ACP-EU JOINT PARLIAMENTARY ASSEMBLY. Commissie economische ontwikkeling, financiën en handel ONTWERPVERSLAG

Transcriptie

1 ACP-EU JOINT PARLIAMENTARY ASSEMBLY ASSEMBLÉE PARLEMENTAIRE PARITAIRE ACP-UE Commissie economische ontwikkeling, financiën en handel ONTWERPVERSLAG over de impact van illegale geldstromen op de ontwikkelingsfinanciering Commissie economische ontwikkeling, financiën en handel Corapporteurs: Ousmane Kaba (Guinee) Theodor Dumitru Stolojan (Europees Parlement) DEEL B: TOELICHTING DR\ doc AP v01-00

2 Inleiding De cijfers zijn indrukwekkend: de ontwikkelingslanden lopen jaarlijks naar schatting 189 miljard USD aan belastinginkomsten mis - meer dan de wereldwijde officiële ontwikkelingshulp (131 miljard USD in 2015) - en naar schatting 1 biljoen USD door illegale geldstromen. De bestrijding van witwaspraktijken, belastingontduiking, agressieve fiscale planning en corruptie moet bovenaan de internationale agenda blijven staan, want deze verschijnselen zijn zeer zorgwekkend als men kijkt naar de geringe economische groei in sommige ACS-landen, het hoge armoedepercentage en de toenemende behoefte aan financiële middelen nu de overheidssteun daalt. In dit document, dat aansluit bij het rapport dat het panel op hoog niveau onder voorzitterschap van Thabo Mbeki heeft opgesteld over illegale geldstromen (Illicit Financial Flows, IFF's) uit Afrika, worden de rampzalige gevolgen van IFF's voor de economische en financiële ontwikkeling van de ACS-landen onderzocht. Ook bevat het suggesties met het oog op de bestrijding van deze plaag in elk afzonderlijk land en op regionaal en internationaal niveau. Deze discussie vindt op het juiste moment plaats, omdat de maatregelen op dit gebied ertoe zullen bijdragen dat de sociaaleconomische doelstellingen in de nieuwe Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling en voor de periode na Cotonou gehaald worden. Van belang is overeenstemming over een definitie van het complexe fenomeen IFF en over de oorsprong ervan, zodat de omvang van het probleem kan worden ingeschat en het effect op de huidige en toekomstige ontwikkelingsvraagstukken waarmee de ACS-landen te maken hebben, kan worden geanalyseerd. I. Oorsprong en omvang van IFF's IFF's zijn gelden die illegaal worden verkregen, overgemaakt of gebruikt. Dit is iets anders dan kapitaalvlucht, die een legitieme reactie van investeerders kan zijn op economische, politieke of sociale risico's of op ongunstige macro-economische of bestuursrechtelijke omstandigheden. Zelfs wanneer kapitaal rechtmatig is verkregen, kan het illegaal worden geëxporteerd om belasting te ontduiken. Inkomsten uit corruptie of criminele activiteiten worden uiteraard verborgen gehouden. Er zijn drie bronnen van IFF's: i) belastingontwijking of -ontduiking, ii) vervalsing van facturen in de internationale handel en misbruik van verrekenprijzen, iii) criminele activiteiten, zoals drugshandel, prostitutie, wapenhandel en actieve corruptie. Belastingontwijking is een legale praktijk, waarbij de af te dragen belastingsom zo laag mogelijk wordt gehouden door te profiteren van mazen of uitzonderingen in de belastingwetgeving of door fiscale voorschriften eenzijdig uit te leggen. Belastingontduiking komt vooral in de dienstensector veel voor. Als gevolg hiervan kan de inkomstenderving voor bepaalde Afrikaanse landen oplopen tot tientallen miljoenen dollar per jaar (zo wordt het verlies voor de Democratische Republiek Congo op 90 miljoen USD per AP v /6 DR\ doc

3 jaar geraamd). Omkoping, corruptie en machtsmisbruik leiden zeker tot omvangrijke IFF's, met name op het gebied van de openbare aanbestedingen. Grote overheidsopdrachten kunnen onderhands, zonder oproep tot het indienen van offertes, worden gegund, en kunnen tot te hoge facturen leiden. De financiële ondoorzichtigheid die IFF's omgeeft, bestaat ook en met name bij criminele activiteiten, want inkomsten hieruit moeten verborgen worden gehouden voor de politie en de belastingdienst. Tot de criminele activiteiten behoren mensen-, drugs- en wapenhandel, smokkel en financiële fraude, alsmede ongeoorloofde of ongedekte leningen, het witwassen van geld en het manipuleren van de aandelen- en obligatiemarkt. II. De gevolgen van IFF's voor de financiering van de economische en sociale ontwikkeling in de ACS-landen In een tijd waarin de door donorlanden verstrekte ontwikkelingshulp om budgettaire redenen daalt en de nadruk ligt op het in sterkere mate mobiliseren van binnenlandse financiële middelen, vormt de grootschalige kapitaaluitstroom uit de ACS-landen een grote hinderpaal die de verwezenlijking van de ontwikkelingsdoelen in de weg staat. Deze uitstroom van kapitaal is zorgwekkend wegens: de neerwaartse druk op de economische groei (gemiddeld 5 %), waardoor minder voor ontwikkeling kan worden gedaan en de meerderheid van de bevolking zich onmogelijk aan de armoede kan ontworstelen; de daardoor veroorzaakte vermindering van de binnenlandse middelen en de belastinginkomsten die nodig zijn voor de financiering van armoedeprogramma's in de ACS-landen, waardoor de toegang tot onderwijs, gezondheidszorg, drinkwater, huisvesting en sanitaire voorzieningen wordt beperkt; de explosieve toename van het aantal jongeren, waardoor Afrika over enkele jaren op de eerste plaats in de wereld zal komen te staan, met alle risico's van werkloosheid en sociale en politieke instabiliteit van dien; het risico van een toenemende macro-economische scheefgroei: in kwetsbare economieën veroorzaakt een massale kapitaaluitstroom op de korte termijn een tekort op de totale handelsbalans en uitputting van de deviezenreserves, waardoor de wisselkoersen stijgen en de inflatie toeneemt, met een daling van de koopkracht en een toename van de armoede tot gevolg. Deze combinatie van toenemende behoeften en verkeerd gebruik van de openbare ontwikkelingshulp noopt tot dringende maatregelen. IFF's zijn per definitie moeilijk in te schatten, omdat zij in het verborgene plaatsvinden en registratie dus lastig is. Tal van deskundigen hebben echter benadrukt dat Afrika de millenniumdoelstellingen voor ontwikkeling (MDG's) in 2016 zou hebben gehaald als er in 2000 een einde was gemaakt aan DR\ doc 3/6 AP v01-00

4 IFF's. IFF's schaden niet alleen de economische ontwikkeling, maar ondergraven ook het bestuur. De betrokkenheid van de heersende klasse bij corruptie tast het stelsel van waarden en prikkels aan, zet aan tot criminele handelingen en leidt in algemene zin tot conflicten en onzekerheid, zodat landen gedestabiliseerd worden. III. Aanbevelingen en volgende stappen IFF's moeten primair met politieke middelen worden aangepakt, gezien de aard van de betrokken partijen, het internationale karakter van dit verschijnsel en de gevolgen voor het staatsbestel en de samenleving als geheel. Bij maatregelen tegen IFF's moeten daarom alle interne en externe actoren tegelijk worden betrokken, te weten: regeringen en lokale overheden, overheidsinstanties, de privésector, regionale en internationale organisaties en het maatschappelijk middenveld. Met het oog op een doeltreffende bestrijding van IFF's moeten onze landen een antwoord vinden op de volgende grote uitdagingen: de betrokkenheid van gezagsdragers bij corruptie; de ontoereikendheid van het nationale rechtskader; de geringe nationale en regionale capaciteiten, zowel in technische zin als met betrekking tot het toezicht; het gebrek aan financiële middelen voor de organen die belast zijn met de bestrijding van IFF's, en de sterke afhankelijkheid van externe financiering; de ondoorzichtigheid van financiële transacties; de afhankelijkheid van Afrikaanse landen van de winning van grondstoffen; de opkomst van nieuwe technieken en manieren om IFF's te genereren; de zwakte van de mondiale architectuur voor de bestrijding van IFF's. Er zijn op internationaal vlak al vele inspanningen geleverd en initiatieven ontplooid. Enkele concrete voorbeelden: het multilaterale Verdrag inzake wederzijdse administratieve bijstand in belastingzaken (OESO), het Mondiaal Forum inzake transparantie en uitwisseling van inlichtingen voor belastingdoeleinden (OESO), het initiatief inzake transparantie van winningsindustrieën (EITI), het VN-Verdrag tegen corruptie, het deskundigencomité van de VN inzake internationale samenwerking in belastingaangelegenheden en het Afrikaanse Forum voor belastingbeheer. Ter ondersteuning van deze initiatieven zijn maatregelen tegen het internationale terrorisme AP v /6 DR\ doc

5 genomen en is vervolgens getracht de financiering ervan tegen te gaan. Bij deze initiatieven ontbreekt het echter vaak aan coördinatie en samenhang. De partners in de ontwikkelingssamenwerking moeten in deze strijd vooroplopen door technische en financiële steun te verlenen aan nationale en regionale campagnes tegen IFF's, en met name tegen witwaspraktijken, georganiseerde misdaad en illegale handel, en voor de teruggave van hetgeen uit de betrokken landen is gestolen. De volgende aanbevelingen worden gedaan: De aanpak van IFF's vereist een nauwe internationale samenwerking en een onderling afgestemd optreden van de ontwikkelde en de ontwikkelingslanden, samen met de privésector en het maatschappelijk middenveld. De internationale gemeenschap (d.w.z. alle instellingen met inbegrip van parlementen) moet alle maatregelen treffen die nodig zijn voor de uitvoering van een doeltreffend, transparant fiscaal en handelsbeleid. De OESO, de G20, de G8, de G77, de Afrikaanse Unie, de Wereldbank, het IMF en de ADB spelen een cruciale rol waar het erom gaat voor financiële transparantie in de ACS-landen en wereldwijd te zorgen. De uitholling van de belastinggrondslag en het verschuiven van winsten naar belastingparadijzen en banken die een bankgeheim kennen, moeten worden tegengegaan door middel van samenwerking en informatie-uitwisseling. Alle staten en rechtsgebieden dienen zich te houden aan de gemeenschappelijke mondiale normen voor de automatische uitwisseling van inlichtingen over financiële rekeningen. Belastingheffing vormt in de ontwikkelingslanden een betrouwbare bron van inkomsten, want een efficiënt, transparant belastingstelsel levert financiële middelen op die van levensbelang zijn om de toegang tot elementaire overheidsdiensten te garanderen en de sociale ongelijkheid te verminderen. Kapitaalvlucht blijft het grootste obstakel voor het vrijmaken van binnenlandse middelen (Domestic Resource Mobilisation, DRM). De ACS-landen hebben bij het innen van belastinggelden vaak te maken met sterke politieke en bestuurlijke restricties. De ontwikkelingshulp moet zich meer richten op de totstandbrenging van het juiste regelgevende kader en het versterken van de belastingdienst en de met de bestrijding van IFF's belaste instellingen, door technische deskundigheid beschikbaar te stellen op het gebied van middelenbeheer, financiële inlichtingen en anticorruptieregelgeving. Internationale en regionale instellingen die in de ontwikkelingsfinanciering actief zijn, moeten een centrale rol spelen. De samenwerking moet gericht zijn op verbetering van het bestuur en het opbouwen van het staatsbestel, zodat de overheidsinkomsten in de ACS-landen op verantwoorde wijze worden besteed en hierover rekenschap moet worden afgelegd. Er moet voor alle bedrijfsstructuren, waaronder trusts, stichtingen en DR\ doc 5/6 AP v01-00

6 brievenbusmaatschappijen, informatie worden verstrekt over degenen die hiervan uiteindelijk de vruchten plukken. Alle multinationale ondernemingen dienen volgens het model van de G20 en de OESO verslaglegging per land in te voeren om een einde te maken aan grondslaguitholling en winstverschuiving. Alle bedrijven dienen belasting te betalen op de plaats waar winsten worden behaald. Regionale samenwerking is nodig voor de gezamenlijke opstelling van een modelakkoord over dubbele belastingheffing om daarmee misbruik te voorkomen. Samenwerking en informatie-uitwisseling tussen de verschillende inlichtingendiensten zijn cruciaal. Offshore financiële centra met strenge geheimhoudingsvoorschriften moeten meewerken aan de mondiale bestrijding van IFF's en zich houden aan de wereldwijd overeengekomen transparantienormen. Belastingparadijzen die niet tot samenwerking bereid zijn, moeten worden gesanctioneerd. Er moet vooruitgang worden geboekt bij de repatriëring van gestolen activa naar het land van herkomst. Er moet onderzoek worden gedaan naar de kosten-batenanalyse van fiscale stimulansen, zodat investeerders kunnen worden aangetrokken zonder IFF's te stimuleren. In het Verdrag van de Afrikaanse Unie inzake de preventie en bestrijding van corruptie moet de nadruk worden gelegd op maatregelen tegen IFF's. De regering moet de bevolking toegang geven tot informatie over de begroting van de nationale en lokale overheden, omdat dit een middel is om IFF's ten koste van overheidsmiddelen tegen te gaan. De ontwikkelingslanden dienen te worden aangemoedigd om sterker deel te nemen aan de fiscale governance wereldwijd. De diensten die het UNOCD (Bureau van de Verenigde Naties voor drugs- en misdaadbestrijding) in Oost- en West-Afrika aanbiedt met het oog op de aanpak van de transnationale georganiseerde misdaad, dienen ook in andere landen beschikbaar te worden gesteld. AP v /6 DR\ doc