DOSSIER: ERFGOED MAATSCHAPPELIJK VASTGOED

Transcriptie

1 MAATSCHAPPELIJK VASTGOED ELBA MEDIA PAGINA 08 Kijk naar de toegevoegde waarde van erfgoed in de ruimtelijke omgeving. Jos Bazelmans, Rijkdienst Cultureel Erfgoed DOSSIER: ERFGOED PAGINA 11 Het zoeken naar een passende maatschappelijke functie voor een monument vereist inzicht in de wensen van de gebruiker. Lars Brugman, Kadaster PAGINA 12 Flexibiliteit van wethouders is noodzaak. Stefan van de Ven, ondernemer in Veghel PAGINA 14 Maak werk van grote energieverslinders en bespaar miljoenen euro s. Thomas van Egmond, PPSsupport ERFGOED HEEFT EEN GROTE AANTREKKINGSKRACHT OP ONDERNEMERSCHAP. DAT IS EEN HÉÉL BELANGRIJKE BAAT. JE ZIET DAT ELKE STAD WEL EEN GEBIED HEEFT WAAR ERFGOED EEN VRUCHTBARE VOEDINGSBODEM BLEEK VOOR NIEUWE ONTWIKKELINGEN Cees-Jan Pen, programmamanager bij Platform31 en lector vastgoed aan Fontys Hogeschool.

2 INTERVIEW DUBBELINTERVIEW JOS BAZELMANS EN CEES-JAN PEN LEER ONDERNEMEN MET ERFGOED Q QUICKSCAN Beschouw monumenten niet enkel als kostenpost, maar focus op de toegevoegde waarde voor de omgeving. Eerder dit jaar verscheen de bundel Cultureel erfgoed op waarde geschat. Daarin werd aangetoond wat we allang wisten: de maatschappelijke waarde van vastgoed met een erfgoedstatus is significant. Maar hoe vertaal je het naar een positieve waarde op je balans? We vroegen het auteurs Jos Bazelmans en Cees-Jan Pen. Nederland telt meer dan vastgoedobjecten met een erfgoedstatus. Daarvan staan er op de balans van de gemeente. 34 prominente rijksmonumenten worden bovendien overgedragen aan gemeenten. Maar de gemeente heeft steeds minder geld voor monumentenzorg. Dit was in 2009 aanleiding voor Nicis Institute (nu Platform31) om twee onderzoekstrajecten te starten rond cultureel erfgoed waarin de gemeenten Dordrecht, Haarlem, Heerlen, Helmond en Zaanstad participeerden. De wetenschappelijke leiding lag bij de VU. Erfgoed wordt te vaak louter als kostenpost gezien, zegt Cees-Jan Pen, programmaleider economie bij Platform31 en samensteller van de publicatie. tekst JAN JAGER En die waarde is evident. De opbrengsten blijven zelden beperkt tot het object zelf, benadrukt VU-hoogleraar en directielid van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) Jos Bazelmans, die het inleidende hoofdstuk verzorgde. De meerwaarde voor de omgeving moet daarom centraal staan, vervolgt Bazelmans. Hij steekt de hand in eigen boezem. Wij waren er altijd op geënt om al het oude te behouden, en keken daarbij niet verder dan de muren van het monument. Er is een paradigmashift nodig in erfgoedland. Er moet veel meer worden gekeken naar de toegevoegde waarde van erfgoed in de ruimtelijke omgeving. 8

3 De gemeente Lingewaard zette vorig jaar haar volledige vastgoedportefeuille in de etalage, waaronder een veertiende-eeuws kasteel. Slim? Cees-Jan Pen: Ik denk van niet. Een kasteel is zo n uniek gebouw, dat moet je niet op één hoop gooien met het andere bezit. Je moet héél goed nadenken over de vraag wat je met zo n gebouw kunt doen. Maar een kasteel drukt op de balans. Er staan geen directe inkomsten tegenover. Pen: Tuurlijk, het is geen cashcow. Maar zo n kasteel is voor de gemeente van strategisch belang. Het bepaalt deels de aantrekkingskracht van de plek. Misschien ontbeert het de gemeentelijke organisatie aan specifieke kennis over hoe ze met zo n gebouw om moet gaan. De kosten gaan vaak voor de baat uit. We moeten in elk geval het grex-mantra (grondexploitatie, red.) loslaten en iets meer denken als ontwikkelaar-belegger. Je kunt erfgoed ook in een fonds stoppen, zoals de Nationale Monumentenorganisatie. Jos Bazelmans: Uit onderzoek van de VU blijkt dat de impact van de Westergasfabriek in Amsterdam inmiddels reikt tot in de Spaardammerbuurt. Net als eerder gold voor de Staatsliedenbuurt dat de mensen zich tot de plek voelen aangetrokken vanwege de Westergasfabriek. Dat rechtvaardigt achteraf de investering in het project. Het was een katalysator voor stedelijke vernieuwing. Maar erfgoed zit in een verdomhoek, net als cultuur. Extra complicerende factor is bovendien dat gebouwen hun functie verliezen. Wil je in een situatie van overaanbod het erfgoed in stand houden, dan is het handig als je de waarde in het economisch verkeer liefst direct kunt aantonen. Hoe doe je dat? Bazelmans: Het is een weerbarstig verhaal. De opbrengsten worden vaak gemaakt in de omgeving. Tussen 1995 en 2010 investeerde het Rijk 2,1 miljard euro in restauratieprojecten. Dat heeft een enorme impuls gegeven aan binnensteden als die van Amersfoort. Muurhuizen was in de jaren 50 een achterbuurt, net als het Stokstraatkwartier in Maastricht. Nu bruisen de straten als nooit tevoren. De renovatie van het Rijksmuseum heeft 375 miljoen euro gekost; binnen enkele maanden bezochten 1,5 miljoen mensen het museum en die spenderen gemiddeld 100 euro per dag in Amsterdam. Ja, wij realiseren ons dat we te maken hebben met een structurele verandering. De situatie van Bazelmans: Kijk naar de toegevoegde waarde van erfgoed in de ruimtelijke omgeving. rond het jaar 2000 komt nooit meer terug. Nu kunnen we twee dingen doen: 1. De problemen onderkennen en concluderen dat er geen ruimte meer is voor erfgoed. Of 2. Erfgoed juist als deel van de oplossing presenteren. Erfgoed als oplossing? Waarvoor dan? Bazelmans: In Nederland staat ruim 7 miljoen vierkante meter kantoorruimte leeg. Wij proberen een bijdrage te leveren aan het oplossen van de leegstandsproblematiek. Want hoe bepaal je welke vierkante meter je uit de markt haalt? Kantoren zijn een fenomeen van de 20e eeuw. In die eeuw hebben we zo n vijf of zes verschillende fasen gehad van hoe er tegen het kantoor werd aangekeken. Gebouwen staan voor nieuwe ideeën, en die gaan vaak maar één generatie mee. Voor een econoom zijn dit softe waarden, maar vanuit cultuurhistorisch perspectief vertegenwoordigen deze gebouwen soms een kapitaalwaarde die zich op langere termijn uitbetaalt. Neem bijvoorbeeld typische wederopbouwarchitectuur: je kunt er vergif op innemen dat die over een niet al te lange periode juist weer gewaardeerd wordt. Het is alleen heel lastig om mensen daar nu al van CV JOS BAZELMANS Jos Bazelmans is hoofd van sector kennis bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE), waar hij tevens lid van de directie is. Daarnaast is Bazelmans bijzonder hoogleraar Archeologische monumentenzorg aan de VU. Bazelmans studeerde Culturele antropologie aan de Rijksuniversiteit Leiden en de Universiteit van Amsterdam. 9

4 CV CEES-JAN PEN Cees-Jan Pen is programmamanager economie bij Platform31. Daarnaast is Pen lector vastgoed aan de Fontys Hogeschool te Eindhoven. Pen studeerde sociale geografie aan de Rijksuniversiteit Groningen. De publicatie Cultureel erfgoed op waarde geschat is de downloaden via Hotel New York, de Westergasfabriek, Villa Augustus: dat zijn drie succesverhalen. Wat doe je met de resterende monumenten? Pen: Je moet kiezen, prioriteiten stellen. Staan de gebouwen in een gebied waar schwung in zit, dan kan dit erfgoed van strategische waarde zijn voor de ontwikkeling van het gebied. Door het op te knappen en eventueel geschikt te maken voor een nieuwe functie kun je een sneeuwbaleffect op gang brengen. Wat is erfgoed waard in een krimpgebied? Pen: Daar is sowieso minder vraag naar ruimte, maar erfgoed kan als belangrijke trekker voor het gebied fungeren. Ik denk dat je in krimpgebieden vooral regionaal genestelde partijen moet proberen te mobiliseren om erfgoed een nieuwe functie te geven. Denk aan toekomstige markten: de verzorging van vermogende ouderen, trainingslocaties, een authentieke bed & breakfast. Erfgoed in krimpregio s leent zich daar uitstekend voor. Ouderen trekken bovendien terug naar de regio. Pen: De stringente regels mag je wat mij betreft laten vieren. bewust van te maken. Je hebt kennis van erfgoed nodig voor het maken van een goed afwegingskader. Beredeneerd slopen, daar heb ik het over. Pen: Erfgoed heeft een grote aantrekkingskracht op ondernemerschap. Dat is een héél belangrijke baat: het verhaal van Richard Florida. Creatief ondernemerschap trekt andere ondernemers aan. Het is een multiplier. Je ziet dat elke stad wel zo n gebied heeft waar erfgoed een vruchtbare voedingsbodem bleek voor nieuwe ontwikkelingen. Denk aan Strijp-S in Eindhoven en de Wagenwerkplaats in Amersfoort. Ook Heerlen ontdekt haar erfgoed. Dordrecht kwam van ver, maar trekt met Villa Augustus (een tot hotel-restaurant omgetoverde watertoren, red.) de grachtengordel naar zich toe. Dordrecht is een monumentenstad bij uitstek, maar werkt niet als een magneet op investeerders. Wat is het geheim van Villa Augustus? Pen: Ik denk ondernemerschap. Villa Augustus werd ontwikkeld door dezelfde ondernemer die eerder Hotel New York tot een succes heeft gemaakt. Hotel New York bleek een stepping stone voor de vernieuwing van een vergeten stukje Rotterdam. In Oost-Groningen staan de prachtigste herenboerderijen, in compleet vervallen toestand. Met enig optimisme zou je kunnen zeggen dat de gebouwen ruïnewaarde vertegenwoordigen Pen: Aardige gedachte, maar ik zou in dit verband ook willen wijzen op de verantwoordelijkheid van de lokale gemeenschap. In het Groningse buurtschap Kloosterburen redden bewoners een kerkje. De provincie wilde ervanaf, puur om financiële redenen. De burger moet zich ontfermen over het erfgoed? Pen: Ja, en daarom moeten we ook niet te star met monumenten omgaan. Wees blij als er initiatieven komen vanuit de samenleving. De stringente regels ten aanzien van behoud van erfgoed mag je wat mij betreft iets laten vieren. Bazelmans: Ik ben het daarmee eens. Daar is ook een paradigmaverandering voor nodig. Vroeger lag de nadruk op behoud en conservering, maar ik vind dat we veel meer naar de functionele waarde moeten kijken naast de ruimtelijke inpassing en daar zijn soms fysieke aanpassingen voor nodig. Zo haal je meer waarde uit erfgoed. 10

5 CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT ASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED SAVE THE CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED DATE CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN ASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED 24 CONFEREN APRIL e editie van Conferentie Maatschappelijk Vastgoed in Ede CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT ENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ ASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT ENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ THEMA: EN NU ONDERNEMEN! ASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT ENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ De afgelopen jaren is stevig werk gemaakt van de kostenkant van maatschappelijk vastgoed. Een efficiënter aanwending van de stenen is de doelstelling, al dan niet in regionaal verband. Maar er is veel meer gaande: de digitalisering neemt een grote vlucht. De komende jaren staat een revolutionaire verandering van menselijke activiteit op de rol. De functie van maatschappelijk vastgoed komt daarbij in het gedrang: Hebben we over vijf jaar nog wel bibliotheken nodig? Hoe ziet de school van de toekomst eruit? ASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT ENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ ASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT ENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ ASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT ENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ ASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT ENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ MEER INFORMATIE BINNENKORT OP ASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT ENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ ASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAAT ENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJ Conferentie Maatschappelijk Vastgoed is een product van NIEUW ONDERNEMERSCHAP Kortom, het is tijd dat gemeenten nu gaan ondernemen. Maatschappelijk vastgoed is niet alleen een last, maar ook een lust. Denk daarbij bijvoorbeeld aan erfgoedwaarde. Hoe nut je dat uit? Hoe kan een pand effectiever worden gebruikt door slim functies te combineren? Welke extra waarde kan er worden toegekend? Dat is waar het nu om draait. KENNISPARTNERS BAM Utiliteitsbouw, VNG, PPS Support, RCE, Kadaster en Alpha Adviseurs ASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFERENTIEMAATSCHAPPELIJKVASTGOED CONFEREN HAPPELI KVA T ED NFERENTIEMAAT HAPPELI KVA T ED NFERENTIEMAAT HAPPELI KVA T ED NFERENTIEMAAT HAPPELI KVA T ED NFERENTIEMAAT HAPPELI KVA T ED