Agenda voor een sterkere en betere medezeggenschap in het mbo. Meepraten is meedoen D66

Transcriptie

1 Agenda voor een sterkere en betere medezeggenschap in het mbo Meepraten is meedoen D66

2 Februari 2015

3 Inleiding: waarom deze notitie? De kwaliteit van het mbo-onderwijs kan flink worden verbeterd als de direct betrokkenen, dus studenten en docenten, daar over kunnen meepraten, meedenken en meebeslissen. Op dit moment staan zij namelijk in het mbo nog te veel buitenspel. D66 constateert dat scholen, of beter gezegd schoolbesturen, vooral verantwoording afleggen aan de Inspectie en Den Haag. Het is echter veel belangrijker dat zij zich verantwoorden naar diegene waar het om draait: studenten. D66 vindt dat hun oordeel dan ook moet worden meegenomen in de beoordeling van een school. Essentieel In de visie van D66 is medezeggenschap een essentiële tegenkracht voor besturen van scholen in het beroepsonderwijs. In de afgelopen jaren is in het mbo te veel fout gegaan door besturen die te weinig oog hadden voor het belang van studenten. Bovendien is het nog steeds zo dat de kwaliteit van het onderwijs flink kan worden verbeterd. In de visie van D66 is het daarom van belang dat studenten kunnen meedenken, meepraten én meebeslissen over de zaken die hun school, en daarmee hunzelf, aangaan. Het belangrijkste is natuurlijk de kwaliteit van het onderwijs zelf. Daarbij kun je denken aan het lesmateriaal dat wordt gebruikt, de hoeveelheid lessen, de manier waarop wordt lesgegeven enzovoorts. Daarnaast spelen natuurlijk tal van andere zaken waar studenten invloed op kunnen uitoefenen. Daarbij kun je denken aan onderwerpen als waar het geld op een school aan wordt uitgegeven, hoe de klachtenprocedure in elkaar zit, of wat te doen als studenten worden geschorst. Ruimte voor verbetering In de wet is vastgelegd dat op iedere mbo-school een deelnemersraad moet zijn, waar dus studenten van die school in zitten. Op veel scholen is dat dan ook geregeld, maar helaas niet overal. Ook is in de wet precies vastgelegd waar studenten allemaal invloed op kunnen uitoefenen, en waar zij over mogen meepraten en meebeslissen. 1 Wat D66 betreft gaat dat echter niet ver genoeg. D66 wil dat studenten meer inspraak, meer medezeggenschap, en dus meer invloed krijgen. Bovendien blijkt dat er op veel scholen genoeg ruimte voor verbetering is in de dagelijkse praktijk van de medezeggenschap. De voorstellen die D66 daar voor heeft, worden aan het eind van deze notitie uitgebreid toegelicht. Maar eerst wordt er dieper ingegaan op de ontwikkelingen in het mbo van de afgelopen jaren. Ook worden het belang en de meerwaarde van medezeggenschap verder verduidelijkt. 1 Wet educatie en beroepsonderwijs, artikel 8a.2.1 t/m artikel 8a.2.3 3

4 De afgelopen jaren in vogelvlucht Sinds 2011 is het actieplan voor het mbo Focus op Vakmanschap in uitvoering, onder het devies: de basis op orde, de lat omhoog. Zoals deze ondertitel doet vermoeden was het uitgangspunt dat het mbo weliswaar een goede basis vormt, maar dat er nog veel verbeterpunten waren. Daarom werd een aantal flinke maatregelen aangekondigd en gepresenteerd als een majeure herinrichting van het mbo. 2 Voorbeelden daarvan zijn verkorting van de studieduur van een groot aantal opleidingen van 4 naar 3 jaar, introductie van de entreeopleiding en beëindiging van de drempelloze instroom, vergroting van de doelmatigheid van het opleidingsaanbod en herziening van de kwalificatiestructuur. Al deze maatregelen zijn nu goeddeels in uitvoering. Zonnekoningen Terwijl al deze maatregelen in gang werden gezet, werd het middelbaar beroepsonderwijs geconfronteerd met een ander probleem: de financiële huishouding van roc s. Door veel te grote investeringen in vastgoed raakten grote scholengemeenschappen als Zadkine en Albeda aan de rand van de financiële afgrond. Bij Amarantis ging het allemaal nog een stuk verder. Zowel het bestuur als de Raad van Toezicht slaagde er niet in om het geld dat er was te gebruiken om fatsoenlijk onderwijs aan te bieden. In plaats daarvan waren zelfverrijking, belangenverstrengeling en vriendjespolitiek aan de orde van de dag. Directieleden en hun adviseurs kochten luxe appartementen op de Zuidas en gebruikten meerdere lease-auto s per persoon, naast de ovkaarten die ze aanschaften. Het eindoordeel van de onderzoekscommissie naar deze problematiek loog er dan ook niet om: de top leefde als zonnekoningen. De wanprestaties op een aantal roc s leidden tot een debat over het toezicht op en werking van het bestuur in het mbo, de zogenaamde governance. Als gevolg daarvan heeft de MBO-Raad een branchecode opgesteld voor goed bestuur. Daarnaast is het toezicht op de financiële huishouding versterkt, en is de informatie daarover transparanter gemaakt. 3 Ook werkt de minister al meer dan een jaar aan het wetsvoorstel versterking bestuurskracht onderwijsinstellingen. De Onderwijstour Begin juni 2014 kwam er nieuw stappenplan van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor het mbo met de titel: Ruim baan voor vakmanschap: een toekomstgericht mbo. Deze brief volgde naar aanleiding van de MBO-Tour van de minister die zij eind 2013 en begin 2014 hield. Tijdens deze tour ging de minister in gesprek met studenten, docenten, ouders en bestuurders in het mbo om zo er achter te komen wat er in het onderwijsveld speelt en leeft. Een beproefd en succesvol recept: al in september 2013 startte D66 namelijk de Onderwijstour. Met deze tour ging D66 het land door en op bezoek bij verschillende scholen, van basisschool tot universiteit. Tijdens de bezoeken luisterden Kamerleden van D66 naar leerlingen, studenten, docenten en ouders om er achter te komen wat hun dagelijks bezighoudt in het onderwijs. Tijdens die gesprekken kwamen veel interessante en verfrissende ideeën naar voren. Alle opgedane ideeën zijn samen gebundeld in het witboek Onderwijs van D66, dat te vinden is op de D66-website. 4 Mét studenten in plaats van óver studenten In de notitie van de minister uit juni 2014 is een aantal goede aanzetten te vinden, zoals een regionaal investeringsfonds, een flexibelere inrichting van het systeem door middel van experimenten met doorlopende leerlijnen en bol/bbl-combinaties en meer aandacht voor vakmanschap en excellentie. Afgezien van die voorstellen springt er één zaak in het oog, of beter gezegd: het gebrek daaraan. Hoewel er veel wordt gezegd over studenten, wordt er nauwelijks aandacht besteed aan de mening van die studenten. In het tourverslag van de MBO-Tour komt het woord inspraak of medezeggenschap geen enkele keer voor. Tijdens de Onderwijstour kreeg D66 op verschillende plekken, door verschillende mensen en in verschillende vormen juist wel één belangrijk signaal: de roep om meer inspraak. 2 Startrapportage programmamangament MBO15, De basis op orde, de lat omhoog. 3 Zie onder andere

5 De meerwaarde van medezeggenschap Wat betekent inspraak nou precies? En op welke manier geef je dat vorm? En waarom is het belangrijk? Om met het eerste te beginnen: inspraak betekent dat je mee mag denken, mee mag praten en mee mag beslissen over belangrijke zaken in het onderwijs die jou aangaan. De school is er tenslotte voor de studenten, het is hún onderwijs. Dan gaat het over vragen als hoe de leraar zijn les geeft en welk materiaal er in de klas wordt gebruikt. Dat zijn belangrijke vragen, want het raakt aan de kern van het onderwijs: wat wordt er eigenlijk geleerd? Bij nieuwe regels of voorstellen daarover kun je dus meedenken en meebeslissen over hoe die er uit komen te zien. Ook kun je, via de deelnemersraad, zelf voorstellen doen daarvoor. En je hebt wat te zeggen over bestaande regels en of die wel goed worden uitgevoerd. Op deze manier kan het bestuur van jouw opleiding rekening houden met de wensen van de studenten. Formeel gezien heeft de Inspectie van het Onderwijs hierin een belangrijke rol. Die toetst namelijk of er wordt voldaan aan alle eisen die van bovenaf worden opgelegd. Maar de toets die door de inspectie plaatsvindt, is vooral administratief en cijfermatig. Het zegt vaak weinig over hoe het er echt in een les- of praktijklokaal aan toe gaat. Daar komt nog bij dat meer inspraak ook kan voorkomen dat er zonnekoninggedrag plaatsvindt. Studenten moeten de ruimte én de middelen krijgen om het bestuur goed en volledig te controleren op de besluiten die zij nemen. Ook vindt D66 dat studenten over belangrijke besluiten, zoals de besteding van het geld, mogen meedenken, meepraten en meebeslissen. De voordelen van meer inspraak Inspraak zorgt ervoor dat genomen besluiten op meer draagvlak kunnen rekenen. Besluiten nemen met instemmingen van medezeggenschapsraad betekent namelijk dat deze besluiten ook op goedkeuring van betrokken partijen kunnen rekenen. Inspraak vormt een tegenmacht voor beslissingen door het bestuur. Inspraak versterkt de controle op beslissingen door het bestuur. Het uiteindelijke doel hiervan is dat het onderwijs verbetert. Dan tot slot de vraag: op welke manier geef je die inspraak het beste vorm? In het onderwijs is het gebruikelijk om inspraak te regelen via medezeggenschapsraden. Dit is vastgelegd in de wet educatie en beroepsonderwijs. Daarin staat dat elke school een deelnemersraad moet hebben, die de belangen van de studenten (deelnemers) behartigt. Naast de deelnemersraden zijn er in het mbo ook ondernemingsraden, waar vooral docenten in zitten, en ouderraden, al is die laatste niet verplicht. In theorie is met dit wettelijke vereiste de inspraak in het mbo dus goed geregeld. In de praktijk blijkt dat echter helemaal niet te kloppen. 5

6 Wat wil D66? 1. Op alle mbo-scholen medezeggenschap Uit een evaluatie in 2013 van de medezeggenschap in het beroepsonderwijs bleek dat een aantal mbo-scholen nog steeds geen functionerende deelnemersraad heeft. 5 Daarbij moet er ook een medezeggenschapsstatuut zijn, maar ook dit blijkt bij een aantal scholen niet het geval te zijn. Dit is voor D66 onacceptabel. Volgens de wet moet namelijk iedere school een deelnemersraad hebben, waarin studenten van het mbo kunnen meepraten, meedenken en meebeslissen over zaken die hun school aangaan. Dit moet dan ook vastgelegd zijn in een medezeggenschapsstatuut. 6 Daarom roept D66 alle mbo-scholen op een deelnemersraad met bijbehorend statuut in te stellen. De Inspectie van het Onderwijs moet er streng op toezien dat alle mbo-scholen een functionerende deelnemersraad hebben. 2. Instemmingsrecht op hoofdlijnen begroting De financiële problematiek bij verschillende roc s heeft aangetoond dat er extra controle nodig is op de uitgaven van de mbo-scholen. D66 vindt dat dit het beste kan als studenten en docenten hier ook iets over te zeggen krijgen. Dat leidt ook tot meer transparantie. Daarom stelt D66 voor om deelnemersraden formeel instemmingsrecht te geven op de hoofdlijnen van de begroting. In het hoger onderwijs wordt dit nu ook geregeld. Daarbij moet wel wordem opgemerkt dat het instemmen op de begroting geen lichte zaak is. Daarom is het van belang dat de deelnemersraad voldoende kennis in huis haalt om een begroting te beoordelen. Dat zou kunnen in de vorm van begeleiding, trainingen, cursussen of extern advies. Zie daarvoor ook punt 7 professionalisering van de medezeggenschap. 3. Instemmingsrecht op kwaliteitsafspraken Recentelijk heeft minister Bussemaker bepaald dat er in het beroepsonderwijs zogenaamde kwaliteitsafspraken moeten komen. Die kwaliteitsafspraken zijn volledig van hogerhand bepaald en concentreren zich uitsluitend op meetbare resultaten. Het gaat volledig om rendement. In de praktijk komt dit dan vaak neer op het afvinken van lijstjes. Dat heeft dus niets te maken met kwaliteit van onderwijs. Zo wil de minister dat er afspraken komen over het taal- en rekenonderwijs, en studiesucces. De afspraken over taal- en rekenonderwijs leiden ertoe dat hier disproportioneel veel aandacht voor is, wat dan weer ten koste gaat van waar het om draait in het beroepsonderwijs: het leren van beroepsvaardigheden. De afspraken over studiesucces zijn nu zo gemaakt dat er wordt gekeken naar het niveau waarop een student instroomt en uitstroomt. Vervolgens wordt de toegevoegde waarde gemeten en wordt de school beloond voor het niveauverschil dat wordt gerealiseerd. Dit is een eenzijdige kwantitatieve benadering, die enorm tekortschiet in het aangeven wat er echt wordt geleerd in de klas. Ook kan het er toe leiden dat scholen studenten op een lager niveau aannemen dan ze eigenlijk aankunnen. Dan lijkt het namelijk alsof deze studenten heel snel veel vooruitgang hebben gemaakt wanneer ze afstuderen. Dat is een hele slechte manier van meten van succes. Het werkt ook misbruik in de hand. Daar komt nog bij dat alle scholen een zogenaamd kwaliteitsplan moeten opstellen waar ze alle afspraken over kwaliteit uitgebreid moeten toelichten. Deze plannen komen bovenop de al bestaande rapporten die ieder jaar moeten worden opgesteld voor de Inspectie van het Onderwijs. Dit leidt alleen tot heel veel extra papierwerk, waar de student niet wijzer van wordt. 5 Evaluatie medezeggenschap bve-sector, ResearchNed, juni Wet educatie en beroepsonderwijs, artikel 8a.1.2 en artikel 8a

7 Wat D66 betreft kan en mag kwaliteit van onderwijs niet alleen van bovenaf worden bepaald. De studenten moeten daar bij worden betrokken. Studenten volgen namelijk iedere dag les. Zij zijn degene die dingen moeten leren. Zij weten dus ook hoe ze dat het beste kunnen leren en daarmee hoe lessen en lesmethodes kunnen worden verbeterd. Uit onderzoek blijkt dat deelnemersraden graag meer invloed willen op dat onderwijs, zoals de lesstof. 7 D66 vindt dan ook dat studenten, en docenten, moeten kunnen meepraten over wat kwaliteit inhoudt. Daarom dat D66 voorstelt dat studenten, én docenten, formeel instemmingsrecht krijgen op de kwaliteitsafspraken. 4. Instemmingsrecht op fusies in het mbo De afgelopen jaren zijn er in het mbo verschillende fusies geweest. Er zijn grote scholengemeenschappen ontstaan met een flinke kloof tussen besturen en scholen zelf. Hierdoor raakt het belang en de kwaliteit van het onderwijs op de achtergrond. D66 vindt dat als het bestuur een noodzaak voelt om samen te gaan met een andere school, datzelfde bestuur dat moet kunnen uitleggen en verantwoorden aan studenten en docenten. Nu is het in de wet zo geregeld dat wanneer het bestuur besluit tot een fusie, deelnemersraden kunnen instemmen of, wanneer ze tegen zijn, zich kunnen onthouden van instemming. D66 stelt voor om dit te verbeteren en wil dat deelnemersraden een formeel instemmingsrecht krijgen op fusies. Studenten en docenten kunnen als geen ander beoordelen of een fusie wenselijk is. Zij hebben namelijk ieder dag te maken met de situatie en gang van zaken in en op school. Al in september 2014 heeft D66 voor elkaar weten te krijgen dat de minister dit moet gaan regelen. 8 Nu moet de regering hier werk van maken. Ook hier geldt, net als bij het instemmen op de begroting, dat het beoordelen van fusies en eventuele instemming daarmee de nodige deskundigheid vereist. Daarom is het van belang dat de deelnemersraad voldoende kennis in huis haalt. Dat zou kunnen in de vorm van begeleiding, trainingen, cursussen of extern advies. Zie daarvoor ook punt 7 professionalisering van de medezeggenschap. 5. Studentevaluaties na ieder vak In het hoger onderwijs is al in de wet vastgelegd dat studenten een rol hebben bij het bepalen van de kwaliteit. Na iedere cursus of vak wordt de student gevraagd dat vak en de docent te beoordelen. Vreemd genoeg is dit bij het mbo nog niet het geval. In de praktijk wordt sinds 2014 weliswaar de JOB-monitor door alle mbo-instellingen gebruikt. Deze JOB-monitor is vooral een onderzoek naar de tevredenheid van mbo-studenten. D66 gaat graag een stap verder. D66 wil wettelijk vastleggen dat studenten ook vakken en docenten kunnen evalueren. Dan gaat het dus niet om beoordelen of de docent een beetje leuk en aardig was. Het zijn geen populariteitsverkiezingen. Het gaat echt om de kwaliteit van het onderwijs. Daarbij kun je denken aan vragen over de manier waarop de docent lesgeeft, uitlegt, interesse heeft voor leerlingen, het oppakken en aanpakken van problemen, feedback enzovoorts. Die beoordelingen door studenten kunnen vervolgens ook worden gebruikt bij beoordeling van de docent door zijn of haar leidinggevende. Met zulke evaluaties van vakken en docenten hebben deelnemersraden nog meer handvatten om constructief mee te praten over de kwaliteit van het onderwijs op hun school en opleiding. Daarom heeft D66 samen met andere partijen een wijziging op de wet ingediend dat dit mogelijk moet maken. De meerderheid van de partijen in de Tweede Kamer was het met dit voorstel eens. 9 Nu komt het er op aan dat dit ook in de praktijk wordt uitgevoerd. 7 Evaluatie medezeggenschap bve-sector, ResearchNed, juni 2013, p Kamerstuk , 20 februari 2014, aangenomen 30 september Kamerstuk , 15 december 2014, aangenomen 18 december

8 6. Verbetering van overleg binnen school In de eerder genoemde evaluatie naar de medezeggenschap in het beroepsonderwijs komt ook naar voren dat het overleg binnen een school veel beter kan. Ten eerste is gebleken dat de overleggen met andere medezeggenschapsraden binnen scholen (de ondernemingsraden en de ouderraden) vaker moet plaatsvinden. Nu gebeurt dat in de meeste gevallen 1 à 2 keer per jaar, maar soms zelfs helemaal nooit (6%). Door vaker onderling overleg kunnen de verschillende medezeggenschapsraden elkaar verbeteren en versterken, bijvoorbeeld door het uitwisselen van informatie en standpunten. Ten tweede zouden deelnemersraden vaker moeten overleggen met het bestuur. In de wet is nu bepaald dat deelnemersraden minstens twee maal per jaar spreken met het bestuur. Het is goed dat dit in de wet is vastgelegd, maar het is aan de magere kant. Uit onderzoek is gebleken dat op hogescholen en universiteiten de medezeggenschapsraden gemiddeld minimaal 1 keer per maand met het bestuur overleggen (respectievelijk 1,1 en 1,4 keer per maand). 10 In het beroepsonderwijs gebeurt dit beduidend minder vaak. Slechts 11% van de deelnemersraden heeft maandelijks overleg met het bestuur en een kwart van de deelnemersraden zes keer per jaar. Dat betekent dus dat het overgrote deel van de deelnemersraden minder dan eens in de twee maanden (formeel) overleg heeft met het bestuur. Wat D66 betreft volgt het mbo hierin de goede praktijk van het hoger onderwijs. Daarom stelt D66 voor de wet zodanig aan te passen dat er minimaal zes maal per jaar overleg is tussen de deelnemersraad en het bestuur. Ten derde moet het contact tussen deelnemersraden en de Raad van Toezicht beter. Ruim een kwart van de deelnemersraden overlegt nooit met de Raad van Toezicht. Nagenoeg de helft van de deelnemersraden heeft slechts één keer per jaar zulk overleg. Dat is te weinig. De Raad van Toezicht is een belangrijk instantie voor hoe het er aan toe gaat op mbo-scholen. Zij houden namelijk toezicht op het bestuur van de school en hoe deze zijn taken uitvoert. Daarmee hebben deze toezichthouders dus een verantwoordelijkheid voor het reilen en zeilen binnen een school. D66 vindt het belangrijk dat zulke Raden van Toezicht ook de mening van studenten horen. Bijna de helft van de deelnemersraden geeft aan vaker overleg met de Raad van Toezicht te willen. 11 Daarom stelt D66 voor dat er wordt vastgelegd dat de deelnemersraden en de Raad van Toezicht minimaal twee keer per jaar overleg hebben. 7. Professionalisering medezeggenschap Nu is het zo dat bij bijna de helft van de deelnemersraden er minder belangstelling is dan er plekken beschikbaar zijn. Studenten moeten meer invloed krijgen op belangrijke zaken als kwaliteitsafspraken en de begroting. D66 is er van overtuigd dat wanneer studenten mogen meedenken, meepraten en meebeslissen over zulke belangrijke zaken, dit automatisch ook de belangstelling voor de medezeggenschap over hun eigen school en eigen onderwijs vergroot. Bovendien moet er tegenover het werk voor de deelnemersraad een passende, goede beloning staan. Dat kan zijn in de vorm van studiepunten, maar ook in de vorm van competenties. Het werk voor de deelnemersraad zou bijvoorbeeld kunnen worden gecombineerd met de vereisten voor de competenties Loopbaan en Burgerschap, die onderdeel zijn van de kwalificatiedossiers. Een andere oplossing is studenten die actief zijn voor de deelnemersraad daarvoor vrijstelling te geven van lesuren. Bij een kwart van de deelnemersraden is dit namelijk nog niet zo. 10 Evaluatie medezeggenschap bve-sector, ResearchNed, juni 2013, p Evaluatie medezeggenschap bve-sector, ResearchNed, juni 2013, p

9 Ook blijkt dat lang niet alle deelnemersraden een vast budget hebben om naar eigen inzicht te besteden. Dat geldt slechts voor 56% van de deelnemersraden. Dat betekent dus dat bijna de helft dat niet heeft. Dat budget kan worden gebruikt voor communiceren met de achterban, het promoten van de deelnemersraad, het volgen van trainingen of cursussen en/of externe deskundigen om advies vragen. Vooral bij zaken als het instemmen met de begroting of het beoordelen van fusies is het wenselijk om zulke cursussen en trainingen te volgen of extern advies in te winnen. Om de professionaliteit van de deelnemersraad te vergroten vindt D66 dat alle deelnemersraden recht hebben op een vast budget dat ter beschikking wordt gesteld door de mbo-instelling. De deelnemersraad legt jaarlijks verantwoording af over de besteding van dit budget. Daarbij moet er vanuit de school een goede begeleiding zijn van de deelnemersraad. Omdat de bevoegdheden groter worden en de complexiteit toeneemt, is het lang niet altijd even gemakkelijk een goede beslissing te nemen. Daar ligt dan ook een verantwoordelijkheid van de school. Scholen die hun deelnemersraad serieus nemen zorgen ervoor dat die deelnemersraad ook over de benodigde informatie beschikt en het advies krijgen dat zij nodig hebben. D66 stelt daarom voor dat er binnen iedere mbo-school een contactpersoon wordt aangesteld, bijvoorbeeld een docent, die de deelnemersraad kan bijstaan en wegwijs kan maken. Zo kan worden voorkomen dat de studenten in de raad elk jaar opnieuw het wiel proberen uit te vinden. Daarbij is het ook van belang dat deze contactpersoon daarvoor voldoende uren krijgt, naast zijn of haar eventuele andere werkzaamheden. 9