Betreft verslag archeologische begeleiding aanleg NVO's Boogkanaal - 29 november 2010

Transcriptie

1 Notitie Referentienummer Datum Kenmerk 13/ /vdR 17 december Betreft verslag archeologische begeleiding aanleg NVO's Boogkanaal - 29 november 2010 Inleiding In deze notitie wordt verslag gedaan van de resultaten van de archeologische begeleiding bij de aanleg van een natuurvriendelijk oever langs het Boogkanaal in de gemeente Zandvoort. De begeleiding in opdracht van Waternet heeft plaatsgevonden op maandag 29 november In het voor deze begeleiding opgestelde Programma van Eisen werd uitgegaan van de verslaglegging over het onderzoek in de vorm van een standaardrapport. Omdat er echter geen archeologische waarden of een vindplaats zijn aangetroffen, kon in dit geval worden volstaan met een briefrapportage 1. In het volgende wordt kort een beschrijving gegeven van de werkzaamheden op die dag. De archeologen waren eind week 47 op de hoogte gebracht van het feit dat de civieltechnisch uitvoerder direct na het weekend in de buurt zou beginnen van het punt vanaf waar de archeologisch uitvoerder de begeleiding zou dienen te beginnen. De werkzaamheden van de civieltechnisch uitvoerder bestaan uit het aanleggen van een nieuwe oever aan de westkant langs het Boogkanaal; de werkzaamheden vinden plaats over een lengte van circa 800 m, zie bijlage 2. Aan de oostkant vinden binnen dit project geen werkzaamheden plaats. Verwachting Van oude kaarten is bekend dat er een anti-tankgordel van de Atlantikwall in het gebied heeft gelegen. De Atlantikwall was het kustverdedigingssysteem van de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog om een geallieerde aanval te voorkomen. In het duin- en waterwingebied rond Zandvoort maakten de Duitsers bovendien handig gebruik van de reeds aanwezige kanalen om hun verdedigingsgordel te voltooien. Deze linie heeft het, uit het eind van de 19 e eeuw stammende, kanaal op één plek gekruist. Het is dus waarschijnlijk dat het Boogkanaal integraal onderdeel heeft uitgemaakt van de anti-tankgordel. Er is waarschijnlijk sprake geweest van een zogenaamde pantsermuur, maar er zou verder ook sprake geweest kunnen zijn van allerlei andere fenomenen die bij een dergelijk kustverdedigingssysteem behoren. De versterking ter hoogte van het kanaal bestond uit een zogenaamde Panzermauer, een hoge betonnen muur 2. Deze strekte zich aan weerszijden van het kanaal uit. Bij de golfbaan, aan de noordzijde van het kanaal, is de muur waarschijnlijk onder de grond gewerkt in de vorm van een verhoging. Aan de andere zijde van het kanaal is dit waarschijnlijk niet gebeurd, maar is hij gewoon gesloopt. Mogelijk is de op luchtfoto s waargenomen muur daar een rest van. Pantsermuren liet men na de oorlog over het algemeen staan. Alleen als ze in de weg stonden, werden ze gesloopt. 1 Hierover heeft telefonisch contact plaatsgevonden tussen dhr. J. van der Roest (projectleider archeologie) met achtereenvolgens mevr. E. Fennema (gem. Zandvoort) en mevr. E. van Rooijen (Cultureel Erfgoed Noord-Holland CENH, adviseur van de gemeente), beide telefoongesprekken op 6 december Mededeling van dhr. P. Saal (CENH monumenten) aan mevr. E. van Rooijen (CENH archeologie); bron: Duitse kaart februari 1945, in van 9 november 2010; dit geldt ook voor een deel van de volgende informatie in deze alinea.

2 Referentienummer Pagina 13/ /vdR 2 van 4 De mogelijke aanwezigheid van elementen die met de Atlantikwall te maken zouden kunnen hebben, is ook het uitgangspunt van de gemeente Zandvoort geweest om een begeleiding voor te schrijven. Aan de hand van de oude kaarten is de vermoedelijke ligging van de hartlijn van de anti-tankgordel bepaald en het punt waar deze het Boogkanaal kruist. Een zone van 50 m voor en na dit punt zal worden begeleid. Gezien het karakter van de anti-tankgordel zou er sprake kunnen zijn van ingravingen. Indien er structuren en sporen zouden worden aangetroffen, zou het daarbij kunnen gaan om zaken uit de vrij recente geschiedenis, die in verband kunnen worden gebracht met de anti-tankgordel: tankgrachten, drakentanden, loopgraven, oude verbindingslijnen en dergelijke. Omdat hoogstwaarschijnlijk alle versterkingen in de loop van de 50-er en 60-er jaren van de vorige eeuw allemaal gesloopt of gesprongen zijn, houdt dit in dat er nog wel fundamenten en muurresten aanwezig kunnen zijn (beton en metselwerk). Indien er sprake is van een vindplaats, kan het vondstmateriaal bestaan uit ondermeer aardewerk, glas, bouwmaterialen en metalen voorwerpen uit met name de 40-er jaren van de 20 e eeuw. Vondsten en lagen kunnen direct onder de bouwvoor voorkomen. Het gebied schijnt vrij schoon te zijn van munitieresten en dergelijke 3. De begeleiding vindt plaats in dat deel van het tracé waar het kanaal door de linie wordt gekruist. Deze zone van 100 m breed is door de civieltechnisch uitvoerder van te voren met piketten gemarkeerd. Het onderzoek vindt plaats onder het protocol opgraven. Het werk ter plekke zou binnen één tot anderhalve dag kunnen gebeuren. Aan de hand van de resultaten van de begeleiding, zal in overleg met de bevoegde overheid bepaald worden of beschermende maatregelen voor eventueel aanwezige archeologische resten noodzakelijk zijn. Veldwerk Maandag 29 november heeft op de locatie eerst een kort startoverleg plaatsgevonden. Hierbij waren aanwezig de opdrachtgever (toezichthouder), de civieltechnisch uitvoerder en de archeologisch uitvoerder. De begeleiding is uitgevoerd door dhr. drs. J. van der Roest, senior KNAarcheoloog en dhr. S. Huizenga, archeologisch medewerker. De begeleiding vindt plaats over 100 m in dat deel van het tracé waar het kanaal door de linie wordt gekruist. Hoewel de civieltechnisch uitvoerder nog net niet op het punt was gekomen vanaf waar de archeologische begeleiding diende plaats te vinden, is de begeleiding toch direct gestart. De begeleiding heeft zodoende uiteindelijk plaatsgevonden over circa 160 m. Dat is ongeveer een vijfde van de totale lengte van het werk. De werkzaamheden van de civieltechnisch uitvoerder bestaan uit het verwijderen van de bouwvoor, waarna het nieuwe talud wordt aangelegd. Het huidige schouwpad met een breedte van circa 4 m is daarbij teruggebracht tot een circa 1 m breed looppad. Het bestaande talud is daarbij verflauwd. Een deel van de weggegraven grond is ter plekke gebruikt om de oever te verbreden, verderop in het water waren eerder al palen en een beschoeiing gezet. De machine werkt bij het graven in stukken van 3,5 tot 4 m, daarbij achteruitrijdend. De rest van de afgegraven grond is op een schuit geladen die in noordelijke richting afvoerde. Daar stond een tweede machine klaar die de schuit van haar lading ontdeed en de grond gebruikte voor de aanleg van een dam (dit gedeelte van het werk viel buiten de beschreven begeleiding). Tot slot is het plaggenmateriaal teruggebracht en is het talud verder afgewerkt, waarna de machine aan het volgende stuk kan beginnen. 3 Mededeling van dhr. E. Scholtenloo, lid van de Zandvoortse Bunkerploeg en voorzitter van het Bunkermuseum Zandvoort; zie PvE, p. 8.

3 Referentienummer Pagina 13/ /vdR 3 van 4 De machine werkte in een vlot tempo door en zoals in de inleiding reeds aangegeven, zijn er geen waarden aangetroffen. Bij de begeleiding is een groot deel van het nieuwe talud ingemeten. Dit heeft globaal plaatsgevonden om de 5 m, waarbij steeds op drie punten het verloop van het nieuwe talud is vastgelegd, zie bijlage 3. De hoogtematen zijn gemeten zowel aan de hoge als aan de lage kant van de werkstrook en globaal in het midden. Alleen de laatste 40 m zijn niet meer zo ingemeten 4. Ter hoogte van het grote peilfilter 24H031 (in het schouwpad) is langs de kant van het kanaal een damwand aanwezig. Omdat dit filter gehandhaafd blijft, zijn daar het pad en het talud niet of in veel mindere mate vergraven, zie ook tekening in bijlage. Ook hier zijn over een meter of 20 geen metingen verricht. In het hoge talud langs het (voormalige) schouwpad is na circa 22 m een deel van een betonnen constructie aangetroffen. Omdat het mogelijk zou kunnen gaan om een element van de Atlantikwall, is deze met de schep gedeeltelijk blootgelegd. Er bestond enige twijfel over het militaire karakter van deze constructie, het zou evengoed kunnen gaan om een inrichting bij de waterwinning. Duidelijk punt van twijfel was tevens dat als de constructie van militaire aard was, hij vanuit defensief oogpunt aan de verkeerde kant van het kanaal lag. Navraag bij Waternet maakte al snel duidelijk dat het om een oude verzamelput voor kwelwater ging 5. De put is ooit aangebracht ten behoeve van de stabilisatie van het schouwpad. Nu het schouwpad zijn functie gaat verliezen, is het plan deze put te verwijderen. Op de tekening in bijlage 3 is slechts het waargenomen ronde deel van deze verzamelpunt weergegeven, de feitelijke grootte van het achterliggende deel is bij de begeleiding niet onderzocht. Vrijwel direct na deze put werd in de afgestoken wand van de vergraving een kleine depressie aangetroffen, deze was opgevuld met relatief venig materiaal (voor de locatie van deze depressie, zie tekening in bijlage 3). Het 15 tot 20 cm dikke pakket bevindt zich rond de 0,4 m +NAP. Het gaat hoogstwaarschijnlijk om een oorspronkelijk iets lager gelegen deel in het duingebied waarin zich destijds plantengroei en veen konden ontwikkelen. Later is deze depressie door het zich sterk ontwikkelende Jonge Duin afgedekt. Vanwege deze venige vulling trekt deze laag in de huidige situatie enigszins grondwater aan. Voor het gehele begeleide stuk geldt dat er geen sporen of andere zaken zijn aangetroffen die met de Atlantikwall in verband zouden kunnen worden gebracht. Met de metaaldetector zijn wel enkele stukjes verroest ijzer, korte stukjes prikkeldraad en één daarbij behorende beugel, gevonden. Deze laatste, een zogenaamde biggenstaart, werd gebruikt om prikkeldraad op hout of beton te bevestigen. Verder werd een massief ijzeren metalen staafje gevonden; de oorspronkelijke functie hiervan is niet duidelijk, evenals of het wel of niet van militaire herkomst is. Samenvatting en conclusie Het veldonderzoek had tot doel het archeologisch verwachtingsmodel te toetsen en richtte zich op het opsporen van zaken die met de Atlantikwall te maken hebben. De twee belangrijkste onderzoeksvragen waren: Zijn er aanwijzingen voor zaken die met de anti-tankgordel rond Zandvoort in verband kunnen worden gebracht? Zijn er daarnaast binnen dit deel van het tracé archeologische resten, uit welke periode dan ook, aanwezig? Zo ja, uit welke periode(n) dateren de sporen en wat is de datering van de archeologische vondsten en tot welke vondsttypen of vondstcategorieën behoren deze? En wat is de aard, omvang en kwaliteit en het verloop daarvan? 4 Vanwege de kou gingen de batterijen van de GPS korter mee dan verwacht. Omdat de metingen vanwege het ontbreken van archeologische waarden verder geen toegevoegde waarden hebben, is dit zo gelaten. 5 Mededeling van dhr. L. Geelen (Waternet) aan dhr. A. de Greef (Waternet), d.d. 30 november 2010.

4 Referentienummer Pagina 13/ /vdR 4 van 4 Er zijn bij de begeleiding, op wat stukjes prikkeldraad en een beugel na, geen zaken aangetroffen die wijzen op zaken die verband houden met overblijfselen van de Atlantikwall in dit deel van het Boogkanaal. Beide vragen kunnen dus met nee worden beantwoord. Bij de uitgevoerde werkzaamheden zijn geen archeologische waarden in het geding geweest en er wordt verwacht dat dit bij de overige werkzaamheden eveneens niet het geval zal zijn. Het advies is dan ook het gehele plangebied vrij te geven voor ontwikkeling. Het blijft echter te allen tijden mogelijk dat er bij nog uit te voeren werkzaamheden zogenaamde toevalsvondsten kunnen worden gedaan. Indien dit het geval is, is de uitvoerder wettelijk verplicht (conform de Monumentenwet 1988, art. 53 en 54) hier melding van te doen bij de bevoegde overheid, in dit geval de gemeente Zandvoort. Opgesteld door dhr. drs. J. van der Roest, senior KNA-archeoloog. Bijlage: 1. uitsnede topografische kaart met ligging plangebied. 2. situatie Boogkanaal. 3. detail archeologische begeleiding.

5

6

7