Visie op Kunststof. Samen voor meer innovatie. Aan het woord Samen innovatie bedenken. In de kijker Fotonica. Uit de praktijk Chemical Leasing

Transcriptie

1 september 2012 jaargang 2 nr. 3 kostprijs: 10 Visie op Kunststof Vakblad over innovatie voor de kunststof- en rubberverwerkende industrie in Vlaanderen Samen voor meer innovatie Aan het woord Samen innovatie bedenken In de kijker Fotonica Uit de praktijk Chemical Leasing Met steun van

2 Kunststoffen 2012 Geen toekomst zonder kunststoffen nieuw groen licht slim Nieuwe materialen, duurzaamheid en innovatie Grensverleggende technieken Expositie van 250 specialistische bedrijven en kennisinstellingen Deelname congresprogramma inbegrepen 14 e editie Gratis toegang Vakbeurs & Congres Woensdag 26 en donderdag 27 september 2012 NH Conference Centre Koningshof te Veldhoven Met ondersteuning van:

3 Colofon Inhoud Visie op Kunststof is een vakblad voor de Vlaamse kunststof- en rubberverwerkende bedrijven, hun afnemers en toeleveranciers. 2e jaargang nr. 3 Verschijnt 2 maal per jaar Oplage: 3250 ex. Redactie: Jan Geeraert Verantwoordelijke Uitgever: Jan Geeraert Adres E. Sabbelaan 51 BE-8500 Kortrijk T F E info@plasticvision.be W Drukwerk Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens. Publiciteit Jan Geeraert Vormgeving, copy en realisatie Denk! Communication Vaartstraat Oostende T F Copyright: Visie op Kunststof is een uitgave van Flanders PlasticVision. Overname van artikels kan alleen na toestemming van de uitgever. Voorwoord Klaar voor de toekomst Case study Belang van post-consumer HDPE Aan het woord Samen innovatie bedenken In de kijker Project Durable Biobased plastics (DurBio) In de kijker Internationaal Symposium Lid worden Zin in subsidies? Actua Market review Samenwerking rond innovatie Innovatie Project Watrasist In de kijker Fotonica - sleuteltechnologie van/voor de 21ste eeuw Actua Research Toekomstverkenning - microverwerking van kunststoffen Innovatie Hoe maak ik een kunststofproduct antibacterieel? Research Atmosferisch plasma voor (duurzame) materiaaleigenschappen In de kijker Tina-fonds Uit de praktijk Chemical Leasing - een alternatief businessmodel Leden Leden in de kijker Agenda Opleidingen aan de KHBO Opleidingskalender VKC - Najaar Aan het woord (p.8) De eerste Ronde Tafel met de Vlaamse kennispartners was een succes en verdient navolging in de nabije toekomst. Alleen op die manier kan de versnippering van inspanningen en middelen worden tegengegaan bij het opzetten van nieuwe projecten. Samen voor meer!

4 VOORWOORD Klaar voor de toekomst De vakantie is achter de rug, de herfst staat voor de deur. Dat betekent dat we alweer meer dan twee derde van het jaar achter de rug hebben. Maar aangezien we 2012 zijn, betekent dat ook dat Flanders PlasticVision twee jaar oud is en we dus halfweg ons eerste mandaat zijn. Het is goed om op zo n moment eens achterom te kijken en na te gaan waar er opportuniteiten voor verbetering zijn, maar nog belangrijker is het om vooruit te kijken naar nieuwe mogelijkheden voor de toekomst. Dat laatsgenoemde moeilijk is zonder glazen bol wil ik graag toegeven, maar vaak zijn er andere manieren om daarop in te spelen. In de voorbije periode hebben we ook heel wat bedrijven bezocht en geluisterd naar de noden die zij hebben op het vlak van innovatie. En één topic dat steevast terugkeert tijdens die gesprekken is het gebrek aan capaciteit binnen de kunststof- en rubberverwerkende kmo s om subsidiedossiers te schrijven, in te dienen en op te volgen. Dat, samen met onze eigen nood aan ondersteuning op dat vlak, heeft ons aangezet tot het sluiten van een raamakkoord met een consortium van gespecialiseerde dienstverleners, waardoor onze leden zich kunnen laten begeleiden bij de uitwerking van hun dossier. Daarover vindt u meer informatie verder in deze editie. We zijn blij aan te kunnen kondigen dat onze eerste toekomstverkenningstudie Microverwerking van kunststoffen in Vlaanderen afgerond is. De resultaten zijn in boekvorm gegoten en het is een publicatie geworden om trots op te zijn. Door het aangeven van de kansgebieden met deze technologie voor de Vlaamse kunststof- en rubberverwerkers, hopen we de toekomst zelf een stukje vorm te kunnen geven. Bijvoorbeeld door het begeleiden van bedrijven die onze aanzet tot transitie willen implementeren. Het spreekt echter voor zich dat er nog veel topics in de hoofden van ieder van jullie leven die geschikt zouden kunnen zijn voor het uitvoeren van een haalbaarheids- of toekomstverkenningstudie. Wij roepen iedereen dan ook op om daarover met ons in dialoog te gaan en nieuwe studies op te zetten om zo een competitief voordeel te bekomen ten opzichte van de concurrentie in het buitenland. Een voorsprong behouden en verder uitbouwen ten opzichte van de ons omringende landen zal niet eenvoudig zijn in het licht van de slabakkende economie en het dalende ondernemers- en consumentenvertrouwen. Er zal geloof en vertrouwen nodig zijn in partners waarmee door samenwerking nieuwe producten en processen gegenereerd kunnen worden. Alleen zo kunnen we het hoofd bieden aan alle doemberichten in de media en bouwen we aan een betere toekomst voor iedereen. Clement De Meersman Voorzitter Jan Geeraert Algemeen directeur 4 Visie op Kunststof voorwoord

5 Onberispelijke prestatie! ENGEL e-motion medical ENGEL medical Elektrische machines betoveren door topprestatie. De ENGEL e-motion medical serie verbindt topprestatie met de beste hygiëne. Geoptimaliseerd voor clean-room-toepassingen beschikt u over een omhulde massacilinder ter minimalisering van vervuiling en warmte; standaard afgesloten aandrijvingen en een olieterugvoerinrichting op de kniehefboom. De ENGEL e-motion medical is als algemene serie tot 500 ton sluitkracht beschikbaar. Hygiënisch en precies. Met ENGEL medical. Omdat het om leven gaat. ENGEL medical ENGEL BENELUX B.V. Peppelkade 25 NL-3992 AL Houten tel: +31 (0) fax: +31 (0) ebx@engel.at ENGEL AUSTRIA GmbH A-4311 Schwertberg tel: +43 (0) fax: +43 (0) sales@engel.at be the first.

6 case study Belang van post-consumer HDPE Oorlog aan de wegwerpmaatschappij. Omwille van de steeds groeiende vraag van consumenten naar ecoproducten en de impact van verpakkingen op het milieu, zijn producenten volop op zoek naar oplossingen voor recyclage. Dat wordt hen niet makkelijk gemaakt door de steeds veranderende trends in afvalverwerking en de onophoudelijke stroom van nieuwe reglementeringen rond afvalproducten na de end of life van kunststofproducten. Flanders PlasticVision en Procter and Gamble willen de kunststofindustrie een stevig handje toesteken en richten samen een expertisecentrum op. Bovenop die afvaltrends- en wetgevingsperikelen komt ook nog eens dat ook de grondstofprijzen van polymeren allesbehalve gedaald zijn, wel integendeel. De fossiele grondstoffen voor polymeren zijn niet onuitputtelijk. Naarmate er meer schaarste is wordt de grondstofprijs hoger en wordt men bewust om zuiniger met deze grondstoffen om te springen. Dat kan bijvoorbeeld door het afval tijdens de productie te minimaliseren, het overblijvende productieafval maximaal te recycleren en uiteindelijk het cradle-to-cradle -principe toe te passen. Binnen de ecologische productbenadering vormt recyclage een héél belangrijk aspect. In de industrie is er dan ook een grote behoefte om tijdens deze overgangsperiode de afvalstromen van industriële kunststofproducten in kaart te brengen, alsook de technische kennis van recyclaat en ondersteuning om die grondstof opnieuw te gebruiken als volwaardig product. Daarom richten het technologiecenter (Vlaams Kunststofcentrum) van Flanders PlasticVision en Procter and Gamble samen een expertisecenter op, met de steun van EFRO. De doelstelling van dat centrum is alle mogelijkheden te ontwikkelen om de bedrijven te ondersteunen in hun pogingen om hun afval te hervormen tot een volwaardig product. De kernactiviteiten voor die ondersteuning zijn identificatie en karakterisatie van post consumer gerecycleerde kunststoffen. Om op een zo goed mogelijke manier aan de wensen en noden te kunnen voldoen hebben beide partners een projectprogramma van twee jaar voorzien. Eerst en vooral is het van uitermate groot belang dat de huidige situatie betreffende HDPE postconsumerafval zo correct mogelijk in kaart wordt gebracht. Daarna zullen de partners het recyclageproces ontleden en de inzetbaarheid van de gerecycleerde materialen proberen inpassen in nieuwe toepassingsdomeinen. Een positief neveneffect daarvan is dat er relevante kennis omtrent optimalisatie en verwerking van recyclaten verworven zal worden. Omdat uiteraard een proof of concept nodig is, wordt een vooropgestelde case uitgewerkt. De daarop volgende verspreiding van recent verworven en gestaafde kennis, moet bedrijven stimuleren en helpen in het implementeren van de bekomen resultaten. Het uiteindelijke doel is het implementeren en commercialiseren van het recyclagemateriaal versnellen. 6 Visie op Kunststof case study

7 Het is de doelstelling van het consortium om een recyclagesysteem te ontwikkelen om High Density Polyethyleen (HDPE) te hergebruiken in de HDPE-verpakkingsflessen door injection moulding stretchtechnologie (ISBM). Die techniek krijgt de voorkeur ten opzichte van het extrusion blowmoulding ofwel (EBM)-productie, omwille van gefundeerde economische en ecologische redenen. Zowel producenten van preforms, kunststofflessen, consumergoederen die verpakkingen voor hun producten gebruiken, als de Vlaamse kunststofsector in zijn totaliteit, kunnen beroep doen op deze kennis. Met de disseminatie van de resultaten van de casestudie wil het consortium aantonen dat het mogelijk is post consumer material aan te wenden in technologisch uitdagende technieken voor complexere toepassing. Dat sterkt het imago om recyclaat te gebruiken als grondstof voor technologische toepassingen, waardoor men de sector wil overtuigen meer en meer post consumer waste te gaan gebruiken. Wim Grymonprez Departementshoofd Flanders PlasticVision - Division Vlaams Kunststofcentrum wim.grymonprez@vkc.be Visie op Kunststof case study 7

8 AAN Het woord Samen innovatie bedenken Deelnemers van de eerste Ronde Tafel in actie. Dat vele hoofden meer kunnen bedenken dan één, wist men ten tijde van Koning Arthur al. Flanders PlasticVision organiseerde in mei een eerste Ronde Tafel met de kennispartners uit het Vlaamse landschap. Het doel was op termijn de toekomst van de sector verzekeren door het lanceren van nieuwe projecten. De betrokkenheid van kenniscentra en beroepsorganisaties beleidsmatig activeren, is daarin een cruciale stap. De presentatie van lopende projecten prikkelde de twaalf tafelgenoten om alles kritisch te bekijken en om nieuwe projecten te suggereren. Daaruit volgde een lange lijst van topics waarmee Flanders PlasticVision inmiddels aan de slag is gegaan. De Ronde Tafel wordt in de toekomst zonder twijfel opnieuw samengeroepen. Samen vooruit kijken Net als elke tak uit de industrie, ligt de toekomst ook voor de kunststofindustrie in innovatie en creativiteit. Flanders PlasticVision gaat tot het uiterste om een antwoord te kunnen bieden op diverse oproepen van Europese en regionale overheden om de toekomstperspectieven vakkundig te verkennen. Daarom scout de belangenorganisatie alle oproepen en voorstellen die de samenwerking stimuleren, werkt het aan sterke en innovatieve thema s en kan het als neutrale instantie de belangen van alle betrokkenen uitlijnen en op elkaar afstemmen vindt ir. Jan Sijnave. Dat vergroot de slaagkansen ook omdat mensen en middelen optimaal kunnen ingezet worden. Door het brede overleg met de partners kan Flanders PlasticVision ook de wensen van de kritische massa beter bepalen. Die samenhang verhoogt daarnaast de representativiteit en impact bij bijvoorbeeld de overheid. De Ronde Tafel optimaliseert dus de samenwerking tussen alle actoren die richtingbepalend voor de sector zijn zegt de programma- en innovatiemanager bij Flanders PlasticVision. Denken en doen in de kunststofwereld De lijst van lopende projecten is ronduit indrukwekkend zegt Jan Geeraert, algemeen directeur van Flanders PlasticVision. Zo werd er een toekomstverkenningstudie rond microverwerking van kunststoffen op de rails gezet, De sector mag zijn pollen kussen met deze Ronde Tafel. De holistische aanpak van Flanders PlasticVision zorgt voor een noodzakelijke interactiviteit bij alle spelers in deze sector. Carine Van Hove (VITO) 8 Visie op Kunststof aan het woord

9 Proactief overleggen om beter samen te werken. wordt er onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van krasvaste coatings voor kunststoffen, en ook het EU COR- NET-project Flaxhemplast wordt met een vermelding beloond. Daarnaast is er het goedgekeurde VIS-traject DURBIO dat zal worden opgestart. Dat focust op de toepassingen van hernieuwbare kunststoffen in extrusieprocessen voor duurzame eindproducten. Verder zijn er nog diverse projecten ingediend als reactie op de oproep van het Agentschap Ondernemen binnen de Nieuw Industrieel Beleid - Fabrieken voor de Toekomst -visie van de overheid. Zo mikt Watrasist op de toepassing van kunststoffen in de assistieve (medische, paramedische) technologie. Het zal de voordelen van kunststoftoepassingen verduidelijken en ze beter integreren. Ook worden bestaande kunststofverwerkers aangespoord de kansen van die nieuwe markt te grijpen. Federplast.be nam daarin de lead. Core Business is een ander ingediend en goedgekeurd projectvoorstel, onder coördinatie van Centexbel en ingediend door FEBEM. Het focust vooral op een betere controle op en behandeling van materiaalketens binnen bedrijven, waardoor recyclaten optimaal in het productieproces kunnen worden ingevoerd. Bijgevolg wordt het afval gelijktijdig beter gedefinieerd. Het project draait dus om de integratie van nieuwe waardeketens en moet tot stand komen door audits, richtlijnen en bezoeken. Het Europese Leonardo Da Vinci-project Re-MOULD, ten slotte, werd ingediend door Hogeschool Gent en vindt partners in Nederland, Portugal en Slovenië. Re-Mould gaat ouder technisch geschoold personeel, ook van buiten de kunststofverwerkende sector, opleiden tot operatoren in spuitgietprocessen. Daarvoor is een lessenpakket nodig en moet een methodiek worden bepaald. Het internationale partnerschap garandeert een Europese verspreiding. Lijst van mogelijke projectideeën Twaalf afgevaardigden uit diverse kenniscentra die actief zijn in het kunststoflandschap staken op 21 mei de koppen bij elkaar om de lopende projecten te bekijken, maar vooral om de nieuwe opportuniteiten te screenen. We roepen vooral op om inhoud en ideeën aan te leveren zegt Jan Geeraert. Met de lijst van mogelijke thema s die hij opsomt, haalt hij niet enkel spitstechnologische toepassingen aan, maar ook onderwerpen zoals recyclage of andere groene aspecten. Jan Sijnave ziet alvast een hele rits domeinen waarrond in Vlaanderen kan worden samengewerkt: ontkleuren en ontgeuren van recyclagestromen, snelle ontvorming, grote hitte bestendigheid, antibacteriële toepassingen, additieven bij het productieproces, opschuiming, micromoulding en ook specifieke toepassingen zoals getriggerde polymeerdegradatie. Flanders PlasticVision is duidelijk als katalysator op snelheid gekomen en werkt op een heel breed vlak. Ze gaat bedrijven met dit overleg de instrumenten aanreiken die ze niet kunnen of mogen missen. Geert Scheys (federplast.be) Visie op Kunststof aan het woord 9

10 Deze eerste Ronde Tafel toonde aan dat het eenrichtingsverkeer van ideeën kan omgebogen worden naar intensieve wisselwerking. Ik kijk uit naar de volgende edities waar die dialoog op gang gaat komen. Jan Laperre (Centexbel) multi-material joining, Change2micro, het 3D-printen van en voor kunststoffen als smart-materialen halen het gemeenschappelijke verlanglijstje. Ook het verwerken van biopolymeren en het energiemanagement voor de kunststofverwerkende industrie blijken hete hangijzers binnen de sector. Met de afspraak om deze topics verder mee te nemen als Innovatie-prioriteiten, maakten de kunststofridders alvast een nieuwe afspraak voor samenkomst. De volgende Flanders PlasticVision Ronde Tafel zal in het najaar worden gehouden, alle partners worden daarop tijdig uitgenodigd. Na deze uitermate geslaagde en gesmaakte primeur kunnen we alvast volgende baseline lanceren met het oog op een volgende editie: de afwezigen hebben ongelijk. Onder de noemer alternatief komen onderwerpen aan bod zoals het gebruik van groenteafval als basis voor nieuwe bio-gebaseerde kunststoffen, herintegratie van bestaand kunststofafval in nieuwe productieketens, maar ook de SMART-toepassingen zoals embedded intelligence, of het inbouwen van sensoren in kunststof. Ook grafeen kan als hot item zeker tellen: een product voor morgen dat nauw aansluit bij de nanotechnologie. De wereldwijde miljardeninvesteringen in R&D, zoals blijkt uit diverse commentaren en publicaties, zijn het bewijs van het grote belang van de ontwikkelingen hier rond. Diverse partners aan deze Ronde Tafel werken al aan diverse projecten. Zoals reactieve extrusie, bio-afbreekbare verpakking en easy-to-clean oppervlakken, zelfhelende materialen, atmosferisch plasma. Daarnaast lopen er onderzoeksprogramma s voor verbeterd brandgedrag van kunststoffen, verbeterde oppervlakte-eigenschappen van matrijzen, antibacteriële toepassingen, lijm- en laminaattechnieken. Een kritische noot volgt er bij het bespreken van de recyclage van kunststoffen: de regelgeving doet de evolutiekansen vastlopen, zo klinkt het. En er zijn grote vragen bij de sorteermethodes en welke criteria hiervoor door de plaatselijke overheden gehanteerd worden. Nieuwe trajecten Van de vele suggesties die de leden van de Ronde Tafel formuleerden, werden enkele interessante topics weerhouden voor verdere ontwikkeling door Flanders PlasticVision, uiteraard in samenwerking met de partners. Zowel Externe deelnemers aan de eerste Flanders PlasticVision Ronde Tafel Geert Scheys federplast.be Jan Kerremans KHLim - Cel Kunststoffen Karel Van Acker KUL Hilde Bonte - Eric Debrabandere KHBO Jan Laperre Centexbel Chris Casteele Agoria Kris Van de Voorde IMEC Ludwig Cardon HoGent Benjamin Denayer Sirris Carine Van Hove VITO Bart Hommez UGent 10 Visie op Kunststof aan het woord

11 23 & 24/10/ FLANDERS EXPO METAL & PLASTIC SUBCONTRACTING2013 Nu gelijktijdig met de vakbeurs 23 & 24 oktober Flanders expo Geert Vander Schueren Technical Sales Manager - BST Gent Voor BST bracht METAL & PLASTIC SUBCONTRACTING 2011 belangrijke nieuwe leads op. Eén van deze leads is nu effectief een nieuwe klant voor ons. Deze klant is gevestigd in de buurt van BST, maar we kenden elkaar nog niet. Voor een nieuwe productlijn heeft BST deze nieuwe klant intussen geassisteerd in co-engineering, prototyping en productie van gietstukken en verspaande onderdelen in RVS. Vraag vandaag nog uw exposantendossier aan WAREN ALLE VAKBEURZEN MAAR ZO GEMAKKELIJK!

12 In de kijker Durable Biobased Plastics (Durbio) Vis-Traject voor toepassingen van biogebaseerde kunststoffen in extrusieprocessen voor duurzame eindproducten. De hoge en grillige aardolieprijzen plunderen niet alleen uw portefeuille, maar wakkeren gelukkig ook de interesse naar het gebruik van hernieuwbare grondstoffen aan. Tot op de dag van vandaag brengt de industrie vrijwel uitsluitend biogebaseerde alternatieven op de markt voor producten voor eenmalig gebruik, zoals verpakkingen of agrotextiel. De overtuiging dat die hernieuwbare polymeren eigenschappen vertonen die gelijkwaardig (kunnen) zijn met synthetische polymeren, krijgt steeds meer weerklank, zodat eindproducten met een lange levensduur binnen handbereik komen te liggen. Een succesvolle omschakeling voor extrusietoepassingen naar biopolymeren voor duurzame toepassingen, vereist dat de eigenschappen van de eindproducten kunnen wedijveren met die van eindproducten op basis van synthetische polymeren. Daarnaast moet de weerstand tegen veroudering van de ontwikkelde producten aangetoond kunnen worden. De Vlaamse textiel- en kunststofverwerkende industrie beschikt over een substitutiepotentieel van enkele tiental- len kiloton per jaar. In het bijzonder zijn biogebaseerde polyesters in staat om in bepaalde toepassingen PET, PP of PVC te vervangen. Om de industrie te ondersteunen wordt ze geïnformeerd over de beschikbare kennis en de verdere ontwikkeling van ervaring en technologische kennis over het processen van biopolymeren. Het traject zal daarom technische en wetenschappelijke informatie over biopolymeren voor duurzame eindproducten genereren, bundelen en doorgeven aan de industrie. Dat vormt de basis van het traject: aanpassen van de biopolymeerformulatie voor optimale verwerkbaarheid en eindeigenschappen, evaluatie en aanpassing van sterkte, UV-stabiliteit en hydrolyseweerstand, het gebruik van additieven (vb. crosslinking agents, stabilisatoren) en polymeren (vb. stereocomplex PLA) om de weerstand tegen veroudering te bevorderen, en evaluatie van functionele eigenschappen zoals brandgedrag. Doel van het traject De algemene doelstelling van het traject is om de bedrijven uit de doelgroep de technologische, economische en ecologische kennis te laten opbouwen die vereist is om producten, die deels of volledig opgebouwd zijn uit hernieuwbare thermoplasten, op de markt te brengen met een zo hoogmogelijk toegevoegde waarde. De aandacht gaat in het bijzonder uit naar producten met een hoge duurzaamheid. Die hebben namelijk een lange levensduur en zijn resistent tegen verouderingsprocessen in realistische gebruikscondities. In de praktijk In werkelijkheid zullen samenwerkingsverbanden tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en kenniscentra van levensbelang zijn. Op die manier kunnen gerichte biopolymeerformulering en verwerkingscondities op punt gesteld worden om eindproducten te realiseren met een aanvaardbare levensduur en sterkte. Een andere belangrijke factor is het uitschakelen van degradatieprocessen onder invloed van belichting, vocht en stress. Naast het ter beschikking stellen van procedures voor eco-design en kwantificering van ecologische impact, zal het uiteraard belangrijk zijn dat de opgedane kennis op een zo duidelijk mogelijk manier naar de bedrijven wordt overgebracht. 12 Visie op Kunststof in de kijker

13 U bent op zoek naar een productie machine op maat? U overweegt een specifieke spuitgiet automatisatie? Vaskon ontwerpt en maakt voor U : Robotcellen & robotgrijpers (custom built) Doelgroepbedrijven Het traject richt zich op bedrijven uit twee sectoren: de textielsector en de profielextrusiesector. De verwachte doorbraak van biogebaseerde polyesters zal ook implicaties hebben in andere deelsectoren van de polymeerverwerkende industrie. Daarnaast behoren de (potentiële) toeleveranciers tot de doelgroep. Die nauwe samenwerking zal de synergie tussen productleveranciers en extrusiesector blijvend bevorderen. De bedrijven uit de doelgroep kunnen het traject aansturen door deel te nemen aan de gebruikerscommissie. Via gerichte demonstratiecases zal de haalbaarheid van de voorgestelde ontwikkelingen worden aangetoond. Specifieke bewerkingsmachines Freesmachine voor vlakke Speciale laserbewerkingsmachines platen Centexbel: Raf van Olmen T rvo@centexbel.be Robotfreesmachines Flanders PlasticVision Afdeling Vlaams Kunststofcentrum: Wim Grymonprez T wim.grymonprez@vkc.be KHBO: Frederik Desplentere T Frederik.desplentere@khbo.be Artesis Hogeschool: Karine Van Doorsselaer T karine.vandoorsselaer@artesis.be Assemblagemachines op maat : Flanders PlasticVision: Tom Vellemans T tom.vellemans@plasticvision.be Special machine construction Mould manufacturing & repair k Machines voor kwaliteitscontrole : Krommebeekstraat MENEN BELGIUM phone.: info@vaskon.com

14 in de kijker Internationaal Symposium: European Research & Innovation for a Biobased Economy. Verkondigen dat ontwikkeling van de Biobased Economy in volle opmars is, zou een understatement van jewelste zijn. Zowel binnen een regionale als Europese context worden uiterst belangrijke onderzoeksinspanningen geleverd om nieuwe en meer performante biogebaseerde grondstoffen te ontwikkelen, die om te zetten naar ecologisch verantwoorde eindproducten, en zo de ecologische voetafdruk drastisch te verlagen. Op Europees vlak lijkt dergelijk onderzoek zijn vruchten reeds af te werpen en leidt het steeds meer tot innovatieve, commerciële eindproducten. Als afsluitend event van het Europese onderzoeksproject BIOAGROTEX wordt daarom een internationale symposium georganiseerd met als titel: European Research & Innovation for a Biobased Economy. Toch worden tijdens dat symposium niet enkel de onderzoeksresultaten van het BIOAGROTEX project besproken. Zowel de Europese Commissie als EuropaBIO komen aan bod om de visie binnen Europa omtrent de ontwikkeling van de Biobased Economy en de voorziene Europese ondersteuning in de toekomst toe te lichten. Daarnaast zullen internationale vertegenwoordigers van zowel onderzoeksinstellingen als van de industrie resultaten en producten voorstellen die gerelateerd zijn aan een rist Europese onderzoeksprojecten, waaronder: WOODY, NATEX, NATUREWINS, BIOTEXT en NOTERI- FIGA. Daarbij komen alle relevante domeinen binnen de Biobased Economy aan bod: De ontwikkeling van bioresins. De ontwikkeling van biopolymeren en biopolymeerformulaties met geïntegreerde functionaliteiten. De industriële implementatie van hernieuwbare grondstoffen in diverse applicatiegebieden waaronder: textiel, kunststoffen en al dan niet kunstvezelversterkte composieten. Uiteraard komt ook de analyse van de ecologische impact van de gegenereerde nieuwe materialen aan bod. Het symposium biedt dan ook een uitstekende gelegenheid om u op de hoogte te stellen van de nieuwste ontwikkelingen en eindproducten binnen de Biobased Economie, of om u via de geboden netwerking te engageren binnen dit enorm boeiende en innovatieve domein. Voor inlichtingen en inschrijvingen: 14 Visie op Kunststof in de kijker

15 Zin in subsidies? Dankzij Flanders PlasticVision maximale slaagkans! Nieuwe producten ontwikkelen en nieuwe bronnen van inkomsten vinden, is niet evident. Subsidies vormen een welkome ondersteuning bij dat proces maar een subsidiedossier opstarten is gecompliceerd en vergt tijd en specifieke kennis waardoor heel wat kmo s afhaken. Mede daardoor blijven innovatieprojecten soms (te) lang in de kast liggen of worden ze zelfs nooit gerealiseerd. Flanders PlasticVision wil dat vermijden en zal haar leden actief laten begeleiden bij subsidieaanvragen. Het doet daarvoor een beroep op experts binnen deze thematiek. Vraag het gratis intakegesprek aan en ontdek hun excellente subsidiebegeleiding. Waarom kiezen voor begeleiding? De consulenten bieden u een sterke begeleiding om subsidies binnen te halen. Partners van een bijzonder hoog Wat doen deze experts voor u? Zij zoeken subsidiemogelijkheden voor uw projectideeën en begeleiden u bij het opstellen van het aanvraagdossier: zij zoeken nationale en internationale subsidie-opportuniteiten; zij geven u advies over steunmogelijkheden voor uw ideeën; zij helpen u om uw project vorm te geven; zij schrijven de steunaanvraag uit; zij begeleiden u bij het aanvraagproces; zij volgen uw dossier op en rapporteren daarover; zij helpen u om het project in goede banen te leiden. STERK INNOVATIEWERK niveau helpen u om uw slaagkansen te vergroten. De firma s Grant@vice, Xilon en Genium Group hebben een grote knowhow en jarenlange ervaring. U kunt een beroep doen op 3 expert consultants met meer dan 44 jaar relevante ervaring: dr. ir. D. Baetens, ir. D. Baetens en G. Vanderlinden. Zij worden ondersteund door K. Ceulemans en I. Nijs met gezamenlijk meer dan 13 jaar relevante ervaring. Tevens kunt u een beroep doen op de financiële expertise van W. Vandenbulcke met ruim 30 jaar ervaring, mocht u ook de financiële haalbaarheid van uw plannen wensen te bespreken. Hun hulp is beslist een meerwaarde voor uw dossiers. Kostprijs U kunt een beroep doen op de expertise van de consultants tegen een voordeeltarief voor Flanders PlasticVisionleden. Tijdens het gratis intakegesprek wordt dat nader toegelicht. Neem contact op met Flanders PlasticVision om te starten met het begeleidingstraject voor subsidieaanvragen: Flanders PlasticVision Etienne Sabbelaan Kortrijk T info@plasticvision.be Visie op Kunststof lid worden 15

16 actua 09/03/12 12/05/12 Revolutionair biervat van de derde generatie Na het eeuwenlang gebruik van houten vaten en de introductie van de metalen vaten een halve eeuw geleden, zorgen Vlaamse ingenieurs nu voor een revolutie op de biermarkt. De jonge kmo Cardiff brengt een kunststof biervat op de markt en zet daarmee een nieuwe standaard op vlak van bierkwaliteit, ecologie en efficiëntie. Twee Limburgse ingenieurs met een uitgebreide ervaring in de sector namen twee jaar geleden de handschoen op. Een alternatief ontwikkelen is echter iets waar al velen hun tanden op stuk gebeten hebben: de kunst bestaat erin om een goedkope, maar sterke verpakking te ontwikkelen die geen CO2 laat ontsnappen en geen zuurstof laat binnendringen. Slaagt men daar niet in, dan daalt de kwaliteit van het bier na verloop van tijd, met ongewenste smaakafwijkingen als gevolg. Na een ontwikkelingsperiode slaagden de ingenieurs van Cardiff erin om het biervat van de derde generatie te ontwikkelen. De kracht van het concept zit in een inventief (gepatenteerd) drielagig systeem dat zorgt voor een zeer goede zuurstofbarrière. In vergelijking met PET-alternatieven verbeteren we de ondoorlaatbaarheid van zuurstof met een factor 370. Daardoor kunnen we een houdbaarheid garanderen die het klassieke inox vat minstens evenaart, verklaart het Cardiff-team. Gecombineerd met het prijsvoordeel, een onverwoestbare ergonomische buitenbehuizing, de strakke vormgeving en de klassiek gangbare aansluitkoppen realiseren we een onklopbaar alternatief voor de metalen vaten. Kalkoenen dragen pluimpje bij aan vervaardiging composteerbare biopolymeren Haast overal ter wereld begint de verwerkende industrie belangstelling te tonen voor keratine die uit pluimen van gevogelte gewonnen wordt. Het thermoplastische en biologisch afbreekbare materiaal, dat minder dicht is dan polyolefinen en een elasticiteitsmodulus van 3-5 Gpa, een breukspanning van MPa heeft, kan worden vormgegoten of gemengd met standaardbioplastics om groene compounds te vervaardigen. Keratine is met een smelttemperatuur van 95 C minder temperatuurgevoelig dan andere bioplastics. Eastern Bioplastics (VS) ontwikkelde een continu, nagenoeg volledig geautomatiseerd verwerkingsprocedé. De schachten en baarden bevatten keratine, dat nagenoeg als een standaardthermoplastic kan worden aangewend. De pluimen worden gereinigd, fijngehakt en geëxtrudeerd in stengels, die vervolgens in geurloze stukken worden gesneden en gegranuleerd. Hoewel keratine van nature witbruin is, kan het gemakkelijk worden ingekleurd. Momenteel werden spuitgiet-grades ontwikkeld, maar men werkt ook aan formules voor extrusie, met name voor de fabricage van landbouwfolies. Vooral fabrikanten van verpakkingen, wegwerpvaatwerk en andere artikelen met een korte levensduur zijn geïnteresseerd in zuivere keratine, terwijl de leveranciers van auto-onderdelen en meubilair dan weer geïnteresseerd zijn in de compounds (bv. met 40% keratine) met plastics zoals HDPE, LDPE en PP. In dat geval worden de vezels volledig in het thermoplastic en water ingekapseld waar ze niet door microben kunnen worden aangetast. De compounds zijn dan niet langer biologisch afbreekbaar. 28/03/12 Wie het muiltje print... Harde plastic voorwerpen creëren door middel van 3Dprinten was al enkele jaren geen enkel probleem, maar nu komt de Duitse firma Rapid Product Manufacturing met een sportschoenzool op de proppen, die met behulp van Selective Laser Sintering (SLS) geproduceerd kan worden. Bij de productie gaat men uit van een nieuw thermoplastisch polyurethaanpoeder dat ontwikkeld werd door het Fraunhofer Umsicht en sinds kort in de handel verkrijgbaar is. Het materiaal is tegelijk sterk vanuit mechanisch oogpunt, flexibel en slijtvast. De buigingsweerstand bereikt 30 MPa, de rek bedraagt 400%, de Shore A-hardheid is 90 en de densiteit 1,2. Daarenboven is de zool voor de volle honderd procent recycleerbaar. Van dat TPU kunnen SLSonderdelen met schuimstructuur en geïntegreerde huid worden vervaardigd. Beoogde toepassingen zijn flexibele buizen voor de autofabricage of de robotica, de sector van de orthopedie en sportschoenen op maat. 16 Visie op Kunststof actua

17 24/08/12 Functionele In-Mould Labeling: licht- of zuurstofbarrière Drukkerij Verstraete ontwikkelde voor de verpakkingen van Valio, één van Europa s grootste zuivelbedrijven, IML-etiketten met lichtbarrière. De etiketten met lichtbarrière garanderen een UV-lichttransmissie van minder dan één procent en een opaciteit van meer dan 99 procent. Dankzij de IML-etiketten blijven de producten van Valio langer hun kwaliteit en smaak behouden. 20/06/12 Lichtgevende kunststoffen Het eerste beeld dat u zich voor de geest haalt als het over lichtgevende kunststoffen gaat, is er waarschijnlijk één uit een sciencefictionfilm uit de jaren 70, vergezeld van luidruchtig gezoem als de lichtsabels elkaar raken. Toch is er weinig fiction en des te meer science aan de ontdekking van enkele wetenschappers van de TU/e: ze zijn er immers in geslaagd een kunststof te maken die licht geeft als eraan getrokken wordt. De kunststof kan in rood, geel, blauw en groen oplichten. Het lichtgevende effect ontstaat doordat de onderzoekers een extra element hebben ingebouwd in de kunststofmoleculen: een moleculaire ring met de naam dioxetaan. Wanneer er hard genoeg aan de kunststof wordt getrokken, breekt die ring open en zendt hij licht uit. Het lichtgevende effect treedt op zolang eraan getrokken wordt. Op het moment dat de kunststof scheurt, valt er een lichtflits waar te nemen, doordat op dat moment heel veel moleculaire ringen tegelijk openbreken. Het onderzoek is vooral gedreven door fundamentele wetenschappelijke vragen en naar de mogelijkheden om met mechanische krachten nieuwe soorten chemie te ontsluiten, vertelt hoogleraar Supramoleculaire Polymeerchemie prof.dr. Rint Sijbesma. Toch ziet hij al een zeer geschikte toepassing voor de ontdekking: door het uitgezonden licht is heel nauwkeurig te zien waar, wanneer en hoe polymeren breken, waardoor het belastingsgedrag ervan in detail bestudeerd kan worden. Het Spaanse Frutas Montosa stapt voor de verpakking van zijn guacamole alvast over op zuurstofbarrièreverpakking met IML. Dat laat de producent toe een natuurlijk product aan te bieden met een aanzienlijke houdbaarheid. IML met zuurstofbarrière biedt het voordeel van maximale decoratie, terwijl de zuurstoftransmissie ongeveer honderd keer kleiner is dan bij een traditionele verpakking. Zo kan Frutas Montosa rekenen op een oplossing die maximale productiviteit combineert met minimale productiekosten. 23/07/12 Kijk eens door de zonnecel! De kans dat u, bij een poging om door een hedendaags zonnepaneel te kijken, na vijf centimeter donkerblauwe waas al een zwarte plaat ziet, is relatief reëel. Toch is er verbetering op komst: wetenschappers van de Universiteit van Californië in Los Angeles hebben namelijk zonnecellen ontwikkeld waar u doorheen kunt kijken en die ook nog relatief efficiënt zonlicht omzetten in elektriciteit. De cellen zijn tot 70% transparant en kunnen daardoor bijvoorbeeld op ramen gebruikt worden. Er zijn nog vele andere toepassingen mogelijk. Het scherm van uw smartphone zou bijvoorbeeld ook gebruikt kunnen worden om energie op te wekken. Er wordt al langer geëxperimenteerd met transparante zonnecellen, maar tot nu toe was het probleem dat ze ofwel weinig licht doorlieten ofwel weinig efficiënt waren. De zonnecellen van de Californische onderzoekers lossen dat probleem op. Ze gebruiken namelijk een materiaal dat elektriciteit opwekt uit licht dat bijna infrarood is. De cellen laten licht van andere frequenties gewoon door. Onze ogen gebruiken infraroodlicht niet en hebben dus weinig last van het feit dat de zonnecellen een deel van het licht opsouperen. De zonnecellen zijn niet gemaakt van silicium, zoals de meeste zonnepanelen, maar van polymeren, ofwel: plastic. In het plastic zitten kleine zilveren draadjes en nanopartikels van titaniumoxide. Die plastic zonnepanelen zijn een stuk minder efficiënt: slechts 4% van het zonlicht wordt omgezet, tegenover 15% bij gewone zonnepanelen. Daar staat tegenover dat die plastic zonnecellen flexibel zijn, goedkoop gemaakt kunnen worden en op de gekste plekken gebruikt kunnen worden. Visie op Kunststof actua 17

18 market review Samenwerking rond innovatie Algemene Vergadering van de Europese kunststofverwerkende industrie (EuPC) Naast de klassieke thema s zoals de activiteiten van EuPC, de evoluties in de Europese wetgeving in verband met kunststoffen en de sectorspecifieke problemen, werd de focus dit jaar ook op innovatie met kunststoffen en composieten gelegd. EuPC, de Europese vereniging van kunststofverwerkers, mocht zich tijdens haar algemene vergadering in Wenen verheugen op een 120-tal deelnemers. Met dergelijk uitgebreid publiek mochten Federplast.be, Sirris en Flanders PlasticVision uiteraard niet op het appel ontbreken. Op de eerste dag, woensdag 30 mei, werd meteen van wal gestoken met enkele parallelvergaderingen: die van ETHIC (compoundeurs & masterbatches), EuCIA (composieten), EPEX (extrusie van kunststofplaten), en ECP4 (nationale en regionale innovatie- en competentiecentra van de kunststofverwerkende industrie). Een deugddoende nachtrust later vonden in parallelle sessies de vergaderingen plaats van de vier EuPC-divisies. De Packaging-divisie slaagde er door middel van enkele interessante presentaties rond onder meer gewichtsvermindering bij thermoforming, duurzame ontwikkelingen met PET en innovatie in rigid packaging, in om de aandacht van de deelnemers vast te houden. De focus bij de Automotive-divisie was dan weer gericht op de economische vooruitzichten in de automobielindustrie, ontwikkelingen in RTM-technologie en de bijdrage van PP tot gewichtsvermindering. Onder de noemer Building & Construction kwamen topics als UV-bestendige brandvertragers, innoverende extrusietechnologie voor superisolerende PVC ramen, trends in kunststof-houtcomposieten en Smartroof (kunststof dakpan met geïntegreerd PV element) aan bod. De jongste telg binnen de EuPC-divisies, die Technical Parts gedoopt werd, presenteerde haar subwerkgroepen voor elektrische en elektronische toepassingen en medical-pharma. Een voor leden uit het elektro- en elektronica-domein interessant researchproject waarvan de resultaten nu beschikbaar worden, is allicht het ipolycond-project rond geleidende polymeren. Op vrijdag 1 juni had na de statutaire algemene vergadering ten slotte ook de Plastics & Composites Innovation Conference plaats met R. Strohmeier (Dep. Director General, EC DG Research) waarin hij pleitte voor een meer intensieve deelname van kmo s aan de Europese R&D projecten, gevolgd door een voorstelling door C. De Meersman van ECP4 en de Plastics Industry Vision Paper Door diverse sprekers werd een overzicht gegeven van de acties die EuPC samen met de nationale verenigingen, waaronder Federplast.be, heeft gevoerd om het businessklimaat te verbeteren en om de belangen van de kunststofverwerkers te vrijwaren binnen nieuwe EU wetgeving. Omdat kunststofverwerkers niet alleen geconfronteerd werden met stijgende grondstofprijzen, maar ook regelmatig te lijden hadden onder een beperkte beschikbaarheid van de grondstoffen, werd door EuPC een initiatief aangekondigd om samen met de nationale verenigingen de dialoog aan te gaan met de grondstofproducenten om het lichtzinnig gebruik van force majeur te voorkomen. Het EuPC jaarevent werd afgesloten met een rapportering over Waste Free Oceans, een initiatief van de Europese kunststofindustrie om samen met de visserijsector acties op te zetten voor het opruimen van drijvend afval. Dat project werd in november 2011 in Oostende gelanceerd, in aanwezigheid van Europees Commissaris Maria Damanakis. Het kent ondertussen navolging in Turkije en in de Caraïben, terwijl ook Indië belangstelling toont. Aansluitend daarop werd met de medewerking van Borealis een demonstratie gegeven op de Donau van het opruimen van drijvend afval door middel van een daarvoor speciaal ontworpen sleepnet. De Belgische vereniging van kunststof- en rubberverwerkers, Federplast.be, was vertegenwoordigd door Geert Scheys (essenscia) en Gustaaf Bos (Agoria). De vergaderingen rond innovatie werden opgevolgd door Umberto Baraldi van Sirris en Jan Geeraert van Flanders Plasticvision. De Federplast.be-leden die meer info wensen over de EuPC vergaderingen in Wenen kunnen zich richten tot hun onderstaande mandatarissen. Bedrijven die nog geen lid zijn van Federplast.be kunnen contact opnemen met: Gustaaf Bos (Agoria) T gustaaf.bos@federplast.be Geert Scheys (essenscia) T geert.scheys@federplast.be 18 Visie op Kunststof market review

19 Watrasist Assistieve Technologie en kunststoffen, twee werelden apart? Woorden als vergrijzing en gezondheids- en ouderenzorg worden ons de laatste tijd met de regelmaat van de klok naar het hoofd geslingerd, en daarom bundelden Flanders PlasticVision, federplast.be & In-HAM de krachten om die problematieken aan te pakken. Samen bekijken ze of er kunststof/rubber-gebaseerde oplossingen aangeboden kunnen worden voor assistieve technologie-toepassingen en/of producten (AT). Met assistieve technologie wordt bedoeld: elk technologisch hulpmiddel ontworpen ter ondersteuning van personen met een beperking omwille van leeftijd en/of handicap. De beperkingen kunnen van zowel motorische, zintuiglijke, cognitieve, als emotionele of psychische aard zijn. Halverwege 2011 werd een eerste studie uitgevoerd op vraag van In-HAM, het advies-en kenniscentrum voor Assistieve Technologie in Vlaanderen, om alle Vlaamse spelers binnen de sector beter in kaart te brengen en te typeren naar onder meer soort en innovatief vermogen. Daaruit kwam een aantal knelpunten aan het licht die verdere innovatie en groei kunnen belemmeren: de vrij nieuwe markt vertoont een vrij gesloten en gereguleerd karakter en bestaat hoofdzakelijk uit kleinere ondernemingen. Daarnaast is ook de interactie van en tussen spelers binnen de huidige AT-waardeketens onvoldoende ontwikkeld. Omdat het gebruik van kunststoffen binnen deze markt vele mogelijkheden biedt (lichtgewicht materialen, designflexibiliteit, oppervlaktefunctionaliteiten, smart - plastics, anti-stigmatisering en meer personalisering van de eindproducten), besloot Flanders PlasticVision begin 2012 om, samen met federplast.be en In-HAM, een project in te dienen ressorterend onder de eerste oproep van Agentschap Ondernemen met betrekking tot Het Nieuw Industrieel Beleid en Waardeketen-transformatie. K+R Luik 1: Wat? en Waar? Perspectieven voor samenwerking Prioriteiten AT Luik 2: Hoe? Creatie en coaching van Partner-cases Business- & partneringmodellen Logica en opbouw Watrasist project. Het projectvoorstel werd inmiddels goedgekeurd (gestart op 01 september 2012 en de doorlooptijd bedraagt vijftien maanden) en ambieert een betere koppeling en samenwerking tussen de kunststofwerelden en die van de Assistieve Technologie, beide in functie van meer innovatie. De bedoeling is om binnen dit koppelingsproject ervaring op te doen via workshops en demonstrator-cases. Die laatste zullen op een actieve manier worden begeleid door de uitvoerende partners. Aan het einde van het project zullen ook een lessons learned -overzicht, en een verder actieplan naar betere en bredere samenwerking worden opgesteld, alsook zal hier een breedbandige communicatie aan worden gekoppeld. Bedrijven die actief wensen deel te nemen aan het project en/of meer informatie wensen, kunnen steeds contact opnemen met Flanders PlasticVision of met één van de andere uitvoerende partners. Flanders PlasticVision Etienne Sabbelaan Kortrijk T jan.sijnave@plasticvision.be Visie op Kunststof innovatie 19

20 In de kijker Fotonica B-PHOT zet vol in op sleuteltechnologie voor de 21e eeuw. Lab-on-a-chip -type polymeerwafer. Een iphone die op nauwelijks twee uur zijn volledige batterij opsoupeert of een internetverbinding die er drie dagen over doet om u een mailtje van enkele kilobytes te bezorgen. Compleet lachwekkend voor de meesten onder u, maar zonder onderzoek en verdere ontwikkeling van fotonica door onder meer B-PHOT waren dergelijke situaties bittere dagdagelijkse realiteit. Fotonica is het fundamentele, toegepaste en industriële onderzoeks- en ontwikkelingsdomein dat de uitzonderlijke eigenschappen van licht onderzoekt en aanwendt om wetenschappelijk, technologisch en industrieel te innoveren. Fotonica werd in 2010 zelfs door de Europese Commissie uitgeroepen tot één van de vijf sleuteltechnologieën voor de 21-ste eeuw omdat het efficiënte oplossingen kan aanreiken voor verschillende belangrijke maatschappelijke noden van vandaag en morgen. Zo draagt fotonica technologie essentiëel bij tot milieuvriendelijke zonneënergie, energiezuinige verlichting en beeldschermen, ultrasnelle optische datacommunicatie en ICT, sensoren voor gezondheid en veiligheid, en instrumentatie voor medische diagnose en therapie. Economische impact in Europa en Vlaanderen De haast onuitputtelijke innovatiekracht van fotonica heeft het afgelopen decennium een dermate groot hefboomeffect gehad op het wetenschappelijke, industriële en economische landschap, dat de 21ste eeuw vandaag reeds als de eeuw van de lichttechnologie wordt bestempeld. Ondanks het feit dat de wereldeconomie zich de afgelopen jaren in een economische laagconjunctuur bevindt, groeide de wereldmarkt van fotonische producten (270 miljard euro) jaarlijks met een tiental procent. Europa s aandeel in die wereldmarkt bedraagt tegenwoordig 20% (55 miljard euro) en groeit gestaag. Meer dan 5000 bedrijven in Europa (waarvan 2/3 kmo s) stellen ongeveer mensen rechtstreeks te werk in de sector. Fotonica heeft dan ook een impact op ruim 10% van de volledige Europese economie. Hoewel we niet over exacte cijfers beschikken voor wat betreft de rol van fotonica in het Vlaamse economische weefsel, mogen we gerust stellen dat Vlaanderen een prominente plaats inneemt in het Europese industriële fotonicalandschap. Meer dan 50 Vlaamse bedrijven produceren fotonica- componenten of optische systemen voor een veelheid van toepassingen of maken rechtstreeks gebruik van de innovatiekracht van deze lichttechnologie om hun marktaandeel uit te breiden. TE Connectivity (optische telecommunicatie), Barco (projectoren, LED-walls, medische beeldschermen), OIP (veiligheid en defensie), Melexis (automotive chips), Umicore (optische materialen), Philips (beeldschermen en verlichting), BEST Sorting (optische sorteermachines) en Agfa (fotogevoelige materialen) zijn maar enkele van de grotere spelers in Vlaanderen, terwijl tientallen andere firma s toeleveringsbedrijven zijn of bedrijven die onrechtsreeks hun business afleiden van fotonische produkten zoals bvb. Peira (medische instrumentatie), FBGS Int. (optische sensoren) en KLA Tencor (instrumenten voor kwaliteitscontrole van zonnecellen). B-PHOT-VUB: fotonica valorisatie-expert in Vlaanderen en Europa Het fotonicaonderzoeksteam B-PHOT van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) heeft 25 jaar geleden, bij het prille begin van deze technologische omwenteling de visie en 20 Visie op Kunststof in de kijker