HOËRSKOOL WONDERBOOM LEWENSORIËNTERING GRAAD 9: EKSAMENAFBAKENING: JUNIE 2018

Transcriptie

1 1 HOËRSKOOL WONDERBOOM LEWENSORIËNTERING GRAAD 9: EKSAMENAFBAKENING: JUNIE 2018 Die formaat van die vraestel is soos volg: Die vraestel bestaan uit drie afdelings, naamlik Afdeling A, Afdeling B en Afdeling C, Al die afdelings (A, B en C) word op foliopapier beantwoord. Al die vrae in Afdelings A en B is verpligtend. In Afdeling C het jy 'n keuse: Daar word drie vrae gestel, waarvan jy enige twee vrae moet beantwoord. Afdeling A bestaan uit kortvrae. Moontlike vrae sluit in: Pas Kolom B by Kolom A, Waar of Onwaar vrae, Voltooi 'n sin deur die korrekte ontbrekende woord in te vul, Veelvuldige Keusevrae, ens. In Afdeling B word daar gewoonlik 'n gevallestudie, scenario, koerantberig of uittreksel geplaas en dan volg 'n aantal vrae met betrekking tot die gegewe stuk en die inhoud wat jy geleer het wat betrekking het op die gegewe stuk. In Afdeling C word drie vrae gestel waarvan jy enige twee vrae moet beantwoord. Dit is langer tipe vrae wat elkeen tien punte tel. Afdeling A tel 25 punte, Afdeling B ook 25 punte en Afdeling C tel 20 punte. Die groottotaal is dus 70 punte. Jy skryf 90 minute lank en het dus baie tyd. Dink eers goed na voordat jy 'n antwoord neerskryf. Moenie hierdie vraestel onderskat nie! Jy moet jouself goed voorberei om goeie punte te verwerf.

2 2 Wat moet jy leer? Gebruik jou Kollig op Lewensoriëntering, Graad 9 handboek. Module 1: Eenheid 1, 2, 3 Doelwitstellingsvaardighede: Persoonlike lewenstylkeuses: bl. 1 2, bl 8 10, bl (Ingeligte besluitnemingsvaardighede: Positiewe en negatiewe keuses) Module 2: Eenheid 1, 2, 3 en 4. Seksuele gedrag en seksuele gesondheid: bl (Baie NB vir langvraag) (geen statistieke word gevra nie), bl 28 29, bl 32 en bl Module 4: Eenheid 1 en 2. Kwessies wat verband hou met burgerregte en verantwoordelikhede: bl 59 62, bl (Baie NB vir langvraag) Module 5: Eenheid 1 en 3 Grondwetlike waardes soos vervat in die Suid-Afrikaanse Grondwet: bl (Baie NB vir langvraag), bl (Baie NB vir langvraag) Module 6: Eenheid 1, 2, 3 Beskikbare opsies nadat gr 9 voltooi is: bl 89 93, bl en bl (Baie NB vir langvraag)

3 3 Slide 1 Persoonlike lewenstylkeuses. Sleutelwoorde: Persoonlike lewenstylkeuses Lewenstyl: Die manier waarop mens leef, mens se ingesteldheid, gedrag en omgewing Portuurgroep: Mense wat net so oud soos jy is. Media: Gevolge: Higiëne: Atleetsvoet: Sedes: Glanspersoonlikhede: Maniere om met mense te kommunikeer bv. koerante, internet Die resultate van jou gedrag Gesonde maniere om siekte te voorkom Swam of infeksie van die voete waar die vel tussen die tone jeukerig en seer raak, kraak of blasé maak Beginsels of oortuigings ten opsigte van goedheid, gebaseer op die reëls van reg en verkeerd Beroemde mense Verkragting: Forseer seksuele omgang teen iemand se wil. Maagde: Mense wat nog nie geslagstelikeomgang gehad het nie Ondersoek: Dink oor en identifiseer Gevolgtrekking: Kom tot n besluit Aspekte om veilig te oefen 1. Skoene * Beskerm voete * Dien as skokbrekers 2. Die speelveld * Probeer om op gelyke grond te oefen. * Verwyder gevaarlike voorwerpe uit die gebied uit. 3. Klere * Moet nie bewegings beperk nie. Gemaklik wees 4. Higiëne * Stort of bad indien nodig, dra skoon klere. 5. Opwarming en afkoeling * Warm altyd op voor oefening sodat jy nie jou hart skielik ooreis wanneer jy oefen nie. Voordele van oefening: Kan langer dinge doen, stap, speel, loop Sal beter in die sport van jou keuse doen Verbeter balans, ratsheid en krag Voorkom siekte versterk jou immuunstelsel Verminder die risiko van hartsiekte Laat jou groei Help om jou gewig te beheer Verbeter jou postuur Maak bene sterk Laat jou sweet wat jou vel laat goed lyk Laat jou beter slaap omdat jou energie opgebruik is Kan jou langer laat lewe

4 4 Slide 2 Invloede op jou persoonlike lewenstyl keuses. Media: Koerante Tydskrifte, Televisie. Filmstêrre Familie Eerste invloed op jou Bepaal jou waardes Omgewing Toestande waarin mens leef Huis, sosiale omgewing Gemeenskap: Beïnvloed lewenstylkeuses omdat mense se oortuigings dikwels deur die van mense rondom hulle gevorm word. EK Maats en portuurgroep: Maats van dieselfde ouderdom Het n groot invloed op n mens (groepsdruk) Religie: Geloof beïnvloed lewenstyl deur mense aan te moedig om aan die gevolge van hulle dade te dink Kultuur: Kulturele omgewing beïnvloed lewenstyl.

5 5 Ingeligte besluitnemingsvaardighede: Positiewe en negatiewe keuses Besluit wat jy in die lewe wil bereik Ken jouself goed. Weet wat is jou waardes Wat jy wil hê moet by jou waardes inpas Identifiseer jou prioriteite sodat jy op dit kan konsentreer. Herken keuses wat n negatiewe impak kan hê. Ondersoek enige afleidings wat jou kan keer om jou doel te bereik. Sleutelwoorde Gepaste: geskik, korrek Prioriteite: Die dinge waaraan jydie meeste waarde heg / belangrikste Selfgeldend: Staan op vir jouself / dring aan op jou regte / tree met selfvertroue op Risikofaktore wat tot ongesonde seksuele gedrag lei Om gedreig of gedwing te word om seks te hê Om by seksuele gedrag betrokke te raak om geld geld of presente te kry Voogde wat nie toesig hou en ondersteunend is nie Weiering om kondome te gebruik Om in n negatiewe skoolomgewing te wees. Ongewenste resultate van ongesonde seksuele gedrag: Liggaamlike en emosionele komplikasies in Seksuele oordraagbare infeksies Tienerswangerskappe Lae selfbeeld enemosionele letsels Faktore wat gedrag beïnvloed Familie/gesin Meer geneig om aan seksuele aktiwiteite deel te neem as hul familie betrokke is by sulke aktiwiteite Maats en portuurgroep Om aanvaar te word deur maats pas baie tieners hulle waardes aan. (negatief) Norme van die samelewing In party gemeenskappe is dit aanvaarbaar om as tieners ouers te word.

6 6 Slide 4 Gevolge van tienerskappe Opvoeding word onderbreek om na die kind te kyk Lei tot onsekere toekomsvooruitsigte sonder kwalifikasies Finansiele probleme Gevolge vir meisies Verlaat skool Finansiële onsekerheid Omdat tienerma s nie gaan vir die nodige mediese ondersoeke nie, is daar baie keer komplikasies Gevolge vir seuns Teleurstelling Sukkel om werk te kry om baba te onderhou. Gevolge vir kinders Babas is gewoonlik ondergewig Gesondheids probleme Sukkel op skool Raak by risikogedrag betrokke Groot kans om self n tienerouer te word

7 7 Sleutelwoorde: Interafhanklik: Spoedlees: Vlug lees: Hang van mekaar af, gaan saam Lees vinnig, neem kennis van belangrikste punte Lees iets vinnig deur om spesifieke inligting te vind Lees en skryf vir verskillende redes Interafhanklike proses wat n uitvloei is van jou behoefte om te kommunikeer. Redes vir lees: Om uit te vind waaroor n boek gaan voordat jy dit lees Vir jou plesier Om n spesifieke onderwerp of feit in n boek te vind Om vakmateriaal te leer wat vir n vak benodig word. Hoe om op te som Verkort teks deur belangrike dele uit te haal Gebruik jou eie woorde waar moontlik Lees teks deur om hoofidees te begryp en te onderstreep Lees weer, onderstreep idees wat hoofidees ondersteun Maak notas terwyl jy lees Hersien notas en voeg inligting by waar dit nodig is. Gebruik jou notas om n opsomming van die teks te maak Redes vir skryf: Vir die plesier Om jouself uit te druk Om n boodskap oor te dra Om aantekeninge te maak Op opsommings te maak Redes om n Joernaal te hou: Geleentheid om as n uitlaatklep te dien Om selfondersoek te kan doen Gedagtes neer te skryf

8 8 Respekteer ander se regte Hoe respekteer ons ander se regte? Almal is verantwoordbaar Elke individu moet verantwoordbaar wees Dien die mense van die land Vat verantwoordelikheid vir jou dade Behandel die mense rondom jou so dat dit vir hulle wys dat jy hulle as mense waardeer. Ons moet almal se regte beskerm Enigeiemand se regte moet beskerm word Gestremdes Bejaardes Menseregte geld vir almal Help mense wie se regte geskend word Help mense wie se regte geskend word As dit ernstig is kan die polisie ingeroep word Mense wat met verskillende gestremdhede leef Belangrik om gestremdes met respek te behandel. Ons kan gestremdes help om dit vir hulle te probeer makliker maak deur bv. rolstoel vriendelike Vervoer en ingange. Bied meer sport en geleenthede aan vir gestremdes bv. swem, atletiek Mense aangetas en beïvloed deur MIV en VIGS Behandel mense wat aangetas is soos jy enige iemand anders sal behandel. Invloed van MIV en VIGS Werksplek moet verlof neem omdat hulle siek is of om na siek familielede om te sien Besighede verloor ervare mense as gevolg van die siekte Weeskinders vermeerder by die dag as gevolg van ouers wat hulle lewens afstaan aan die siekte Mediese dienste Neem baie plek in hospitale op onbeskikbaar vir mense wat aan ander siektes ly.

9 9 Nasionale Dag Wanneer Wat word gevier? Menseregte dag 21 Maart Ons gebruik hierdie dag om mense te onthou wat in die stryd om gelykheid gesterf het en om ons menseregte in n demokratiese Suid- Afrika te vier. Vryheidsdag 27 April Vier die eerste demokratiese verkiesing in Suid-Afrika wat op 7 April 1994 gehou is. Werkersdag 1 Mei Vier die rol wat vakbonde, Die Kommunistiese Party en ander arbeidsbewegings in die stryd teen apartheid gespeel het. Jeugdag 16 Junie Jeugdag herhinner ons van die dood van meer as 700 mense wat betoog het vir n beter kwaliteit lewe. Dit is ook die herhinnering aan die jeug aan hulle verantwoordelikhede teenoor Suid-AfrikaErf Erfenisdag 24 September Dag om verskillende kulturele erfenis en eenheid as n nasie te vier. Versoeningsdag 16 December Was altyd geloftedag. vandag word alle vryheidstryde herdenk. Nasionale gesondheidsdae Regdeur die jaar Verskillende dae word gevier om die publiek in te lig van verskillende siektes Afrikadag 25 Mei Afrika eenheid, n dag om ons kontinent te vier Nelson Mandela dag 18 Julie Die dag wat Nelson Mandela gebore is Opheffing van gemeenskap Wêreld vlugtelingdag 20 Junie Gewy om bewustheid van vlugtelinge regdeur die wêreld te verhoog Vryheid (Om eie keuses te maak, te stem, beroep te kies Menswaardigheid (Om te voel of jy deel van die gemeenskap is en waarde het) Waardes wat in die Grondwet beskryf is. Gelykheid Om nie teen gediskrimineerd te word nie Grondwetlike waarde van gelykheid beteken dat jy nie mag diskrimineer op vorm van: Geslag Waar hulle vandaag kom Getroud of swanger is nie Seksuele oriëntasie Ouderdom Gestremdhede Godsdiens Kultuur of taal Ryk of arm

10 10

11 11 Slide 9 Wat is n rolmodel? Iemand waarna daar opgekyk word Iemand soos wie jy wil wees. Rolmodelle vir die handhawing van die grondwetlike waardes: Onderwysers Ouers Politieke leiers Godsdiensleiers Positiewe rolmodelle Eerlik Nederig Inspireer ander Bedagsaam Nie selfsugtig nie Inspireer ander Negatiewe rolmodelle Selfgesentreerd Arrogant Geen duidelike beginsels nie Stel slegte voorbeeld vir ander Maklik beïvloedbaar Onbetrokke by gemeenskappe

12 12 Toepassing van grondwetlike waardes. Menswaardigheid Behandel ander met respek Wees vriendelik Sensitief Praat hoflik Gelykheid Nie diskrimineer nie Ken jou regte Vryheid Neem deel aan demokratiese besluite Laat jou stem hoor Respekteer ook ander se menings Verantwoordelikheid en reg op gesins / ouersorg Respekteer ouers en help Wees liefdevol teenoor gesin Toewyding aan gesin Verantwoordelikheid en reg op veilige omgewing Bevorder volhoubare ontwikkeling en bewaring Beskerm diere- Plantlewe Voorkom besoedeling Moet nie skaars hulpbronne misbruik nie Verantwoordelikheid in versekering van die reg op burgerkap: Die wette van die land moet gehoorsaam Moet seker maak dat ander dit ook doen Moet bydra om Suid-Afrika n grootse land te maak

13 13 Slide 11 Wetgewing in die werkplek Reg of vrylik n bedryf, beroep of professie te kies Mag n vakbond stig, by een aan te sluit en deel te neem Wet op basiese diensvoorwaardes: Beperk werksure in n week, etenspouses en rusperiodes Maak voorsienig tot verlof, siekverlof, kraamverlof, gesinsverantwoordelikheids verlof Verduidelik wat werkers kan verwag by diensbeeïndiging Verbied dwangbarbeid en indiensneming van kinders jonger as 15 jaar Wet op arbeidsverhoudinge Erken en reguleer die regte van werkers om vakbonde te organiseer, aan te sluit en te staak Bevorder kollektiewe bedinging in die werkplek Voorsien prosedures vir arbitrasie en die oplos van arbeidsdispute Wet op gelyke indiensneming Verbied onregverdige diskriminasie teen enige werknemer, ras, geslag, swangerskap Beskou die bevordering van regstellende aksie nie as onbillike en diskriminasie nie. Reguleer MIV toetse en sielkundige toetse Vereis van werkgewers om gelyke gelyk indiensneming voor te berei Dwangbarheid Om iemand te dwing om te werk sonder verboeding Wet op vaardigheidsontwikkeling om vaardighede te ontwikkel sodat die ekonomie kan groei Leerlingskappe en vaardigheidsprogramme bekend te stel Produktiwiteit in die werkplek te verbeter