Rapportage sport 2006

Transcriptie

1 Rapportage sport 2006

2

3 Rapportage sport 2006 Koen Breedveld en Annet Tiessen-Raaphorst (red.) Centraal Bureau voor de Statistiek Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag, juni 2006

4 Het Sociaal en Cultureel Planbureau is ingesteld bij Koninklijk Besluit van 30 maart Het Bureau heeft tot taak: a wetenschappelijke verkenningen te verrichten met het doel te komen tot een samenhangende beschrijving van de situatie van het sociaal en cultureel welzijn hier te lande en van de op dit gebied te verwachten ontwikkelingen; b bij te dragen tot een verantwoorde keuze van beleidsdoelen, benevens het aangeven van voor- en nadelen van de verschillende wegen om deze doeleinden te bereiken; c informatie te verwerven met betrekking tot de uitvoering van interdepartementaal beleid op het gebied van sociaal en cultureel welzijn, teneinde de evaluatie van deze uitvoering mogelijk te maken. Het Bureau verricht zijn taak in het bijzonder waar problemen in het geding zijn die het beleid van meer dan één departement raken. De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is als coördinerend minister voor het sociaal en cultureel welzijn verantwoordelijk voor het door het Bureau te voeren beleid. Omtrent de hoofdzaken van dit beleid treedt de minister in overleg met de minister van Algemene Zaken, van Justitie, van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, van Financiën, van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, van Economische Zaken, van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag 2006 scp-publicatie 2006/10 Zet- en binnenwerk: Textcetera, Den Haag Opmaak figuren: Mantext, Moerkapelle Omslagontwerp: Bureau Stijlzorg, Utrecht Omslagillustratie: Raphael Sachetat Op het omslag: Judith Meulendijks tijdens de Denmark Open, 19 en 20 oktober 2005 isbn x isbn nur 740 Dit rapport is gedrukt op chloorvrij papier Voorzover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 kb Hoofddorp, Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (art. 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting pro (Stichting Publicatieen Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 kb Hoofddorp, Sociaal en Cultureel Planbureau Parnassusplein vx Den Haag Telefoon (070) Fax (070) Website: info@scp.nl

5 Inhoud Voorwoord 1 Samenvatting 3 Deel I Trends en ontwikkelingen 13 1 Inleiding 15 Koen Breedveld 1.1 Sport in de jaren tachtig en negentig: vernieuwing De eenentwintigste eeuw: een roerig begin Rapportage sport Opzet Rapportage sport Noten 21 Literatuur 22 2 Maatschappelijke ontwikkelingen 23 Koen Breedveld, Annet Tiessen-Raaphorst, Lucas Harms 2.1 Inleiding Demografie Inkomen en opleiding Tijd: stabilisering arbeidstijd Ruimtedruk Gezondheid Cultuur en vrijetijdsbesteding Samenvatting 47 Noten 49 Literatuur 50 3 Ontwikkelingen in het sportbeleid 52 Hugo van der Poel 3.1 Inleiding Spelers in het sportbeleidsnetwerk: doelstellingen en taakverdeling Thema s in het landelijk sportbeleid Samenvatting 73 Noten 76 Literatuur 79 v

6 4 Beoefening 82 Koen Breedveld en Annet Tiessen-Raaphorst 4.1 Inleiding Sportdeelname Takken van sport Lidmaatschap van sportverenigingen en deelname aan competities Samenvatting 102 Noten 104 Literatuur Betrokkenheid: meningen, bezit, volgers, toeschouwers en vrijwilligers 107 Annet Tiessen-Raaphorst en Koen Breedveld 5.1 Inleiding Meningen en houdingen over sport Bezit van sportgoederen Volgers van sport via tijdschriften, radio en televisie Toeschouwers van sportwedstrijden Vrijwilligerswerk in de sport Samenvatting 135 Noten 137 Literatuur Sportinfrastructuur: organisaties en accommodaties op sportgebied 139 Rob Goossens en Guido Roording 6.1 Inleiding De Nederlandse sportinfrastructuur Sportbonden Sportclubs Sportscholen, sportinstructeurs, zeil- en surfscholen, maneges en fitnesscentra Sportaccommodaties Vrijwilligerswerk Samenvatting 169 Noten 171 Literatuur Economie van de sport 175 Rob Goossens 7.1 Inleiding Bestedingen van huishoudens aan sport Uitgaven aan en inkomsten uit sport van de overheid Baten en lasten van sportorganisaties Baten en lasten van exploitanten van accommodaties Werkgelegenheid bij sportorganisaties 195 vi Inhoud

7 7.7 Werkgelegenheid bij exploitanten van accommodaties Samenvatting 202 Noten 205 Literatuur Sport, ruimte en tijd 208 Lucas Harms en Frans Knol 8.1 Inleiding Ruimtebeslag van de sport Ruimtegebruik voor sport in zeven (groot)stedelijke gebieden Heen en weer: verplaatsingen ten behoeve van de sport De timing van sport Samenvatting 223 Noten 224 Literatuur Sport, bewegen en gezondheid 226 Wil Ooijendijk, Vincent Hildebrandt, Marijke Hopman-Rock, Sandor Schmikli 9.1 Inleiding Methode Voldoen aan de beweegnormen Sporters en niet-sporters vergeleken Sportblessures Samenvatting 240 Noten 242 Literatuur Sport en onderwijs 245 Lex Herweijer en Koen Breedveld 10.1 Inleiding Bewegingsonderwijs Scholen met extra aandacht voor sport Samenwerking tussen onderwijs en sport Zwemvaardigheid Opleiden voor de sport Samenvatting 262 Noten 265 Literatuur Topsport 269 Maarten van Bottenburg, Veerle de Bosscher, Paul de Knop, Simon Shibli, Jerry Bingham 11.1 Inleiding Ontwikkelingen in de topsportinvesteringen (input) 270 Inhoud vii

8 11.3 Ontwikkelingen in het topsportklimaat (throughput) Ontwikkelingen in het prestatieniveau (output) Samenvatting 290 Noten 292 Literatuur 294 Deel II Thematische uitdiepingen Verschillen in sportdeelname 299 Koen Breedveld 12.1 Inleiding Verschillen naar sekse, leeftijd, opleidingsniveau, werkzaamheid en inkomen Etniciteit Tijdselasticiteit Het sportieve kapitaal van ouders Vroege jeugdervaringen Samenvatting 317 Noten 319 Literatuur Naar een resultaatgericht sportbeleid: kengetallen in de sport 322 Mark van den Heuvel 13.1 Inleiding Kader en begripsafbakening New public management in de sport Kengetallen in de sport Kengetallen in de praktijk: output-indicatoren Kengetallen in de praktijk: outcome-indicatoren Grenzen aan het gebruik van kengetallen? Conclusie 338 Noten 339 Literatuur De kwaliteit van dienstverlening in een pluriforme sportmarkt 342 Jo Lucassen, Annet Tiessen-Raaphorst 14.1 Inleiding De pluriformiteit van aanbieders van sport Kwaliteit van dienstverlening Kwaliteitsmeetsystemen De kwaliteit van de sportdienstverlening gemeten Gebruikers van verenigingen en fitnesscentra vergeleken Verwachtingen over de bekwaamheden van trainers en begeleiders 362 viii Inhoud

9 14.8 Discussie en conclusie 363 Noten 367 Literatuur 368 Deel III Conclusie Epiloog Koen Breedveld 15.1 Ontwikkeling van de sport: sport als spiegel van de samenleving Plaatsbepaling: sport als spiegel van de samenleving Kansen en uitdagingen voor de georganiseerde sport Veranderingen en constanten in het (rijks)sportbeleid School en sport: kansen voor de sport Kennis voor de sport Tot slot: de sportfederatie Nederland 391 Noten 392 Literatuur 393 Bijlagen 395 Bijlage A Lijst met gebezigde afkortingen 397 Bijlage B Namen en adressen partners in Rapportage sport Bijlage C Samenstelling klankbordgroep Rapportage sport Bijlage D Opzet website en StatLine van cbs 403 Bijlage E Prijsindex gezinsconsumptie 405 Bijlage F Lijst van bijlagen op internet 406 Index Publicaties van het Sociaal en Cultureel Planbureau Inhoud ix

10

11 Voorwoord In 2005 bracht het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (vws) de nota Tijd voor sport uit. In de nota staan drie thema s centraal: bewegen, meedoen en presteren. Bewegen verwijst naar de gezondheidswinst die er te behalen valt door een gezonde leefstijl. Diverse wetenschappelijke studies hebben inmiddels aangetoond dat voldoende sporten en bewegen uiteindelijk meer besparingen in de gezondheidszorg oplevert dan sportblessures aan extra kosten genereren. Meedoen verwijst naar de betrokkenheid van diverse groepen burgers bij de sport (als actief sporter en/of als vrijwilliger bij sportverenigingen). De sport maakt deel uit van wat sociologen de civil society noemen: het geheel aan organisaties waar burgers elkaar treffen en waarin ze mede vorm geven aan de maatschappij. Hoewel het maatschappelijke bewijs op dit vlak minder sterk is dan bij het thema gezondheid, gaan de meeste onderzoekers ervan uit dat betrokkenheid bij de sport een belangrijke bijdrage levert aan het onderhouden van contacten tussen burgers. Zelfs als daarbij rekening wordt gehouden met het feit dat de sport ook zo zijn minder prettige kanten kent (zoals spreekkoren en voetbalvandalisme). Ook toen het ministerie nog crm (Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk) heette, waren bewegen en meedoen al centrale thema s in het rijkssportbeleid. Hooguit zijn nadien de accenten wat verschoven, van meedoen (welzijn) onder crm naar bewegen (volksgezondheid) onder vws. Presteren, het derde centrale thema in Tijd voor sport, was dertig jaar geleden nog geen thema in het rijkssportbeleid. Sterker, in de nota Sportbeleid uit 1974 werd het competitieve element van de wedstrijdsport nog in tegenspraak geacht met het toenmalige streven naar een open en meer ontspannen samenleving. Anno 2006 zijn presteren en onderlinge wedijver echter geen vieze woorden meer, niet in de sport en ook niet daarbuiten. Iets willen bereiken mag weer, evenzeer als het belonen en op een voetstuk plaatsen van mensen die iets hebben bereikt. Het ondersteunen van de topsport en het koesteren van succesvolle topsporters is een uiting van die mentaliteitsverandering. Het laat zien hoe de sport onlosmakelijk verbonden is met bredere maatschappelijke processen, daar een onderdeel van uitmaakt en tegelijk actief bijdraagt aan de verandering ervan. In deze Rapportage sport 2006 treft u vele voorbeelden aan van veranderingen (en constanten) in de sport. Ik dank de medewerkers van de betrokken instituten, te weten het Centraal Bureau voor de Statistiek, het W.J.H. Mulier Instituut, sportkoepel noc*nsf, tno Kwaliteit van Leven alsmede de leden van de klankbordgroep, voor hun diverse bijdragen aan het welslagen van dit project. Prof. dr. Paul Schnabel Directeur Sociaal en Cultureel Planbureau 1

12

13 Samenvatting 1 Inleiding In deze Rapportage sport 2006 zijn de belangrijkste cijfermatige ontwikkelingen in de sport van de afgelopen jaren bijeengezet. Aanvullende informatie, waaronder een uitgebreide Engelstalige samenvatting, is te vinden op de website De Rapportage sport 2006 is een coproductie van het Sociaal en Cultureel Planbureau en het Centraal Bureau voor de Statistiek (cbs), het Mulier Instituut (mi), noc*nsf en tno Kwaliteit van Leven. Het project wordt mede gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. 2 Achtergrond: maatschappelijke ontwikkelingen Na jaren van groei heeft de economie de afgelopen jaren een pas op de plaats gemaakt. In de jaren na 2001 is de koopkracht gedaald tot het niveau van het jaar De arbeidsdeelname is tussen 2000 en 2004 niet gegroeid. Weliswaar is onder ouderen de arbeidsdeelname fors gestegen, maar onder jongeren was er sprake van oplopende werkloosheid, vooral onder (niet-westerse) allochtonen. De opleidingsniveaus zijn ook na 2000 geleidelijk verder gestegen. Naar etniciteit zijn er nog steeds grote verschillen in opleidingsniveau, maar bij de Turken en Marokkanen is in recente jaren het aandeel hoger opgeleiden verdubbeld. Klimaatverandering, bodemdaling, woningbouw, perifere pretparadijzen en de toenemende automobiliteit zijn de belangrijkste achtergronden van toenemende druk op de ruimte. Ruim 60% van het grondgebied in Nederland heeft een agrarische bestemming. Het teruglopen van het aantal boerderijen kan de opmaat zijn voor een discussie over het gebruik van de vrijkomende ruimte voor de sport. De afgelopen jaren is het aandeel mensen met overgewicht toegenomen tot 45% en het aandeel mensen met ernstig overgewicht (obesitas) tot 11%. Daar staat tegenover dat steeds minder mensen roken en drinken. Wel drinken jongeren op steeds jongere leeftijd. Steeds minder mensen zijn lid van een vereniging of organisatie. In 2003 was 54% van de bevolking van 6 jaar lid (1999: 57%). De deelname aan vrijwilligerswerk is de afgelopen jaren stabiel gebleven. Niet-westerse minderheden maken thans 10% van de bevolking uit; in 2030 zal dat naar verwachting 14% zijn. Bij Marokkanen is er sprake van toenemende etnische menging in de vrije tijd. Onder Turken, Surinamers en Antillianen, daarentegen, is het contact met autochtonen in de vrije tijd de afgelopen jaren niet toegenomen. Ook is er sprake van toenemende ruimtelijke segregatie van bevolkingsgroepen. Bij de cultuurdeelname is te zien dat de verschillen tussen autochtonen en allochtonen verkleinen, zonder overigens dat deze geheel verdwijnen. 3

14 3 Sportbeleid In 2003 besloot vws om een einde te maken aan instellingssubsidies, waaronder veel subsidies aan sportorganisaties. Daarnaast werd de Breedtesportimpuls stopgezet, zij het dat daarvoor in de plaats de bos-regeling (buurt-onderwijs-sport) kwam. Een belangrijke stimulans ging in 2005 uit van de sportnota Tijd voor sport. Deze nota kent drie centrale thema s: bewegen, meedoen en presteren. De eerste twee thema s plaatsen het sportbeleid in de context van respectievelijk de preventieve gezondheidszorg en het welzijnsbeleid. De aandacht voor het derde thema, presteren (topsport), is een intensivering van het twee decennia oude nationale topsportbeleid. Voor delen van het sportbeleid wordt samengewerkt met andere departementen, zoals bij het programma Meedoen allochtone jeugd door sport (met Justitie) en in de Alliantie School en Sport (met ocw en noc*nsf). Wat betreft de topsport volgt de overheid sportkoepel noc*nsf, die als doelstelling heeft om Nederland tot de toptien van de wereld te laten behoren. Een andere belangrijke doelstelling van noc*nsf is dat het aandeel sporters dat lid is van een sportvereniging minimaal gehandhaafd blijft. Voor het behalen van deze doelstellingen leunt het kabinet sterk op de inzet van intermediaire partijen. De banden met de sportorganisaties zijn over en weer echter losser geworden. Het nationale sportbeleid lijkt zich te ontplooien conform het investeringsscenario. 4 Sportdeelname De afgelopen decennia is de sportdeelname met enkele procentpunten gestegen. Momenteel doet 64% van de bevolking van jaar aan sport in de vrije tijd. De meest beoefende sporten zijn sporten die goed recreatief en alleen kunnen worden beoefend, zoals zwemmen, fitness, fietsen, hardlopen en wandelen. De meest beoefende teamsport is voetbal. Sporten die duidelijk populairder zijn geworden de afgelopen jaren zijn hockey, golf en hardlopen. Het aandeel van de bevolking dat lid is van een sportvereniging steeg de afgelopen jaren, tot 36%. Omdat dit aandeel wat minder sterk steeg dan het aandeel sporters in het algemeen, was er binnen de sport zelf sprake van een voortzetting van de daling van het aandeel georganiseerde sporters (nu: 53%). De belangstelling om deel te nemen aan competities of trainingen is tussen 1999 en 2003, na jaren van dalingen, licht toegenomen. Onder de vrouwen ligt het aandeel sporters niet lager dan onder de mannen. Wel domineren mannen nog in de teamsporten en in de wedstrijdsport. De sportdeelname onder ouderen (50 jaar en ouder) is de afgelopen decennia indrukwekkend gestegen. Daarentegen is de achterstand van oudere sporters in het lidmaatschap van sportverenigingen en in de deelname aan competities of trainingen, tussen 1999 en 2003 kleiner geworden. Verschillen naar opleidingsniveau, inkomen en het al dan niet hebben van een beperking (uitgezonderd jongeren tot 24 jaar) zijn tussen Samenvatting

15 en 2003 evenmin beduidend kleiner zijn geworden. Wel zijn de verschillen in sportdeelname naar etniciteit wat verkleind tussen 1999 en Betrokkenheid bij sport Sportprestaties vormden in 2004 de belangrijkste bron van nationale trots. Een groeiend aandeel van de Nederlanders (thans 73%) vindt dat voor een goede gezondheid actieve sportbeoefening nodig is. Ook in metingen van andere houdingen ten aanzien van sport en bewegen betuigt de Nederlander zich sportiever dan ruim twintig jaar terug. De totale oplage van sporttijdschriften is tussen 1999 en 2004 gestegen naar 2,4 miljoen. De kijktijd naar sport op televisie is tussen 1991 en 2005 verdubbeld, van gemiddeld 51 naar 106 uur per jaar. Het aanbod van sportprogramma s verdrievoudigde, van 927 uur naar 2634 uur per jaar. De afgelopen jaren worden sportprogramma s weer wat beter bekeken dan in de jaren negentig. De cijfers over het bezoek aan sportwedstrijden geven voor de laatste jaren geen eenduidige trend te zien. Het aantal bezoekers in het betaald voetbal is de laatste jaren stabiel (maar met een nog steeds stijgende politie-inzet). In bevolkingsonderzoeken mag het betaald voetbal geleidelijk op iets meer (incidentele) bezoekers rekenen, onder andere van vrouwen en kinderen. Bezoek aan wedstrijden in het betaald voetbal is in toenemende mate gerelateerd aan de hoogte van het inkomen. De deelname aan vrijwilligerswerk in de sport is de laatste jaren relatief stabiel (bij meer sporters). De sport is de maatschappelijke sector met de grootste aandelen verenigingsleden en - vrijwilligers. 6 Sportinfrastructuur: organisaties en accommodaties Anno 2003 telde Nederland 1190 maneges, 1970 sportscholen en sportinstructeurs, 2000 fitnesscentra, 770 zwembaden, 815 jachthavens, 2160 overdekte sportaccommodaties en 4000 openluchtsportaccommodaties. Dat zijn er weinig meer dan in 2000, terwijl de sportdeelname in die periode wel duidelijk groeide. De trend dat een groeiend aandeel accommodaties door particulieren wordt geëxploiteerd, zette zich tussen 2000 en 2003 voort bij de exploitatie van zwembaden en van openluchtsportaccommodaties, maar niet bij de exploitatie van overdekte sportaccommodaties. Anno 2004 zijn bijna sportverenigingen aangesloten bij noc*nsf, 800 minder dan in Daarmee heeft zich de schaalvergroting bij sportverenigingen voortgezet. Het gemiddelde aantal leden per vereniging steeg van 164 in 2001 naar 174 in Desondanks had in 2003 een op de drie sportverenigingen minder dan 50 leden. Bij 85% van de sportclubs zetten een of meerdere vrijwilligers zich in de laatste week van september 2003 in voor de club (in 2000 was dat 86%). Alle vrijwilligers Samenvatting 5

16 tezamen werkten in één week van september ,02 miljoen uren voor de sportclubs (in dezelfde periode in 2000: 2,11 miljoen uren). De topvijftien van sportbonden is redelijk stabiel. Op 1 staat sinds jaar en dag de voetbalbond (2004: 1,1 miljoen leden), gevolgd door de tennisbond (2004: 0,7 mln. leden) en de gymnastiekunie (2004: 0,3 mln.). Tot de opvallende stijgers van de laatste jaren behoren golf (in 2004 in omvang de vierde sportbond van het land), hockey (vijfde sportbond) en atletiek (dertiende). 7 Economie van de sport Tussen 2000 en 2003 stegen de totale bestedingen van huishoudens aan sport met 36% (naar 3,4 mld euro in 2003). De rijksoverheid gaf in 2003 netto 72 miljoen euro uit aan sport, de provincies 10 miljoen euro en de gemeenten 813 miljoen. Ten opzichte van 2000 zijn dat stijgingen met respectievelijk 20%, 100% en 23%. In totaal stegen de overheidsuitgaven aan sport tussen 2000 en 2003 met 24% naar 896 miljoen euro (bij een inflatie over die periode van 10%). Via de kansspelen kwam in 2004 nog eens ruim 44 miljoen euro beschikbaar voor de sport. De gezamenlijke baten van sportclubs (excl. watersportclubs en betaald voetbal) namen toe tot 953 miljoen euro (+16%) in 2003 en de lasten tot 919 miljoen euro (+15%). Ten opzichte van 2000 waren er in 2003 minder sportclubs die financiële middelen konden toevoegen aan hun reserves (38% tegenover 44% in 2004). De gezamenlijke baten van maneges, sportscholen (incl. sportinstructeurs) en zeil- en surfscholen bedroegen 313 miljoen euro over 2003, 14% meer dan in De omzet van de fitnessbranche (626 miljoen euro in 2003) is hierin nog niet meegeteld. Sportscholen en zeil- en surfscholen verbeterden hun financiële positie tussen 2000 en 2003, bij maneges ging die, evenals bij sportclubs, licht achteruit. De groeiende groep particuliere exploitanten van zwembaden, overdekte sportaccommodaties, openluchtsportaccommodaties en jachthavens zag de gezamenlijke baten met 23% stijgen tussen 2000 en 2003, naar 1,04 miljard euro. Commerciële en niet-commerciële sportorganisaties, en particuliere exploitanten van sportaccommodaties hadden in 2003 samen personen in loondienst, 5% meer dan in Het merendeel hiervan betreft deeltijdaanstellingen. De gemiddelde aanstelling bij sportorganisaties heeft een omvang van 16 uur per week, bij accommodaties is dat 20 uur. Aan die situatie is de afgelopen jaren weinig veranderd. Omgerekend bieden genoemde organisaties werk voor fte s (+5% ten opzichte van 2000), waarvan in loondienst en 5500 niet in loondienst. Niet meegeteld in deze cijfers zijn de mensen die werkzaam zijn in fitnesscentra en de fte s die gemoeid zijn met het bewegingsonderwijs in primair en voortgezet onderwijs. 8 Sport, ruimte en tijd In Nederland is 0,8% van de ruimte ( hectare) in gebruik ten behoeve van sportterreinen. Vooral in de Randstadprovincies Noord-Holland, Zuid-Holland en 6 Samenvatting

17 Utrecht is er per inwoner weinig ruimte voor sport beschikbaar. In de vier grote steden (G4) is er per saldo sprake van een achteruitgang in de voor sport beschikbare ruimte, terwijl vlak buiten de gemeentegrenzen van de G4 het sportareaal toenam. Gemeten aan de omvang van de bevolking zijn de centrale delen van de stad het karigst bedeeld met sportvoorzieningen. Alleen fitnesscentra zijn oververtegenwoordigd in de centra van de grote steden. Ruim een op de tien vrijetijdsverplaatsingen is sportgerelateerd (zelf sporten of gaan kijken bij sportwedstrijden). Een ruime meerderheid van alle sportieve verplaatsingen (57%) blijft binnen een straal van 5 kilometer. Meest gebruikte vervoerswijze voor sportgerelateerde verplaatsingen is de auto, ook op korte afstanden. Van alle sport vindt 43% door de week overdag plaats. Bij het als toeschouwer bij de sport betrokken zijn, is dat 10%. Het drukste sporttijdstip is de doordeweekse avond rond uur. 9 Bewegen, sport en gezondheid Het beweeggedrag van de volwassen Nederlanders ontwikkelt zich positief. Het percentage Nederlanders dat inactief is (beweegt op geen enkele dag tenminste 30 minuten matig intensief), loopt tussen 2000 en 2004 terug van 9 naar 8. Het percentage dat aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (nngb; beweegt minimaal 5 dagen per week matig intensief) voldoet, stijgt vanaf 2002 van 44 naar 50. Sporters scoren hierbij over de hele lijn beter dan niet-sporters. Echter, meer gedetailleerde cijfers over het aantal uren en minuten bewegen per dag door de volwassen bevolking bevestigen deze positieve ontwikkelingen nog niet. Van de jeugd voldoet in 2004 iets meer dan de helft aan de nngb en/of de fitnorm (3 of meer keer per week 20 minuten intensief bewegen). Het aandeel jeugdigen dat inactief is, is lager dan bij volwassenen (circa 2%) en het aandeel jeugdigen dat aan de fitnorm voldoet, is relatief hoog (37%). Ook voor de jeugd geldt dat sporters over de hele lijn gunstig scoren ten opzichte van niet-sporters. In Nederland doen zich in de periode jaarlijks gemiddeld 1,5 miljoen sportblessures voor, waarvan 51% medisch wordt behandeld. Mannelijke sporters raken vaker geblesseerd dan vrouwelijke. Veldvoetbal blijft verantwoordelijk voor het grootste aantal blessures. Al met al is de nettobalans van een gezondere leefstijl door sport en bewegen en gezondheidskosten door sportblessures positief. 10 Sport en onderwijs Slechts een minderheid van de basisscholen (40%) heeft een vakleerkracht lichamelijke opvoeding in dienst. De hoeveelheid tijd die aan bewegingsonderwijs wordt besteed, is met gemiddeld 90 minuten per week al jaren min of meer stabiel. Alle scholen voor voortgezet onderwijs werken met vakleerkrachten. In het mbo heeft het bewegingsonderwijs een zwakke positie. In het primair en voortgezet onderwijs Samenvatting 7

18 wordt de directe werkgelegenheid (inzet onderwijspersoneel) ten behoeve van het bewegingsonderwijs geschat op fte s. Naar schatting vijftig scholen voor voortgezet onderwijs bieden leerlingen in een sportklas een programma met veel aandacht voor sport en lichamelijke opvoeding. Het aantal sportactieve scholen is nog gering, maar het streven is dit aantal de komende jaren snel te laten groeien. Het aandeel basisscholen dat schoolzwemmen aanbiedt, is de afgelopen decennia gedaald en bedraagt thans 57%. Desondanks is de zwemvaardigheid van Nederlandse kinderen goed: 73% van de 7-jarigen en 98% van de 12-jarigen heeft een zwemdiploma. Allochtone kinderen en kinderen in gezinnen met lagere inkomens hebben op dit punt een achterstand ten opzichte van autochtone kinderen en kinderen in huishoudens met hogere inkomens. Het aantal deelnemers aan sportopleidingen op mbo-niveau is de afgelopen tien jaar gegroeid, van een kleine 3000 in 1995 naar ruim in Het aantal studenten aan de academie voor lichamelijke opvoeding (hbo-niveau) is de laatste jaren toegenomen tot 3700 in Het arbeidsmarktperspectief van gediplomeerden van de mbo- en hbo-sportopleidingen is nog altijd goed. Het enige minpunt is de vaak geringe omvang van hun aanstelling. 11 Topsport In de Olympische cyclus naar Sydney ( ) werd 95 miljoen euro uit collectieve middelen in topsport geïnvesteerd. In de cyclus naar Athene ( ) lag dit op 150 miljoen euro. De toename van de investeringen in topsport met 58% tussen Sydney en Athene past in het internationale beeld. Het strategische beleidsmodel dat Nederland tussen 1997 en 2004 heeft gehanteerd, vertoont sterke overeenkomsten met dat in andere topsportlanden. Het meest onderscheidende kenmerk van het Nederlandse topsportbeleid was altijd het accent op diversiteit: het geïnvesteerde geld werd, meer dan in andere landen, verspreid over een groot aantal sportbonden en sportdisciplines. In 2003 is dit beleid aangepast. Het aantal disciplines is ingeperkt, en beter presterende bonden kunnen aanspraak maken op een hogere subsidie. Nederlandse topsporters behalen thans betere resultaten dan voorheen. Afhankelijk van de gehanteerde criteria staat Nederland de laatste jaren tussen de achtste en de achttiende plaats in de internationale sportwereld. Gezien over een periode van vijftien jaar is er sprake van een stijgende lijn. Op kortere termijn ( ) heeft zich geen duidelijke prestatieverbetering voorgedaan. Het gevoerde topsportbeleid in de afgelopen vijftien jaar heeft ertoe bijgedragen dat het topsportklimaat in Nederland sterk is verbeterd. Of dat voldoende zal zijn om de internationale concurrentiepositie van de Nederlandse topsport op de lange termijn te verbeteren, is een ander verhaal. Andere landen investeren eveneens, en niet zelden nog sterker in het topsportklimaat. 8 Samenvatting

19 12 Verschillen in sportdeelname De sportbeoefening en het lidmaatschap van sportverenigingen liggen bij Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen lager dan bij autochtonen. De verschillen zijn het grootst bij de Turken en Marokkanen, en dan vooral bij vrouwen en ouderen. Onder tweedegeneratie-allochtonen ligt de sportdeelname hoger dan onder de eerste generatie. Desondanks doen zich ook onder de tweedegeneratie-allochtonen verschillen voor met vergelijkbare groepen autochtonen in de sportdeelname en het lidmaatschap van sportverenigingen. De sportdeelname vertoont geen duidelijk verband met het aantal uren verplichtingen (arbeid, onderwijs, huishouden/zorg). Bij optelling van alle vormen van sporten en bewegen blijken druk bezette mensen wel minder te bewegen dan minder druk bezette mensen. Desondanks besteden Nederlanders, bij toegenomen drukte, eind jaren negentig meer tijd aan sport en bewegen dan eind jaren zeventig. Hoe sportiever de ouders, des te groter de kans dat ook de kinderen aan sport doen. De kans dat een kind opgroeit in een gezin waarin een of meerdere ouders sporten, is in 2003 groter dan in Het betreft dan vooral de kans dat die kinderen hun ouders ongebonden aan solosporten zien doen. In vergelijking met 1983 zijn ouders in 2003 nauwelijks vaker aan wedstrijdsport of aan teamsporten gaan doen. De kans dat iemand voor zijn twaalfde aan sport heeft gedaan, is onder hoger opgeleiden groter dan onder lager opgeleiden. Ook is bij hen de kans dat de ouders aan sport doen groter. Beide factoren hangen positief samen met het op latere leeftijd deelnemen aan sport. 13 Kengetallen in de sport Veranderende opvattingen over public management hebben ertoe geleid dat er binnen de overheid meer aandacht is voor marktconforme bedrijfsvoeringsmethoden die inzicht geven in de prestaties en effectiviteit van het beleid. Het gebruik van kengetallen speelt een belangrijke rol in deze resultaatgerichte bestuursfilosofie. Het sportbeleid is hierin meegegaan. De ontwikkeling van kengetallen binnen de sportsector heeft in de laatste tien jaar een hoge vlucht genomen. Reeds beschikbare kengetallen zijn verder aangevuld en nieuwe kengetallen zijn ontwikkeld. Er is in toenemende mate sprake van een resultaatgericht sportbeleid. Het gebruik van kengetallen kent ook zijn grenzen (overkill aan informatie, inperking beleid tot datgene wat zich kwantitatief laat vaststellen). Het toekomstige sportdeelnameonderzoek vereist verdere afstemming en verdieping. De informatievoorziening over het aanbod moet ruimer worden opgezet, kengetallen moeten op elkaar worden afgestemd en worden uitgebreid. Met name geldt dat voor kengetallen op outcome-niveau (maatschappelijke effecten van sport). Samenvatting 9

20 14 De kwaliteit van dienstverlening in een pluriforme sportmarkt Kwaliteit van dienstverlening wordt in steeds grotere mate bepalend geacht voor de keuzen van de sportconsument. Sporters vinden de deskundigheid van de trainer/instructeur het belangrijkste aspect van de dienstverlening. De organisatie van wedstrijden/competitie en nevenactiviteiten vindt men het minst belangrijk. Qua tevredenheid scoren de bereikbaarheid zowel per auto als per fiets, en de vriendelijkheid van trainer/personeel hoog. Men is in het algemeen het minst tevreden over de kosten van het sporten. Het profiel van de doorsnee verenigingssporter is mannelijk, jongere of oudere, minder opleiding, plattelandsbewoner, dat van de fitnesser vrouwelijk, midlifer, beter opgeleid, stedeling. Fitnessers zijn meer gezondheidsgericht, terwijl de verenigingssporters ook belang hechten aan andere aspecten, zoals plezier en sociaal contact. Fitnessers stellen hogere eisen aan de dienstverlening dan de verenigingssporters. Bij verenigingen kan de dienstverlening verbeteren door iets te doen aan de netheid van douches en kleedruimten. Al met al wijzen de uitkomsten op een duidelijke segmentering binnen het motieven-, wensen- en kwaliteitsprofiel van de sportende Nederlanders. De sterke profilering van beide vormen van aanbod staat grote verschuivingen tussen deze aanbodvormen in de weg. De segmentering vormt een flinke uitdaging voor de ambitie van noc*nsf om tot vergroting van haar marktaandeel te komen. 15 Epiloog In de epiloog is gewezen op de positieve ontwikkeling die de sport de afgelopen jaren heeft doorgemaakt. Meer mensen sporten en bewegen en zien het belang in van sport voor bijvoorbeeld de gezondheid. De uitgaven aan sport en de werkgelegenheid in de sport zijn gegroeid. Nederland is iets meer sportland is geworden. Tegelijk is gewezen op het feit dat, ondanks de toename van de sportdeelname, de problematiek van het overgewicht niet minder is geworden; dat vooral het gezondheidssporten in de lift zit en minder het prestatiesporten ; dat het marktaandeel van verenigingen in de sportmarkt blijft dalen; dat ongelijkheden in de sport nauwelijks kleiner worden; dat bijblijven in de internationale medaillewedloop een hele toer zal blijken; dat de hoeveelheid ruimte en accommodaties voor de sport geen gelijke tred heeft gehouden met de groei in de sportdeelname; en dat de sport nog altijd vooral een deeltijdwerkgever is. Het maatschappelijk aanzien van sport is gestegen. Bewegen en gezond leven zijn belangrijke waarden geworden die (weer) actief worden gepropageerd. Individualisering en de opkomst van een beleveniseconomie bieden kansen en uitdagingen voor de (georganiseerde) sport. Segmentering en professionalisering zijn belangrijke thema s. Ten aanzien van het rijkssportbeleid is gewezen op de toenemende aandacht in het beleid voor het thema presteren (topsport). Daarnaast zijn vraagtekens geplaatst 10 Samenvatting