Maastricht-Belvédère. discovery. (fig. lithostratigrafische

Transcriptie

1 Cranium, jrg. 6, Neushoornvondst Thijs 2 no. 33 MaastrichtBelvédère Kolfschot Summary The sand fossils donta tively. MaastrichtBelvédère gravelpit remas (site Dicerorhus Many Very Milkmolars E) species from fossils dcovery found are are Early from rhoceros material. and gravels sands terrace on respec top hemitoechus. D. a Coelo from Weichselian Early skeleton complete and Saalian relation with paleolithic Inleidg localities yield lowermost record a have pit, top richest one exposed from datg hemitoechus spectaular same levels, collected are section gravels. Differt Nerlands. antiqat upperpart and artefacts. opbouw geologche Belvédère. grd löss t noordwest 1), één plaats donta vooral riaal 1909; In lithostratigrafche (III In tot eheid n III behord worn tot vijf eh VII), (fig. grove artefact, re jar ze zeer vorm er zoogrfossiel fossiel verschill Bovdi gevonn. verzameld. rest kom eves ehe lithostratigrafche n. E el ceerd (ROEBROEKS SCHOTEN, 1985; DENBERGHE, al, 1987; al., al., reeds 1985; gepubli VAN KOLF 1985; VAN 1985; VANDENBERGE, zal e.a.) et ROEBROEKS, et (ROEBROEKS, resultat bnkort et verschijn druk; VAN KOLFSCHOTEN, druk). Onr r verzameld hoornrest hoorn. E melijk zoogrfossiel niet eerr el bevn laatse sld afkomstig fossiel steppeushoorn ja neus goem zich neus stamt na Dicerorhus hemitoechus. In dit gegev stratigrafche houd, wordt artikel gevolgd door beknopt e eh neushoornmateriaal veau's. e overzicht ontslot hun overzicht litho fauna verschill nifig. 1: Liggg Belvédère. verschill onrvereld grn Caberg onrzoek al activiteit, 2). drukwekk gebied worn, mate geologch Dit niveau's laatste maar afzettg Pletoce ontslot opgeleverd. mselijke wordt onrzocht. verschill bekd e.a.) "nieuw" 1980 Coelo lang 1925; archeologch, velerlei op sultat jar paleontologch heeft neushoorn reeds Sds grondig voorkom Het (fig. neushoornvd CREMERS, laatste gevonn. zeer Maastricht rijkste antiqat (RUTTEN, stad Nerland. fossiel geleg Belvédère, Maastricht zan midnterras

2 34 verschill stratigrafche niveau's zoogrfossiel aangetrf. E aantal ze fossiel samgevat fauntche eh (Fauna's 15) als zodanig beschrev (VAN KOLFSCHOTEN, 1985; VAN KOLFSCHOTEN, druk). Fauna 1 wordt door vertegwoordigd kiesfragmt bosolifant Elephas antiquus volgs CREMERS (1926) bas onrste grdige pakket af afzettg samgevat. ze afzettg worn geïnterpreteerd als gevormd door e verwilrd riviersysteem onr kou klimaatsomstandigh. Eheid IV bestaat fijne sedimt (klei, leem grdhoun zann) aan top zandigkleiige afzettg plaatselijk kalktuf. ze sedimt onr warmere omstandigh afgezet, waarschijnlijk door e meanrd riviersysteem. Eheid V bestaat fijne komstig. door HABETS (1887) goem nijlpaardfossiel kunn mogelijk zann verplaatste löss, eheid VI voornamelijk omgewerkte löss eheid VII omvat typche löss koudste perio ( Pliglaciaal) laatste ijstijd, Weichseli. positie verschill lithologche (sub)eh t opzichte elkaar vrij getailleerd beschrev afgebeeld Cranium 5, nr.1 artikel DE WAR RIMONT GROENENDIJK (1988). zelf stratigrafche nivo afkomstig. samstellg Fauna's 24 wordt weergegev tabel 1. Fauna 5 bestaat volg soort: Nyctea scandiaca, Talpa europaea, Spermophilus (Urocitellus) cf. undulatus, Cricetulus migratorius, Dicrostonyx torquatus, Arvicola terrestr, Microtus gregal, Microtus oeconomus, Mammuthus primigius, Equus sp., Coelodonta antiqat, Cervus elaphus, Rangifer tarandus, Cervidae t. (groot hert) zoogrfauna s Bos primigius/ Bon prcus. Zoals figuur 2 aangegev, er fig. 2: stratigrafche positie fauna niveau s.

3 verschill fauna's hebb e zeer neushoornfossiel elop ourdom (fig. 3). ourdom Fauna 1 zeer moeilijk te bepal. stratigrafche herkomst e betrek Omdat nijlpaard tijns Holstei niet voorkwam N.W. Europa wel bekd jongste el "Cromeri complex" zou mogelijk voorkom kelijk groot aantal neushoornrest, aanwezig collecties Natuurhtorch Museum te Maastricht Rijksmuseum voor Geologie Meralogie te nijlpaard Hippopotamus spec. kunn Le, onbekd. ze stukk staan wijz op e Fauna 1. laat Cromeri ourdom geregtreerd onr nam Caberg, Waal, Bosscherveld (bei s Fauna's 24 verschill, geologch gezi, waarschijnlijk niet qua ourdom. fauna's reflecter e klimatologche omslag e kou glaciale fase naar e warme terglaciale fase. warme fase wordt gecorreleerd Hoogeve Interstadiaal beg Saali. absolute ourdom nivo waar Fauna 4 afkomstig, behulp rmolumesctie daterg bepaald op druk). jaar (ROEBROEKS, Fauna 5 e echte todra fauna, gebaseerd op geologche context op fauntche archeologche dicaties, beg laatste ijstijd, Weichseli, wordt geplaatst. maakt el complex s t noorn west huidige Belvédère) Belvédère zonr toevoegg getailleer stratigrafche gegevs. Van e aantal stukk herkomst bepaal mate zekerheid te herle. Zo ligt Natuur Htorch Museum te Maastricht e stuk bovkaak e neushoorn drie kiez dat geheel verkit grgrdige afzettg (fig. 4). Dit duidt erop dat stuk waarschijnlijk eheid III afkomstig. E kies e neushoorn grotels gebed e lössconcretie komt zeer waarschijnlijk eheid VI. Sds 1980 archeologche onrzoek Belvédère start gg, paleontologche vondst zeer grondig gedocumteerd. Met name her J.P. Warrimont K. Grodijk hebb aandacht geschonk aan regtratie vondst getailleer beschrijvg herkomst. Daardoor vondst afgelop jar goed te pass. Zo wet we dat onr sektie, aan top eheid lila bas eheid VI E neushoornfossiel voorkom terwijl tuss geleg afzettg, eh IVB IVC, rest steppeushoorn gevonn. Coelodonta antiqat ( neushoorn) Fauna 2: zoogrfossiel Fauna II, clusief neushoornrest, eheid IIIA kom bovste el grdige afzettg. In zomer 1984 vond amateurverzamelaar dhr. R. Schönlau, Maastricht, top grd rest e neushoornschel. fig. 3: Chronostratigrafchekolom lg Midn LaatPletoce, klimaatscurve stratigrafche posities verschill fauna s.

4 36 dat aan rest betreft. hoorn kiez se verbe geheel Het neustussschot Sdsdi toont los kele nog neushoorn neus grd gevonn. Het skelet el e blootgelegd woest. gg door DE graafmaches door was voor e vondstomstandigh rest ver ber beschrev voerig WARRIMONT voor el GROENENDIJK (1988). Fauna 5: Tijns artefact opgravg waaronr g bovkaakskiez e Site J slecht E zoogrfossiel schelfragmt lks (M3 neushoorn (eheid neushoorn naast gebor twee rechts) kele kiesfragmt zeer opgeleverd. Dicerorhus hemitoechus ( hoorn) sche jar Nerland ongetwijfeld peushoorn (fig. 6). Grodijk bott bleek, fig. 4: spectaculaire meest vondst afkomstig Bovkaakskiez Belvédère. (Coll. In skelet mei war afgelop step 1987 vond K. kiez, e (M1M2M3 xt.) Natuur paleontologi Htorch M2 schel: o.a. vele scapula, komplete IV, phalang neushoorn. straal Coelodonta antiqat ulnare, 3 ( niet Mc radius; III, le pha 3e phalange; femur, patella, cuboïd, neïform, mediale cuneïform, fragm wervels; humerus, lks): naviculare, ste Museum Maastricht) meer ulna, piform, rechter achterpoot: later zoals herkbare magnum; phalange, atarsus xt., (rechts astragalus, M3 fragmt; lker voorpoot: 2e P2 nasalia; rechter voorpoot: voorpoot 7): moeilijk m 11 ribb: onrl volg s.; wervels: lange, Fauna 3c: E Ml unciform steppeus bewaard geblev: geeltelijk onrkaakskiez: t bovkaakskiez (fig. P2, skelet geheel heeft Van (fig. 5). VIA) geconserveer site ook sesamoïd le Maastricht cu III, atarsus betjes, phalange afgebeeld), tibia, laterale 2 2 twee eer vier pha

5 lker 37 fig. 5: Dicerorhus hemitoechus: a. DP2 s.; b. DP3 s.; c. Coelodontaantiqat: M3 xt. (: VAN KOLFSCHOTEN, 1985). lang 1 r phalange; achterpoot (fig. 8): femur, patella, neïform, mediale cuneïform, atarsus II, III IV, 4 sesamoïd betjes, 2 eerste tibia, fibula, calcaneum, astragalus, navi phalang, 2 twee phalang 2 r culare, phalang. cuboïd, laterale cuneïform, midlste cu

6 38 fig. 6: Dicerorhus hemitoechus: skeletonrl lker rechter achterpoot MaastrichtBelvédère. Het botmateriaal els zeer goed els door plaatselijke ontkalkg door verwoestg door zeer graafmache slecht niet bewaard geblev. epiphyse elkaar vergroeid. Hier blijkt dat neushoorn volwass was to hij stierf. kiez verton e aantal kmerk achterste kiez (M3) al voor e el afgeslet. Bij alle bott diaphyse m meer typch voor gebitselemt Dicerorhus hemitoechus:

7 39 fig. 7: Dicerorhus hemitoechus: a: zs leerachtige mate zoals kiez heeft bij bij alle kiez xt.; b: P2 s.; igs e echter structuur, dat P2M3 rechter M2 M2 Dicerorhus femur, tibia neus s. M3 lgte 325 hoogte lgte e dat n etruscus e e calcaneum medifossette zonrg hoorn voorkomt; M1 niet c: D. etruscus Westerhov. 408 mm., mm. 100 to mm. Westerhov dui lijk kleer. niet geslot; bkant ectolo, afg meer geeft voor hemitoechus D. gol GUÉRIN mat gebitselemt op aanwezigheid voor hoeheid grote kiez cemt neushoorn. hebb steppeushoorn cemt. aanwezig kmerkd Kiez normaliter m gemesamge verbran sites, artefact, ( tomalige kleurst gebruikte) E gevonn. vuurst belan artefact, vuurst als zoogrrest gezi oker waarschijnlijk aantal behulp rmolumesctie absoluut gedateerd. Op sites aantal e r r cemt. verschill ro houtskool, 4 duizn waar Naast gevonn. ms niveau geconctreerd vdplaats. Opvalld chronostratigrafch grijkste verschill Europese Fauna noemer afkomstig eheid IVC (fig. 2). Dit vall m onr zoogrfossiel schappelijke voor vat, kiez sam (1980) igszs hemitoechus: Dicerorhus e dat karaktertiek vd oppervlak Fauna 4: bovkaakskiez, vertoont artefact gevonn; rest jonge directe relatie al elhert, jonge reeën neushoorns. P4 vonn n Dicerorhus hemitoechus ge Vogelzang (VAN KOLFSCHOTEN, zelf veer als afg hier beschrev neushoorn. astragalus vonn heeft ongeveer astragali te heeft P4 onge Vogelzang te afg ge Rh als MaastrichtBelvédère. grotere afg overige grotels steppeushoorn dan ber Bij niet goed vergaan druk melkkiez dun . kies, door geblev. aanwezig, voorzover kies sterke ont herkbaar. goed opgravg Eén bewaard materiaal, kaaksmelkkiez borg. melkkiez voornamelijk fragmt Het kalkg steppeushoorn, zelf skeletonrl hebb e 1981) Het Rhe site acht DP3 sedimt hebb C twee bov kiesfragmt (fig. 5), igszs zoals ge door vervormd. gebruikelijk zeer

8 Ook opgravg site G heeft relatief neushoornmateriaal opgeleverd, onr anre e fraaie complete melkkies bovkaak. Daarbij kiesfragmt e jong dividu, maar ook e ver afgeslet onrkaakskies (ml/m2) e our volwass r. Vorig jaar op site M e bovkaakskies e volwass steppeushoorn gevonn toekomst zal ongetwijfeld nog meer materiaal volg. Of ms actief op neushoorn heeft gejaagd karkass do r naar oevers rivier heeft gebracht, niet na te Wel gaan. duilijk dat zo'n jaar gel steppeushoorns grote getal ons land voorkwam dat ms r, levd dood, niet ongemoeid heeft gelat. fig. 8: Vooraanzicht lker achterpoot Dicerorhus hemitoechus MaastrichtBelvédère.

9 * t 41 FAUNAS 2 2A 3A 3B 3C 3 4 Eraceus cf. davldl t Talpa europaea Sorex araneus, Sorex mucua 1 Neomys fous 0, Crocidura sp. 1 * Sorlcldae t. t 1 Ochocona pusllla, Eliomys querclnus < Speraophllus undulatus Siclsta subtilus ( Cricecus cricecus praeglaclalls 0, Leramus Ie mmus» Clethrloaomys sp. 1 Clechrlonomys glareolus. Arvlcola sp. > 1 Arvlcola cerrescr ssp. A, Pityays subterraneus 1 * 0 MicroCus gregai, Mlcrotua oecoaomus t Microtus agrest 1 Mlcrotus arval t. Microtus arval and/or Klcrocus agrescls, Apomus sylvacicus Aporaus maastrichtls, Huscela nival 0 t Elephas anciquus 1 Kaamuthus primigius c) Equus sp. (robust type) Dicerorhus hemitoechus Coelodonta antiqatls 0 1 Cervus elaphus 1 Kegaloceros giganteus Capreolus capreolus * Bovldae tnt. Tabel 1: samstellg fauna s 2, 2A, 3A, 3B, 3C, 3 4 afkomstig MaastrichtBelvédère. (0 = termatie cf. aff.) LITERATUUR CREMERS, J., 1925: Belvédère ( meest teressante plek Nerland). Natuurht. Maandbl. 14, p CREMERS, J., 1926: Verslag maanlijksche vergarg wosdag 5 mei Natuurht. Maandbl. 15 (5), p GUÉRIN, C., 1980: Les Rhocerotidae (Mammalia, Persodactyla) Miocène supérieur au Plétoce termal Europe occtale. Comparaon avec les espèces actuelles. Thèse Doctorat d'etat et Scices Univ. Lyon I, Doe. Lab. Géol. Lyon, no. 79, 3 fase., 1185 p., 115 fig., 161 tabl., 21 pl.

10 24 ± _ ks rechts acarpus III 1 ks f L ± 470 DT dia. DT dt. 135 L 200 DT prox dt prox hoogte tr.m. 8.0 DT dia.tr.m L 365 t ibia 365 dia DT max dt. 57 DT art. dt prox. 123 DT dia dia DT dt. ± 100 astragalus 84 H DT 74 DT max. dt 90. DT art. dt art. dt DL 60 ulna rechts rechts* t. 57 DT art.prox. ± 72 calcaneum H prox. el DT dt 40.5 max dt. 57 el DT prox DT m. post DT max dia. DT dia u lnare lks rechts naviculare L H DT 49 H 55 cuboid L art.prox lunare rechts H H voorzij art L 67 1 > 42 H 50 H anat. 46 laterale H cuneiform L magnum 1 ks L 96 midlste cuneiform 19 H.5 L H 67 H sus.artic. 65 cuneiform L mediale DT scaphoid 1 ks 1 art.prox. 53 atarsus lks II 1 ks 111 lks IV rechts III rechts IV DT prox prox DT dia DT max. dt DT art. dt dt. Tabel 2: Afg ( mm) verschill skeletonrl Dicerorhus hemitoechus MaastrichtBelvédère. art.=articulatievlak; =anteroposterieureafg; t=anteroposterieure afg aan terne zij; dia=diaphyse; dt.=dtaal; DL=afstand tuss twee richels articulatievlak; DT=transversale breedte; H=hoogte; L=lgte; l=breedte; max.=maximaal; prox.=proximaal; tr.=trochanter; *=twee dividu.

11 p. Med. 62, Loess Cranium, Med. 43 HABETS, J., 1887: Oudh gevonn bij bouw fort Willem te Maastricht. Maasgouw 9, p KOLFSCHOTEN, T.,, 1981: On Holsteian (?) and Saalian mammal fauna from icepushed ridge near Rh (The Nerlands). Med. Rijks Geol. Dt, 35, 2/7, p KOLFSCHOTEN, T., 1985: The Middle Pletoce (Saalian) and Late Pletoce (Weichselian) mammal faunas from MaastrichtBelvédère, Sourn Limburg, Nerlands). Med. Rijks Geol. Dt, 391, KOLFSCHOTEN, T., druk: The evolution mammal fauna Nerlands and middle Rhe area (Western Germany) durg late Middle Pletoce. Rijks Geol. Dt. RUTTEN, L.M.R., 1909: Die diluvial Saugetiere r Nierlan. Ds. Utrecht. ROEBROEKS, J.W.M., 1985: Archaeological research at MaastrichtBelvédère pit; a review. Med. Rijks Geol. Dt N.S., p ROEBROEKS, W., T. VAN KOLFSCHOTEN, T. MEIJER, E. MEIJS, H.J. MÜCHER, 1983: r mittelpalüolit hche Fundplatz MaastrichtBelvédère (SüdLimburg, Nierlan). Arch. Korrbl. 13, 18. ROEBROEKS, J.W.M., druk: From fd scatters to early Homonid behaviour: A study middle Palaeolithic Riversi settlemts at MaastrichtBelvédère (The Nerlands). Analecta Praehtorica Le sia. VANDENBERGHE, J., H.J. MÜCHER, W. ROEBROEKS D. GEMKE, 1985: Lithostratigraphy and palaeovironmt pletoce posits at MaastrichtBelvédère, Sourn Limburg, Nerlands. Rijks Geol. Dt N.S. 39, p VANDENBERGHE, J., W. ROEBROEKS, T. VAN KOLFSCHOTEN, H. MÜCHER, T. MEIJER, 1987: Sedimtary processes, periglacial activity and stratigraphy loess and fluvial posits at MaastrichtBelvédère (The Nerlands). and Periglacial Phoma (Pésci M. & H.M. Frch eds.) 51 Akadémiai Kiadé, Budapest. WARRIMONT, J.P. DE K. GROENENDIJK, 1988: vondst e steppeushoorn ( Dice rhus hemitoechus) Belvédère te Maastricht. 5, 1, p adres auteur: dr. Thijs Kolfschot Instituut voor Aardwetschapp Budapestlaan TA Utrecht