100JAAR M O Z A Ï E K W O N E N

Transcriptie

1 100JAAR M O Z A Ï E K W O N E N

2

3 100JAAR M O Z A Ï E K W O N E N W e r k e n d e i n h e t b e l a n g d e r v e r b e t e r i n g d e r v o l k s h u i s v e s t i n g

4 Woningcorporaties. Ouderwets en emanciperend, gastvrij en belerend, geprezen en verguisd.

5 VOORWOORD In deze geschiedenis van honderd jaar Mozaïek Wonen blijkt dat de woningcorporatie in 100 jaar enorm veranderd is, maar dat er eigenlijk weinig veranderd is in de doelen die de woningcorporatie nastreeft. Het belangrijkste doel is nog steeds het bieden van kwalitatief goede en betaalbare woningen aan groepen die daarin niet zelf kunnen voorzien. Vroeger bouwden we arbeiderswoningen, zodat de krotten in de stad konden worden afgebroken. En we bouwden al winkels en zelfs een consultatiebureau. Tegenwoordig noemen we dat stedelijke vernieuwing of wijkontwikkeling en samenwerking in wonen, zorg en welzijn. Vroeger kwamen de woninginspectrices controleren of de klant de woning wel keurig bewoonde en zich ook verder aan de regels hield. Tegenwoordig hebben we soms ook weer huisregels nodig -gelukkig maar voor enkele van onze huurders- en werken we samen met welzijn en zorg om onze bewoners met problemen te begeleiden. Ook zo opmerkelijk. Eigenlijk al sinds het ontstaan van de woningcorporaties -nog van voor de Woningwet van is er een haat-liefdeverhouding met de overheid. In tijden van voorspoed was de rol van de woningcorporaties uitgespeeld, volgens de overheid. En diezelfde overheid deed in tijden van crisis iedere keer en nooit vergeefs weer een beroep op de woningcorporaties om te gaan bouwen als de markt het af liet weten. Ook nu in 2012 leven we in een tijd van crisis, maar de overheid werkt ons meer tegen dan dat ze ons helpt onze taak uit te voeren. Misschien nog even geduld hebben... Dit boek beschrijft de geschiedenis van de woningcorporaties in Gouda en Bodegraven, van alle rechtsvoorgangers van Mozaïek Wonen. Het is een geschiedsbeschrijving en tegelijk een eerbetoon aan alle mensen die zich in die honderd jaar Mozaïek Wonen belangeloos hebben ingezet voor de volkshuisvesting. Echte volkshuisvesters. Tegenwoordig zijn de Mozaïekers professionals, maar volkshuisvesters -een geuzennaam- dat zijn we gebleven. Peter de Klerk Directeur Mozaïek Wonen

6 In 2012 bestaat Mozaïek Wonen honderd jaar. Mozaïek Wonen komt voort uit vier woningcorporaties of woningbouwverenigingen in Gouda en één in Bodegraven. Dit boekje beschrijft de geschiedenis van deze vijf woningcorporaties die zich een eeuw lang energiek en vol passie hebben ingespannen voor een goede en betaalbare volkshuisvesting. Het laat zien hoe zij van kleine zelfstandige verenigingen, ontstaan uit het initiatief van een klein groepje van idealisten, uitgroeiden tot een professionele moderne woningstichting.

7 GOUDA 1912 de oprichting van Het Volksbelang Op zondag 23 juni 1912 kwamen in de Melksalon Vredebest negen heren in vergadering bijeen. Zij hadden één gemeenschappelijk doel: het bouwen en verhuren van degelijke en betaalbare woningen voor de Goudse arbeidersbevolking. Ondernemende types waren het, vrijwel allen afkomstig uit de arbeidersklasse: een letterzetter bij een drukkerij, een kuiper, een kantoorbediende, een goudsmid, een stoffeerder, een fabrieksarbeider en een stoker. 1 Die middag werkten zij hun plan uit voor de oprichting van een eigen woningbouwvereniging voor de arbeidersbevolking van Gouda. Zij noemden hun bouwvereniging Het Volksbelang. Hendrik Soufree werd voorzitter. Het doel was helder. De woningbouwvereniging zou uitsluitend in het belang van de verbetering der volkshuisvesting te Gouda werkzaam zijn. De vereniging zou zich inzetten voor de bouw van hygiënisch ingerichte woningen, die voldoen aan de behoeften van een werkmansgezin. 2 De officiële oprichtingsdatum was 30 juli Iedere Gouwenaar kon zich als lid van Het Volksbelang inschrijven en werd dan tevens aandeelhouder voor een aandeel ter grootte van een bedrag van 25 gulden. Dat was voor het toenmalige budget van een arbeider een enorm bedrag. Het kon dan ook in termijnen worden voldaan. De minimale afdracht bedroeg 10 cent per week. In ruil voor dit bedrag ontving het nieuwe lid een kleurig aandeel.

8 de woonsituatie in Gouda rond 1900 Hoe fraai de Goudse binnenstad er nu ook bij ligt, meer dan honderd jaar geleden was de aanblik minder fraai. Wat betreft de volkshuisvesting was de situatie ronduit problematisch. In de tweede helft van de negentiende eeuw was de stad gegroeid van inwoners in 1870 tot meer dan in Die groei was vooral toe te schrijven aan de grote economische bloei, die zich na 1850 met de komst van de Stearine Kaarsenfabriek en de Machinale Garenspinnerij in gang zette. Hierdoor was de vraag naar arbeidskrachten gegroeid en daarmee ook de vraag naar woonruimte. Tot ver in de negentiende eeuw behield Gouda zijn oorspronkelijke middeleeuwse vorm. De stad was als in een keurslijf gevangen. Pas in de jaren zestig begon men buiten de singels te bouwen. In de Prins Hendrikstraat en Onder de Boompjes, vlakbij de nieuwe fabrieken, werden de eerste arbeiderswoningen gebouwd. Het ging echter niet om grote aantallen en de nieuwbouw was dus ook niet genoeg om aan de vraag te kunnen voldoen. Het merendeel van de woningzoekenden was dus aangewezen op de binnenstad. Woningeigenaren, particulieren en aannemers sprongen hier behendig op in. Veel oog voor het welzijn van de bewoners hadden zij niet. De weinige open ruimte die er nog in de stad beschikbaar was werd volgebouwd. Zelfs in de meest smalle sloppen en stegen van de stad slaagde men er in om nog woningen te bouwen of te verbouwen. De geschiedenis van het slop volgde steeds eenzelfde patroon. Aanvankelijk was het gebouw een werkplaats, stal of pakhuis op een achtererf geweest, met een pad naar de straat. Er werden kamers in getimmerd met de bedoeling om deze afzonderlijk te verhuren. Het onderhoud liet vaak veel te wensen over. Huurders vroegen er ook niet om, bang dat de verbetering door een huurverhoging werd gevolgd. Afbraak en verval vormden in de sloppen dan ook een normaal beeld: kapotte afvoeren, gebroken ruiten, vermolmde vloeren, verveloze kozijnen en lekkende daken. 3

9 Zo vulden de sloppen en stegen in de stad zich met nieuwe woningen, hoewel veel van deze de kwalificatie woning nauwelijks waardig waren. Foto s uit die tijd laten zien onder welke omstandigheden de mensen toen woonden. Grote gezinnen leefden in kleine, krappe bedompte optrekjes die vaak niet meer dan twee kamers telden, zoals in de steeg Het Klooster aan de Nieuwe Haven en de Petroliebuurt aan de Raam. In sommige huizen drong het daglicht nauwelijks door. De ventilatie was slecht, de huizen waren vochtig en tochtig. De hygiëne liet te wensen over, om over de brandveiligheid maar te zwijgen. Het weinige toezicht op de woonomstandigheden werd uitgeoefend door de plaatselijke gezondheidscommissie en door de gemeentebouwmeester. De laatste schreef in 1899 dat onder een stipte uitvoering van de gemeentelijke bouwverordening de helft van de bebouwde gedeelten in de stad zou moeten worden afgebroken. 4 Ook de vakbonden maakten zich zorgen over de woonomstandigheden. Het bestuur van de Goudse afdeling van het Algemeen Nederlands Werkliedenverbond drong er in datzelfde jaar bij het gemeentebestuur op aan om een speciale commissie de huisvesting van de Goudse arbeiders te laten onderzoeken. Het gemeentebestuur ging hier niet op in. 5 Museum Gouda, interieur gasthuiskeuken

10

11 de Woningwet en de woningcorporatie Overal in het land trof men toestanden als in Gouda aan. Vanuit liberale kring begon men aan het einde van de negentiende eeuw op overheidsmaatregelen aan te dringen. In 1901 kwamen uiteindelijk de Gezondheidswet en de Woningwet tot stand. De eerste stelde strenge eisen aan de hygiëne in en rond de woningen. De Woningwet, die in 1902 werd ingevoerd, verplichtte de gemeenten tot het opstellen van bouw- en woningverordeningen, waarbij eveneens de hygiëne centraal stond. Tevens dienden gemeentebesturen de bouw van nieuwe wijken en buurten vast te leggen in uitbreidingsplannen. Dit waren de voorlopers van de huidige bestemmingsplannen. De Woningwet maakte ook de weg vrij voor de corporaties die voor de bouw van zogeheten woningwetwoningen een rijkslening aan konden vragen, zonder dat zij beschikten over een eigen kapitaal. Ook kon financiële steun worden verleend bij het dekken van exploitatietekorten. Ten slotte was er de mogelijkheid van onteigening van gronden of gebouwen in het belang van de volkshuisvesting. 6 In het hele land werden nu corporaties opgericht. Om in aanmerking te komen voor overheidssteun moesten zij uitsluitend werkzaam zijn in het belang van de verbetering van de volkshuisvesting en formeel zijn toegelaten door de minister van Volkshuisvesting. Na een trage start nam het aantal toegelaten woningbouwverenigingen na 1910 geleidelijk toe. Het Volksbelang was de eerste erkende woningbouwvereniging in Gouda. Op 30 juli 1912 is zij opgericht en op 14 september 1912 is zij formeel erkend als woningcorporatie in de zin van de Woningwet. Dat laatste betekende ook dat zij in aanmerking kwam voor subsidie. 7

12 Het Rode Dorp Het Rode Dorp was geheel ontworpen naar de regels van de nieuwe Woningwet en geïnspireerd op het gedachtegoed van de Engelse stedenbouwkundige Ebenezer Howard, die in 1898 het concept van de tuinstad had geïntroduceerd. De Tuinstad was een ideale woonomgeving die bestond uit groene nederzettingen die op enige afstand van de oude stad waren gevestigd. Het was een complete samenleving op kleine schaal. Ruimte en groen waren prominent aanwezig in een besloten, intieme en geborgen vormgeving. 8 Al deze elementen waren terug te vinden in het plan van het Rode Dorp. De wijk lag op loopafstand van de binnenstad, aan de rand van het in 1901 aangelegde Van Bergen IJzendoornpark, tussen de velden van de Winterdijk en de Nieuwe Gouwe. De architecten waren J.M. Bakker en H.J. Nederhorst. Op hun tekentafels ontstond een klein tuindorp bestaande uit acht blokken laagbouwwoningen verkaveld om een groen plein met speeltuin. De bouwkosten bedroegen gulden per woning. In de jaren tachtig werden de woningen geheel gerenoveerd. Op de gevels werd een witte pleisterlaag aangebracht. Een gedaanteverwisseling die niet door iedereen werd gewaardeerd. Maar dit was nodig omdat de gevels doorsloegen en de kozijnen niet goed aansloten. Uiteindelijk werd besloten om het Rode Dorp te slopen, wat in 2007 gebeurde. Op deze plaats zal in 2012 een nieuw complex worden gebouwd, ook weer eengezinswoningen.

13 De EERste complexen: De Willem Tombergstraat en Het Rode Dorp De eerste bouwprojecten van Het Volksbelang omvatten een complex van 73 woningen aan de Willem Tombergstraat en de Cornelis Ketelstraat en een complex van 132 woningen in de nieuwe wijk het Rode Dorp. Met name dit laatste project was het paradepaardje van de nieuwe woningbouwvereniging. Speciaal voor de bouw van deze wijk had de vereniging vier flinke stukken grond aangekocht aan de noordwest zijde van de stad. De zaken liepen anders dan verwacht. Toen de gemeenteraad de bouwplannen voor het Rode Dorp behandelde, regende het bezwaren. Volgens enkele raadsleden lag de wijk te ver van de fabrieken in de Korte Akkeren, waardoor de bewoners te lang onderweg waren naar hun werk. Een ander raadslid meende dat de komst van een arbeiderswijk de voorgenomen bouw van een aantal luxe villa s in het park zou tegenhouden, want het leek hem onwaarschijnlijk dat een welgestelde Gouwenaar naast een arbeiderswijk wilde wonen. Weer een ander was bang dat de arbeiderskinderen het park zouden vernielen. Deze argumenten laten zien welk beeld de welgestelde raadsleden van de arbeidersbevolking hadden. Meer hout sneed het verweer van het katholieke raadslid, de architect Dessing. Hij vond het aantal te bouwen woningen te groot en waarschuwde voor leegstand. Het college van burgemeester en wethouders wilde dat de jonge bouwvereniging voorrang gaf aan de bouw van een complex aan de Willem Tombergstraat, dat moest dienen om oude van dagen een geschikte woning te geven. In moderne taal betrof het hier de bouw van seniorenwoningen: kleine eenvoudige rijtjeshuizen. 9 Mede door de inzet van het raadslid Van de Ree, die ook commissaris van de woningbouwvereniging was, ging de bouw van het Rode Dorp toch door. In oktober 1913 stelde de gemeente een bedrag van gulden beschikbaar voor de bouw van de nieuwe wijk. Zij het in afgeslankte vorm, want van de oorspronkelijk geplande 132 woningen werden er maar 69 gebouwd. En onder voorwaarde dat eerst het complex Willem Tombergstraat werd gebouwd. Het Volksbelang had weinig keus en begon in 1914 met de bouw van de bejaardenwoningen, waarvan de eerste in 1915 werden opgeleverd. Van die oorspronkelijke bestemming kwam overigens weinig terecht.

14 Bijna alle woningen werden door jong gehuwden betrokken. Slechts in één geval werd een woning verhuurd aan senioren. 10 In 2012 behoren deze woningen nog steeds tot het bezit van Mozaïek Wonen en zijn zeer in trek bij huurders. De bouw van het Rode Dorp ging in 1915 van start. Op 17 april 1916 werden de eerste woningen door de nieuwe bewoners betrokken. Of de nieuwe wijk zijn naam ontleende aan de politieke kleur van Het Volksbelang of aan de rode dakpannen die de wijk zijn typische kleur gaven is nooit helemaal duidelijk geworden. Het bestuur van de woningbouwvereniging vermeldde trots in zijn jaarverslag: Over het algemeen voldoen de woningen zeer goed aan de gestelde eischen van ruim en fris te zijn. Het geheel vormt een heel mooi gezicht. De ruime bouw, de breede straataanleg, het prachtige plantsoen, het flinke speelterrein, alles getuigt van goed uitgevoerde plannen. De woningen waren modern, tochtvrij en voorzien van een binnen-wc en stromend water. Daarnaast werd de onbebouwd gebleven grond tussen de Winterdijk en de Noorderstraat aan leden van de vereniging verhuurd als zogeheten turfgrond, bestemd voor volkstuintjes. De animo om daar een eigen tuin te beginnen was groot. In een mum van tijd was het hele areaal verhuurd.

15 Een verzuilde volkshuisvesting Zes jaar lang was Het Volksbelang de enige woningcorporatie in Gouda. Op 21 november 1918 kwam hier een einde aan toen enkele Goudse leden van de Katholieke Volksbond, een zogeheten standsorganisatie voor katholieke arbeiders en middenstanders, een propagandavergadering belegden voor de stichting van een eigen woningcorporatie. De heren werden het snel eens. Als rooms-katholieke woningcorporatie St. Joseph (later geschreven als St. Jozef) zou men zich gaan inzetten voor de verbetering van de volkhuisvesting van het katholieke volksdeel. In april 1919 kreeg de corporatie Koninklijke en Bisschoppelijke goedkeuring. 11 Dat katholiek Gouda een eigen woningbouwvereniging wenste was een gevolg van de verzuiling, die zo kenmerkend was voor de twintigste-eeuwse Nederlandse samenleving. Spoedig kregen Het Volksbelang en St. Joseph dan ook nog gezelschap van de neutrale woningcorporatie Ons Ideaal, die op 4 december 1919 werd opgericht. Op 16 januari 1920 volgde de protestants christelijke zuil met De Goede Woning. De verzuiling werkte door in de keuze voor de koepelorganisaties waarbij de Goudse woningcorporaties zich aansloten. Al was er van een vrije keuze niet altijd sprake. Het Volksbelang en Ons Ideaal werden lid van de Nationale Woningraad (NWR), een neutrale koepelorganisatie die de belangen van de aangesloten woningbouwverenigingen behartigde. In 1913 waren hier al 103 verenigingen bij aangesloten. St. Jozef trad toe tot de Rooms Katholieke Bond van Woningbouwverenigingen in het Bisdom Haarlem. Toch zou al snel blijken dat de scheidslijnen tussen de vier verenigingen minder scherp waren dan men zou verwachten.

16 De Jozefbuurt 1923 De woningen zijn ontworpen door de katholieke Goudse architect J.P. Dessing, die tien jaar later ook de Sacramentskerk in de Korte Akkeren ontwierp. De buurt is opgezet naar het model van de tuindorpen en bestaat uit een aantal ruime straten gegroepeerd rond een centraal groen plein met een speelplaats. In het ontwerp is voor de nodige afwisseling gezorgd, zoals het laten verspringen van de gevels van de huizenblokken. Portieken hebben ronde bogen en het metselwerk is met verschillende kleuren versierd. Kenmerkend voor een tuindorp zijn ook de voorzieningen. Op de hoek van het Zoutmanplein en de Zoutmanstraat staan twee winkel/woonhuizen. 12

17 De bouwgolf van De bouwsector had zwaar te lijden onder de Eerste Wereldoorlog ( ). Hoewel het neutrale Nederland niet direct bij het krijgsgewoel betrokken was, ondervond het veel economische hinder van de strijd. De crisis die dit tot gevolg had, tastte ook de bouwsector aan. Hierdoor waren zowel gemeentebesturen als bouwbedrijven voorzichtig geworden bij het opstarten van grote bouwprojecten, waaronder de volkshuisvesting. Ook in Gouda had het gemeentebestuur eerdere bouwplannen noodgedwongen voor zich uit moeten schuiven. Dat gold onder meer voor de aanleg van de wijk Kort Haarlem waartoe in 1907 en 1908 al was besloten. Ondertussen was de behoefte aan woonruimte alleen maar groter geworden. Gouda groeide geleidelijk aan uit zijn voegen met alle gevolgen van dien. Nog steeds was er sprake van wantoestanden. Het sociaal democratische raadslid Van Staal vertelde de gemeenteraad aan het begin van de jaren twintig nog welke schrijnende taferelen hij bij een tocht door de stad had aangetroffen: Ik heb woningen aangetroffen, meer dan 50, waar men in zoldering gaten had gemaakt om lucht te krijgen, maar daardoor den zolder waarop den kinderen moesten slapen, geheel verpestte. Ik ben in woningen geweest, waar 8 of 9 kinderen maar moesten slapen, allen bijeen, van allerlei leeftijd en van beider geslacht. [-] Ik ben in woningen geweest met gaten in de vloer waar de ratten uitkwamen om door de kinderen te worden verjaagd. Ik heb woningen gezien zonder vensters, woningcomplexen waar 6, 7 gezinnen één vieze en vuile wc moesten gebruiken. 13 En wie een woning wist te bemachtigen kreeg weer met andere onaangename verrassingen te maken. De Goudse Courant publiceerde in 1919 een gedicht met de titel woningwoeker, dat de praktijken van huisjesmelkers schetste: Eerst de man die komt vertellen Dat er n huis is. Eerste strop! Hèm moet je tevreden stellen, Minstens dan met vijftig pop Dan de man die huur komt halen, Huisopzichter heet zoo n mensch Dien moet g ook z n dienst betalen Honderd gulden is zijn wensch

18 Feestelijke start bouw Westerkade / Snoystraat, 1922 Westerkade / Snoystraat Het complex is ontworpen door architect P.D. Stuurman uit Waddinxveen. Van zijn hand zijn ook de karakteristieke watertoren in Moordrecht en de gebouwen van het zuivelbedrijf De Producent aan de Wachtelstraat die in 1919 zijn gebouwd. Net als in het Rode Dorp en de Jozefbuurt domineren ook in dit project weer de ideeën van het tuindorp. Elk woonhuis is voorzien van een ruime tuin. De bouwstijl van het wooncomplex Snoystraat heeft de soberheid van de Delftse School. Daarnaast heeft de architect zich ook laten inspireren door de Amsterdamse School, wat te zien is aan vormen van de togen en de brandgangen, de donkere bakstenen en de rode daken. Ook de onderlinge verschillen zijn typerend voor de Amsterdamse bouwstijl. 14 Vergeleken met veel andere woningen uit die tijd, was dit wooncomplex toen heel modern. Vanuit een kleine gang kwam men in de voorkamer, die bij veel bewoners als de pronkkamer was ingericht en alleen werd gebruikt bij verjaardagen. Daarachter bevonden zich de binnenkamer en de keuken. Verder was er een wc met spoeling. In andere huizen moest het toilet met een emmer worden doorgespoeld.

19 Aan het begin van de jaren twintig bloeide de bouwsector weer op. Dat gebeurde met steun van de rijksoverheid en was niet alleen bedoeld om de tekorten in de volkshuisvesting in te lopen maar ook om de werkgelegenheid te stimuleren. In het hele land werden maar liefst woningwetwoningen gebouwd. Ook Gouda beleefde in deze periode een eerste bouwgolf. Het zwaartepunt lag aanvankelijk in het oostelijk deel van de stad waar de eerder genoemde uitbreidingsplannen ten uitvoer werden gebracht. In 1918 begon de gemeente hier zelf met de bouw van 230 arbeiders- en middenstandswoningen in Kort Haarlem rond het Pretoriaplein. Na oplevering kwamen de woningen in beheer bij het Gemeentelijk Woningbedrijf dat in 1921 speciaal voor dit doel werd opgericht. 15 In 1921 kreeg St. Jozef toestemming voor de bouw van 177 arbeiderswoningen rond het Zoutmansplein. De bouwwerkzaamheden duurden van 1921 tot Vervolgens verplaatsten de bouwwerkzaamheden zich naar de westelijke stadsgrens. In juni 1920 was het Uitbreidingsplan Korte Akkeren vastgesteld. Onmiddellijk toonden de woningbouwverenigingen hun belangstelling om ook hier te gaan bouwen. De Goede Woning en Ons Ideaal kregen in 1923 toestemming om een aantal huizen te bouwen aan de Westerkade, de Snoystraat, de Tweede Schoolstraat en de Walvisstraat. In totaal ging het om 88 woningen waarvan beide woningbouwverenigingen er elk 44 plaatsten. Bij de bouw trokken de beide woningbouwverenigingen gezamenlijk op. Ons Ideaal had zijn oog ook laten vallen op het noordelijk deel van de stad. In 1920 stelde het voor enige percelen te kopen aan de Graaf Florisweg voor de bouw van 150 arbeiderswoningen. Dit verzoek werd afgewezen. De woningen lagen op een kwartier loopafstand van de fabrieken. Dat vond men toen nog te ver. 16

20

21

22 Kleine sociale ondernemingen De woningbouworganisaties groeiden uit tot kleine sociale ondernemingen. Want waren de woningen eenmaal gebouwd dan moesten zij ook worden beheerd en onderhouden. Dat was een vak apart. Al dit werk rustte op de schouders van de bestuurders, die dit naast hun dagelijkse werkzaamheden, geheel op vrijwillige basis uitvoerden. Wat opviel was hun enorme gedrevenheid. Avond aan avond waren zij bezig voor dat ene gemeenschappelijke doel: het bieden van fatsoenlijke en betaalbare woningen voor hun leden. Het verenigingswerk bleek verre van eenvoudig. Dat bleek wel bij de bouw van het Rode Dorp. De aannemer, bouwbedrijf Gebroeders Schouten, ging halverwege de bouw failliet. Het bestuur van Het Volksbelang ging naarstig op zoek naar een nieuwe aannemer en vond deze in het Haagse bouwbedrijf Maliepaard. Het project kon echter niet voor dezelfde prijs worden uitgevoerd. Maliepaard berekende een meerprijs van gulden. Het bedrag kon pas in de jaren dertig worden afgeboekt. Daarnaast werd Het Volksbelang geplaagd door geruchten over de slechte kwaliteit van de woningen. Om de bouwkosten te drukken zou architect Bakker de funderingen van de woningen te laag hebben laten aanleggen. Het gemeentebestuur, dat de woningen had voorgefinancierd, gelastte een onderzoek naar de handel en wandel van de architect. Uiteindelijk liep het allemaal met een sisser af. Het bestuur van Het Volksbelang geloofde niet dat er iets aan de hand was. Volgens de voorzitter waren het lasterpraatjes, verspreid door elementen die hun best deden om de nieuwe woningbouwvereniging in een kwaad daglicht te stellen. Het zou vooral om particuliere bouwondernemingen en verhuurders gaan, die het sociaal democratische Volksbelang blijkbaar als een geduchte concurrent beschouwden. 17 Ook de bouw van de Jozefbuurt verliep niet zonder problemen. Omdat de aannemer aan wie het werk in eerste instantie was gegund nog voor de aanvang van de werkzaamheden failliet ging, moest ook St. Jozef op zoek naar een ander. De twee aannemers die het werk overnamen kwamen na afloop van de werkzaamheden met een navordering van maar liefst gulden. Ook toen al konden bouwprojecten danig uit de hand lopen. De aannemers gaven St. Jozef de schuld. De corporatie had gedurende de bouw de eisen opgeschroefd. In plaats van arbeiderswoningen zou men middenstandwoningen hebben gebouwd. Uiteraard was dit de kwaliteit wel ten goede gekomen.

23 Nog steeds staan de woningen in de Jozefbuurt bekend als oerdegelijke woningwetwoningen. Maar het waren niet alleen de hogere materiaalkosten die de aannemers parten hadden gespeeld. Ook de arbeidslonen waren tijdens de bouwwerkzaamheden fors gestegen en hadden de prijs opgedreven. Beide aannemers beweerden door dit werk bijna te zijn geruïneerd. St. Jozef ging in verweer maar moest het bedrag uiteindelijk toch betalen. De schuld die pas in de jaren dertig kon worden afbetaald, maakte het moeilijk om nieuwe bouwprojecten te ontplooien. 18 Zoals wel blijkt uit beide projecten hadden de corporaties nauwelijks reserves om financiële tegenvallers op te vangen. Nieuwbouw en onderhoud werden grotendeels gefinancierd uit de subsidies die in het kader van de Woningwet werden verstrekt. Ieder nieuw project moest eerst door de gemeente worden beoordeeld en dan door het Rijk. Behalve de subsidies kwam het geld uit de huren en de lidmaatschapsgelden. Het aantal leden groeide gestaag. Het Volksbelang had in de jaren dertig meer dan 300 leden. Leden en aandeelhouders konden aanspraak maken op een woning. Voorwaarde voor lidmaatschap was wel dat men tot de juiste zuil behoorde. St. Jozef liet alleen mensen toe die waren aangesloten bij de Katholieke Volksbond of de in 1925 opgerichte Rooms katholieke Werkliedenvereniging; de Goede Woning accepteerde alleen protestanten. Dit systeem bracht onlosmakelijk met zich mee dat er in de stad kleine sociaal-democratische, katholieke en protestante enclaves werden geschapen. De huur werd wekelijks geïnd. Hier ging vooral een opvoedkundige werking van uit. Discipline in de huurbetaling was een basis voor orde. De huurder moest voor een regelmatig inkomen zorgen en er aan wennen dat hij wekelijks een bedrag opzij moest leggen. Ook mensen zonder geregeld inkomen moesten zich leren beheersen, om op tijd de huur te kunnen betalen. 19 Toch kreeg men al snel te maken met bewoners die de huur niet konden betalen. Bij Het Volksbelang kregen wanbetalers dan bezoek van de voorzitter die hen tot betalen probeerde te bewegen. 20

24 In het ergste geval moest de huur worden opgezegd, wat in 1917 voor het eerst gebeurde. Het bestuur had hier duidelijk moeite mee. Het waren maatregelen die waar wij staan als arbeiders tegenover arbeiders zeker wel hard te noemen zijn. 21 Bij de Goede Woning heerste een overeenkomstig gevoel. Harde maatregelen druisten volgens de protestants-christelijke corporatie in tegen de christelijke waarde van naastenliefde. 22 Niettemin zag men zich regelmatig gedwongen om hardnekkige wanbetalers de huur op te zeggen. Om zich tegen wanbetalers te beschermen waren de corporaties aangesloten bij de in 1909 opgerichte Vereniging van huiseigenaren Door Eendracht Sterk. Behalve de corporaties waren ook particuliere huiseigenaren en bedrijven lid van deze organisatie. Hier werden onder meer gegevens over het betalingsgedrag van huurders uitgewisseld. De huur werd meestal opgehaald door één van de bestuursleden. Dit was goed voor de relatie met de leden-bewoners. Bovendien kon men dan een vluchtige blik in de woning werpen en zien hoe deze er bijstond en of de huurder zich wel aan de regels hield. Want elke huurder kreeg bij het betrekken van de woning een Reglement op de verhuring uitgereikt. Daarin stond precies beschreven aan welke regels hij zich moest houden. Zo mocht hij zonder toestemming geen veranderingen aan de woning aanbrengen; geen kamers als werkplaats gebruiken; geen andere huisdieren dan vogels in kooien, honden of katten houden; geen kostgangers of betalende logés huisvesten en de tuin niet als opslagplaats gebruiken. Dronkenschap of wangedrag waarvan de buren last hadden was ontoelaatbaar. 23 Om te controleren of iedereen zich wel aan de regels hield voerden de corporaties zo nu en dan een schouw of inspectie in de wijk uit. Bij de eerste schouw van de Jozefbuurt constateerden de controleurs meerdere overtredingen. Enkele bewoners hadden van hun slaapkamer een werkplaats gemaakt en

25 gebruikten de vliering als opslag. Dit was niet ongevaarlijk want de houten vlieringen konden makkelijk onder het gewicht van het opgeslagen materiaal bezwijken. Ook andere bewoners moesten nog wennen aan hun nieuwe behuizing. Sommigen hadden de benedenvoorkamer aan de straatkant ingericht als slaapkamer, terwijl zij de beide slaapkamers op de bovenverdieping onbenut lieten. In deze gevallen was volgens de controleurs een nette frisse bewoning uitgesloten. Over het algemeen spraken de controleurs van een goede en bij velen zelfs nette bewoning. Met name de zorg die de bewoners aan hun tuin besteedden viel in de smaak: Op werkelijk lofwaardige wijze hebben verschillende bewoners hunne voor- en achtertuinen als een sieraad voor de omgeving aangelegd en daardoor een blijvende prikkel tot een dergelijke versiering voor andere bewoners geschapen. 24 Ook het onderhoud van de complexen kostte de bestuurders veel tijd en energie. Met enige regelmaat moesten zowel het buiten- als binnenwerk van de woningen onder handen worden genomen. Geleidelijk aan werden de woningen gemoderniseerd. Het Rode Dorp kreeg in de jaren twintig elektriciteit. Later werden ook de schuurtjes verbouwd. Voor die werkzaamheden begonnen was er vaak lang onderhandeld met elektriciens, loodgieters, schilders en behangers. Bij voorkeur waren deze ook afkomstig uit de eigen zuil. Om het onderhoud te organiseren stelde St. Jozef een aparte opzichter aan. Het was de heer Koerts die ook voor de gemeente werkte. In de Coornhertstraat bouwde de vereniging aan het begin van de jaren dertig een eigen werkplaats. Bij Het Volksbelang koos men voor een Commissie van onderhoud, die de werkzaamheden regelde en begeleidde. Een klein deel van de onderhoudswerkzaamheden kwam voort uit vandalisme. In de bestuursnotulen wordt hier regelmatig melding van gemaakt. Het Volksbelang zei hier in 1922 bijna dagelijks de bewijzen van te kunnen zien. Het bestuur vroeg een ieder in de wijk om alert te zijn op buitensporig gedrag en riep de ouders op beter op hun kroost te letten: Men moge hier een taak voor de politie te menen zien, doch als we dit alleen daarvan moeten hebben dan is dit onbegonnen werk. In een geval als dit niet in de eerste en voornaamste plaats de plicht van de ouders om te zorgen dat het vandalisme wordt tegengegaan. Hieraan behoort een ieder mee te helpen.

26 De betrokkenheid van de leden bij de vereniging was in ieder geval gering. Ledenvergaderingen werden nauwelijks bezocht. Het bestuur van Het Volksbelang reageerde in 1937 gepikeerd op de opkomst bij de jaarlijkse ledenvergadering. Het had 300 uitnodigingen verstuurd. Er kwamen welgeteld twee leden opdagen. Dat was niet erg als daaruit sprak dat een ieder met het beleid van het bestuur eens was, maar dat was niet het geval. De voorzitter zei hierover: Zonder bepaalde gevallen te noemen, is het wel eens zo, dat het bestuur de indruk krijgt dat er bij sommige leden wel eens twijfel aanwezig is omtrent de goede bedoelingen van het bestuur. 25

27 Van de ene crisis naar de andere Na een wervelend begin vielen de bouwactiviteiten van de corporaties zo goed als stil. Vanaf 1924 beleefde Nederland een nieuwe periode van economische bloei en voor de overheid was dit reden om juist de bouw van duurdere middenstandwoningen door particuliere woningbedrijven te stimuleren. Hierdoor probeerde men ook toen al de doorstroom van goedkopere naar duurdere woningen te stimuleren. Door opschuiving zouden de goedkope woningen vrijkomen. De subsidies voor woningwetwoningen werden in deze tijd verlaagd, waardoor er slechts mondjesmaat door de corporaties kon worden gebouwd. Dit was de tragiek van de corporaties die steeds te hulp werden geroepen wanneer de tijden voor het bouwen ongunstig waren en de particuliere bedrijvigheid dientengevolge afnam. Keerde het tij en kwam het winstbeogend particulier initiatief weer naar voren dan werd de overheidssteun weer ingekrompen. Zo was de situatie voor de woningbouworganisaties in veel opzichten ongunstig. 26 De Goudse corporaties wilden dolgraag de vleugels uitslaan. Stuk voor stuk waren het organisaties met kleine woningbestanden. De complexen van St. Jozef en Het Volksbelang waren niet groter dan 150, die van De Goede Woning en Ons Ideaal nog kleiner. Dat maakte het moeilijk om slagvaardig op de woningmarkt te kunnen opereren. Bovendien wezen de almaar stijgende ledentallen op een groeiende behoefte aan woningwetwoningen. Het Volksbelang kwam al in 1923 met nieuwe bouwplannen. Maar rijksvoorschotten werden toen nauwelijks nog verstrekt en dat betekende dat men gedeeltelijk met geleend kapitaal zou moeten werken. De hoge rentes moesten dan worden doorberekend in de huurprijs van de woningen. Het bestuur vreesde dat de huren dan te hoog zouden worden, wat leidde tot leegstand. 27 De plannen werden voorlopig bevroren. Deze situatie nodigde uit tot creativiteit en ook tot samenwerking. In 1925 dienden St. Jozef, de Goede Woning en Ons Ideaal gezamenlijk een voorstel in voor de bouw van drie maal 52 woningen op terreinen aan de Bodegraafse Straatweg en het Zoutmanplein. De bouw zou in fases plaatsvinden. Bovendien wilden zij de contingenten van woningwetwoningen evenredig

28 over de drie verenigingen verdelen, zodat iedere vereniging een gelijk aantal woningen in beheer zou krijgen. Omdat De Goede Woning op dat moment het kleinste aantal woningen in beheer had zouden zowel St. Jozef als Ons Ideaal na de bouw enkele woningen afstaan aan De Goede Woning. Zo kon ook de laatste in de woningnood van haar leden voorzien. 28 De plannen werden door het gemeentebestuur afgewezen. De situatie verslechterde toen Nederland in de jaren dertig werd getroffen door de crisis. De crisismaatregelen raakten ook de volkshuisvesting. In 1934 werd de Woningwet gewijzigd. Bepaald werd dat de corporaties tachtig procent van hun huurinkomsten moesten storten in een gemeenschappelijk fonds dat werd beheerd door het gemeentebestuur. De opbrengst van eventuele batige saldi werd aan de directe zeggenschap van de corporaties onttrokken. Hierdoor bleef er van de autonomie van de corporaties weinig meer over. 29 In Gouda klaagden corporaties steen en been. Daar waar nog geld beschikbaar kon worden gesteld werd van de corporaties verlangd dat zij de bouwkosten zoveel mogelijk drukten, zodat de huren laag konden blijven. Een dergelijke keuze had echter onherroepelijk consequenties voor de kwaliteit en de grootte van de woningwetwoningen. De woningbouwverenigingen voelden hier niets voor. Deze eisen waren in 1933 voor Het Volksbelang zelfs reden om plannen

29 voor de bouw van een aantal woningen aan de Noorderstraat te laten varen. 30 De enige die in Gouda nog bouwde was het Gemeentelijk Woningbedrijf, dat actief was in de Korte Akkeren en Gouda Noord. Naarmate de crisis langer duurde, kregen de verenigingen steeds vaker te maken met huurachterstanden. Vooral St. Jozef werd hier het slachtoffer van. De huren in de Jozefbuurt waren hoger dan die van de andere corporaties. Door loonsverlagingen en werkloosheid kwam een deel van de huurders in de problemen. Sommigen verhuisden naar een goedkopere woning. Anderen werden uitgezet. Het viel dan niet altijd mee om nieuwe huurders te vinden en dit leidde weer tot leegstand. Hieraan kwam pas een einde toen in 1934 van rijkswege besloten werd tot een landelijke huurverlaging. Afgaande op het gemiddelde inkomen werden de huren in 1935, 1936 en 1937 opnieuw naar beneden bijgesteld. In 1935 was de crisis voorbij. Ons Ideaal was van de corporaties de eerste die in 1937 weer krediet aanvroeg voor nieuwbouw. Het plan voorzag in de bouw van 73 woningwetwoningen aan de Koningin Wilhelminaweg en de Van der Palmstraat. Kort daarna volgde Het Volksbelang dat 90 woningwetwoningen wilde bouwen in de Korte Akkeren. Het gemeentebestuur had zo zijn bedenkingen. Het vond de woningen van Ons Ideaal te royaal waardoor zij zouden concurreren met de particuliere sector. Het Volksbelang zou te veel woningen willen bouwen, wat leidde tot leegstand. De beide voorzitters werden bij de wethouder thuis uitgenodigd en gevraagd of zij zelf tot een betere verdeling wilden komen. Het gesprek voelde niet goed. Beide voorzitters hadden de indruk tegen elkaar uitgespeeld te worden. Een definitief besluit over de plannen van de verenigingen liet op zich wachten en zou uiteindelijk pas na de Duitse Bezetting worden genomen. 31

30 OORlogsschADE: de periode Op 10 mei 1940 vielen Duitse legers Nederland binnen. Na vier dagen was de strijd voorbij. Over de uitgestrekte weilanden zagen Gouwenaars de rookpluimen opstijgen boven het gebombardeerde Rotterdam. Gouda zelf bleef die meidagen ongeschonden. De stad liep zijn eerste bomschade op in februari 1941 toen een bom viel op de Fluwelensingel. Drie maanden later op 18 mei 1941 kreeg de Noothoven van Goorstraat een nachtelijke voltreffer. De bom verwoestte vijf woningen, waaronder vier woningen van Het Volksbelang aan de Willem Tombergstraat. Omringende woningen liepen forse schade op. Vijf mensen onder wie drie kinderen van het lid De Rijke kwamen om het leven. Het Rode dorp werd op 10 februari 1944 getroffen door oorlogsgeweld. Belaagd door Britse jachtvliegtuigen, loste een Duitse bommenwerper op klaarlichte dag zijn vernietigende lading boven de Nieuwe Vaart, in een poging om aan zijn achtervolgers te kunnen ontsnappen. Vijf van de twaalf bommen sloegen in op de dijk van de Nieuwe Vaart pal tegenover de huizen aan de Kanaalstraat. Het was volgens de voorzitter van Het Volksbelang nog een geluk dat de projectielen niet enkele meters verder waren neergekomen. Over de hele rij werden de ruiten met sponning en al uit de gevel geblazen. Ook in de woningen was de verwoesting zo ernstig, dat een deel van de huizen tijdelijk onbewoonbaar werd verklaard. Eén bom kwam neer op basaltbeschoeiing van de Nieuwe Gouwe Westzijde. Basaltblokken werden alle kanten opgeslingerd. Tot in de Snoystraat viel het puin neer. Meerdere mensen raakten gewond. De paniek was groot, vooral ook omdat de kanaaldijk over een lengte van tachtig meter was beschadigd en overstroming dreigde. Er werd met man en macht gewerkt om een dijkdoorbraak te voorkomen. Schippers losten in totaal 1200 kubieke meter zand en klei om de schade te herstellen. Hoewel er wonderwel geen dodelijke slachtoffers vielen, raakten meerdere bewoners gewond. Een van hen was de vrouw van het bestuurslid Den Ouden. Zij werd op een bakfiets naar het Van Itersonziekenhuis gebracht waar een arm moest worden afgezet. 32 De hevigste bombardementen vonden plaats in november 1944, toen 138 Britse jachtbommenwerpers het station vernielden. De schade was enorm. Er vielen tien doden en zeventien gewonden. 33

31 Na de bombardementen begon men vrijwel onmiddellijk met het herstel. Het Volksbelang begon al in maart 1941 met herbouw van de getroffen panden in de Kadebuurt. Na vier maanden konden de bewoners terugkeren. Ook het herstel van de Nieuwe Gouwe werd snel ter hand genomen. Hier vorderden de werkzaamheden minder gestaag vanwege het gebrek aan bouwmateriaal. Omdat er steeds minder bouwmateriaal te krijgen was, werd er vrijwel geen nieuwbouw meer gepleegd. Toch gloorde er nog even hoop toen NSB burgemeester Liera in 1941 Het Volksbelang vroeg of het de eerder ingediende bouwplannen voor een complex in de Korte Akkeren wilde uitvoeren. Het was een weinig realistisch voorstel in een tijd waarin de tekorten aan bouwmaterialen en ervaren bouwvakkers steeds groter werden. 34 Bovendien kreeg de bouw van militaire objecten vanaf 1942 voorrang op de volkshuisvesting.

32 WEDEROPBOUW: de periode Na de Duitse Bezetting was de woningnood groter dan ooit. De toenmalige minister-president Schermerhorn berekende dat jaarlijks tot woningen moesten worden gebouwd om de tekorten weg te werken. Dit vereiste een strakke regie vanuit het toenmalige departement van Openbare Werken en Wederopbouw. De vrijheid van de corporaties werd nog verder ingeperkt. Ingrijpend was de Woonruimtewet van 1947 die de toewijzing van woningen reguleerde. Gouda kreeg een gemeentelijk huisvestingsbureau dat belast werd met de uitgifte van woonvergunningen aan de hand van regels en richtlijnen die door het gemeentebestuur waren vastgesteld en waren toegesneden op de lokale situatie. Het lidmaatschap van een corporatie was niet langer bepalend voor de toewijzing van een woning. Door gebrek aan materiaal en geschoolde arbeidskrachten kwam de woningbouw ook in Gouda met enige vertraging op gang. Ons Ideaal kreeg in 1947 als eerste corporatie financiële steun voor de bouw van een complex van 81 woningen aan de Bakhuizen van den Brinkstraat. 35 Twee jaar later begon Het Volksbelang de bouw van een complex woningen aan de Koningin Wilhelminaweg. Dit was het eerste hoogbouwproject van de corporatie en typerend voor de naoorlogse woningbouw waarin snel en efficiënt bouwen centraal stond. Dit kwam de kwaliteit van de woningen niet altijd ten goede. De flats waren klein, slecht geïsoleerd en door de houten vloeren ook erg gehorig. De portiekflats die de Goede Woning in 1951 aan de Burgemeester Gaarlandtsingel bouwde waren aanmerkelijk beter van kwaliteit. St. Jozef sloot de rij met 84 eengezinswoningen aan de Vossiusstraat. Het waren voorlopig weer de laatste bouwactiviteiten van de corporaties. Het vooroorlogse patroon herhaalde zich. In een tijd van stijgende welvaart gunde de gemeente de woningbouw weer hoofdzakelijk aan particuliere bouwondernemingen. Toen Ons Ideaal in 1956 een nieuw bouwplan indiende kreeg het te horen dat de praktijk van de naoorlogse jaren het gemeentebestuur had gesterkt in de mening dat zelfstandige bouw door de woningbouwverenigingen dusdanige moeilijkheden met zich meebracht dat het bouwen door en voor de gemeente de voorkeur verdiende. 36

33 Daarmee waren de problemen nog niet opgelost. De woningnood bleef groot. Vooral jonge gezinnen konden nauwelijks aan goede woonruimte komen. De voorzitter van Het Volksbelang stelde dat dit voor velen een reden was om huwelijksplannen uit te stellen. Anderen trokken bij een van hun ouders in. Er was sprake van onderverhuur op grote schaal en de woonomstandigheden werden er niet beter op. Er moest dus meer worden gebouwd. In 1957 besloot de gemeente om ten oosten van de stad een nieuwe wijk aan te leggen met de naam Oosterwei. Het Gemeentelijk Woningbedrijf was de grootste opdrachtgever, maar ook de corporaties kwamen weer in beeld. Zij bouwden aan de Bernadottelaan, de Verzetslaan en de Eendrachtsweg. De nieuwe wijk bestond voor het grootste deel uit portiekflats. Oosterwei was dan ook exemplarisch voor de jaren zestig nieuwbouw. De flats boden een ongekende luxe: een woonkamer, drie slaapkamers, een doucheruimte met lavet en een aparte bergruimte met ingebouwd kolenhok op de begane grond. Ook toen al werden zorg en wonen gecombineerd. Onder in één van de flats van de Verzetslaan werd een consultatiebureau ingericht. Raad van Commissarissen van Ons Ideaal, 1959

34 Participatie - verankerd in ons denken en doen 100 jaar geleden is, door initiatief van onderop, Bouwvereeniging Het Volksbelang opgericht. Dat is een schoolvoorbeeld van participatie. Participatie houdt in dat je met andere belanghebbenden samenwerkt om iets voor elkaar te krijgen. Denk aan tijdig en goed onderhoud. Of verbetering van de energieprestatie van woningen. Of behoud van een bushalte in de buurt. Tegenwoordig is Mozaïek Wonen een stichting met een eenhoofdig bestuur: onze directeur. Als stichting hebben we geen leden. Maar... op grond van diverse wettelijke bepalingen werken we nauw samen met tientallen bewonerscommissies, enkele huurdersverenigingen en de gemeenten. De huurdersverenigingen hebben ook vertrouwenspersonen voorgedragen in onze Klachtencommissie en zelfs in onze Raad van Commissarissen. De RvC ziet toe op het functioneren van Mozaïek, hij vervult de werkgeversrol ten opzichte van de directeur en de RvC fungeert als klankbord. Zo werkt participatie anno Daarmee doen we al honderd jaar ons voordeel: participatie zit in onze genen. Foto boven: Ondertekening overeenkomst met de huurdersvereniging van Het Volksbelang

35 SAMENWERKING: de eerste stappen Van begin af aan streefden de corporaties naar een evenredige verdeling van de zogeheten contingenten woningwetwoningen. Dat dit niet altijd het geval was lag vooral aan het toewijzingsbeleid van de gemeente. Het leidde nogal eens tot frictie tussen de corporaties die de gemeente dan ook wel eens betichtten van een bewuste en soms ook succesvolle verdeel- en heerspolitiek. Nu de corporatiebouw aan het begin van de jaren zestig weer op gang kwam, knoopten de corporaties de banden nauwer aan. In november 1963 stichtten zij de Federatie van Goudse Woningbouwverenigingen. 37 Het idee was dat men in federatief verband beter in staat was de belangen te verdedigen en kon streven naar een eerlijke verdeling van de contingenten. De Goede Woning, tot dan toe de kleinste van de vier corporaties, kreeg al in 1964 toestemming om te bouwen in de Achterwillens. De voorzitter was er van overtuigd dat dit kwam door de samenwerking. De Goudse federatie kon worden gezien als één der oorzaken waarom ook De Goede Woning weer met nieuwbouw had kunnen beginnen. Burgemeester en wethouders en in het bijzonder wethouder Arts waren volgens hem bepaald woningbouw-minded geworden, zodat de verenigingen nieuwe initiatieven konden nemen. 38 Het was ook de Goede Woning die zich eind 1964 realiseerde dat de snelle ontwikkeling van de volkshuisvesting heel andere eisen stelde aan de corporaties. Met het groeiende woningbestand moest men steeds efficiënter werken om de belangen van de bewoners te kunnen behartigen en krachtiger in te kunnen spelen op de behoefte van woningzoekenden en van de overheid. Uit gesprekken met het gemeentebestuur was het de voorzitter gebleken dat in Gouda grote mogelijkheden voor corporaties bestonden, maar dan moesten deze hier wel toe in staat zijn. De Goede Woning had nu al grote moeite om het onderhoud op een goede manier te regelen. Het kostte de bestuurders steeds meer moeite om op de hoogte te blijven van de steeds ingewikkelder wordende voorschriften en van de almaar veranderende bouwmethoden. Omdat Ons Ideaal in een soortgelijke situatie verkeerde begon men te praten over een mogelijke fusie. Al snel kwam men tot de conclusie dat de beide corporaties veel gemeen hadden en dat zij samen een sterker en slagvaardiger organisatie zouden kunnen vormen. In 1965 gingen de beide verenigingen dan ook verder als Algemene Woningbouwvereniging Gouda. 39

36 Bloemendaal Zo ging de verenigingsbouw in de tweede helft van de jaren zestig een nieuwe fase in. Er werd volop gebouwd in de Achterwillens, aan de Walraven van Halllaan en in Oosterwei II. Het zwaartepunt van de nieuwbouw lag in de wijk Bloemendaal. Met het oog op de volkshuisvesting had Gouda in 1964 het gemeentelijk grondgebied uit weten te breiden door de polder Bloemendaal te verwerven van Waddinxveen. Vier jaar later ging de eerste paal in de grond. De corporaties hadden een groot aandeel in de nieuwe wijk. Eerst werd gebouwd in het westelijk deel van de nieuwe wijk: door Het Volkbelang in de Ontdekkingsreizigersbuurt en door St. Jozef in de Heesterbuurt. De wijk kenmerkte zich door veel groen en in de oudste delen door een afwisseling van laagbouw en middelhoogbouw en huur en koopwoningen. 40 De doorzonwoningen van verschillende typen en grootte waren in trek. Vooral vanuit Oosterwei was de toeloop groot, waar de huurders hun flatwoning maar al te graag inruilden voor een ruime eengezinswoning met voor- en achtertuin. Het aantal gegadigden was groot, wat leidde tot lange wachtlijsten. Daar waar van een succesvol doorstroombeleid kon worden gesproken was dit in Bloemendaal zeker het geval. Nadat het westelijk deel van de wijk grotendeels was bebouwd, zette men de nieuwbouw voort in het Bloemendaal Oost (Plaswijck). Onder

37 regie van de corporaties verrezen nieuwe complexen in de Steinenbuurt, de Burgen en de Lusten. In de Zomen voerde St. Jozef een groot sociaal woningbouwproject uit. De woningen waren riant van opzet, evenals de wijk met veel ruimte en groen, waarvan een grote rust uitging. Om de woningen betaalbaar te houden was het noodzakelijk om op bouwmaterialen te bezuinigen. Dit werd onder meer bereikt door het gebruik van gegolfde platen als dakbedekking en gevelbekleding. 41 Een opvallend en enigszins uit de toon vallend project waren de vijf Prinsessenflats van Het Volksbelang aan de Ridder van Catsweg, die in 1974 gereed kwamen. Juist omdat stedenbouwkundigen vooral hadden aangestuurd op laagbouw in de wijk, waren de gestapelde galerijflats met een capaciteit van 276 woningen nogal omstreden. Tevergeefs probeerden tegenstanders nog aan te tonen dat hetzelfde aantal woningen ook in laagbouw kon worden gerealiseerd. Om de esthetische schade zoveel mogelijk te beperken werd er vooral veel aandacht besteed aan de omgeving. Het vele omringende groen, dat later uitgroeide tot de heemtuin, bleef zo veel mogelijk gespaard. Ook liet Het Volksbelang het oorspronkelijke idee varen om de flats te vernoemen naar oude socialistische leiders, onder wie Troelstra. In plaats daarvan kregen zij de namen van de prinsessen Louise, Marianne, Sophie, Marie en Amalia. 42

38 De Turfsingel Het Volksbelang bouwde tussen 1983 en 1984 aan de Turfsingel. De oude pandjes waarvan er veel verwaarloosd en soms onbewoonbaar waren, werden gesloopt. In de plaats hiervan kwamen 253 flatwoningen met uitzicht op de singel. In 2010 en 2011 liet Mozaïek Wonen de gevels van de flats verfraaien. Dit project kwam eind 2011 gereed.

39 Stadsvernieuwing Een apart hoofdstuk in de geschiedenis van de corporaties is de stadsvernieuwing: een proces dat erop gericht was om het verval van de Goudse binnenstad te stoppen. In de jaren zestig had de binnenstad geleidelijk aan zijn traditionele rol als woonomgeving verloren. Aangetrokken door de nieuwbouwwoningen trokken veel binnenstadsbewoners naar de wijken Oosterwei en Bloemendaal. Hun plaats werd vaak ingenomen door kantoren en filialen van winkelketens, die geheel andere eisen aan de binnenstad stelden. Zo moest de binnenstad beter bereikbaar zijn met de auto en moest de parkeergelegenheid worden uitgebreid. Men begon grachten te dempen en leegstaande panden te slopen, wat het historische karakter van de stad geweld aandeed. Aan de randen van het winkelgebied was sprake van grootschalige leegstand, verkrotting en afbraak. Vergeleken met andere steden bleef de schade in Gouda nog redelijk beperkt. Dat nam echter niet weg dat de gebieden rond de Raam, de Nieuwe Markt, de Geuzenstraat en de Baan met hun vervallen panden en gapende gaten een troosteloze aanblik boden. In de jaren zeventig kwamen actiegroepen als de Kritiese Stroopwafel, de Vereniging Behoud Stadsschoon en de groep Aksie Volkswoningbouw tegen het stadsverval in verweer. Wat zij wilden was een leefbare binnenstad. Zij eisten dat de gemeente spoedig een bestemmingsplan realiseerde waarin de woonfunctie was vastgelegd. St. Jozef sprong hier vrijwel onmiddellijk op in door het bewonersinitiatief te steunen. In 1975 bood zij de gemeente haar diensten aan voor nieuwbouw in het Raamgebied, de Regulierenhof en de Peperstraat. Om het aanbod kracht bij te zetten liet de corporatie een woonprogramma uitwerken waarin het nadrukkelijk rekening hield met de participatie van de bewoners. Om de gemeente tegemoet te komen stelde zij zelfs voor om ook het bestemmingsplan voor het Raamgebied te ontwerpen. De gemeente hield ondanks alles de boot af. De voorgestelde nieuwbouw paste noch in de planning, noch in de begroting. St. Jozef zocht vervolgens steun bij de staatssecretaris van volkshuisvesting, Schaefer, die de stadsvernieuwing een warm hart toedroeg. Nu ineens kwam de gemeente in