Ik wou dat ik kon lezen!

Transcriptie

1 kunst & cultuur Leesplezier in het Kinderboekenmuseum Ik wou dat ik kon lezen! Dat je niet vroeg genoeg met (voor)lezen kunt beginnen, is inmiddels onomstotelijk bewezen. Zelfs de kleuters van De Strandwacht, een basisschool voor speciaal onderwijs, zijn daarvan al overtuigd. Haas leest Kikker voor. En wat gebeurt er als je heel veel leest?, vraagt de museumdocent. Dan word je wijzer, zegt de een. Ja, dan word je hééééél slim, roepen de anderen in koor. De groep is op bezoek bij het Kinderboekenmuseum in Den Haag en volgt het programma Blij, boos, bang met Kikker waarin de wereldberoemd geworden dierfiguren van Max Velthuijs centraal staan. Melissa de Vreede is specialist cultuureducatie bij het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) en netwerklid van HJK Het Kinderboekenmuseum heeft voor jonge kinderen een aantal presentaties en programma s waarvan niet alleen scholen, maar ook de buitenschoolse opvang en ouders, grootouders, oppassers en vooral peuters en kleuters kunnen profiteren. Het Kinderboekenmuseum begon in 1994 als een van de allereerste musea voor de jeugd, vertelt Anouk van Dijk, die als coördinator educatie werkzaam is bij het museum. Er was toen een interactieve kindertentoonstelling voor kinderen in de basisschoolleeftijd. Na een grootschalige renovatie heropenden we in 2010 met de vaste tentoonstellingen Papiria voor kinderen vanaf 7 jaar en Kikker, de voorloper van de huidige Kikker-expositie. We brachten ook diverse tijdelijke tentoonstellingen en in 2013 breidden we uit met de vaste tentoonstelling ABC met de dieren mee. Aan de hand van allerlei bekende dieren, zoals Dikkie Dik, nijntje, Elmer, Kleine IJsbeer en Rupsje Nooitgenoeg, leren kinderen spelenderwijs de letters van het alfabet kennen. Het gaat ons er daarbij vooral om dat kinderen worden geprikkeld om verhalen te bedenken. Ik wil graag dat ze met nieuwe verhalen weer naar buiten gaan. Gezien de grote belangstelling voor de tentoonstellingen voor de allerjongsten, besloot het museum de succesvolle Kikker-expositie uit te bouwen en te verplaatsen naar de tweede verdieping, naast ABC met de dieren mee. Het museum beheert het archief van Max Velthuijs, en hoewel de originele tekeningen te kwetsbaar zijn om te gebruiken in een tentoonstelling voor kleuters, alle afbeeldingen en teksten in de tentoonstelling werden er direct aan ontleend en zijn dus voor iedereen herkenbaar. Bij de presentaties voor kinderen streeft het museum ernaar dat je als het ware het prentenboek instapt. Van Dijk zegt daarover: We bedenken: wat hebben we in onze collectie, wat wordt veel gelezen en hoe kunnen we de figuren het beste presenteren? We gaan altijd uit van de hoofdrolspelers en hun belangrijkste eigenschappen. In dit geval zijn dat natuurlijk Kikker zelf, Rat die goed kan klussen, Varken die graag taarten bakt en Haas die vaak verstandig is. Dan gaan we bedenken hoe we de presentatie zo levendig mogelijk kunnen maken. Het moet speels en tactiel zijn. Kinderen moeten van alles kunnen doen en ervaren. En de tentoonstelling moet de fantasie prikkelen. Verhalen uitlokken. De tentoonstelling moet de fantasie prikkelen en verhalen uitlokken Bekende figuren Voor de gecombineerde groep 1 en 2 van basisschool De Strandwacht zijn Kikker en zijn vrienden bekende maatjes. De kinderen kunnen niet wachten met antwoord geven op de vragen die de museumdocent hen aan de hand van een serie afbeeldingen stelt. Wie zien we hier zitten onder de appelboom? Varkentje! En wat kan die heel goed? Appeltaart bakken! En is er iets speciaals met dit tweetal aan de hand? Ook dat is bekend: Kikker en Eend zijn verliefd. Maar het antwoord op het laatste plaatje moeten de leerlingen 16 HJK mei 2018

2 Foto s: Sarah Dona Kinderen zoeken naar schatten in de heuvels schuldig blijven. Ze hebben geen idee wie hier is geportretteerd. Een professor?, opperen er een paar. Een dokter?, vraagt een jongetje. Een buschauffeur misschien?, gokt een ander. Het blijkt Max Velthuijs zelf te zijn, de bedenker en maker van alle Kikkerverhalen en -taferelen. Zelf vissen en taart bakken Na dit groepsgesprek is het tijd om zelf op ontdekkingstocht te gaan. Overal valt iets te beleven. In de keuken kun je taart bakken met Varkentje. Dat spreekt een aantal kinderen aan: De taart is klaar. Wil je een stukje? Hij is nog warm!, klinkt het opgewekt vanuit het raam. In de heuvel ernaast liggen schatten verborgen. Het zijn allemaal objecten die in de verhalen van Kikker voorkomen, zoals een beker, een garde, een fles en een zoutvat. Wie Rat een handje wil helpen met het maken van een bank, kan de zaag hanteren of een kleur kiezen om het bankje mee te schilderen. Maar het meest populair is het bootje van waaruit je vissen kunt vangen. Voor de kinderen van groep 1 en 2 is het op zichzelf al spannend om naar de vissen te hengelen. Wanneer groep 3 de presentatie bezoekt, zit er nog een vervolg aan deze activiteit. Alle vissen zijn voorzien van een letter. Met drie vissen kunnen de kinderen dus drieletterwoorden maken, zoals sok of vis. Daar vlakbij bevindt zich de poppenkast met alle Kikkerfiguren. Die nodigt natuurlijk uit om zelf verhalen te verzinnen. Daarna kun je op de trampoline een gat in de lucht springen van blijdschap, net als Kikker toen hij erachter kwam dat hij verliefd was. Blij zijn en blij worden Wanneer de kinderen de mogelijkheden van de expositie hebben verkend, worden ze weer bij elkaar geroepen. De museumdocent richt nu op een creatieve wijze de aandacht van de kleuters op verschillende emoties bij de dieren en ook bij henzelf. Om beurten mogen de kinderen op een knop drukken, waardoor een rad gaat draaien. Zodra het rad stilstaat, verschijnt er een tekening uit een van de Kikkerverhalen. Wat is hier aan de hand?, vraagt de museumdocent. Hoe kijken ze? Blij!, roepen de kleuters. Maar waarom zijn ze zo blij?, vraagt de museumdocent door. Het antwoord blijkt uit de tekst die bij de afbeelding staat. De dieren hebben net besloten om tikkertje te spelen. Dat vinden ze een goed idee. Daarom zijn ze zo blij. De opdracht om zelf te proberen blij te kijken, is voor de kleuters een makkie. Er verschijnen brede grijnzen op de gezichten. Ook het antwoord op de vraag wanneer ze zelf heel blij zijn, laat niet lang op zich wachten. Nu!, zeggen er een paar. Wanneer ik weer thuis ben, antwoordt een jongetje met een enigszins beteuterd gezicht. Maar even later knapt hij weer helemaal op als hij zijn klasgenoten mag vertellen over het moment dat hij s nachts erg bang was, omdat hij vreemde geluiden hoorde. Hij had naar het toilet gemoeten en dacht dat het gepiep onder zijn bed vandaan kwam. Van angst rende hij naar de woonkamer en daar bleek dat de kachel het lawaai produceerde waarvan hij zo geschrokken was. Zijn eigen verhaal stond even centraal en kreeg alle aandacht. Je bent jezelf Emoties spelen in de verhalen van Kikker een belangrijke rol, zegt Van Dijk. En ook in het onderwijs voor deze leeftijdscategorie komen ze vaak aan de orde. Hoe voel je jezelf ten opzichte van de ander? Emoties uitbeelden. Dat sluit dus goed aan. Bij groep 3 gaan we daarin nog een stapje verder dan bij groep 1/2. Het verhaal Kikker is kikker levert daarvoor een prachtig uitgangspunt. Kikker ontdekt in het verhaal dat zijn vrienden dingen kunnen die hij niet kan. Eend kan >> HJK mei

3 Vissen vangen met een hengel: op de vissen staan letters! vliegen, Varkentje kan bakken en Haas kan lezen. Kikker wordt daar verdrietig van, maar Haas maakt hem duidelijk dat ook hij iets kan wat de anderen niet kunnen, namelijk springen. Zo ontstaat er een gesprek over dingen die je wel of niet goed kan. En dat dat helemaal niet erg is, omdat iedereen wel íets goed kan. Huilen van ontroering Ook het thema Verliefd zijn komt aan de orde. Op de vraag wie van de kinderen verliefd is, blijft het even stil. Maar dan bedenkt een aantal leerlingen zich. Ja, op mijn moeder, bekennen twee kleuters. Een ander blijkt erg verliefd op zijn tante te zijn. Ook de emotie verdrietig zijn roept herkenning op. Iedereen heeft weleens gehuild. Maar dat je zou kunnen huilen van blijdschap of ontroering, zoals Kikker doet wanneer hij vioolmuziek hoort, vinden de kleuters heel vreemd. Wie gaat er nou huilen als hij niet verdrietig is? De meester van de groep brengt uitkomst. Hij vertelt dat hij altijd moet huilen als hij een bepaald soort muziek hoort. En dat dat komt omdat hij het zo mooi vindt en niet omdat hij verdrietig is. De kinderen moeten het nu wel geloven. Het is tenslotte de meester die het vertelt, maar ze blijven heel verbaasd kijken. Lezen loont Het voorlezen van kinderboeken draagt bij aan de sociale vaardigheden van kinderen, zo blijkt uit diverse onderzoeken die door Stichting Lezen (2017) zijn geanalyseerd, al is het lastig hiervoor spijkerharde bewijzen te vinden. Verhalen uit kinderboeken gaan vaak over misverstanden, over vermomde of verstopte personages, over verrassingen en dergelijke. Soms weet de lezer iets 18 HJK mei 2018

4 daarna wordt voortgezet, dus neemt de taalvaardigheid in rap tempo toe. En zo lopen kinderen die niet worden voorgelezen een achterstand op. wat de personages nog niet weten. Zo komt een kind erachter dat mensen opvattingen kunnen hebben die niet per definitie met de werkelijkheid overeenkomen. Die zogeheten foutieve aannames leiden vaak tot gesprekken over dit thema. En zo n gesprek met een volwassene, of dat nu de ouder is of een leerkracht, zorgt voor reflectie en verdieping. Interactie loont dus, zo constateerde Mol (2010) in haar proefschrift. Kleuters die vragen krijgen over afbeeldingen, karakters en gebeurtenissen in het verhaal vergroten bovendien hun woordenschat en taalvaardigheid. En hoe vroeger je ermee begint, des te beter. Wanneer baby s worden voorgelezen, hebben zij op een leeftijd van vijftien maanden al een voorsprong in taalontwikkeling op hun leeftijdgenoten, zo blijkt uit onderzoek van Van den Berg en Bus (2015). Verondersteld mag worden dat het voorlezen Graag lezen Vanzelfsprekend hopen de medewerkers van het Kinderboekenmuseum dat hun inspanningen ertoe leiden dat kinderen, zowel op school als bij de kinderopvang en thuis, aan het lezen worden gezet. Niet alleen omdat het nuttig en nodig is, maar ook omdat je er zoveel plezier aan kunt beleven. Het is dus in diverse opzichten jammer dat er steeds minder gelezen wordt, zoals het onderzoek van DUO Onderwijsonderzoek (2017) onlangs weer aantoonde. En ook al zijn er op dit punt tegengeluiden, omdat het lezen van berichten via social media ook mee kan tellen, het lezen van een echt boek is toch een andere bezigheid die meer concentratie vergt. Om het echt aantrekkelijk te maken, heeft het Kinderboekenmuseum overal gezellige zitjes en hoekjes gecreëerd waar boeken staan die kunnen worden bekeken en (voor)gelezen. Doordat de kinderen spelenderwijs in ons museum in aanraking komen met boeken, zullen ze sneller denken: ik wil dat verhaal weleens horen of zelf lezen, hoopt Van Dijk. Bij de kinderen van basisschool De Strandwacht is die missie in ieder geval geslaagd. Tot een paar keer aan toe verzucht een kleuter: Ik wou dat ik kon lezen. De museumdocent belooft dat alle leerlingen dat vast en zeker snel zullen leren. De tijd in het museum is omgevlogen en de teleurstelling is groot wanneer wordt aangekondigd dat de bus buiten alweer op hen staat te wachten. Ik vind het jammer dat we weer weg moeten, zegt een van de leerlingen. Ik wil nog een keertje komen, mag dat?, vraagt een ander. De juf die de meester assisteert, brengt hen op het idee om thuis over dit bezoek te vertellen: Misschien gaat mama dan wel met je mee. Die suggestie blijkt een schot in de roos: Jaaaa, op zaterdag, want ik denk dat papa ook meewil. Zo kan dit museumbezoek niet alleen binnen, maar ook buiten schooltijd een belangrijke bijdrage leveren aan het verhogen van de leesmotivatie. Bij terugkomst in de klas biedt het bezoek voldoende aanknopingspunten om met de verhalen en emoties van de personages en de kinderen aan de slag te gaan in het kader van de kerndoelen Nederlands, Oriëntatie op jezelf en de wereld en Kunstzinnige oriëntatie. Lezen dus, die verhalen met Kikker en zijn vrienden in de hoofdrol! Literatuur Berg, H. van den & Bus, A.G. (2015). Boekstart maakt baby s slimmer. Delft: Stichting Lezen Reeks deel 24. DUO Onderwijsonderzoek (2017). De leesmotivatie van Nederlandse kinderen en jongeren. Amsterdam: Stichting Lezen. Mol, S.E. (2010). To read or not to read (proefschrift). Leiden: Universiteit Leiden. Stichting Lezen (2017). Wat doet het boek? Een onderzoek naar de opbrengsten van lezen. Amsterdam: Stichting Lezen. HJK mei

5 Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen rondom het jonge kind? Neem nu een abonnement op HJK Wil je niets missen, neem em dan een abonnement op HJK én JSW en betaal slechts 119,50 per jaar Ontvang 10 x HJK HJK lezen op tablet en pc via Schooltas Krijg toegang tot het digitaal archief Studenten ontvangen 40% korting Samen voor 79,- per jaar Meer weten? Ga naar of bel