INHOUD. Inleiding. Catalogus. Projectgebonden documenten 6 Niet-projectgebonden documenten 11

Transcriptie

1 INHOUD Inleiding Korte biografische schets van J.B. van Loghem ( ) 2 De verzameling 3 Acquisitie 3 Bewerking 4 Aanwijzingen voor gebruik 4 Geraadpleegde literatuur 5 Catalogus gebonden documenten 6 Niet-projectgebonden documenten 11 1

2 Inleiding INLEIDING Korte biografische schets van J.B. van Loghem ( ) Johannes Bernardus (roepnaam Han) van Loghem werd op 19 oktober 1881 in Haarlem geboren als zoon van Johannes Jacobus van Loghem en Ida van Loghem- Dicke. In 1911 trouwde Van Loghem met Bertha Maragrita Elisabeth Neumeyer, met wie hij vier kinderen kreeg, Maragrita, Johanna, Erna en Johannes. Na de H.B.S. in zijn geboortestad te hebben doorlopen, studeerde Van Loghem aan de toen net opgerichte Technische Hogeschool in Delft bouwkunde. Onder zijn leermeesters bevonden zich de professoren H.J. Evers en J.F. Klinkhamer. Ondanks zijn opleiding in de 19 e eeuwse academische traditie, zou Van Loghem later aansluiting vinden bij het Nieuwe Bouwen. Toen Van Loghem in 1909 zijn diploma had behaald vestigde hij zich als zelfstandig architect in Haarlem, waar hij al direct vrij grote opdrachten kreeg. Deze opdrachten zijn op te delen in twee groepen: utiliteitsbouw en grote woonhuizen. Onder utiliteitsbouw vallen voornamelijk de enorme hoeveelheid transformatorhuisjes die Van Loghem tussen 1914 en 1919 in Noord- Holland bouwde voor de Kennemer Electriciteits Maatschappij (K.E.M.). Voor de circa 80 transformatorhuisjes verspreid over de gehele provincie Noord-Holland gebruikte Van Loghem niet één ontwerp, maar maakte hij telkens een aan de omgeving aangepast ontwerp. De schetsontwerpen van Van Loghem voor de K.E.M. werden verder uitgewerkt door tekenaar Hoogervorst, die eerst op het bureau van Van Loghem werkte en daarna in dienst kwam van de K.E.M. Dat Van Loghems werk beïnvloed werd door Berlage is goed te zien aan zijn eerste project voor de K.E.M., de elektriciteitscentrale te IJmuiden, dat tussen 1912 en 1914 werd gerealiseerd. Zoals reeds genoemd kreeg Van Loghem in zijn begintijd naast opdrachten voor utiliteitsbouw ook opdrachten voor grote woonhuizen. Het betrof voornamelijk projecten in Haarlem, zoals de landhuizen De Meerle, De Steenhaag, Singapore, Eigen Haard, Honk en De Waterlelie. De vader van Van Loghem, schijnt een belangrijke rol gespeeld te hebben bij het verwerven van dit soort bouwopdrachten voor zijn zoon. Zelf liet Johannes Jacobus ook drie woningen door zijn zoon ontwerpen, villa De Zwanenhof om zelf te bewonen en een dubbelwoonhuis als belegging. Vanaf 1917 hield Van Loghem zich naast grote woonhuizen en utiliteitsbouw ook bezig met woningbouwprojecten gebaseerd op het type van de tuinstad. Voorbeelden hiervan zijn de ontwerpen voor woningbouwvereniging Huis ter Cleeff, woningbouwvereniging Rosenhaghe en Tuinwijk-Zuid te Haarlem. Een van de bekendere projecten waar Van Loghem aan meewerkte is het betonnen tuindorp Watergraafsmeer in Amsterdam, het zogenaamde Betondorp, een door de gemeente opgezet experiment met systeembouw. Van Loghem vond dat er een sterke samenhang was tussen architectuur en politiek en dat kwam in de periode van de tuindorpen steeds meer naar voren. Een tuindorp was voor hem een socialistisch architectuurideaal, terwijl etagewoningen een kapitalistische onmenswaardige oplossing was om arbeiders op te bergen. Van Loghem hoopte met zijn architectuur een bijdrage te kunnen leveren aan de verbetering van de leefomstandigheden van grote groepen van de bevolking. In die periode sloot hij zich net als bijvoorbeeld Van Doesburg en Berlage aan bij de Bond van revolutionair-socialistische intellectuelen en tevens maakte hij van zijn bureau een collectief. Met zijn vertrek naar Siberië in 1926 gaf Van Loghem gevolg aan zijn politieke engagement. Tientallen idealistische westerlingen waren hem al voorgegaan waarvan velen teleurgesteld weer huiswaarts keerden, zo ook Van Loghem. Van Loghem kreeg midden in Siberië de leiding van de stedenbouwkundige en architectonische ontwikkeling van een industrieel areaal met als centrum de mijnstad Kemerovo. Ondanks het feit dat Van Loghem veel uit de grond heeft gestampt in Kemerovo, zijn lang niet al zijn ontwerpen gerealiseerd. Waarschijnlijk verhielden zijn modernistische ambities zich toch niet zo goed met de werkelijke noden en gebruiken van de plaatselijke bevolking. 2

3 Inleiding Bij thuiskomst uit Siberië vestigde Van Loghem zijn bureau in Rotterdam in de eerste wolkenkrabber van Nederland, het Witte Huis. De tijd werd gekenmerkt door grote economische malaise en het aantal opdrachten liet te wensen over, zoals bij de meeste moderne architecten op dat moment. Wel was het aantal artikelen en lezingen van zijn hand indrukwekkend, hetgeen waarschijnlijk samen hing met het tekort aan opdrachten. Van Loghem werd onder andere bouwkundig medewerker van de Nieuwe Rotterdamsche Courant, het Algemeen Handelsblad en de Groene Amsterdammer en daarnaast redactielid van de tijdschriften 8 en Opbouw, Bouwkundig Weekblad en Wendingen. In 1932 verscheen zijn boek; Bouwen, Bauen, Bâtir, Building, waarin hij het collectieve denken vastlegde als een functionalistisch beginsel. Het Nieuwe Bouwen was voor hem geen aantoonbare stijl, maar een manier van denken op basis van de nieuwe maatschappelijke verhoudingen. Een architect diende zich volledig open te stellen voor alle culturele en materiële waarden van zijn tijd, omdat volgens Van Loghem op die manier architectuur ontstaat waarin het zuivere leven wordt weerspiegeld. en waar Van Loghem in zijn post-siberische periode aan werkte waren bijvoorbeeld rusthuis De Blauwvoet in Driebergen, de Tuinmanswoning in Rotterdam en het Sportfondsenbad in Haarlem. Naast ontwerpopdrachten, lezingen, artikelen en zijn bezoeken aan de CIAM congressen, gaf Van Loghem les in techniektheorie aan de laatste klassen van het H.B.O. In 1940 overleed Van Loghem in zijn geboortestad op 58 jarige leeftijd aan trombose. De verzameling Acquisitie Het archief van Van Loghem bestaat niet meer, omdat zijn echtgenote alles aan de straat heeft gezet. De verzameling over Van Loghem die het NAi beheert bestaat uit een aantal losse stukken, geschonken door diverse personen en instellingen. In 1976 en 1987 heeft de Rijksdienst voor de Monumentenzorg schenkingen gedaan, in 1977 het Frans Halsmuseum en in die periode heeft waarschijnlijk ook de schenking Verspoor-Muylaerts plaatsgevonden. Van deze aanwinsten is niet precies bekend wie wat heeft geschonken, van de latere aanwinsten is dat wel bekend. In 1992 verwierf het NAi, door schenking van Architectenbureau Koldewijn een aantal tekeningen over de verbouwing van de School voor Vrouwenarbeid. In 1997 werd de Van Loghemverzameling uitgebreid door toedoen van L.L.J. de Bever en L.J.H.F. de Bever Architecten BNA. Dit architectenbureau uit Eindhoven schonk tekeningen en ander materiaal van het woonhuis voor de heer Knipscheer aan de Lissevenlaan in Waalre. Het bureau had dit materiaal in haar bezit, omdat het in 1968 en 1977 het huis Knipscheer uitbreidde voor de toenmalige bewoner. In 2000 heeft het NAi via een schenking van de NUON (rechtsopvolger van de K.E.M. en de P.E.N.) ontwerpen voor de Kennemer Electriciteitsmaatschappij en Provinciaal Electriciteitsmaatschappij van Noord Holland uit de periode verworven. Deze schenking vond plaats door toedoen van de heer De Blaeij, die toen hij eind jaren 70 bij de P.E.N. bedrijfsarchitect was de tekeningen uit de afvalbak wist te redden. Ook van de opvolger van Van Loghem bij de P.E.N. zijn enkele tekeningen in deze verzameling aanwezig. De tekeningen zijn al dan niet gesigneerd met VdB en dateren uit 1919 en Over de naam van deze opvolger bestaat enige onduidelijkheid, het zou Van de Burgh kunnen zijn, maar ook Van de Burght of Van de Berg. De tekeningen van Van Loghem en zijn opvolger zijn altijd onder de hoede van de heer De Blaeij gebleven en na zijn pensioen in overleg met zijn directeur aan het NAi overgedragen. De bestekken, bouwvergunningen en aanvragen met betrekking tot Van Loghems ontwerpen zijn in mei 2000 van het bedrijfsarchief van de NUON overgedragen aan het Rijksarchief in Noord-Holland. 1 Voor verder onderzoek naar Van Loghem en zijn werk is de knipselmap op de studiezaal van het NAi een interessante bron. 1 De archieven van de NUON en de P.E.N. bevinden zich in het Rijksarchief in Noord-Holland, in Haarlem. 3

4 Inleiding Bewerking De documenten over en van Van Loghem en de tekeningen gemaakt door Van Loghem vormen geen coherent geheel, het is een verzameling samengebracht door verschillende personen en instanties. De totale omvang van de verzameling, bedraagt 4 strekkende meter en bestaat uit foto s, microfilms, geschreven stukken (zowel van Van Loghem, als over Van Loghem en zijn werk) en tekeningen van de hand van Van Loghem. Bestudering van het verzamelde leidde tot de indeling in twee rubrieken, projectgebonden documenten en niet-projectgebonden documenten. De projectgebonden documenten zijn vervolgens chronologisch geordend. De datering van de projecten is overgenomen van de tekeningen. Jaartallen die tussen vierkante haken zijn geplaatst, zijn niet rechtstreeks op de tekening aangetroffen, maar opgemaakt uit de literatuur. Aanwijzingen voor gebruik U kunt alle archiefstukken raadplegen met behulp van de aanvraagnummers, die u in de inventaris steeds bij de beschrijvingen aantreft. Vermeld deze aanvraagnummers, met de code LOGH, op de witte briefjes aan de balie van de NAi- studiezaal. Deze inventaris is als tekstdocument in het programma Word op termen te doorzoeken. Om die reden is van een inventarisindex afgezien. De tekstdocumenten zijn op aanvraag op de studiezaal te raadplegen. Inlichtingen collection@nai.nl 4

5 Inleiding Geraadpleegde literatuur Beek, Johan van de, Bouwen en wonen, een overzicht van het werk van ir.j.b. van Loghem architect ( ) en een onderzoek naar het gebruik van zijn woonwijken en woningen te Haarlem, uitklapposter bij de tentoonstelling Bouwen en wonen in het Frans Halsmuseum van 2 november tot 31 december Beek, Johan van de en Gerrit Smienk, Ir. J.B. van Loghem B.I. Architect, in: Plan, Maandblad voor ontwerp en omgeving 12 (1971) Colenbrander, B., J.B. van Loghem, een strijdbaar architect, in: Het Nieuwe bouwen. Voorgeschiedenis (Delft 1982) Fanelli, Giovanni, Moderne architectuur in Nederland (Den Haag 1978) Wacht, W. de, J.B. van Loghem , Landhuizen, stadswoonhuizen en woningbouwprojecten. Beelding van een levenshouding (Haarlem 1995). 5

6 CATALOGUS gebonden documenten [vanaf 1910] Diverse woningen te Haarlem. Documenten Aanvraagnummers Tekeningen en t 1 documentatie Geschreven stukken g 1 21 Foto s f 1 Toelichting Tekeningen De tekeningen zijn niet van de hand van Van Loghem en zijn ná de bouw tot stand gekomen. Het betreft hier onder andere de huizen: Eigen Haard, t Fort Goldersgreen, Honk, Houtrust, Huis ter Cleeff, Huize Gendt, Meerle, Overhout, Rosehaghe, Scheltema, Singapore, Steenhaag, Tuinwijk-Noord, Tuinwijk-Zuid, Waterlelie, Zonnehuis, Zwanenhof. Geschreven stukken Stukken over de renovatie c.q. nieuwbouw van 86 gemeentewoningen gebouwd in Tuinwijk-Zuid en bestek van een houten woonhuis aan de Zonnekade te Heemstede. Foto s Onder de foto s bevinden zich onder andere: twaalf foto s van Tuinwijk-Zuid, een foto van Tuinwijk-Noord, twee foto s van Huis ter Cleeff en vijf foto s van Rosehaghe Woonhuis in IJmuiden, in opdracht van G. Warmelink. Document Aanvraagnummer 1 Tekening t 2 Toelichting Twee plattegronden en een gevel, ondertekend door Van Loghem, met kenmerk S.O. 2. 6

7 1916 Woonhuis in IJmuiden, in opdracht van De Graaf. Document Aanvraagnummers 1 Tekening t 3 Toelichting Twee plattegronden en een gevel, ondertekend door Van Loghem, met kenmerk S.O Nieuwbouw en verbouwingen van hoogspanningsgebouwtjes in opdracht van het Provinciaal Electriciteitsbedrijf van Noord-Holland (P.E.N.) en de Kennemer Electriciteitsmaatschappij (K.E.M). Documenten 103 Tekeningen Aanvraagnummers A-G t 4.1 H-R t 4.2 S-Z t 4.3 Niet-gelokaliseerde t 4.4 projecten Documentatie d 4 Geschreven stukken g 4 20 Foto s f 4 5 Microfilms f 4 Toelichting Tekeningen Documentatie Verwijzing De verschillende projecten zijn alfabetisch geordend op plaatsnaam, waaronder: Aalsmeer, Aartswoud (Hoogwoud), Amstelveen, Andijk Bloemendaal, Bussum, Den Helder, Duivendrecht, Egmond aan Zee, Enkhuizen, Groeneveld, Haarlemmermeer, Heer Hugowaard, Hilversum, Hoofddorp, Hoogkarspel, Hoorn, De Lynden, Meesperkarspel, Nieuwer- Amstel, Penningsveer, Purmerend, Santpoort, Schagen, Sybecarspel, Twisk (Opperdoes) Uithoorn, Velsen, Weesp, Weesperkarspel, Zaandam, Zithoorn, Zwanenburg. Bij de volgende projecten zijn naast de tekeningen soms geschreven stukken en foto s aangetroffen: Haarlemmermeer, Egmond aan Zee, Hilversum, Den Helder en Barsingerhorn. Overdrukken en een lijst van ontwerpen voor elektriciteitgebouwtjes. Voor hoogspanningshuisje Luden in Aerdenhout, zie aanvraagnummers t 15 en f 15 7

8 1918 Terreinafscheiding, rijwielbergplaats en tijdelijk gebouwtje bij de P.E.N. Centrale in Hilversum. Documenten Aanvraagnummer 4 Tekeningen t 5 Toelichting Twee schetsen van een tijdelijke gebouwtje, één schets van een rijwielbergplaats en één schets van een terreinafscheiding Verbouwing van het P.E.N. gebouw in Bloemendaal. Documenten Aanvraagnummer 2 Tekeningen t 6 [1921] Landhuis De Marel in Duin en Daal, Bloemendaal. Documenten Aanvraagnummer 3 Tekeningen t Woningen in Amsterdam, in opdracht van de gemeente Amsterdam. Documenten Aanvraagnummers 3 Tekeningen t 8 3 Foto s f Woning met winkel en werkplaats D Hoop in de Ridderstraat 20 in Haarlem, in opdracht van de weduwe van Th.J. van Zutphen. Documenten Aanvraagnummers 1 Tekening t 9 4 Foto s f 9 Documentatie d 9 8

9 School voor Vrouwenarbeid aan de Koningsveldestraat en de Vryenbanschestraat in Rotterdam. Documenten Aanvraagnummers 39 Tekeningen t 10.1, t 10.2 [1933] Tuinmanswoning op landgoed Arboretum in Rotterdam. Document Aanvraagnummer 1 Tekening t Vakantiehuis Avegoor in Ellecom. Document Aanvraagnummer 1 Tekening t Nieuwbouw van een woonhuis van Knipscheer- Van de Stadt in Waalre, verbouwing van het woonhuis voor F.P.J. Bakx in Waalre. Documenten Aanvraagnummer 8 Tekeningen t Pension Vledder in Vledderveld. Documenten Aanvraagnummer 2 Tekeningen t Hoogspanningsgebouwtje Luden aan de Duinlustweg in Aerdenhout, in opdracht van de P.E.N. Documenten Aanvraagnummers 4 Tekeningen t Foto s f 15 9

10 z.j. Twee woningen onder één kap. Documenten Aanvraagnummer 5 Tekeningen t 16 z.j. Woning in Hoogwoud. Document Aanvraagnummer 1 Tekening t 17 z.j. Ongeïdentificeerd materiaal. Documenten 3 Tekeningen en documentatie Aanvraagnummer t 18 10

11 Niet-projectgebonden documenten Gepubliceerde artikelen geschreven door Van Loghem. In het tijdschrift 8 en Opbouw, Aanvraagnummer d 19 In het tijdschrift Bouwkundig Weekblad. Aanvraagnummer d 20 In diverse tijdschriften. Aanvraagnummer d 21 In de Nieuwe Rotterdamsche Courant, met enkele gepubliceerde reacties van lezers in dezelfde rubriek over eerder verschenen artikelen van Van Loghem. Aanvraagnummer d 22 Toelichting: Van Loghem was redacteur van de tijdschriften 8 en Opbouw en Bouwkundig Weekblad en tevens redactiemedewerker van de rubriek Bouwkunst in de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Gepubliceerde artikelen over Van Loghem en zijn werk. In het tijdschrift Vrije Arbeid. Aanvraagnummer d 23 In diverse tijdschriften en kranten Aanvraagnummer d 24 Krantenartikelen verzameld door Van Loghem. Aanvraagnummer d 25 Niet ingevulde enquête onder de bewoners van Van Loghem huizen in het kader van een tentoonstelling over Van Loghem in het Frans Halsmuseum in Aanvraagnummer d uitgetypte lezingen van Van Loghem. Aanvraagnummer g 27 11

12 Correspondentie en een krantenartikel over de sloop van woning De Ploeg, ontworpen door Van Loghem aan de Lissevenlaan 8 in Waalre, Aanvraagnummer g 28 Tekst van een persconferentie en een krantenartikel omtrent het Landelijk Comité tot Behoud van De Blaauwvoet, een rusthuis in Driebergen door Van Loghem in 1930 gebouwd, 1977, met een artikel in de 8 en Opbouw, 1932, een artikel in Moderne Bouwkunst in Nederland,1934 en een artikel in Twentieth Century Houses, [1933]. Aanvraagnummer g 29 Ingekomen en uitgaande correspondentie van J. van Beek met informatie over Van Loghem en zijn werk, in verband met een studie die J. van Beek samen met G. Smienk maakte over Van Loghem. Aanvraagnummer g 30 Foto s. 2 Foto s van het sportfondsenbad in Haarlem, in 1934 door Van Loghem ontworpen. Aanvraagnummer f 31 2 Foto s van interieurs, door Van Loghem ontworpen. Aanvraagnummer f 32 2 Foto s in vogelvluchtperspectief van een ongeïdentificeerd landschap. Aanvraagnummer f 33 1 Foto van Van Loghem met zijn personeel voor zijn woonhuis, [1920]. Aanvraagnummer f 34 12