S&V Reflector. Duurzaam beleggen is eenvoudig. Deel 2

Transcriptie

1 S&V Reflector Duurzaam beleggen is eenvoudig Deel 2 December 2017

2 Opmerkingen vooraf In deze Reflector bespreken wij het ontwikkelen van een ESG-beleggingsbeleid vanuit het bestuurlijk perspectief. Hoe kan het bestuur ESG-beleggen integreren in het vermogensbeheer en meenemen in haar besluitvorming. De Reflector is geschreven vanuit een pensioenfonds-perspectief, maar onverminderd van toepassing op elke maatschappelijk betrokken stichting of onderneming met een belegd vermogen. Zoals altijd pretenderen wij niet de wijsheid in pacht te hebben, maar willen wij op basis van inhoudelijke argumenten onze klanten helpen om tot weloverwogen besluiten te komen. Wij hopen dat deze Reflector helpt bij het concreet maken van een ESG-beleggingsbeleid. Onze stellingname in deze Reflector is als altijd bewust prikkelend, wij gaan er graag met u over in discussie. 2

3 1. Inleiding Duurzaam beleggen loont. Pensioenfondsen die vooral investeren in bedrijven die goed scoren op ESG dragen bij aan een betere wereld. Daarnaast halen zij naar verwachting een hoger rendement dan fondsen die gewoon de index volgen 1. Dit effect wordt versterkt door de toenemende aandacht voor ESG-beleggen in binnen- en buitenland, ook bij de regelgever 2. In 2018 wordt de IORP II richtlijn geïmplementeerd in de Nederlandse wetgeving voor pensioenfondsen. Daarin worden eisen gesteld aan het ESGbeleggingsbeleid. In grote lijnen betekent dit dat pensioenfondsen in het risicomanagement expliciet aandacht moeten schenken aan ESG-risico s. Verder moeten pensioenfondsen publiceren hoe zij het ESG-beleid meenemen in het beleggingsbeleid en het risicomanagement. Hoe komt een pensioenfonds tot een eigen ESG-beleggingsbeleid los van het beleid van de uitvoerder. Daar willen wij met deze Reflector een bijdrage aan leveren. Wij bespreken het ontwikkelen van een ESG-beleggingsbeleid vanuit bestuurlijk perspectief. Hoe kan het bestuur ESGbeleggen ontwikkelen en meenemen in haar besluitvorming. Deze Reflector gaat dus niet over de wijze waarop de vermogensbeheerder aan ESG-integratie doet 3. Deze Reflector gaat over hoe het bestuur aan ESG-integratie doet. Door middel van deze Reflector proberen wij een bijdrage te leveren aan het beantwoorden van de volgende bestuurlijke vragen: Beleid: Hoe kom je tot een eigen ESG-beleggingsbeleid? (hoofdstuk 3) Uitvoering: Hoe neem je ESG-beleggen mee in bestuurlijke besluitvorming? (hoofdstuk 4) Monitoring: Hoe monitor je een ESG-beleggingsbeleid (kwantificering)? (hoofdstuk 5) Daarbij streven wij er wederom naar om het beleid meetbaar te maken. Dat past bij ons DNA. Daarnaast geloven wij dat een meetbaar ESG-beleid het bestuur eenvoudiger inzicht geeft in de ESG-impact van een besluit. De ESG-data die wij gebruiken is afkomstig van onze partner Sustainalytics. In hoofdstuk 2 wordt toegelicht hoe het meetbaar maken in de praktijk werkt. Wij concretiseren de Reflector met een voorbeeld pensioenfonds waarbij wij voor elke stap aangeven welke keuzes ons voorbeeld pensioenfonds heeft genomen en hoe dit concreet uitwerkt. Soms horen wij dat ESG-beleggen helemaal niet zo eenvoudig is. In deze Reflector proberen wij het tegendeel te laten zien en laten wij zien dat door gewoon te beginnen, een aantal stappen gezet kan worden waarmee het ESG-beleggingsbeleid op een eenvoudige wijze meetbaar kan worden meegenomen in de bestuurlijke cyclus. 1 Zie ook de Reflector Duurzaam beleggen is eenvoudig uit december Hiermee wordt duurzaam beleggen een self fulfilling-prophecy : duurzame aandelen zullen harder in waarde stijgen, alleen al omdat er meer vraag naar komt (wij geloven heilig dat de vraag-aanbod verhouding de waardering van financiële instrumenten bepaalt). 3 ESG-integratie bij vermogensbeheerders betekent dat de beheerder ESG-data meeweegt in de beslissing om een aandeel/obligatie wel of niet te kopen. 3

4 2. Het meetbaar maken Door middel van de door ons ontwikkelde ESG-radar kan de ESG-score van de beleggingsportefeuille worden vastgesteld, waarmee meetbaar wordt hoe duurzaam het beleggingsbeleid is. De ESG-score kan worden betrokken bij de beleidskeuzes van het fonds. ESG wordt toegevoegd aan de driehoek rendement-risico-kosten. Risico Risico ESG Rende ment Kosten Rendement Kosten Old school New school De ESG-scores zijn genormeerd tussen 0 en 100, waarbij 0 de slechtste score is en 100 de beste. De ESG-score is gebaseerd op circa 150 onderliggende criteria (denk aan CO2-uitstoot). Elke onderneming/land wordt gescoord op elk van die criteria en dat leidt tot een ESG-score per onderneming/land. Die scores worden vervolgens vermenigvuldigd met de allocatie naar de betreffende onderneming/land om te komen tot de ESG-score van de beleggingsportefeuille. Door het gebruik van de ESG-score wordt bij elke beleidskeuze niet alleen de financiële impact meetbaar gemaakt (dat gebeurt vaak al), maar worden ook de ESG-gevolgen gekwantificeerd: Wat betekent deze keuze voor onze ESG-score?. Dit kan als volgt worden toegepast: Beleggingsplan: Bij de jaarlijkse inrichting van de beleggingsportefeuille kunnen naast de rendements- en risico karakteristieken de ESG-factoren meegenomen worden. Bijvoorbeeld: het beleggingsplan 2018 leidt tot een stijging van de ESG-score van 69 naar 75. Selectie beleggingsfonds: De ESG-rating kan worden meegenomen in het selectie proces van een beleggingsfonds (fonds voor gemene rekening). Bijvoorbeeld: het gekozen beleggingsfonds heeft de laatste 3 jaar structureel een hogere ESGscore dan de andere twee beleggingsfondsen op de shortlist. Monitoring portefeuille: Door periodiek een update te maken van de ESG-radar krijgt het fonds zicht op de ontwikkeling van het ESG-beleid. Bijvoorbeeld: de ESG-score van het fonds is dit jaar met 3 punten gestegen, hetgeen met name wordt veroorzaakt door de selectie van een ESG-gewogen aandelenmandaat. Monitoring vermogensbeheerders: Managers worden al elk kwartaal gescoord op de outperformance en de tracking error. Daaraan kan de ESG-score worden toegevoegd. Bijvoorbeeld: de manager heeft een rode vlag op de ESG-score omdat de ESG-score meer dan 10 punten lager is dan de benchmark. De ESG-radar uit onze vorige Reflector was gebaseerd op overall, gelijk gewogen ESG-criteria 4, waarbij geen hogere weging was gegeven aan bepaalde ESG-criteria. In voorliggende Reflector tonen wij hoe de ESG-radar wordt gemaakt voor specifiek door het fonds gekozen ESG-criteria of gewichten. 4 In de bijlage zijn de resultaten van de ESG-radars uit de vorige Reflector opgenomen. 4

5 3. Ontwikkelen beleid In onze ervaring worstelen pensioenfondsen ermee om te komen tot een weloverwogen eigen ESGbeleid. Wij zien vaak dat wordt begonnen bij de instrumenten (uitsluiting, stemmen op vergaderingen, engagement, etc). Dit wordt meer dan eens ingegeven door het ESG-beleid dat de (fiduciair) vermogensbeheerder voert. Wij denken dat het belangrijk is om een top-down aanpak te hanteren om te komen tot een eigen ESG-beleid. De eerste stap daarbij is dat een pensioenfonds zelf nagaat welke strategie het wil volgen. Indien voor een strategie wordt gekozen die bij het fonds past, is het makkelijker om deze uit te voeren. Om te komen tot een eigen beleid kunnen per E-, S- of G-factor de thema s worden gedefinieerd die het pensioenfonds belangrijk vindt. Vervolgens kan dit per thema geconcretiseerd worden door criteria op te stellen en hier doelstellingen aan te koppelen. De portefeuille kan dan worden ingevuld volgens deze criteria, welke vervolgens door middel van een specifiek op deze criteria toegepaste ESG-radar kan worden gemeten en gemonitord. Bij het ontwikkelen van het beleid kan worden aangesloten bij bijvoorbeeld de VN ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals of SDGs) of de Global Compact principes. Door aansluiting te zoeken bij een bestaande set thema s hoeft het wiel niet opnieuw uitgevonden te worden. Daarnaast zorgt dit ervoor dat het ESG-beleggingsbeleid actueel en maatschappelijk relevant is. Tevens kan een pensioenfonds gerichte keuzes maken door bijvoorbeeld rekening te houden met de beroepsgroep, affiniteit van het pensioenfonds of thema s die de deelnemers belangrijk vinden. Focus aanbrengen in de thema s helpt bij het verder vormgeven van het beleid en de uitvoering. Een (eenvoudige) enquête onder bestuursleden, het verantwoordingsorgaan of de deelnemers kan helpen om inzichtelijk te maken welke onderwerpen het fonds belangrijk vindt. Onze ervaring is dat de discussie die volgt over de uitkomsten van zo n enquête het bestuur in staat stelt om een klein aantal thema s te prioriteren. 5

6 VN ontwikkelingsdoelen als thema De VN ontwikkelingsdoelen bestaan uit 17 wereldwijde doelen voor duurzame ontwikkeling, de Sustainable Development Goals of SDGs 5. Deze doelen zijn in 2016 vastgesteld en zijn een vervolg op de acht Millennium Ontwikkelingsdoelen uit De VN ontwikkelingsdoelen beslaan een breder scala aan onderwerpen en gelden voor alle landen. De VN ontwikkelingsdoelen gaan niet alleen over ontwikkeling, maar ook over duurzaamheid. De thema s kunnen worden gekoppeld aan de E, S en G. Ondanks dat de VN ontwikkelingsdoelen niet zijn opgesteld voor beleggers, worden ze steeds meer door institutionele beleggers, waaronder Nederlandse pensioenfondsen, gehanteerd als leidraad voor duurzaam beleggen. Ook vermogensbeheerders sorteren voor op deze trend en introduceren SDG-fondsen. 5 Het gebruik van de VN ontwikkelingsdoelen om de thema s te bepalen wordt tevens aanbevolen door VBDO in het benchmark rapport en in de leidraad opgesteld door financiële instellingen en bedrijven die lid zijn van de werkgroep SDG Impactmeting van het Platform voor Duurzame Financiering 6

7 Concrete meetbare criteria bij elk thema Bij sommige VN ontwikkelingsdoelen, zoals vrede en gerechtigheid, is het moeilijk concrete beleggingen en criteria te vinden. Bij doelen gerelateerd aan bijvoorbeeld het milieu is het eenvoudiger om criteria vast te stellen, zoals CO2 uitstoot, waterverbruik, ontbossing etc. Bovendien zijn deze criteria herkenbaar en meetbaar, waardoor ook de impact van de belegging meetbaar is. Als de criteria makkelijker zijn te definiëren, is het ook eenvoudiger hierbij beleggingen te vinden die bijdragen aan het doel. Hieronder hebben wij per thema een aantal criteria opgenomen Factor 2. Thema 3. Criteria E Waterverbruik Hergebruik afvalwater Milieuboetes Aandeel hernieuwbare energie Schaliegas CO2 uitstoot Lengte spoorlijn Aanleg wegen Besparing afval Besparing CO2 uitstoot Waterbesparing CO2 uitstoot Waterverbruik Ontbossing Waterverbruik Visvangst Ontbossing CO2 uitstoot Hergebruik materialen 6 Dataproviders zoals Sustainalytics en MSCI ESG research scoren bedrijven en landen op verschillende criteria. In deze Reflector hebben wij de criteria van Sustainalytics gehanteerd. Zij maken gebruik van ongeveer 150 criteria om tot de overall ESG-score te komen voor een onderneming of land. Deze criteria kunnen gebruikt worden om invulling te geven aan de thema s. 7

8 1. Factor 2. Thema 3. Criteria S Mate van eerlijke beloning Toegang tot micro-kredieten Mate van eerlijke beloning Toegang tot micro-kredieten Aantal (dodelijke) ongelukken op de werkvloer Goede toegang tot gezondheidszorg Opleidingsmogelijkheden Verhouding M/V onder werknemers/in directie Salaris verschil tussen M/V Personeelsverloop Aantal incidenten Kwaliteit arbeidsomstandigheden Verhouding M/V onder werknemers/in directie Aantal werkplekken in lage inkomens landen Aantal werkplekken voor arbeidsgehandicapten Besparing afval Waterbesparing ESG-beleid G Beloningsbeleid Beloningsbeleid Belasting transparantie GC/PRI ondertekenaar Beloningsbeleid Nadat de criteria zijn vastgesteld kunnen hier vervolgens doelstellingen voor worden geformuleerd, welke kunnen worden gemeten en gemonitord. Om ESG-beleggen goed te integreren in het beleggingsproces is een concreet beleid met duidelijke doelen essentieel. 8

9 Ons voorbeeld pensioenfonds Ons voorbeeld pensioenfonds wil een overall ESG-score van 75 op de portefeuille behalen. Dat betekent dat gemiddeld genomen wordt geïnvesteerd in bedrijven en landen die zich in het bovenste kwartiel (de top 25%) van de ESG-score bevinden. Daarnaast heeft het fonds vastgesteld dat elke beleggingscategorie een ESG-score in het eerste of tweede kwartiel moet hebben (ESG-score per beleggingscategorie >50). Als derde algemene doelstelling heeft het fonds vastgesteld dat elke beheerder moet streven naar een hogere ESG-score dan de benchmark. Daarnaast heeft het fonds, mede aan de hand van een enquête onder haar deelnemers, vastgesteld dat de E (Environmental) en S (Social) de twee belangrijkste hoofdfactoren zijn, waarbij een zestal thema s zijn gedefinieerd waar het fonds extra aandacht aan wil geven. Om overzichtelijk te beginnen, wil ons voorbeeld pensioenfonds één thema in de categorie E en één thema in de categorie S hanteren. Het pensioenfonds heeft vervolgens vastgesteld dat het de VN doelen Klimaatactie (doel 13) en Eerlijk werk en economische groei (doel 8) het belangrijkste vindt. Voor het thema Klimaatactie heeft het pensioenfonds de volgende meetbare criteria overwogen: CO2 uitstoot Waterverbruik Waterbesparing Ontbossing Hergebruik materialen Het pensioenfonds ziet de opwarming van de aarde als één van de grootste bedreigingen en omdat voor koolstof (CO2) uitstoot de meeste data voor handen is, hanteert ons voorbeeld pensioenfonds de koolstof uitstoot als belangrijkste criterium voor het thema Klimaatactie. Het pensioenfonds realiseert zich dat de data nog niet perfect is, maar accepteert dat in dit stadium en gaat ervan uit dat dit de komende tijd verbetert. De doelstelling voor de koolstof uitstoot wil het pensioenfonds koppelen aan het klimaat akkoord van Parijs (2015) waarin is afgesproken dat de temperatuurstijging van de aarde niet meer dan 2 graden mag bedragen. Om dit te halen moet de uitstoot van koolstof omlaag en is een doelstelling overeengekomen van 20% minder CO2-uitstoot in 2020 en 40% minder in 2030 dan in

10 Het pensioenfonds sluit aan bij deze doelstellingen en stelt zich zelf ten doel om de koolstof uitstoot in de aandelenportefeuille te reduceren met 20% in Het pensioenfonds heeft hierbij ook aandacht voor bedrijven die bijdragen aan een transitie naar schone energie en kiest daarmee niet per definitie voor het uitsluiten van de bedrijven met de hoogste emissie. De huidige uitstoot van de aandelenportefeuille is ton CO2 equivalent 7,8. Dit betekent dat de beleggingen in de aandelenportefeuille 109 miljoen kilogram CO2 uitstoot representeren. Dit is vergelijkbaar met de uitstoot van meer dan personenauto s in een jaar 9. Doelstelling is om de uitstoot met 20% te reduceren tot ton CO2, een besparing van de jaaruitstoot van personenauto s. Daarnaast wil het pensioenfonds dat de portefeuille een lagere CO2 uitstoot heeft dan de benchmark. Voor de overige criteria die het pensioenfonds bij dit thema had benoemd (waterverbruik, waterbesparing, ontbossing en het hergebruik van materialen) is op dit moment onvoldoende informatie beschikbaar om een meetbaar criterium op te stellen. Het pensioenfonds zal in de toekomst opnieuw bekijken of deze criteria gebruikt kunnen worden bij hun ESG-beleid. Voor het thema Eerlijk werk heeft het pensioenfonds de volgende meetbare criteria overwogen: Personeelsverloop Aantal incidenten Aanwezigheid en kwaliteit cao's Kwaliteit arbeidsomstandigheden Kwaliteit mensenrechten Het bestuur heeft een voorkeur voor het criterium kwaliteit arbeidsomstandigheden en heeft vastgesteld dat de portefeuille een score op dit criterium in het eerste of tweede kwartiel moet hebben (ESG-score >50). De ESG-doelstelling van het fonds laat zich als volgt samenvatten: Meetlat Kwantitatieve doelstellingen ESG-score totale beleggingsportefeuille >75 Aandelen Europa ESG-score >50 Manager > Benchmark Aandelen US ESG-score >50 Manager > Benchmark Aandelen EM ESG-score >50 Manager > Benchmark Credits ESG-score >50 Manager > Benchmark High Yield ESG-score >50 Manager > Benchmark EMD ESG-score >50 Manager > Benchmark CO2 uitstoot 2020 (in ton CO2) < Manager < Benchmark Kwaliteit arbeidsomstandigheden >50 Manager > Benchmark 7 Gebaseerd op Scope 1 en 2 data van Sustainalytics. CO2 equivalent is een rekeneenheid om de bijdrage van broeikasgassen aan het broeikaseffect onderling te kunnen vergelijken. 8 De aandelen portefeuille bestaat uit ontwikkelde en opkomende landen is Eur 500 mln. 9 Gebaseerd op een gemiddelde uitstoot van een personenauto uit 2016 van 118 gram CO2 per kilometer ( en gemiddeld km per jaar. 10

11 4. Uitvoering beleid Als het beleid, de criteria en de doelstellingen zijn vastgesteld kan het fonds haar eigen ESG-beleid meenemen in het maken van keuzes. Dit wordt enerzijds gedaan op basis van de ESG-radar (kwantitatief), en anderzijds beschrijvend (kwalitatief). ESG wordt daarmee toegevoegd aan de driehoek rendement-risico-kosten als onderdeel van de besluitvorming. Nulmeting Als eerste stap kan het fonds een nulmeting uitvoeren. Dat wil zeggen dat ze een foto maakt van hoe ze nu scoort op haar eigen criteria, haar eigen ESG-radar. Bestuurlijke ESG-integratie Bij elk besluit kan vervolgens de impact van het besluit worden getoond op deze ESG-radar zodat het fonds kan beoordelen of het besluit bijdraagt aan de ESG-doelstellingen of juist niet. Door de ESG-impact in de besluitvorming te betrekken wordt het ESG-beleid geïntegreerd in de bestuurlijke cyclus. Ons voorbeeld pensioenfonds Het voorbeeldfonds heeft een nulmeting uitgevoerd per 31 december Daaruit volgt dat er op vier onderdelen (nog) niet wordt voldaan aan de doelstelling: De aandelen Emerging Markets portefeuille bevindt zich in het derde ESG-kwartiel. De High Yield portefeuille bevindt zich in het derde ESG-kwartiel. De manager US aandelen heeft een lagere ESG-score dan de benchmark. De CO2 uitstoot van de aandelenportefeuille is nog niet in lijn met de doelstelling. ESG-radar per 31 december 2017 Meetlat ESG-score totale beleggingsportefeuille Realisatie ESG-score 76 Realisatie Manager tov Benchmark Aandelen Europa ESG-score 71 3 Aandelen US ESG-score 65-1 Aandelen EM ESG-score 48 1 Credits ESG-score 60 8 High Yield ESG-score 49 2 EMD ESG-score 55 5 CO2 uitstoot 2020 (in ton CO2) Kwaliteit AO 52 2 Toelichting bij ESG-radar: De ESG-score van aandelen Europa is 71. Hiermee is voldaan aan de doelstelling van 50. Tevens is deze score 3 hoger dan de ESG-score van de benchmark, waarmee ook aan de doelstelling om een hogere score dan de benchmark te halen is voldaan. 11

12 Het voorbeeldfonds wil in haar beleggingsplan 2018 een aantal wijzigingen doorvoeren. Het fonds is overgegaan op een ESG-gewogen benchmark (in plaats van een marktgewogen benchmark) voor aandelen Emerging Markets en het fonds heeft een andere manager geselecteerd voor de High Yield portefeuille en de EMD portefeuille. De impact van deze voorgenomen wijzigingen op de ESG-radar is als volgt: ESG-radar per 31 december 2017 concept beleggingsplan 2018 Meetlat ESG-score totale beleggingsportefeuille Realisatie ESG-score 77 Realisatie Manager tov Benchmark Aandelen Europa ESG-score 71 3 Aandelen US ESG-score 65-1 Aandelen EM ESG-score 63 1 Credits ESG-score 60 8 High Yield ESG-score 42-5 EMD ESG-score 55 5 CO2 uitstoot 2020 (in ton CO2) Kwaliteit AO 53 3 Het pensioenfonds constateert dat het concept beleggingsplan een positieve impact heeft op het ESG-profiel van het fonds. Gelijktijdig ziet het pensioenfonds dat de manager wissel voor de high yield portefeuille een negatief effect heeft. Deze informatie betrekt het pensioenfonds bij haar afweging om de manager wisseling door te voeren. Wij merken op dat er ook vanuit de vermogensbeheerders steeds meer mogelijkheden worden geboden om het ESG-profiel van het fonds te verbeteren. Denk daarbij aan: Passieve managers met een uitgebreide uitsluitingenlijst. (Actieve) managers die enkel investeren in bedrijven uit het eerste ESG-kwartiel. (Actieve) managers met een ESG-gewogen benchmark. Relatief nieuw (maar naar ons oordeel zeker interessant) is de mogelijkheid om een passief mandaat in te richten met specifieke eigen ESG-criteria (maatwerk). De eigen doelstellingen (bijvoorbeeld 10% CO2 reductie, een 5% hogere ESG-score en het uitsluiten van tabak) kunnen dan mee worden gegeven in een passief beheerd mandaat. De kosten zijn beperkt (een enkele basispunt) hoger dan voor een marktgewogen passief mandaat en de tracking error blijft in het algemeen onder 1%. Het aanbod van vermogensbeheerders neemt toe en dat helpt om het eigen ESG-beleid implementeerbaar te krijgen. 12

13 5. Monitoren en evalueren Door periodiek, bijvoorbeeld eenmaal per kwartaal, een update te maken van de (specifieke!) ESGradar krijgt het fonds zicht op de ontwikkeling van het ESG-beleid en kan het zien in hoeverre aan de doelstellingen is voldaan. De monitoring kan gebruikt worden voor de evaluatie van het ESG-beleggingsbeleid en indien nodig voor het bijstellen van de doelstellingen. De vermogensbeheerders kunnen eveneens worden gemonitord op de integratie van ESG-factoren. Managers worden al elk kwartaal gescoord op de outperformance (ten opzichte van de doelstelling) en de tracking error (ten opzichte van de doelstelling). Daaraan kan de ESG-score van het betreffende mandaat worden toegevoegd. Ons voorbeeld pensioenfonds De monitoring over het eerste kwartaal van 2018 ziet er bijvoorbeeld als volgt uit. In de laatste kolommen staat de wijziging ten opzichte van het vorige kwartaal. ESG-radar monitoring eerste kwartaal 2018 Meetlat 31 maart 2018 tov 31 december 2017 ESG-score totale portefeuille Realisatie ESG-score 77 Realisatie Manager tov Benchmark Realisatie ESG-score Realisatie Manager tov Benchmark Aandelen Europa ESG-score Aandelen US ESG-score Aandelen EM ESG-score Credits ESG-score High Yield ESG-score EMD ESG-score CO2 uitstoot 2020 (in ton CO2) Kwaliteit AO

14 Aandelen EU ESG-score Arbeidsomstandigheden CO2 uitstoot Vermogensbeheerder Score Tov benchmark Score Tov benchmark Score Tov benchmark Manager Manager Manager Totaal Het fonds kan hieruit bijvoorbeeld de volgende conclusies trekken: De doelstelling met betrekking tot de ESG-score is voor Europese aandelen gehaald (71 gerealiseerd ten opzichte van de doelstelling van 50 en een hogere score dan de benchmark). Er is een significant verschil in ESG-score zichtbaar tussen de drie managers. Ook de doelstellingen met betrekking tot de kwaliteit van de arbeidsomstandigheden zijn gehaald. De koolstof uitstoot van Europese aandelen is nog hoger dan de doelstelling. Dit wordt met name verklaard door Manager 2 die als enige deze doelstelling niet haalt. Manager 2 haalt geen van de drie doelstellingen. Wij stellen voor om dit met de manager te bespreken. Naast het monitoren van het ESG-beleid van de portefeuille en de managers dient ook de rating methodologie van de leverancier van de ESG-ratings beoordeeld en periodiek geëvalueerd te worden. 14

15 6. Conclusie Door middel van deze Reflector proberen wij te helpen bij ESG-integratie in de bestuurlijke cyclus. Hoe kan het bestuur een eigen ESG-beleggingsbeleid ontwikkelen, concretiseren (meetbaar maken) en meenemen in haar besluitvorming. Daarbij hanteren wij een top-down aanpak waarbij eerst per E, S of G-factor de thema s worden gedefinieerd die het pensioenfonds belangrijk vindt. Vervolgens kan dit per thema geconcretiseerd worden door meetbare criteria op te stellen en hier doelstellingen aan te koppelen. De portefeuille kan dan worden ingevuld volgens deze criteria, welke vervolgens door middel van een specifiek op deze criteria toegepaste ESG-radar kan worden gemeten en gemonitord. ESG-beleid in drie stappen 1. Factor E S G 2. Thema 3. Criteria Waterverbruik Hernieuwbare energie CO2 uitstoot Verhouding M/V Milieuboetes Schaliegas Ontbossing Salaris verschil M/V Personeelsverloop Welzijn werknemers Werkplekken lage inkomens landen Werkplekken arbeidsgehandicapte Verhouding M/V Salaris verschil M/V Aantal incidenten Kwaliteit cao s Wij hebben ons in deze Reflector vooral gericht op de (duurzame) invulling van de beleggingsportefeuille. Wij hebben minder aandacht besteed aan de invloed die een pensioenfonds wenst uit te oefenen richting de ondernemingen waarin wordt geïnvesteerd (engagement, stemmen). Dit is echter ook onderdeel van het ESG-beleid. Om deze Reflector nog praktischer te laten zijn, hebben wij in de bijlage een blauwdruk voor een ESG-beleid opgenomen. Daarin zijn zowel de portefeuilledoelstellingen als de invloeddoelstellingen opgenomen. Zoals altijd gaan wij graag met u in discussie over het gedachtegoed in deze Reflector. U kunt daarvoor contact opnemen met: Martijn.Euverman@sprenkelsenverschuren.nl Caroline.Bosch@sprenkelsenverschuren.nl

16 Bijlage 1: Blauwdruk ESG-beleid Onderstaand geven wij een opzet van hoe een ESG-beleid er uit kan zien. Een ESG-beleid hoeft niet meteen helemaal af te zijn. Een pensioenfonds kan gewoon beginnen en gedurende het proces waar nodig bijsturen en besluiten nemen over het ESG-beleid om te komen tot een definitief, weloverwogen ESG-beleid. Het document over het ESG-beleid gaat niet zozeer over de uitvoering van het beleid, maar wel over de strategie en beschrijft: De doelstelling van het ESG-beleid van het pensioenfonds (beleid). Hoe het pensioenfonds sturing wil geven aan het beleid (uitvoering). Hoe het pensioenfonds verantwoording aflegt over het beleid (monitoring). Met deze blauwdruk willen wij laten zien dat een ESG-beleid niet moeilijk hoeft te zijn en dat eenvoudig begonnen kan worden. Inleiding De inleiding schetst de achtergrond van het ESG-beleid, hoe het pensioenfonds tegen ESG aankijkt, waar het nu staat en welke stappen het nog wil nemen en in welk tijdsbestek. Verder bevat de inleiding de Definitie en de Visie van het pensioenfonds op het ESG-beleid. Algemene uitgangspunten Om het ESG-beleid meer handen en voeten te geven, beginnen wij met de algemene uitgangspunten. Deze zijn veelal gebaseerd op de al bestaande investment beliefs over ESG en de visie en kan punten omvatten als: De ESG-impact is onderdeel van de besluitvorming bij besluiten over het beleggingsbeleid. ESG-beleggen mag wel/niet leiden tot hogere kosten/lager rendement. Het pensioenfonds voert een ESG-beleid waarover verantwoording wordt gegeven. Het pensioenfonds vermijdt te beleggen in bedrijven die controversiële wapens maken, onderhouden of verhandelen, tabak produceren of betrokken zijn bij kinderarbeid. Het pensioenfonds streeft naar objectivering (meetbaar maken) van het ESG-beleid. ESG-beleid Het ESG-beleid van een pensioenfonds is gebaseerd op de wensen van de deelnemers omtrent ESG. Indien in een deelnemersonderzoek naar ESG is gevraagd, kan dit dienen als uitgangspunt. Hier worden de belangrijke thema s beschreven (bijvoorbeeld tabak, wapenindustrie en kinderarbeid). Verder bevat dit hoofdstuk de doelstelling van het ESG-beleid. Ons advies is om het beleid langs twee assen uit te werken: 1. Portefeuille doelstelling: waar beleg ik in en welke doelstellingen heb ik daarbij? 2. Invloed doelstelling: welke invloed wil ik uitoefenen op de bedrijven/landen waarin ik beleg? 16

17 Bijvoorbeeld uitsluitingen en positieve selectie horen bij de portefeuilledoelstelling en het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen en engagement horen bij de invloedsdoelstelling. Uitvoering In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe het ESG-beleid wordt meegenomen in de bestuurlijke cyclus. Dit kan zowel kwantitatief (op basis van de ESG-scores of een ESG-radar) als kwalitatief (meer beschrijvend). ESG wordt toegevoegd aan de driehoek rendement-risico-kosten als onderdeel van de besluitvorming. Verder wordt beschreven hoe het uitsluitingenbeleid, stembeleid en engagement wordt vormgegeven en op welke beleggingscategorieën dit wordt toegepast (invloed doelstelling). Monitoring en verantwoording Het pensioenfonds legt vast hoe het verantwoording aflegt over het ESG-beleid en in welke documenten dit gebeurt. Dit betreft de twee beleidsdoelstellingen: 1. Portefeuilledoelstelling: het effect op de portefeuille van de wijzigingen door het ESG-beleid wordt inzichtelijk en meetbaar gemaakt. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de ESG-score. 2. Invloedsdoelstelling: het pensioenfonds zal periodiek inzichtelijk maken welke invloed zij heeft uitgeoefend om verbeteringen te bewerkstelligen op het gebied van ESG. 17

18 Bijlage 2: Benchmarking ESG-radars Naar aanleiding van onze Reflector Duurzaam beleggen is eenvoudig uit december 2016, hebben wij een twintig-tal ESG-radars opgesteld voor onze klanten. Deze zijn (anoniem) samengevat in onderstaande tabel. ESG-scores Omvang ESG Aandelen EU Aandelen US Aandelen EM Staatsobligaties Credits IG Pensioenfonds in mld euro Score ESG-score ESG-score ESG-score ESG-score ESG-score 1 < < < < < < < < < > > > >

19 Sprenkels & Verschuren Sprenkels & Verschuren is een puur Nederlands actuarieel adviesbureau. Wij willen onze klanten helpen om de juiste beslissingen te nemen. Daarbij zijn wij in staat om het zeer ingewikkeld te maken, maar wij houden het bij voorkeur eenvoudig. Ons team bestaat uit 50 ervaren professionals. Voor meer informatie zie of mail naar of 19