Een korte beschrijving van bestaande CSA s in Nederland

Transcriptie

1 Een korte beschrijving van bestaande CSA s in Nederland De Oosterwaarde Tineke Bakker Sallandsweg PX Diepenveen ha groenteteelt, waarvan 2,5 ha tuinbouw. 14 ha grasland (recent gepacht) melk- en vleesveetak in opbouw, zodat ook zuivel en vleesproducten aangeboden kunnen worden Twee families wonen op het bedrijf. In 1994 abonnementsbedrijf met 200 klanten. Het hele jaar door. Vriendin in Duitsland had en CSA bedrijf. In 1996 na lezing van Andrew Lorand begonnen met overstap naar CSA, begeleid door Jolien Perroti. Kern van CSA is voor Tineke 1. Delen van het oogstrisico. 2. Open begroting. Er blijkt weinig belangstelling te bestaan voor het bespreken van de begroting. Van de 200 deelnemers kwamen er 22 personen voor de bijeenkomst hierover. Als redenen voor het gebrek aan belangstelling werd genoemd dat de begroting niet spectaculair afwijkt van voorgaande jaren, en is goed voorbereid met de kerngroep. 3. Gezamenlijke oordeelsvorming. Er is geen meebeslissingsrecht, want de beslissing ligt uiteindelijk bij de boer. Profilering Er zijn veel abonnementsbedrijven in de buurt, en de Oosterwaarde wil zichtbaar maken dat het wat anders biedt dan abonnementsbedrijven doen. De terminologie van het groenteabonnement is daarom niet overgenomen. Groentepakket heet bij de Oosterwaarde oogstaandeel Klanten heten bij de Oosterwaarde deelnemers Organisatie van de CSA De CSA bestaat uit een Stichting en een commanditaire vennootschap (c.v.). De stichting bewaakt de lange termijn, de bedrijfsfilosofie en de economie. De stichting beheert het vermogen van de CSA. Deelnemers of anderen kunnen schenkingen doen aan de stichting. De vennoten zijn Tineke en Irene. De grond is in erfpacht van de Stichting IJssellandschap. De gebouwen zijn in eigendom. De stichting IJssellandschap beslist mee over de plannen voor een nieuwe schuur voor het vee en een tweede gebouw voor het tuinbouwbedrijf. Volgens de plannen wordt de deel helemaal het terrein van de werkgroepen. Tineke Bakker is de baas. Zij had tot 1 mei 2001 Irene als compagnon, maar Irene moest er plotseling om medische redenen mee ophouden. Inmiddels hebben Ton Boersma (veehouderij) en Jan Tijs (tuinbouw) de gelederen versterkt. Deze drie mensen werken fulltime. Tjeerd, de partner van Tineke en Ingrid de partner van Jan, werken parttime mee in het bedrijf. Soms werkt er ook een vrijwilliger fulltime mee, maar op het moment niet. Tineke is meer manager dan tuinder. Betrokkenheid van deelnemers 1

2 50 deelnemers zijn actief betrokken bij de CSA. Er zijn werkgroepen waarvan deelnemers op vrijwillige basis lid kunnen worden. Die werkgroepen lopen niet automatisch. Vooral in het begin is er veel tijd in gaan zitten om de werkgroepen aan het draaien te krijgen. De mate van zelfstandigheid van een werkgroep viel in het begin tegen. Zowel de communicatie binnen een werkgroep als tussen werkgroepen onderling liep via Tineke. Inmiddels zijn de spelregels van een werkgroep duidelijk en vangen de zittende leden een nieuwkomer op, en ook de communicatie tussen werkgroepen verloopt beter. Toch blijft er veel overleg tussen de werkgroepen en Tineke. De Klussen werkgroep bestaat uit 4 personen en is op het moment heel actief. Ze hebben net op de deel een kantoorruimte gebouwd met leemmuren. De winkelgroep bestaat uit 6 personen die redelijk zelfstanding draaien. Ze maken zelf een schema wie wanneer in de winkel staat. De inpakgroep bestaat uit 5 personen. Deze groep maakt de kisten klaar voor aflevering door de chauffeur. Er is 1 chauffeur die de kisten met groenten naar de afleverpunten brengt. De inmaakgroep bestaat uit 2 personen, en maakt bewaarproducten zoals zuurkool en augurken in. De PR groep heeft twee afdelingen: de maandelijkse nieuwsbrief wordt verzorgd door 5 personen en de feesten door 3 personen. De boerengroep bestaat uit 2 personen die op het land meewerken. De kerngroep bestaat uit 6 personen waarvan 4 uit andere werkgroepen en 2 die niet in een werkgroep zitten. Deze leden rouleren elke 2 jaar. De kerngroep is de beleidskoepel en houdt zich bezig met de voorbereiding van de begrotingsdag, de vaststelling van de prijs per oogstaandeel, de open dag, vrijwilligersverzekering etc. De kerngroep vergadert zes keer per jaar. De meerwaarde voor de actieve deelnemers is: Sociale contacten Sfeer Verbondenheid met voedsel: je weet waar je groenten vandaan komen Buitenwerk Praktische dingen Tineke probeert conflicten te voorkomen door te selecteren aan de poort (een persoon moet passen), en door vooraf duidelijk te zijn over de verwachtingen, en afspraken te maken waarop deelnemers aangesproken kunnen worden. Voor de 150 niet-actieve deelnemers is de nieuwsbrief heel belangrijk. Die wordt heel erg goed gelezen. Er is elk jaar ongeveer 20% verloop (40 mensen). De Oosterwaarde organiseert geen najaarsvergadering waarin de teeltplannen voor het nieuwe seizoen worden gepresenteerd. Het werkt niet, want eind november zijn de plannen nog niet klaar, en daarna is het te laat om de mensen bij elkaar te brengen. De presentatie van het teeltplan gebeurt, gecombineerd met de presentatie van de begroting begin mei. Er is dan geen verandering meer aan te brengen in het teeltplan. Het teeltplan loopt van mei tot mei, en de boekhoudkundige begroting van januari tot januari. In mei is het plaatje dus helemaal duidelijk. Om de begroting voor de deelnemers niet helemaal dicht te timmeren worden alternatieven geboden. Om deelname aan de vergadering in mei aantrekkelijk te maken wordt gezocht naar andere aansprekende onderwerpen zoals pensioenvorming, nieuwe investeringen of automatische incasso. Distributie Er zijn 200 deelnemers en twintig afhaalpunten: op de Oosterwaarde zelf, in Deventer en de omliggende dorpen Diepenveen en Olst. De groenten worden voor elk afhaalpunt in kisten gedaan en daar dan naartoe gereden. De afhaalpunten zijn bij deelnemers, die achter het huis een plek hebben ingericht die toegankelijk is voor andere deelnemers. De deelnemers die in de buurt wonen halen zelf de groenten uit de kisten. In de kisten zit per afhaalpunt precies genoeg, dus als er iemand te 2

3 veel meeneemt heeft een ander te weinig. De discipline van de deelnemers is over het algemeen goed maar er zijn wel eens problemen. Communicatie Op elk afhaalpunt is een prikbord waarop meelevertjes worden geprikt. Een meelevertje bevat allerlei relevante informatie: zoals aansporing tot discipline in het pakken van groenten, toelichting op dingen die niet vanzelfsprekend zijn (bijvoorbeeld: er zit zand in de sla). Elke maand komt er een nieuwsbrief uit. Tineke heeft de eindredactie om te kijken of alles klopt, maar een coördinator regelt dat de nieuwsbrief gevuld wordt. Elke maand staat er een interview in met Tineke, Ton of Jan. Het is heel belangrijk om de juiste toon te vinden. Zaken worden zoveel mogelijk positief gebracht Er wordt niet ingespeeld op schuldgevoelens. Financieel De Oosterwaarde heeft 200 deelnemers maar zou er eigenlijk 240 nodig hebben. Met name omdat er ambities zijn het bedrijf uit te breiden met een veehouderijtak, waarvoor investeringen gedaan moeten worden. Kortom, er blijft te weinig winst over. De prijs per oogstaandeel ligt hoger dan de prijs van een vergelijkbaar abonnementspakket. Ongeveer 85% van de omzet komt van de CSA, 10% van de winkel op het bedrijf en 5% overigen. De Oosterwaarde verleent de oogstaandelen het hele jaar rond. 5-10% van de groenten worden ingekocht. Dat gebeurt in de winter om het eigen assortiment aan te vullen en om deelnemers vast te houden. BD Tuinderij De Aardvlo Michel Smits en Mariëlle Dings Koningslaan 5a 3981 HD Bunnik ha tuinbouw Er is geen woonhuis bij de percelen. In 1980 hebben een groep moestuinders het initiatief genomen om een tuinderij te beginnen op een moestuincomplex. Na 5 jaar kregen ze 0,5 ha tot hun beschikking en sindsdien zijn er verschillende tuinders geweest en is de tuin uitgebreid tot 2 ha. Michel kwam in 1992 en had tot 1998 een compagnon. Michel is na het vertrek van zijn compagnon een CSA begonnen. Tot die tijd stond de aardvlo op twee markten in Utrecht en Amsterdam. Michel wilde van de Noordermarkt in Amsterdam af. Het liep als een trein maar hij werd een soort handelaar, want moest veel inkopen en dat zinde hem niet langer. Kern van CSA is voor Michel Betrokkenheid van consumenten bij het bedrijf; Open begroting. Zag hij aanvankelijk tegenop maar is hem meegevallen. Hij verwacht dat de CSA op termijn zekerheid biedt over zijn inkomen, zelfs als de prijs van biologische producten dalen. Op het moment is een oogstaandeel nog goedkoper dan een vergelijkbaar pakket in de winkel. Gemeenschapsvorming. Op de aardvlo is er een groep vrijwilligers dagelijks werkzaam, en de groep CSA deelnemers is ook een gemeenschap. Organisatie van de CSA De CSA bestaat uit een Stichting en een Vennootschap onder Firma (VOF). De stichting staat op afstand en bewaakt de continuïteit. Michel zit met zijn eenmanszaak in de VOF, en heeft een samenwerkingsovereenkomst met de stichting die hem veel vrijheden geeft. De voorwaarden zijn: 3

4 het moet een moestuin blijven, de productiemethode is Biologisch Dynamisch, en er is plaats voor vrijwilligers. Michel Smits is de baas. Er zijn vrijwilligers die elk minimaal 2 dagen per week meewerken. Er is een wachtlijst voor, en de Aardvlo stelt de eis dat ze zich voor een seizoen verbinden aan het bedrijf. In de praktijk blijven de meeste vrijwilligers langer. De vrijwilligers zijn mensen die zijn vastgelopen in het werk, burn-out etc. De Aardvlo is een vorm van arbeidstherapie voor hen. De Aardvlo wil geen zorgboerderij zijn, en biedt dus geen professionele begeleiding of therapie aan. Michel is meer manager dan tuinder. Betrokkenheid van deelnemers De Aardvlo heeft een maximum van 100 deelnemers, omdat er voor de boerenmarkt en de boerderijwinkel voldoende groenten moeten overblijven. De meeste deelnemers staan op afstand. Er is een kerngroep met 4 mensen die eens per zes weken vergadert en er is 1 financieel administrateur. De deelnemers mogen elke woensdagmiddag en eens in de maand op zaterdag op het bedrijf komen. Uit de jaarlijkse enquête blijkt dat de bijna alle deelnemers dat jaar wel eens op het bedrijf zijn geweest. Er is een werkgroep van 9 personen die wekelijks een meelevertje maakt die bij de groentepakketten wordt gestoken. De meerwaarde voor de actieve deelnemers is: Verbondenheid met voedsel: je weet waar je groenten vandaan komen Voor de deelnemers is de nieuwsbrief heel belangrijk. Die wordt heel erg goed gelezen. Er is elk jaar ongeveer 10% verloop (10 mensen). Michel staat ook op de boerenmarkt in Utrecht en heeft boerderijverkoop. Het contact met consumenten is groter bij die twee vormen van vermarkting dan bij de CSA. De Aardvlo organiseert jaarlijks een najaarsvergadering waarin de teeltplannen voor het nieuwe seizoen worden gepresenteerd. In het najaar is ook een oogstfeest. In het voorjaar wordt een voorjaarspicknick georganiseerd en wordt de begroting gepresenteerd. En er is een open dag die jaarlijks minimaal 500 bezoekers trekt (in het weekend waaraan Platform Biologica landelijk bekendheid geeft). Financieel De Aardvlo heeft 100 deelnemers en zit daarmee aan zijn taks. De CSA betekent 33% van de omzet van de aardvlo. Het is gebleken uit onderzoek naar de prijsvorming van boerderijabonnementen dat de boeren in het algemeen een te lage prijs vragen voor hun pakketten. Michel vraagt 6,6 Euro voor een pakket. De Aardvlo verleent de oogstaandelen 8 maanden per jaar. Van januari tot en met april ligt het stil. Michel kan dan bijtanken, en hij heeft in de winter nauwelijks producten want hij heeft geen kas en geen bewaarcapaciteit. 10% van de groenten worden ingekocht. Dat gebeurt in het voorjaar en in de herfst. Groentekwekerij De Nieuwe Ronde Klaas Nijhof en Wendela Zijlstra Secretaris van de vereniging Kees-Jan Kleef Leeuweriksweide LM Wageningen ,5 ha tuinbouw (waarvan 0,7 ha recentelijk verworven) 4

5 Er is geen woonhuis bij de percelen. In 1995 begon de Oude Ronde. Die ging eind 1997 ter ziele. Vanaf 1998 is de Nieuwe Ronde begonnen. In vier jaar tijd is zekerheid verkregen over de grond, de ontwikkeling van de Vereniging met daarin een Melkertbaan, en zekerheid over een inkomen voor de tuinder. Kern van CSA is voor Klaas Betrokkenheid van consumenten bij het bedrijf; Open begroting. Zelfoogst. Deelnemers oogsten zelf de groenten, desgewenst elke dag en hoeveel nodig wordt geacht. Organisatie van de CSA De CSA bestaat uit een Vereniging en een maatschap. De Vereniging bewaakt de continuïteit. De inzet is momenteel om de tuinder een norminkomen te geven zodat als Klaas ooit weg wil er een andere tuinder gevonden kan worden die het over wil nemen. Klaas wordt van de salarisverhogingen behoorlijk nerveus omdat hij de druk voelt dat inkomen waar te maken, en uit te leggen. Klaas is de baas in de tuin, maar als het gaat om zijn inkomen is het bestuur van de Vereniging de baas. Organisatie van deelnemers De Nieuwe Ronde heeft 100 deelnemers maar door de uitbreiding van de grond kan dat toegroeien naar 150. Behalve het actieve bestuur van de Vereniging, zijn er ook werkgroepen zoals de inmaakgroep (4 personen), de nieuwsbriefgroep, de feestgroep en de tuinhulpgroep (van 1 tot 6 personen). De meerwaarde voor de deelnemers is: Verbondenheid met voedsel: je weet waar je groenten vandaan komen Je hebt een groentetuin, maar hoeft er zelf niets aan te doen Kinderen kunnen er spelen, en je kunt er picknicken. Er is heel weinig verloop. De prijsverhoging van 35% was geen reden voor deelnemers om af te haken. Communicatie De nieuwsbrief is een grof medium. Op het mededelingenbord staat de actuele informatie. Elke deelnemer is regelmatig op de tuin, gemiddeld tenminste 2 keer per week om te oogsten. Financieel De Nieuwe Ronde heeft 100 deelnemers en kan naar 150 deelnemers toegroeien. Groenten die over zijn worden ondergeploegd. Alle andere vormen van afzet dan zelfoogst gaan eruit. De CSA betekent 100% van de omzet van de aardvlo. De Nieuwe Ronde vraagt 122,5 Euro per volwassene per seizoen. 61,25 Euro per kind in de leeftijd van 9 tot 12 jaar en 30,65 Euro voor kinderen van 5 tot en met 8 jaar. Kinderen tot en met 4 jaar zijn gratis. Deelnemers gaan met het hun lidmaatschap bij de Vereniging een overeenkomst aan voor een oogstaandeel. De Nieuwe Ronde verleent de oogstaandelen 8 maanden per jaar. Van januari tot en met april ligt het stil. De Zonnebloem Gerhard te Voortwis De Slingeweg 12 5

6 7115 AG Winterswijk ha groenteteelt, waarvan 2 ha tuinbouw (in opbouw). Het bedrijf produceert vleesvee (70 gve), maar ook aardappelen, graan en snijzonnebloemen Voor Gerhard is de ontwikkeling van zijn bedrijf de Zonnebloem vermengd met de ontwikkeling van de Biologische Producentenvereniging Achterhoek (BPA). De inzet van 25 boeren in de BPA is om een compleet Achterhoek assortiment te produceren en daarmee gezamenlijk de markt op te gaan. De laatste stap in de ontwikkeling is dat er een ondernemer is gevonden die de distributie voor de BPA boeren verzorgt (Distreco) en nieuwe klanten zoekt. De distributeur levert producten van de BPA boeren af bij 40 afzetpunten, zoals boerderijwinkels, natuurvoedingswinkels, groentespeciaalzaken, boeren markten en kleine supermarkten. Kern van CSA is voor Gerhard Consumenten verbinden zich aan bedrijven die het Achterhoek product voortbrengen. Consumenten krijgen de ruimte om te genieten van de plek en om te recreëren op en rond de boerderij. Inkomenszekerheid voor de boeren Opvallend is dat de boeren tot nu toe onder elkaar samenwerken in de richting van een afzetorganisatie, maar dat de consumenten in de ontwikkeling geen rol spelen. Zaken die voor de Oosterwaarde tot de kern van CSA behoren zoals gedeeld oogstrisico, open begroting en gezamenlijke oordeelsvorming tussen boer en consument, komen in dit verhaal (nog) niet voor. De boeren leggen onderling hun economie wel open. Volgens Gerhard is de prijs van biologische producten wel uit te leggen aan consumenten, zonder een open begroting. Profilering De BPA boeren profileren zowel hun eigen bedrijf als ook de bedrijven van collega boeren. Distributie De Zonnebloem heeft 130 deelnemers die vleespakketten afnemen en er is een boerderijwinkel, waarin ook groentepakketten worden aangeboden. Communicatie Het gaat erom het Achterhoekproduct aan de man te brengen, met het verhaal van de regio en het verhaal van de bedrijven in de regio. De Ottermeerhoeve Yvonne van der Pluym en Frans Termorshuizen Hopmeerweg PX Wouwse Plantage De Ottermeerhoeve is een 19 hectare grote boerderij, gelegen in een oud beekdal landschap nabij Roosendaal (Br). De terreinen sluiten direct aan de Belgische grens. Langs de boerderij lopen de Grande Randonnee (grenslandroute), en diverse fietsroutes. De Ottermeerhoeve is een landgoed in wording. Rond 1900 was het terrein een onderdeel van een uitgestrekt glooiend landschap met bos, heide, een riviertje en vennen. Dit is ontgonnen ten behoeve van intensieve veeteelt. De initiatiefnemers brengen de natuur terug, door 12 ha bos aan te leggen, twee poelen en een grot ven te graven, en door beukenlanen, eikenlanen en bloemrijke 6

7 randen aan te leggen. Stichting Brabants Landschap ondersteunt deze natuurontwikkeling en is mede ontwerper van het terrein. De Ottermeerhoeve biedt de consument de volgende producten en diensten: Een groente en fruit abonnement (er is 4,5ha tuinbouw in kassen en tunnels voorzien) Kamperen op de natuurcamping Paardrijden Wandelen, zwemmen en uitrusten op het landgoed Meewerken op het land Handreikingen aan mensen met hulpvragen (geen zorgboerderij, maar trainingsvorm) Frans ziet deze producten en diensten als een totaalconcept en vat deze samen als respireren (uitrusten) en inspireren. Organisatie van de CSA De Ottermeerhoeve combineert een Vennootschap Onder Firma (VOF) en een Stichting Vrienden van de Ottermeerhoeve. Frans heeft ervaring als tuinder en exporteur van lelies naar Japan. Hij experimenteerde met effectieve micro-organismen en haalde daar goede resultaten mee. Ook ervoer hij dat hij zijn mooie producten niet kwijt kon raken. Door in direct contact te komen met de consument hoopt hij de cirkel te sluiten: vraag en aanbod op elkaar afgestemd en het geheel economisch haalbaar (iedereen blij). Om dat te bereiken moet de consument als het ware met hem meelopen in de tuin. De gezamenlijkheid is voor hem een drijvende kracht. De Ottermeerhoeve moet zo uitnodigend worden dat de mensen ernaar toe komen. Organisatie van deelnemers Consumenten wordt de mogelijkheid geboden om actief mee te denken en te werken aan het beleid en de uitvoering van de Ottermeerhoeve. Er is een oogstkring, natuurkring, bouwkring en campingkring. Consumenten kunnen hun betrokkenheid ook tot uitdrukking brengen door financieel te participeren. Er is een kampeerkaart/certificaat in de vorm van een obligatielening met een hoofdsom van!447, met een looptijd van acht jaar dat recht geeft op 30 kampeerdagen, de rente van 3,33% per jaar wordt uitbetaald in een kampeerdag per jaar. Frans maakt afspraken met de betrokkenen: wat komen ze doen, hoe lang en evalueert de inzet tussentijds en achteraf. Frans ziet zichzelf niet als tuinder maar als manager van het hele plan en als begeleider van mensen die komen. Hij hoopt een ondernemende wederwerkers (o.a. een tuinder) aan te trekken om delen van het plan invulling te geven. Tuinderij De Oude Muur Arend Joosten Arnhemsestraatweg 14a 6953 AX Dieren ,6 ha tuinbouw op een landgoed achter een muur. Arend is 2,5 jaar bezig, en zoekt de vernieuwing in de teeltmethode. Hij keert de grond niet maar teelt met mulch, en hij ent het bronwater 3 keer per jaar met Effectieve Micro-organismen. Hij produceert groenten voor de versmarkt en levert naar eigen zeggen in verband met de grondsoort (zand) geen bewaarkwaliteit. 7

8 Arend heeft nog geen zekerheid over continuïteit in het gebruik van de grond, en hij heeft geen kerngroep meer om zich heen. Hem ontbreekt de energie om eraan te trekken, nadat de begeleiding door Leidy Breet is weggevallen. Arend is aangesloten bij de BPA, en heeft zijn teeltplan met andere BPA boeren afgestemd. Voor zijn 145 pakketten koopt hij het hele jaar door aanvullend producten in. Van de 1,6 ha kan hij niet leven. Coen de Gr aaf Bark EJ Wieringerwerf tel mail Koen is een consument die een consumentenkring van 6 personen vertegenwoordigt, op zoek naar een biologische boer die voor hun produceert. Een boer in de buurt heeft slechte ervaringen met een abonnementensysteem. Op 6 april organiseert hij een bijeenkomst in het gebied, waarvoor alle biologische boeren in de omtrek zijn uitgenodigd. Andere initiatieven Biologische Tuinderij Rafelder Angela Pruijs, Hans Bals en vrijwilliger Leidy Breet Driekoningenweg 1B 7075 DX Etten (GLD) ,8 ha tuinbouw In 2001 is er begonnen met Groene Guldens. Het houdt in dat klanten zich verbinden aan het bedrijf door een bedrag over te maken op de Groene Guldens rekening van het bedrijf. Zodra het geld binnen is kunnen ze dat saldo plus een opslag van 2% (rente) gaan opmaken door uitgaven te doen. De uitgaven worden in mindering gebracht op het openstaande saldo, totdat de nul is bereikt. Dat gebeurt schriftelijk middels een klantregistratiekaart. De klant tekent voor elke uitgave. Zowel het bedrag dat de klant wenst in te leggen als de termijn waarop het saldo uitgegeven mag worden zijn niet beperkt. Groene Guldensklanten hebben elke maand recht op een speciale aanbieding. Gerard Broekman Zorgboerderij De Bossewaard Ossenwaard PG Cothen Gerard Broekman heeft een variant op de groene Guldens die hij Groene Euros noemt. Aan het begin van het jaar 9tot 1 maart) koopt de consument 50 of 100 Groene Euros. Dat bedrag mag de consument in de loop van het seizoen besteden. Elk besteed bedrag wordt op een lijst bijgehouden. De consument controleert en tekent voor akkoord op een contractje. Pergola Associatie De Groote Ark Dette van der Molen Toppingasweg XE Oudeschip (gr)

9 Had een bloemen Pergola, is verhuisd naar Groningen en begint daar opnieuw. 9