebben er zich 38 opnieuw verkiesbaar gesteld, waarvan 19 op een verkiesbare plaats.. Hiervan zijn er 14 opnieuw gekozen als raadslid. Twee personen zijn alsnog in de raad gekozen met voorkeurstemmen. Nog nooit waren er zoveel verschillende partijen de grootste in een buurt. Leefbaar Rotterdam is in 38 van de 68 buurten de grootste partij. Denk is in 10 buurten de grootste en GROENLINKS en VVD ieder in 8 buurten. NIDA is in twee buurten de grootste en D66 en SP beide in één buurt. De PvdA is in geen enkele buurt meer de grootste partij. GROENLINKS wint in alle vier de grote steden. De PvdA en de SP verliezen in alle vier de grote steden. Denk doet in drie van de vier steden voor het eerst mee en komt in alle drie de steden in de raad. De Partij voor de dieren wint in de andere drie grote steden wel (minstens) één zetel. In alle vier de grote steden neem het aantal partijen dat na de verkiezingen in de raad komt toe. 2 Inleiding - Hoofdstuk 1

3 Inleiding Indeling rapport Methodische aanpak 5 Verkiezingsuitslag Rotterdam Uitslag sinds Personele verschuivingen in de raad en voorkeurstemmen Verschil tussen 2018 en Zetelverdeling in de Rotterdamse raad in historisch perspectief 9 Opkomst Opkomst in Historisch perspectief Grafische weergave van de opkomst per buurt Opkomst in 2018 en in Grootste partij 15 Uitslag per partij Leefbaar Rotterdam VVD D GROENLINKS PvdA Denk NIDA SP CDA PVV Partij voor de Dieren Plus ChristenUnie/SGP 26 Stemgedrag in de vier grote steden 27 Bijlage 1 28 Bijlage 2 30 Bijlage 3 31 Inleiding Hoofdstuk 1 3

4 4 Inleiding - Hoofdstuk 1 4

5 1.1 Indeling rapport Op 21 maart 2018 vonden in Rotterdam, net als in de meeste andere Nederlandse gemeenten, gemeenteraadsverkiezingen plaats. In deze rapportage worden de belangrijkste resultaten van deze verkiezingen voor Rotterdam op een rijtje gezet. Te beginnen in hoofdstuk 2, met de uitslagen voor heel Rotterdam en de verschuivingen vanaf In hoofdstuk 3 wordt de opkomst en de verandering in de opkomst besproken; voor heel Rotterdam en op het niveau van de verschillende buurten. In hoofdstuk 4 laten we zien welke partij per buurt de grootste is. Tevens staat in dit hoofdstuk welke partij per stemlocatie de grootste is. In hoofdstuk 5 wordt de verkiezingsuitslag geanalyseerd. Daarbij worden buurten als analyse-eenheid gebruikt. Door voor elke buurt de verkiezingsresultaten te vergelijken met een groot aantal kenmerken van de buurt, wordt nagegaan of er sprake is van samenhang; bijvoorbeeld of het percentage stemmers op een partij samenhangt met het percentage eigenwoningbezitters. Op deze wijze wordt inzichtelijk waar de aanhang van bepaalde partijen vandaan komt en waar de verschuivingen ten opzichte van 2014 door worden veroorzaakt. Deze analyse wordt gemaakt voor alle partijen, die bij deze verkiezingen tenminste één zetel hebben behaald, in volgorde van grootte bij deze verkiezingen. In hoofdstuk 6 wordt summier ingegaan op de overeenkomsten en verschillen met de uitkomsten in de andere drie grote steden. In bijlage 1 is per buurt en gebied het percentage stemmen te vinden voor iedere partij die bij deze verkiezingen tenminste één zetel heeft behaald. Hierbij is per partij aangegeven in welke vijf buurten zij relatief de meeste stemmen kregen en in welke vijf relatief de minste. In deze bijlage is ook te zien hoe er gestemd is op de zogenaamde mobiele stembureaus. Bijlage 2 bevat een kaart van alle Rotterdamse buurten met de bijbehorende buurtnamen, en in bijlage 3 is per partij - die tenminste één zetel heeft gehaald - een kaartje opgenomen waarop in één oogopslag is te zien in welke buurten zij relatief veel stemmen hebben gekregen en waar relatief weinig. Tevens staat in deze bijlage het aantal stemmen dat iedere kandidaat heeft gekregen, alsmede het aandeel stemmen dat naar de lijsttrekker en de nummers twee en drie op de kandidatenlijst is gegaan. 1.2 Methodische aanpak Om in deze rapportage opkomstpercentages en uitslagen op buurtniveau te kunnen presenteren, zijn de gegevens per stembureau omgezet naar gegevens per buurt. De grenzen van de stembureaus komen echter niet overal overeen met buurtgrenzen, en in sommige buurten wonen zo weinig mensen dat daar geen stembureau is. Hierdoor is het voor sommige buurten niet mogelijk om daar uitslagen voor te geven. Bovendien past bij de gegevens per buurt de nuancering dat het hier strikt genomen stemmen betreft die in een buurt zijn uitgebracht, en geen stemmen door bewoners van een buurt. Mensen mogen hun stem immers ook uitbrengen in een ander stembureau dan het stembureau in het district waarin zij wonen. Om die reden zijn de uitslagen van een aantal (mobiele) stembureaus niet in dit deel van de analyse meegenomen. Dit zijn stembureaus waar relatief veel mensen uit een andere buurt hebben gestemd. Inleiding Hoofdstuk 1 5

6 Leefbaar Rotterdam is ondanks het verlies van drie zetels - de grootste partij van Rotterdam gebleven. Ook PvdA en SP verliezen 3 zetels. GROENLINKS wint 3 zetels en VVD 2. Nieuwkomer Denk wint zelfs 4 zetels. De PvdA is niet langer de tweede partij van Rotterdam. Dat is de VVD die net als D66, GROENLINKS en de PvdA vijf zetels hebben behaald. De andere nieuwkomers PVV en 50Plus behaalden beide 1 zetel. De SP heeft nu nog 2 zetels. Dat zijn er net zo veel als het CDA die één zetel verloor en NIDA die haar 2 zetels heeft behouden. Christen- Unie/SGP en de Partij voor de Dieren behouden hun ene zetel. 2.1 Uitslag sinds 2002 Tabel 2.1: Zetelverdeling en % stemmen vanaf 2002 bij gemeenteraadsverkiezingen Lijstnr. Partijnaam percentage zetels 1 Leefbaar Rotterdam 35% 17 30% 14 29% 14 27% % 11 2 Partij van de Arbeid (P.v.d.A.) 22% 11 37% 18 29% 14 16% % 5 3 Democraten 66 (D66) 5% 2 2% 1 9% 4 13% % 5 4 SP (Socialistische Partij) 4% 1 7% 3 6% 2 10% % 2 5 VVD 10% 4 6% 3 10% 4 7% % 5 6 CDA 11% 5 8% 3 7% 3 6% % 2 7 GROENLINKS 7% 3 4% 2 7% 3 5% % 5 8 NIDA Rotterdam 5% % 2 9 ChristenUnie-SGP 3% 1 2% 1 3% 1 3% % 1 10 Partij voor de Dieren 3% % 1 11 De Broederschapspartij 69 0% PLUS % 1 13 PVV (Partij voor de Vrijheid) % 1 14 DENK % 4 15 JEZUS LEEFT 707 0% - 16 Stadsinitiatief Rotterdam % - 17 U-Buntu Connected Front (UCF) 535 0% - 18 De Nieuwe Rotterdamsche Partij (NRP) % - 19 Beweging Armoedebestrijding Rotterdam % - 20 Jong Rotterdam % - Overige 1% - 3% - 1% - 5% Totaal 100% % % % % 45 percentage zetels percentage zetels percentage zetels aantal stemmen percentage zetels 6 Verkiezingsuitslag Rotterdam - Hoofdstuk 2

7 Bijna Rotterdammers stemden op een partij die niet in de raad is gekomen. Stadsinitiatief Rotterdam kreeg van die partijen veruit de meeste stemmen, maar kwam ruim stemmen tekort voor een zetel. 2.2 Personele verschuivingen in de raad en voorkeurstemmen Van de 45 zittende raadsleden hebben er zich 38 verkiesbaar gesteld. Hiervan stonden er 19 op een verkiesbare plaats. 14 van hen zijn opnieuw gekozen als raadslid. Daarnaast hadden alle vijf de zittende wethouders zich verkiesbaar gesteld; waarvan vier op een verkiesbare plaats. Deze vier kregen door de kiezers een raadszetel toebedeeld. Twee kandidaten zijn puur als gevolg van voorkeurstemmen in de raad gekozen: zij hebben minimaal een kwart van de kiesdeler gehaald, en hadden het anders vanwege hun te lage plaats op de kandidatenlijst niet gehaald. De kiesdeler bedroeg ( / 45 =) 5128, waardoor het aantal benodigde stemmen voor een zetel op basis van voorkeurstemmen bedroeg. In totaal hebben 9 kandidaten (niet lijsttrekkers) méér dan een kwart van de kiesdeler gehaald en daardoor op eigen kracht hun zetel gehaald; zeven daarvan waren echter anders op basis van hun plaats op de kandidatenlijst ook wel gemeenteraadslid geworden. Alle 13 lijsttrekkers haalden de drempel van 1282 stemmen. Eén kandidaat haalde wel voldoende voorkeurstemmen, maar de partij haalde niet voldoende zetels om er in te komen. Dit betrof de nummer 2 van de Partij voor de Dieren. Verkiezingsuitslag Rotterdam Hoofdstuk 2 7

8 2.3 Verschil tussen 2018 en 2014 In figuur 2.3 is te zien hoeveel procentpunt van het totale aantal stemmen door de verschillende partijen is gewonnen of verloren in 2018 ten opzichte van Alle partijen die in één van beide jaren in de Rotterdamse gemeenteraad zetels behaalden zijn daarbij opgenomen in de volgorde van de kieslijst van Figuur 2.3: Verschil tussen het percentage stemmen in 2018 en in 2014 (in procentpunten). 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% Leefbaar R'dam PvdA D66 SP VVD CDA GROENLINKS NIDA CU-SGP PvdD 50PLUS PVV DENK Denk is de grootste winnaar en komt met 4 zetels in de raad. De winst van GROENLINKS is goed voor 3 zetels winst. De winst van VVD levert 2 zetels winst op. Nieuwkomers 50PLUS en PVV komen met 1 zetel in de raad. Partij voor de Dieren wint iets, maar deze winst wordt niet omgezet in zetelwinst. Leefbaar Rotterdam heeft de meeste stemmen verloren, gevolgd door de PvdA en SP. Alle drie de partijen verliezen daardoor 3 zetels. De 3 procentpunt die D66 verliest kost ze 1 zetel. De ruim 1 procentpunt verlies van het CDA kost ook 1 zetel. ChristenUnie/SGP en NIDA Rotterdam zijn beide nagenoeg gelijk gebleven. 8 Verkiezingsuitslag Rotterdam - Hoofdstuk 2

9 Door al deze veranderingen is Leefbaar Rotterdam nog steeds de grootste partij. De PvdA is qua grootte de vijfde partij van Rotterdam geworden. De VVD is nu de tweede partij van Rotterdam, met evenveel zetels als D66, GROENLINKS en de PvdA. ChristenUnie/SGP is vanaf deze verkiezingen de partij met het minste aantal stemmen in de raad. Figuur 2.4: Veranderingen in de volgorde van de partijen (van groot naar klein), uitgedrukt in aantal zetels, tussen 2014 en aantal zetels* 2018 aantal zetels Leefbaar Rotterdam 14 Leefbaar Rotterdam 11 PvdA 8 VVD 5 D66 6 D66 5 SP 5 GroenLinks 5 VVD 3 PvdA 5 CDA 3 Denk 4 GroenLinks 2 NIDA Rotterdam 2 NIDA Rotterdam 2 SP 2 ChristenUnie-SGP 1 CDA 2 Partij voor de Dieren 1 PVV 1 Partij voor de Dieren 1 50PLUS 1 ChristenUnie-SGP 1 * aantal zetels na de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 Uit bovenstaande figuur blijkt dat de rangorde van de partijen sterk is veranderd. 2.4 Zetelverdeling in de Rotterdamse raad in historisch perspectief Tabel 2.2: Uitslagen Rotterdamse gemeenteraadsverkiezingen tussen 1946 en LR VVD D GROENLINKS PvdA DENK 4 NIDA 2 2 SP CDA PVV 1 PvdD PLUS 1 CU 3 -SGP CD/CP Overige Totaal ): Vóór 1980: KVP, ARP en CHU 2): Vóór 1990: PSP, PPR, CPN en EVP 3): Vóór 2001: RPF en GPV Verkiezingsuitslag Rotterdam Hoofdstuk 2 9

10 Het verlies van de PvdA heeft deze partij op een historisch laag zeteltal gebracht. In 1998 en vooral in 2006 won deze partij zetels, maar de lange-termijntrend is nu sterk dalend, en men is ver verwijderd van het niveau in de hoogtijdagen. (In de jaren vijftig tot en met tachtig haalde de partij vaak meer dan twintig zetels, en vier keer zelfs meer dan de helft van de raadszetels). Daarnaast valt in het historische overzicht de opkomst van Leefbaar Rotterdam in 2002 op: in één keer naar 17 zetels, en vervolgens in 2006 en 2010 strijdend met de PvdA om 1 e positie. Sinds 2014 is Leefbaar Rotterdam met afstand de grootste partij van Rotterdam. Een derde duidelijke lange-termijntrend is de gestage afname van de aanhang van het CDA. De VVD vertoont een op en neer gaande ontwikkeling. Ook D66 en SP kennen historisch gezien hun betere en slechtere tijden. GROENLINKS heeft deze keer het beste resultaat ooit behaald (afgezien van de som van de drie afzonderlijke partijen voor de fusie). De protestants-christelijke partijen tenslotte zijn sinds 1958 steeds goed voor één raadszetel. 10 Verkiezingsuitslag Rotterdam - Hoofdstuk 2

11 De opkomst was bij deze verkiezingen hoger dan 4 jaar geleden. Het opkomstpercentage lag dit jaar met 46,7 procent 1,6 procentpunt hoger dan in 2014, toen het vergeleken met de keer daarvóór met 2,8 procentpunt was gedaald. Van de stemgerechtigde Rotterdammers brachten er een geldige stem op een kandidaat uit; daarnaast werden er ook blanco stemmen uitgebracht, en zijn er stemmen ongeldig verklaard. Landelijk bedroeg de opkomst 54,9 procent; ruim een procentpunt hoger dan vier jaar geleden (53,8 procent). Daarmee is het verschil tussen het opkomstpercentage in Rotterdam en elders in Nederland iets afgenomen. Opkomst Hoofdstuk 3 11

12 3.1 Opkomst in Historisch perspectief De opkomst van 45,1 procent van vier jaar geleden is voor gemeenteraadsverkiezingen een historisch dieptepunt. Het verschil met de tweede Kamerverkiezingen is deze keer echter groter dan ooit. Wel blijft de opkomst voor de gemeenteraad vanaf midden jaren negentig structureel hoger dan voor de provinciale staten. Al die jaren is de belangstelling voor het Europese parlement het laagst. Figuur 3.1: Opkomstpercentage bij verschillende soorten verkiezingen in Rotterdam in 1982 tot en met % 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tweede Kamer Gemeenteraad Provinciale Staten Europees Parlement 12 Opkomst - Hoofdstuk 3

13 3.2 Grafische weergave van de opkomst per buurt Om de uitslagen op buurtniveau te kunnen weergeven zijn de uitkomsten per stembureau omgezet naar gegevens per buurt, al komen de grenzen van de stembureaus niet overal overeen met de buurtgrenzen, en zal niet iedereen in zijn of haar eigen buurt gestemd hebben. Ook wonen in sommige buurten zo weinig mensen dat daar geen stembureau is, waardoor niet mogelijk is om daar uitslagen voor te geven. Zoals in figuur 3.2 te zien is, verschillen de opkomstpercentages sterk per buurt. In bijlage 1 staan de exacte percentages weergegeven. Een kaartje met daarbij de namen van alle buurten is te vinden in bijlage 2. Figuur 3.2: Opkomstpercentage per buurt bij gemeenteraadsverkiezingen in De figuur laat zien dat de opkomst het hoogst was in met name het noorden van Rotterdam. Kop van Zuid is de enige buurt aan de Linker Maasoever, met een opkomst hoger dan 57 procent. In de meeste buurten van Charlois is de opkomst erg laag. Met uitzondering van Heijplaat ligt de opkomst daar in alle buurten ver onder het stedelijk gemiddelde. Ook in Feijenoord zijn enkele buurten met een zeer lage opkomst. Daarnaast is ook in Hoogvliet-Noord de opkomst laag. Opkomst Hoofdstuk 3 13

14 3.3 Opkomst in 2018 en in 2014 Figuur 3.3 laat het verband zien tussen de opkomst in 2018 en in Elke punt in de figuur representeert een buurt. Hoe groter een punt, des te meer stemgerechtigden die buurt telt. De rode zogeheten regressielijn is een weergave van de samenhang tussen de opkomst in 2018 en die in De rode lijn is een hulplijn voor de interpretatie. Een punt dat boven deze lijn ligt, weerspiegelt een buurt die in 2018 een hogere opkomst heeft dan in Voor een punt onder deze lijn geldt het omgekeerde. Figuur 3.3: Verband tussen opkomst per buurt in 2018 en in % 70% 60% 50% 40% R² = 0, % 20% 10% 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% In de figuur is te zien dat in veel buurten de opkomst in 2018 ongeveer even hoog was als in Er zijn zowel buurten waar de opkomst iets hoger is dan in 2014 als buurten waar de opkomst iets lager is. In de Provenierswijk is de opkomst aanzienlijk lager dan in 2014 (41 versus 57%). In het Molenlaankwartier is de opkomst net als andere jaren zeer hoog (74 procent nu en 72 procent in 2014). In het Liskwartier is deze keer de opkomst nog iets hoger (75 procent). Het verband tussen de opkomst in 2018 en die in 2014 is minder sterk dan het verband tussen de opkomst in 2010 en die in Dit verband is uit te drukken met een zogeheten R 2 : een maat voor samenhang. Deze ligt altijd tussen de nul en de één. Bij een R 2 van 1 liggen alle punten op de regressielijn, en is er een volledige samenhang; bij een R 2 van nul liggen alle punten daar zo ver mogelijk vandaan. Bij een R 2 boven de 0,50 spreken we van een matige samenhang, boven de 0,70 van een redelijk sterke samenhang, en boven de 0,80 van een sterke samenhang. De R 2 die bij de regressielijn in figuur 3.3 hoort, bedraagt 0,78 wat inhoudt dat de meeste punten dicht bij de regressielijn liggen: dat betekent dat de verandering in de opkomst weinig per buurt verschilt. Vier jaar geleden bedroeg deze R 2 0,87. De opkomst per buurt hangt matig samen met een aantal buurtkenmerken. De grootste samenhang vinden we met het aandeel huishoudens met een hoog inkomen (R 2 0,63). Daarnaast is er een matige samenhang met het percentage tevredenen met hun woonsituatie (R 2 0,58). En een zeer matige samenhang met de WOZ-waarde (R 2 0,51). 14 Opkomst - Hoofdstuk 3

15 Nog nooit waren er zoveel verschillende partijen in een buurt de grootste. Leefbaar Rotterdam is in 38 van de 68 buurten de grootste partij. Denk is in 10 buurten de grootste en GROENLINKS en VVD ieder in 8 buurten. NIDA is in twee buurten de grootste en D66 en SP beide in één buurt. De PvdA is in geen enkele buurt meer de grootste partij. Op onderstaande kaart is per buurt aangegeven welke partij daar de meeste stemmen heeft behaald. Figuur 4.1: Grootste partij per buurt bij de gemeenteraadsverkiezingen in In alle buurten van de buitengebieden is Leefbaar Rotterdam de grootste. In en om het Centrum is de VVD aan de (geografisch) rechterkant en GROENLINKS aan de (geografisch) linkerkant de grootste. Denk is de grootste in vier buurten in Feijenoord, drie in Delfshaven, twee in Noord en één in Charlois. Grootste partij Hoofdstuk 4 15

16 Als we inzoomen tot het niveau van stemlocaties zien we een vergelijkbaar beeld. Op sommige locaties zijn twee of soms zelfs drie stembureaus gevestigd. Voor deze analyse hebben we de stemmen per stemlocatie geteld en dus niet per stembureau. Leefbaar Rotterdam is op 166 van de 283 stemlocaties de grootste. Denk bij 40, VVD bij 29 en GROENLINKS bij 27. D66 Is op 12 stemlocaties de grootste en NIDA op 7. Opmerkelijk dat de SP in één buurt de grootste was, maar op het niveau van stemlocaties is deze partij ook slechts één keer de grootste. Het CDA is ook op één stemlocatie (in Rozenburg) de grootste. Figuur 4.1: Grootste partij per buurt bij de gemeenteraadsverkiezingen in Op het niveau van stemlocaties is Leefbaar Rotterdam in IJsselmonde en Hoogvliet ook overal de grootste. In Hoek van Holland, Rozenburg en Overschie is er overal één stembureau waar een andere partij de grootste is. In Prins Alexander is dat twee keer het geval. 16 Grootste partij - Hoofdstuk 4

17 In bijlage 1 staat voor iedere partij die tenminste één zetel in de gemeenteraad heeft gekregen het percentage stemmers per buurt weergegeven. In dit hoofdstuk wordt voor die partijen per partij aangegeven: in hoeveel buurten de partij gewonnen heeft (minimaal één procentpunt) in hoeveel buurten de partij verloren heeft (minimaal één procentpunt) in welke drie buurten de partij de meeste aanhang heeft (het hoogste percentage) in welke drie buurten de partij de grootste winst heeft geboekt ten opzichte van 2010 in welke drie buurten de partij het grootste verlies heeft geboekt ten opzichte van 2010 met welke achtergrondkenmerken op buurtniveau het percentage stemmers samenhangt waar de verschuivingen ten opzichte van de vorige verkiezingen mee samenhangen. Voor de partijen met 5 of meer zetels wordt tevens een grafiek opgenomen met de aanhang in 2014 en 2018 per buurt. In de analyse is gekeken of het percentage stemmers op een partij samenhang vertoont met een aantal indicatoren uit de Veiligheidsindex, de Sociale index en de Fysieke index (uit het wijkprofiel). Ook is er gekeken naar de inkomensverdeling van een buurt, alsmede de WOZ waarde van de woningen en het aandeel koopwoningen. Ook is onderzocht of er een samenhang is met de verdeling van de leefstijlen in een buurt. Tevens is gekeken of er samenhang is tussen winst van de ene partij en verlies van een andere partij. 5.1 Leefbaar Rotterdam Aantal buurten met winst: 1 Aantal buurten met verlies: 66 Buurten met grootste aanhang: Buurten met grootste winst: Buurten met grootste verlies: Ommoord Oosterflank Kralingseveer Rozenburg Oud IJsselmonde Heijplaat Zuidwijk Leefbaar Rotterdam verliest nagenoeg in alle buurten. Rozenburg is de grote uitzondering. Uitslag per partij Hoofdstuk 5 17

18 Figuur 5.1: Verband tussen aanhang Leefbaar Rotterdam per buurt in 2018 en in % stemmen % 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% % Leefbaar Rotterdam 10% R² = 0,9309 5% 0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% % stemmen 2014 Er is een zeer sterke samenhang tussen het percentage stemmen op Leefbaar Rotterdam in 2014 en 2018 (R 2 =0,93).Dat betekent dat deze partij in alle buurten verhoudingsgewijs ongeveer evenveel verloren heeft. Er is geen enkele samenhang gevonden tussen het percentage Leefbaar Rotterdam stemmers en alle buurtkenmerken. Ook is er geen samenhang tussen het verlies ten opzichte van 2014 en de winst van een andere partij. 18 Uitslag per partij - Hoofdstuk 5

19 5.2 VVD Aantal buurten met winst: 53 Aantal buurten met verlies: 1 Buurten met grootste aanhang: Buurten met grootste winst: Buurten met grootste verlies: Kralingen Oost/Kralingse Bos Molenlaankwartier Struisenburg Struisenburg Molenlaankwartier Dorp/Rijnpoort Pendrecht De VVD wint in 53 van de 67 buurten. Figuur 5.2: Verband tussen aanhang VVD per buurt in 2018 en in % 45% 40% 35% % VVD % stemmen % 25% 20% 15% 10% 5% R² = 0,966 0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% % stemmen2014 Er is een zeer sterke samenhang tussen het percentage stemmen op de VVD in 2014 en 2018 (R 2 =0,97).Dat betekent dat deze partij in alle buurten verhoudingsgewijs ongeveer evenveel heeft gewonnen. Het percentage VVD-stemmers in een buurt hangt in sterke mate samen met het percentage huishoudens met een hoog inkomen (R 2 = 0,81). Uitslag per partij Hoofdstuk 5 19

20 5.3 D66 Aantal buurten met winst: 1 Aantal buurten met verlies: 48 Buurten met grootste aanhang: Buurten met grootste winst: Buurten met grootste verlies: Kralingen Oost/Kralingse Bos Kop van Zuid Bergpolder NoordKethel/Schieveen/Zestienhoven Kop van Zuid Nieuwe Werk/Dijkzigt Middelland D66 verliest in het merendeel van de buurten. In één buurt scoren ze hoger dan in Figuur 5.3: Verband tussen aanhang D66 per buurt in 2018 en in % % Democraten 66 (D66) 30% R² = 0, % % stemmen % 15% 10% 5% 0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% % stemmen2014 Ook bij D66 is er een zeer sterke samenhang tussen het aantal stemmers in 2014 en Dat betekent dat ze in alle buurten verhoudingsgewijs evenveel verliezen. 20 Uitslag per partij - Hoofdstuk 5

21 5.4 GROENLINKS Aantal buurten met winst: 66 Aantal buurten met verlies: Buurten met grootste aanhang: Buurten met grootste winst: MIddelland Delfshaven Blijdorp/Blijdorpsepolder Delfshaven Bergpolder Liskwartier GROENLINKS wint in 66 van 67 buurten (meer dan 1 procentpunt). Figuur 5.4: Verband tussen aanhang GROENLINKS per buurt in 2018 en in % % GROENLINKS 20% R² = 0,8331 % stemmen % 10% 5% 0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% % stemmen2014 Er is ook bij GROENLINKS sprake van een sterke samenhang tussen het aantal stemmers in 2014 en Echter de samenhang is minder groot dan bij de voorgaande partijen. Dat betekent dat er buurten zijn waar ze relatief meer hebben gewonnen dan andere buurten. Uitslag per partij Hoofdstuk 5 21

22 5.5 PvdA Aantal buurten met winst: Aantal buurten met verlies: 64 Buurten met grootste aanhang: Buurten met grootste verlies: Oude Westen Hoogvliet-noord Kop van Zuid-Entrepot Tussendijken Feijenoord Afrikaanderwijk De PvdA verliest in bijna alle buurten meer dan één procentpunt. Er wordt in geen enkele buurt gewonnen. Figuur 5.5: Verband tussen aanhang PvdA per buurt in 2018 en in % % Partij van de Arbeid (P.v.d.A.) 30% % stemmen % 20% 15% R² = 0,175 10% 5% 0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% % stemmen2014 Er is geen enkele samenhang meer tussen het aantal stemmen in 2014 en 2018 voor de PvdA. In buurten waar ze in 2014 nog ver boven gemiddeld scoorden, halen ze nu minder stemmen dan in wijken waar ze de vorige keer ongeveer gemiddeld scoorden. Het verlies zit dus vooral in de wijken waar ze de vorige keer nog vrij hoog scoorden. Het verlies van de PvdA blijkt sterk samen te hangen met de winst van Denk (R 2 = 0,86). Dat betekent dat in buurten waar Denk groot is geworden de PvdA veel heeft verloren en in buurten waar Denk niet groot is, heeft de PvdA weinig verloren. 22 Uitslag per partij - Hoofdstuk 5

23 5.6 Denk Aantal buurten met winst: 56 Buurten met grootste aanhang: Hillesluis Afrikaanderwijk Bloemhof Omdat Denk voor de eerste keer mee doet hebben ze in principe in iedere buurt meer stemmen dan de vorige keer. We spreken echter pas van winst als er meer dan 1 procentpunt hoger is gescoord dan de vorige keer. Dat betekent dus dat Denk in 11 van de 67 buurten minder dan 1 procent van de stemmen heeft gekregen. Daar staat tegenover dat ze in 10 buurten de grootste zijn. In 6 buurten halen ze meer dan 25 procent van de stemmen. Zoals we al bij de analyse van de PvdA zagen is er een sterke samenhang tussen het percentage Denk-stemmers en het verlies van de PvdA (R 2 = 0,86). Ook is er een zeer sterke samenhang tussen het percentage Turkse stemgerechtigden in een buurt en het percentage Denk-stemmers (R 2 = 0,96). 5.7 NIDA Aantal buurten met winst: 24 Aantal buurten met verlies: 7 Buurten met grootste aanhang: Buurten met grootste winst: Buurten met grootste verlies: Feijenoord Oud Crooswijk Spangen Nieuw Crooswijk Provenierswijk Kralingen-west Hillesluis Bloemhof Afrikaanderwijk De samenhang tussen stemmer in 2014 en 2018 is zeer groot (R 2 = 0,92). NIDA lijkt daarmee en een relatief trouwe aanhang te hebben. NIDA weet in 24 buurten te winnen en verliest in 7 buurten een deel van hun aanhang. Het percentage NIDA-stemmers hangt sterk samen met het percentage Turkse stemgerechtigden (R 2 = 0,81) en nog sterker met het percentage Marokkaanse stemgerechtigden (R 2 = 0,92). Uitslag per partij Hoofdstuk 5 23

24 5.8 SP Aantal buurten met winst: Aantal buurten met verlies: 66 Buurten met grootste aanhang: Buurten met grootste verlies: Zuiderpark en Zuidrand Heijplaat Vreewijk Nieuw Crooswijk Oude Westen OudMathenesse/Witte Dorp De SP verliest in nagenoeg alle buurten. De samenhang tussen het percentage stemmers in 2014 en 2018 is niet bijzonder sterk (R 2 = 0,71). SP verliest dus niet in alle buurten verhoudingsgewijs evenveel. 5.9 CDA Aantal buurten met winst: 4 Aantal buurten met verlies: 32 Buurten met grootste aanhang: Buurten met grootste winst: Buurten met grootste verlies: Pernis Rozenburg Hoek van Holland Rozenburg Kralingseveer Hoek van Holland Afrikaanderwijk Hillesluis In bijna de helft van alle buurten verliest het CDA een deel van haar aanhang. De samenhang tussen het percentage stemmers in 2014 en 2018 is bijzonder zwak (R 2 = 0,33). Er is dus een groot verschil tussen de diverse buurten voor wat betreft de winst of verlies van het CDA. 24 Uitslag per partij - Hoofdstuk 5

25 5.10 PVV Aantal buurten met winst: 66 Buurten met grootste aanhang: Zuiderpark en Zuidrand Heijplaat Pernis De PVV haalt in 66 van de 67 buurten meer dan 1 procent van de stemmen Partij voor de Dieren Aantal buurten met winst: 28 Aantal buurten met verlies: Buurten met grootste aanhang: Buurten met grootste winst: Bergpolder Zuidplein Blijdorp/Blijdorpsepolder Bergpolder Blijdorp/Blijdorpsepolder Zuidplein De samenhang tussen het percentage stemmers in 2014 en 2018 is bijzonder zwak (R 2 = 0,35). Partij voor de dieren wint dus niet veel in de buurten waar ze al relatief veel aanhangers hadden. In 28 buurten haalt de Partij voor de Dieren meer stammen dan 4 jaar gelden. Het verschil tussen de beste en de slechtste buurt is nergens zo klein als bij deze partij. Hun aanhang zit dus zeer gelijkmatig verdeeld over de stad. Uitslag per partij Hoofdstuk 5 25

26 Plus Aantal buurten met winst: 65 Buurten met grootste aanhang: Hoogvliet-zuid Pernis Hoogvliet-noord 5.13 ChristenUnie/SGP Aantal buurten met winst: 2 Aantal buurten met verlies: 7 Buurten met grootste aanhang: Buurten met grootste winst: Buurten met grootste verlies: Zuiderpark en Zuidrand Het Lage Land Kralingseveer Heijplaat Overschie Kralingseveer Zuidplein Het Lage Land De samenhang tussen het percentage stemmers in 2014 en 2018 is sterk (R 2 = 0,85). De ChristenUnie/SGP kan nog steeds rekenen op een relatief trouwe aanhang. In de Kralingseveer hebben ze nog relatief veel aanhang, maar aanzienlijk minder dan vier jaar geleden. 26 Uitslag per partij - Hoofdstuk 5

27 In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de verkiezingsuitslag in de vier grootste steden van Nederland: Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam. Tabel 6.1 laat voor elk de laatste drie uitslagen zien. Tabel 5.1: Verkiezingsuitslag uitgedrukt in gemeenteraadszetels in de vier grote steden in 2010, 2014 en Amsterdam Den Haag Utrecht Rotterdam Leefbaar Rotterdam VVD D GROENLINKS P.v.d.A DENK NIDA SP CDA PVV Partij voor de Dieren PLUS 1 1 ChristenUnie-SGP* Forum voor Democratie 3 Partij van de Ouderen 1 1 Bij1 1 Groep de Mos / Hart voor den Haag 3 9 Haagse Stadspartij Islam Democraten Partij van de Eenheid Student & Starter 1 2 Stadsbelang Utrecht 2 1 Overig Totaal aantal zetels aantal fracties (na verkiezingen) * in Amsterdam en Utrecht alleen ChristenUnie GROENLINKS wint in alle vier de grote steden. De PvdA en de SP verliezen in alle vier de grote steden. Denk doet in drie van de vier steden voor het eerst mee en komt in alle drie de steden in de raad, met minimaal 2 zetels De Partij voor de dieren wint in de andere drie grote steden wel (minstens) één zetel. In alle vier de grote steden neem het aantal partijen dat na de verkiezingen in de raad komt toe. Stemgedrag in de vier grote steden Hoofdstuk 1 27

28 Uitslagen gemeenteraadsverkiezingen 2018 (in procenten) per buurt en gebied 28 Bijlage 1 - Hoofdstuk 1

29 Bijlage 1 Hoofdstuk 1 29

30 Buurtkaart met namen 1 Stand en Duin 35 Oude Noorden 67 Oosterflank 88 Noordereiland 4 Rozenburg 36 Nieuw Crooswijk 68 Nesselande 90 Beverwaard 10 Stadsdriehoek 37 Oud Crooswijk 71 Tarwewijk 91 Pernis 11 Oude Westen 41 Kralingen-west 72 Carnisse 92 Hoogvliet-noord 12 Cool 44 s-gravenland 73 Zuidwijk 93 Heijplaat 13 CS-kwartier 45 De Esch 74 Oud-Charlois 99 Hoogvliet-zuid 14 Rubroek 46 Kralingseveer 75 Wielewaal 1009 Groot IJsselmonde-noord 15 Agniesebuurt 47 Struisenburg 76 Zuidplein 1010 Groot IJsselmonde-zuid 16 Provenierswijk 48 Prinsenland 77 Pendrecht 3001 Dorp / Rijnpoort 17 Kop van Zuid 49 Het Lage Land 78 Zuiderpark en Zuidrand 3003 Nieuwe Werk / Dijkzigt 20 Delfshaven 51 Kleinpolder 79 Kop van Zuid-Entrepot 3004 Oud Mathenesse / Witte Dorp 21 Bospolder 56 Overschie 80 Vreewijk 3005 Kralingen Oost / Kralingse Bos 22 Tussendijken 60 Schiebroek 81 Bloemhof 3006 Noord-Kethel / Schieveen / Zestienhoven / Landzicht 23 Spangen 61 Hillegersberg-zuid 82 Hillesluis 3011 Blijdorp / Blijdorpsepolder 24 Middelland 63 Ommoord 84 Lombardijen 29 Schiemond 64 Terbregge 85 Katendrecht 31 Bergpolder 65 Molenlaankwartier 86 Afrikaanderwijk 34 Liskwartier 66 Zevenkamp 87 Feijenoord 30 Bijlage 2 - Hoofdstuk 2

31 Percentage stemmers per buurt en aantal stemmen per kandidaat Bijlage 3 Hoofdstuk 3 31

32 Leefbaar Rotterdam 32 Bijlage 3 - Hoofdstuk 3

33 VVD Bijlage 3 Hoofdstuk 3 33

34 Democraten Bijlage 3 - Hoofdstuk 3

35 GROENLINKS Bijlage 3 Hoofdstuk 3 35

36 Partij van de Arbeid 36 Bijlage 3 - Hoofdstuk 3

37 DENK Bijlage 3 Hoofdstuk 3 37

38 NIDA Rotterdam 38 Bijlage 3 - Hoofdstuk 3

39 SP Bijlage 3 Hoofdstuk 3 39

40 CDA 40 Bijlage 3 - Hoofdstuk 3

41 PVV (Partij voor de Vrijheid) Bijlage 3 Hoofdstuk 3 41

42 Partij voor de Dieren 42 Bijlage 3 - Hoofdstuk 3

43 50PLUS Bijlage 3 Hoofdstuk 3 43

44 ChristenUnie-SGP 44 Bijlage 3 - Hoofdstuk 3

45 Stadsinitiatief Rotterdam Bijlage 3 Hoofdstuk 3 45

46 Beweging Armoedebestrijding Rotterdam 46 Bijlage 3 - Hoofdstuk 3

47 De Nieuwe Rotterdamsche Partij (NRP) Bijlage 3 Hoofdstuk 3 47

48 Jong Rotterdam 48 Bijlage 3 - Hoofdstuk 3

49 JEZUS LEEFT Bijlage 3 Hoofdstuk 3 49

50 U-Buntu Connected Front (UCF) 50 Bijlage 3 - Hoofdstuk 3

51 De Broederschapspartij Bijlage 3 Hoofdstuk 3 51

52 Onderzoek en Business Intelligence is een afdeling binnen de gemeente Rotterdam. De afdeling verzamelt informatie en doet onderzoek voor het maken en uitvoeren van beleid door de gemeente Rotterdam. Bijlage 2 Medewerkers aan deze publicatie: Marn van Rhee (1959) studeerde sociologie in Tilburg. Sinds 2002 maakt hij na iedere gemeenteraadsverkiezing een analyse van de uitslag op buurtniveau. Daarnaast doet hij veel onderzoek op het gebied van onder andere veiligheid, afvalinzameling en medewerkerstevredenheid. Cuneyt Ergun (1953) studeerde economie in Ankara. Hij werkt sinds 2002 als kwantitatief onderzoeker bij de gemeente Rotterdam. Hij verricht onder andere de analyses voor het Wijkprofiel. Swarish Marapengopi (1987) studeerde Bedrijfskunde, Sociale Geografie & Planologie en Geo-informatie Management en Applicaties aan verschillende universiteiten. Hij werkt sinds 2017 als GIS-adviseur bij de gemeente Rotterdam. Piet Burger (1955) is onderzoeksondersteuner bij OBI en betrokken bij diverse werkzaamheden. Hij is onder andere verantwoordelijk voor de infodesk. 52 Bijlage 3 - Hoofdstuk 3