Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Financiële verantwoordingen over het jaar 2000 Nr. 20 FINANCIËLE VERANTWOORDING VAN HET MINISTERIE VAN FINANCIËN (IXB) Deze financiële verantwoording bestaat uit: de rekening van verplichtingen, uitgaven en ontvangsten, zoals blijkt uit bijgevoegde staten, voorzien van een toelichting; de op deze rekening aansluitende saldibalans per 31 december 2000, voorzien van een toelichting. Den Haag, 16 mei 2001 De Minister van Financiën, KST50644 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2001 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 20 1

2 INHOUDSOPGAVE blz. REKENINGSTAAT Verplichtingen en uitgaven 4 Ontvangsten 8 ALGEMENE TOELICHTING BIJ DE REKENING Inleiding en leeswijzer Financieel overzicht op hoofdlijnen Uitgaven en niet-belastingontvangsten Belastingontvangsten Algemeen Inleiding Staatsloterij Domeinen Tegoeden Tweede Wereldoorlog Financiën binnenland Inleiding Regeling Bijzondere Financiering Tijdelijke subsidieregeling tankstations Publiek-private samenwerking (PPS) Financiële Markten Euro Financiën buitenland Inleiding Exportkredietverzekering en investeringsgaranties Het Internationale Monetaire Fonds Multilaterale ontwikkelingsbanken Europese Investeringsbank MATRA-programma Fiscale Zaken en Belastingen Inleiding Fiscale zaken Belastingdienst Bedrijfsvoering Personeel Organisatie Resultaten primaire processen Belastingdienst Automatisering Planning en control Beleid inzake misbruik en oneigenlijk gebruik Rechtmatigheidsonderzoek Algemene Rekenkamer over Professionalisering inkoop 72 ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ DE REKENING 73 Verplichtingen en uitgaven 73 Niet belastingontvangsten 94 Belastingontvangsten 104 SALDIBALANS (inclusief toelichting) 110 BIJLAGE: Lijst met gebruikte afkortingen 120 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 20 2

3 Financiële verantwoording van het Ministerie van Financiën (IXB) over het jaar 2000 REKENING VAN VERPLICHTINGEN, UITGAVEN EN ONTVANGSTEN Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 20 3

4 Staat behorende bij de financiële verantwoording over het jaar 2000 Rekening 2000 Ministerie van Financiën (IXB) Onderdeel uitgaven en verplichtingen Art. Omschrijving Oorspronkelijk vastgestelde begroting (1) Verplichtingen Uitgaven NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR1000 TOTAAL Algemeen Personeel en materieel kernministerie Loonbijstelling Prijsbijstelling Onvoorzien Opsporing en ruiming van explosieven Uitvoering van werken door Domeinen Lasten en overige uitgaven van Domeinen Uitgaven omslagstelsel Rijkswagenpark Diverse uitgaven Financiën Binnenland Muntwezen Garanties en waarborgen binnenland Deelneming in het kapitaal van banken (Her)verzekering van schaden aan derden Regeling Bijzondere Financiering Garantieregeling Particuliere Participatiemaatschappijen Kosten betalingsverkeer rijksoverheid Verwerving vermogenstitels Tijdelijke regeling subsidie tankstations grensstreek Duitsland Publiekssets euromunten Financiën Buitenland Garanties aan de Nederlandse Financierings- Maatschappij voor Ontwikkelingslanden Tijdelijke financiering van de liquiditeiten van de Nederlandse Financierings- Maatschappij voor Ontwikkelingslanden Deelneming in het kapitaal van multilaterale ontwikkelingsbanken Garanties inzake deelneming in het kapitaal van multilaterale ontwikkelingsbanken en garanties aan de EIB Garanties aan De Nederlandsche Bank Kredieten EU-betalingsbalanssteun aan lidstaten Exportkredietverzekering Regeling Herverzekering Investeringen Deelneming in het kapitaal van Europese banken Garanties inzake deelneming in het kapitaal van Europese banken Deelneming in het kapitaal van de Ontwikkelingsbank voor het Midden-Oosten en Noord-Afrika Garantie inzake deelneming in het kapitaal van de Ontwikkelingsbank voor het Midden-Oosten en Noord-Afrika Fiscale Zaken en Belastingen Personeel en materieel Belastingdienst Bijdragen en staatsprijs betreffende fiscale zaken Uitgaven heffings- en invorderingsrente Garantie procesrisico s Vergoeding proceskosten Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 20 4

5 (2) (3) = (2) (1) Realisatie 1 Verschil realisatie en oorspronkelijke vastgestelde begroting Verplichtingen Uitgaven Verplichtingen Uitgaven NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 20 5

6 Art. Omschrijving Oorspronkelijk vastgestelde begroting (1) Verplichtingen Uitgaven NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR Wet waardering onroerende zaken Kosten uitvoering belastingmaatregelen door derden De gerealiseerde bedragen zijn steeds afgerond naar boven (op duizenden guldens). Mij bekend, De Minister van Financiën, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 20 6

7 (2) (3) = (2) (1) Realisatie 1 Verschil realisatie en oorspronkelijke vastgestelde begroting Verplichtingen Uitgaven Verplichtingen Uitgaven NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 20 7

8 Staat behorende bij de financiële verantwoording over het jaar 2000 Rekening 2000 Ministerie van Financiën (IXB) Onderdeel ontvangsten (1) (2) (3) = (2) (1) Art. Omschrijving Oorspronkelijk vastgestelde begroting Realisatie Verschil realisatie en oorspronkelijk vastgestelde begroting Ontvangsten Ontvangsten Ontvangsten NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR1000 TOTAAL Algemeen Afdracht Staatsloterij Ontvangsten uit exploitatie Domeinen Ontvangsten uit verkoop Domeinen Diverse ontvangsten Domeinen Ontvangsten omslagstelsel Rijkswagenpark Diverse ontvangsten kernministerie Financiën Binnenland Winstuitkering De Nederlandsche Bank Rente De Nederlandsche Bank FMS account Ontvangsten Muntwezen Toename munten in circulatie Diverse ontvangsten financiën binnenland Dividend uit staatsdeelnemingen Regeling Bijzondere Financiering en Garantieregeling Particuliere Participatiemaatschappijen Opbrengst verkoop vermogenstitels Rente en aflossing diverse leningen Financiën Buitenland Tijdelijke financiering van de liquiditeiten van de Nederlandse Financierings- Maatschappij voor Ontwikkelingslanden Ontvangsten Europese Investeringsbank Kredieten EU-betalingsbalanssteun aan lidstaten Diverse ontvangsten financiën buitenland Exportkredietverzekering Regeling Herverzekering Investeringen Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 20 8

9 (1) (2) (3) = (2) (1) Art. Omschrijving Oorspronkelijk vastgestelde begroting Realisatie Verschil realisatie en oorspronkelijk vastgestelde begroting Ontvangsten Ontvangsten Ontvangsten NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR1000 NLG1000 EUR Fiscale Zaken en Belastingen A. Niet-belastingontvangsten Ontvangsten heffings- en invorderingsrente Kosten vervolging Ontvangsten uit verrichte werkzaamheden, Belastingdienst Bijdrage van de EU in de inningskosten EU-douanerechten Diverse ontvangsten Belastingdienst Opbrengsten van schikkingen en administratieve boeten B. Belastingontvangsten Inkomstenbelasting Vermogensbelasting Vennootschapsbelasting Loon- en Inkomstenbelasting Dividendbelasting Kansspelbelasting Motorrijtuigenbelasting Accijns van lichte olie Accijns van minerale oliën, anders dan lichte olie Wijnaccijns en accijns van mousserende dranken Alcoholaccijns Bieraccijns Tabaksaccijns Belasting van personenauto s en motorrijwielen Omzetbelasting Belastingen van rechtsverkeer Rechten van successie, van overgang en van schenking Overige belastingontvangsten Belastingen op milieugrondslag Verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken en van enkele andere producten Belasting op zware motorrijtuigen Ontvangsten die ten behoeve van het gemeentefonds en provinciefonds worden afgezonderd Mij bekend, De Minister van Financiën, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 20 9

10 ALGEMENE TOELICHTING BIJ DE REKENING 1. INLEIDING EN LEESWIJZER Het ministerie van Financiën is verantwoordelijk voor de voorbereiding en uitvoering van onder meer: + het algemeen financieel-economisch en monetair beleid; + het buitenlands financieel beleid; + het begrotingsbeleid en doelmatig beheer van s Rijksfinanciën; + de verkoop en beheer van overtollige zaken van het Rijk; + het vormgeven van het fiscaal beleid; + het heffen, controleren en innen van de belastingen; + het financieringsbeleid. Deze financiële verantwoording is opgebouwd uit de volgende onderdelen: Rekening: + Rekeningstaat + Algemene toelichting bij de rekening + Artikelsgewijze toelichting bij de rekening Saldibalans (inclusief toelichting) Bijlage lijst met gebruikte afkortingen Bovenvermelde verantwoordelijkheid komt tot uitdrukking in de beleidsterreinen «Algemeen», «Financiën Binnenland», «Financiën Buitenland» en «Fiscale Zaken en Belastingen». Voor de toelichting op het financieringsbeleid wordt verwezen naar de financiële verantwoording van de begroting van de Nationale Schuld (IXA). Voor de verantwoording over de financiën van de lagere overheden in 2000, waarvoor de minister van Financiën medeverantwoordelijk is, wordt verwezen naar de financiële verantwoordingen van het Gemeente- en Provinciefonds. In de algemene toelichting bij de rekening worden per beleidsterrein de hoofdpunten van het gevoerde beleid in 2000 beschreven (hoofdstukken 2 tot en met 6). In de artikelsgewijze toelichting bij de rekening wordt meer gedetailleerde informatie over de begrotingsuitvoering 2000 opgenomen. Tevens wordt voor de daartoe geselecteerde begrotingsartikelen een toelichting gegeven van opmerkelijke verschillen tussen de oorspronkelijke begroting en de uiteindelijke realisatie. Aangezien deze verschillen in een aantal gevallen reeds in de 1e en de 2e suppletore begroting (de wet van 14 september 2000, Stb. 413 respectievelijk de wet van 1 februari 2001, Stb. 97) en in de slotwet zijn toegelicht, heeft de toelichting bij de rekening veelal een samenvattend karakter. De belastingontvangsten zijn daarnaast toegelicht in de Voorjaarsnota 2000; Kamerstukken II 1999/00, , nr.1), de Miljoenennota 2001 (Vermoedelijke Uitkomsten 2000: Kamerstukken II 2000/01, , nr.1) en de Voorlopige Rekening 2000 (Kamerstukken II 2000/01, , nr.1). Als hoofdlijn voor het opnemen van een artikelsgewijze toelichting bij de rekening zijn de volgende grensbedragen in acht genomen: + voor de uitgaven- en niet-belastingontvangstenartikelen is een toelichting opgenomen indien het verschil tussen het bedrag van de ontwerp-begroting en de realisatie meer is dan 5% van het bedrag van de ontwerp-begroting en daarnaast groter is dan f 5 mln.; + voor de belastingontvangstenartikelen geldt gelet op de omvang van de bedragen een ruimere limiet, te weten meer dan 5% en groter dan f 50 mln. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

11 Voor de resterende artikelen is individueel bezien of een toelichting zinvol is. Dit is onder andere afhankelijk van het beleidsmatige karakter van een artikel. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

12 2. FINANCIEEL OVERZICHT OP HOOFDLIJNEN 2.1. Uitgaven en niet-belastingontvangsten In de onderstaande tabel is per hoofdbeleidsterrein de realisatie voor zowel uitgaven als niet-belastingontvangsten tegen de begroting afgezet. In de toelichtende tekst zijn de belangrijkste verschillen per hoofdbeleidsterrein weergegeven. Tabel 2.1 Begroting en realisatie van uitgaven en niet-belastingontvangsten Bedragen xf1mln. Begroting Realisatie Verschil Uitgaven 1. Algemeen 1 002, , ,5 2. Financiën Binnenland 177,2 112,1 65,1 3. Financiën Buitenland 888,5 776,1 112,4 4. Fiscale Zaken en Belastingen 5 238, , ,7 Totaal 7 306, ,5 789,7 Ontvangsten 1. Algemeen 940, , ,7 2. Financiën Binnenland 1 444, ,3 69,8 3. Financiën Buitenland 493,0 652, ,9 4. Fiscale Zaken en Belastingen 1 849, ,6 + 86,3 Totaal 4 727, , ,1 Uitgaven Algemeen Het verschil bij het hoofdbeleidsterrein Algemeen wordt met name veroorzaakt door de gelden die beschikbaar zijn gesteld aan de joodse gemeenschap in het kader van de Tegoeden WOII (+ f 405 mln.), lagere restitutie omroepbijdragen ( f 177 mln.) en een correctie op de afrekening van de overdracht vermogensbestanddelen aan de Rijksgebouwendienst (RGD) (+ f 314,2 mln.). Zie voor nadere toelichting art diverse uitgaven. Financiën Binnenland Het verschil is voornamelijk een gevolg van lagere uitgaven ( f 65 mln.) voor de regeling Bijzondere Financiering (art ). Financiën Buitenland De lagere uitgaven voor dit beleidsterrein zijn met name het gevolg van meevallers ( f 147 mln.) voor de exportkredietverzekering en investeringsgaranties (art ). Als gevolg van gunstige internationale macro-economische ontwikkelingen bleven de schadeuitkeringen achter bij de raming. Hier staan hogere uitgaven van +f 46 mln. tegenover bij art deelnaming in het kapitaal van multilaterale ontwikkelingsbanken. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

13 Fiscale Zaken en Belastingen Het verschil wordt voornamelijk verklaard door hogere uitgaven voor personeel en materieel van de Belastingdienst (+f 488 mln.). Hier staan lagere uitgaven van f 56 mln. voor de heffings- en invorderingsrente tegenover. Zie voor verdere toelichting de artikelen en Ontvangsten Algemeen Het verschil op dit hoofdbeleidsterrein wordt met name veroorzaakt door hogere ontvangsten bij Domeinen. Hierbij gaat het om ontvangsten uit verkopen (+f 407 mln.) en overige ontvangsten (+f 63 mln.). Deze verkopen bestonden grotendeels uit de verkoop van landbouwgronden en uit de verkoop van gronden met niet-agrarische bestemmingen. De hogere overige ontvangsten worden voornamelijk veroorzaakt door de toepassing van het anti-speculatiebeding bij doorverkoop van onroerende zaken. Zie voor verdere toelichting de artikelen en Daarnaast hebben zich hogere ontvangsten (+f 92 mln.) bij de Staatsloterij voorgedaan (art ). Financiën Binnenland Het verschil ten opzichte van de ontwerpbegroting wordt voornamelijk veroorzaakt door een lagere winstuitkering ( f 207 mln.) van De Nederlandsche Bank (art ). Hier staan echter hogere ontvangsten tegenover van onder meer toename munten in circulatie (+ f 31 mln.) en dividend uit staatsdeelnemingen (+ f 60 mln.). Zie voor nadere toelichting de artikelen en Financiën Buitenland Het verschil wordt veroorzaakt door hogere ontvangsten (voornamelijk schaderestituties) bij de exportkredietverzekering en investeringsgaranties (art ) van f 160 mln. Fiscale Zaken en Belastingen Het verschil is met name een gevolg van hogere ontvangsten bij het artikel diverse ontvangsten Belastingdienst (+f 118 mln.), waarvan f 82 mln. in verband met de balanstechnische afwikkeling als gevolg van de opheffing van de Dienst Omroepbijdragen (art ). Tevens zijn er hogere ontvangsten inzake administratieve boeten en schikkingen (+ f 91 mln.) en is er sprake van lagere ontvangsten bij de heffings-en invorderingsrente ( f 179 mln.). Zie hiervoor de artikelen en Belastingontvangsten In onderstaande grafiek wordt een overzicht gegeven van de raming en realisatie van de belastingontvangsten in Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

14 Grafiek 2.1: Raming en realisatie van de belastingopbrengsten 2000 (x f 1 mld.) 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Loon- en Inkomstenbelasting Vennootschapsbelasting Omzetbelasting Overig ontwerp-begroting realisatie Ten opzichte van de ontwerp-begroting is bij de belastingopbrengsten in 2000 sprake van een meevaller van f 11,6 mld. Tabel 2.2 geeft een samenvattend overzicht. De meeste belastingsoorten zijn hoger uitgekomen dan geraamd bij de ontwerp-begroting. Voor een toelichting op de belangrijkste verschillen in de belastingontvangsten wordt verwezen naar de artikelsgewijze toelichting. Tabel 2.2 Belastingontvangsten op kasbasis voor 2000 (x 1 mld.) 1 Begroting Realisatie Verschil 2 Kostprijsverhogende belastingen 106,8 110,7 + 3,9 Invoerrechten 3,3 3,7 + 0,5 Omzetbelasting 60,8 63,4 + 2,6 Belasting op personenauto s en 5,7 6,3 + 0,6 motorrijwielen Accijnzen 17,4 16,9 0,5 Belastingen van rechtsverkeer 7,7 8,8 + 1,2 Motorrijtuigenbelasting 4,6 4,6 0,0 Belastingen op een milieugrondslag 6,7 6,2 0,5 Verbruiksbelasting van alcoholvrije 0,4 0,5 0,0 dranken en andere producten Belasting op zware motorrijtuigen 0,2 0,2 0,0 Belastingen op inkomen, winst en 89,9 96,9 + 7,0 vermogen Inkomstenbelasting 3,0 1,9 + 1,1 Loonbelasting 50,1 50,8 + 0,6 Dividendbelasting 4,7 5,7 + 1,0 Kansspelbelasting 0,3 0,3 0,0 Vennootschapsbelasting 33,2 36,9 + 3,7 Vermogensbelasting 1,8 1,9 + 0,2 Successierechten 2,8 3,3 + 0,4 Niet nader toe te rekenen belastingontvangsten 0,1 0,8 + 0,7 Totaal belastingen 196,8 208,4 + 11,6 1 De cijfers in deze tabel hebben betrekking op de belastingontvangsten voor aftrek van het aandeel dat toekomt aan het Provincie- en Gemeentefonds en de afdrachten aan de Europese Unie. 2 Inclusief afrondingsverschillen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

15 3. ALGEMEEN 3.1 Inleiding Apparaatsuitgaven Overig Algemeen Grafiek 3.1 Aandeel in uitgaven IXB belastingontvangsten IXB (bedrag x f 1000) Domeinen Overig algemeen Grafiek 3.2 Aandeel in niet- (bedrag x f 1000) 3.2. Staatsloterij Het kansspelbeleid is onderwerp geweest van een onderzoek door een werkgroep Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit (MDW). Naar aanleiding hiervan is in november 2000 een kabinetsstandpunt over een nieuw kansspelbeleid vastgesteld. Kernpunten zijn de uitbreiding van het aantal goede-doelenloterijen en een heroverweging van de positie van de Staatsloterij. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

16 3.3. Domeinen Ontvangsten Domeinen In april 2000 heeft het kabinet besloten tot een tijdelijke verkoopstop van agrarische gronden. Zittende (erf)pachters kunnen sinds 12 april 2000 de gepachte grond niet meer kopen (brief van de staatssecretaris van 12 april 2000 aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II 1999/00, , nr. 14). In 2000 zijn alleen koopaanvragen behandeld die vóór 12 april 2000 ontvangen zijn en zijn pachtvrije gronden verkocht. De opbrengsten uit hoofde van verkoop en exploitatie bedragen in 2000 ruim f 1,1 mld. Belangrijke onderdelen zijn onder andere agrarische verkopen (f 355 mln.), ontvangsten uit verkopen van gronden met een niet agrarische bestemming (f 180 mln.) en de ontvangsten voortvloeiend uit de verzelfstandiging van de Dienst Landbouwkundig Onderzoek (f 126,5 mln.). Pachtbeleid In 2000 is door het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV) het rapport van de commissie Pachtbeleid verschenen over de liberalisering van het pachtbeleid. Hierover zal naar verwachting in 2001 een kabinetsstandpunt verschijnen. Aangezien er altijd een overgangsperiode komt om van de huidige pachtwet naar een nieuwe pachtregeling over te schakelen, zullen de pachtontvangsten van Domeinen de komende jaren nauwelijks (behalve door het pachtnormenbesluit) beïnvloed worden. Activabeheer In januari 2000 is het rapport «Vast-goed, beter, best» uitgekomen. Naar aanleiding van dit rapport is de stuurgroep activabeheer in het leven geroepen. Het rapport «Vast-goed, beter, best» is ingebracht in het Interdepartementaal Beleidsonderzoek Grondbeleid. De stuurgroep heeft de uitwerking van de aanbevelingen uit het rapport «Vast-goed, beter, best» neergelegd in het rapport «Grond voor Samenwerking». In het kader van de nota Grondbeleid (kabinetsstandpunt Interdepartementaal Beleidsonderzoek Grondbeleid) heeft besluitvorming plaatsgevonden over de uitwerking van de aanbevelingen. Dit komt neer op: + instelling van een Raad voor Vastgoedbeheer Rijksoverheid met een eigen facilitaire organisatie; + de beschikbaarheid van een centrale leenfaciliteit bij het ministerie van Financiën voor anticiperend aankopen en het in portefeuille houden van vastgoed. Benzinemarkt In 2000 is onderzocht (zie ook Kamerstukken II 1999/00, ) in hoeverre het mogelijk is om in overleg met de zittende partijen te komen tot een alternatieve invulling van de MDW-doelstellingen. Hiertoe is een tweetal convenanten met vertegenwoordigers van de zittende partijen (benzinemaatschappijen, particulieren) gesloten en hebben drie werkgroe- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

17 pen de onderwerpen veiling, gebruiksvergoeding en rechtsrelaties onderzocht. De bevindingen van de werkgroepen hebben geresulteerd in een onderhandelingstraject over de drie laatst genoemde onderwerpen. Naar verwachting worden deze onderhandelingen in 2001 afgerond. Contract papiervernietiging Sinds 1 januari 2000 heeft Domeinen namens de hele Rijksoverheid een contract met een papiervernietigingsbedrijf ten behoeve van het inzamelen en vernietigen van de overtollige papier- en archiefstroom. De departementen betalen voor de afvoer en vernietiging van papier en ontvangen de opbrengst van het gerecyclede papier Tegoeden Tweede Wereldoorlog Het werk van de verschillende onderzoekscommissies (Kordes, Scholten, Van Kemenade) heeft in 2000 geleid tot politieke besluitvorming. Het kabinet stelde f 400 mln. ter beschikking aan de joodse gemeenschap om finaal recht te doen aan de kritiek op de bejegening van de betrokken vervolgingsslachtoffers in het rechtsherstel en de gevolgen die dat heeft gehad voor hun verdere bestaan. Hiervan werd f 350 mln. verdeeld via de stichting Maror-gelden Overheid (met name individuele uitkeringen) en f 50 mln. door de stichting Joods Humanitair Fonds (collectieve doelen). Tevens werd f 50 mln. gereserveerd voor de uitvoeringskosten van onder meer deze stichtingen. Na instemming van de Tweede Kamer over het bedrag en de bestemming werd in de zomer de uitwerking ter hand genomen door de werkgroep Ensel. Dit leidde tot statuten, uitkeringscriteria en een uitvoeringsstructuur. Na de parlementaire behandeling hiervan in de Eerste en Tweede Kamer kon de Minister van Financiën op 4 december het bestuur van de stichting Maror-gelden Overheid installeren. Kort daarna begon de wereldwijde advertentiecampagne om zoveel mogelijk belanghebbenden te wijzen op de mogelijkheid tot een individuele uitkering. Eind december werden de eerste positieve beschikkingen afgegeven. Door de wens de individuele uitkeringen zo spoedig mogelijk uit te betalen, en het feit dat hierop alle aandacht was gericht, moet in 2001 het overleg over de criteria voor de collectieve doelen nog worden afgerond. In 2000 hield ook de gestage stroom brieven en claims aan (ca. 600). De complexiteit verschilde sterk; vaak was naast de interne archieven ook raadpleging van externe bronnen nodig, zoals die van het Algemeen Rijksarchief. Er kwamen eveneens regelmatig verzoeken om informatie binnen van joodse organisaties, zoals het Centraal Meldpunt Joodse Oorlogsclaims. Financiën speelde ook een rol bij de uitwerking van het regeringsstandpunt over de tegoeden in meer algemene zin, bijvoorbeeld bij de Stichting Onderzoek Terugkeer en Opvang (voortouw ministerie van OC&W), holocaust-educatie (ministeries van VWS en Buitenlandse Zaken) en kunst. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

18 4. FINANCIËN BINNENLAND 4.1. Inleiding Grafiek 4.1 Aandeel in uitgaven IXB (bedrag x f 1000) Winstafdracht DNB Grafiek 4.2 Aandeel in niet-belastingontvangsten IXB (bedrag x f 1000) Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

19 4.2 Bijzondere Financiering Gezamenlijk met het ministerie van Economische Zaken is een evaluatie uitgevoerd naar nut en noodzaak van de regeling Bijzondere Financiering. De uitkomst van de evaluatie was dat de regeling in een reële behoefte voorziet die door de markt niet altijd wordt ingevuld. Uit de evaluatie bleek ook dat marktverstoring, hoewel niet aantoonbaar aanwezig, door de huidige regeling niet kan worden uitgesloten. Daarom is besloten om de regeling aan te passen ten einde de voorwaarden van de regeling meer marktconform te maken. Gekozen is voor een systematiek van prijsdifferentiatie, afhankelijk van het risico van het krediet. Daarbij is aandacht besteed aan de verdeling van risico, rendement en kosten tussen de uitvoerder (NIB Capital Bank) en de overheid. Uitgangspunt is dat de regeling op portefeuilleniveau kostendekkend zal zijn. Kostendekkend op portefeuilleniveau houdt in dat over een periode van vijftien jaar de kosten van de Bijzondere Financieringsregeling door de opbrengsten worden gedekt. De nieuwe regeling is per 1 januari 2001 in werking getreden. Het garantieplafond is gecontinueerd op f 175 mln Tijdelijke subsidieregeling tankstations In 1999 heeft de Europese Commissie uitspraak gedaan over de vraag of de Tijdelijke Subsidieregeling Tankstations kan worden aangemerkt als een steunmaatregel. In haar beschikking heeft de Commissie te kennen gegeven dat aan 450 tankstations ten onrechte een subsidie is verleend. De Staat dient deze subsidies inclusief wettelijke rente (in totaal ruim f 51 mln.) terug te vorderen. Voor een bedrag van circa f 5 mln. zijn in 2000 vorderingen ingesteld; hiervan is circa f 2 mln. in 2000 ontvangen. Het resterende bedrag van ongeveer 46 mln. zal in 2001 worden teruggevorderd. Van 326 tankstations hoeft geen subsidie te worden teruggevorderd. De Nederlandse regering heeft tegen de beschikking beroep aangetekend bij het Hof van Justitie in Luxemburg. Ook een groot aantal exploitanten van tankstations en vrijwel alle betrokken oliemaatschappijen hebben beroep aangetekend bij het Gerecht van eerste aanleg in Luxemburg. Deze beroepen hebben geen schorsende werking en de Nederlandse regering is dan ook gehouden uitvoering te geven aan de beschikking van de Commissie. De uitspraak van het Hof van Justitie zal uiteindelijk bepalen of de subsidieaanvragers de subsidie mogen houden (en indirect volgens de door de Commissie gevolgde redenering de oliemaatschappijen) en of in de gevallen waarin reeds terugvordering heeft plaatsgevonden de Nederlandse regering de subsidie dient terug te betalen. Tevens kunnen de procedures gevoerd bij de nationale rechter leiden tot de uitspraak dat de subsidieaanvragers de subsidie mogen houden of in de gevallen waarin reeds terugvordering heeft plaatsgevonden de Nederlandse regering de subsidie dient terug te betalen Publiek-private samenwerking In 2000 is voortgang geboekt met de ontwikkeling van publiek-private samenwerking (PPS) in Nederland. In de projecten kunnen drie soorten PPS-resultaten onderscheiden worden: publiek-publieke overeenkomsten, de start van aanbestedingsprocedures van PPS-contracten en het tot stand komen van de PPS-transacties zelf. De belangrijkste resultaten tot nu toe zijn: + in oktober en december 2000 zijn overeenkomsten getekend tussen het Rijk en de gemeenten Den Haag en Rotterdam waarin concrete Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

20 afspraken zijn gemaakt over het kader waarbinnen de planvorming voor de Nieuwe Sleutelprojecten Hoog Hage en Rotterdam CS samen met private partijen wordt opgepakt. Het Kenniscentrum heeft ondersteuning geleverd bij het tot stand komen van de afspraken en het vertalen ervan naar juridische overeenkomsten; + in het najaar van 2000 is onder verantwoordelijkheid van de provincie Noord-Brabant de aanbestedingsprocedure voor een Design-Build- Finance-Maintain-contract voor de A59 Rosmalen Geffen van start gegaan met de prekwalificatie (de voorselectie van partijen die in de aanbestedingsprocedure mee mogen dingen naar gunning van het contract). Het Kenniscentrum levert ondersteuning bij de inrichting van het aanbestedingsproces, het formuleren van het programma van eisen en het opstellen van de juridische documentatie; + in de eerste helft van 2001 zal de definitieve gunning kunnen plaatsvinden in de aanbestedingsprocedure voor de HSL Infraprovider. In het najaar van 2000 is voorts de tenderprocedure voor de gunning van de exploitatieconcessie voor het vervoer over de Hoge Snelheid Lijn (HSL) Zuid van start gegaan. Het Kenniscentrum maakt onderdeel uit van de HSL-projectorganisatie. Bij de ondersteunende activiteiten in concrete projecten spelen de door het Kenniscentrum ontwikkelde instrumenten een belangrijke rol om beslissers te overtuigen van de waarde van PPS-trajecten. Bovendien maken deze instrumenten het, als de keuze voor PPS eenmaal is gemaakt, mogelijk snel te komen tot een effectieve structurering van de procesarchitectuur en de juridische en financiële structuur van het PPSarrangement. In 2000 heeft het Kenniscentrum onder andere de volgende beleidsproducten geleverd: + een uitgebreide documentatiemap over de procesinrichting en modelovereenkomsten voor afspraken tussen Rijk en gemeenten bij PPS-projecten in het algemeen en de Nieuwe Sleutelprojecten in het bijzonder; + aanbevelingen voor het gebruik van marktconsultaties; + een demonstratie CD-ROM met een handleiding voor het gebruik van de vergelijkingsinstrumenten Public Private Comparator en Public Sector Comparator. Met deze instrumenten kan worden beoordeeld of een PPS-aanpak al dan niet meerwaarde zal opleveren; + onderzoek naar PPS-mogelijkheden in de sectoren scholenbouw en justitiële inrichtingen; + een evaluatie van 12 PPS-projecten op lokaal niveau, uitmondend in aanbevelingen voor de inrichting van het proces en de contractstructuur bij PPS in een stedelijke omgeving. In 2000 is een PPS-faciliteit in het leven geroepen waarmee een bijdrage kan worden verleend in de PPS-specifieke voorbereidingskosten van PPS-projecten. Hiermee wordt beoogd de drempel te verlagen die wordt veroorzaakt door onbekendheid met de concepten zelf en de eveneens hiermee samenhangende hogere aanloopkosten van de eerste generatie PPS-projecten. De PPS-faciliteit is in 2000 gereserveerd voor zeven kansrijke projecten: N31, A59, Metro Shuttle Kop van Zuid, Afvalwaterzuiveringsinstallatie Delfland, Rotterdam CS, Oude Rijkswerf Den Helder en Kenniswijk. Verder is een postacademische opleiding PPS ontwikkeld in samenwerking met de Stichting Post Academisch Onderwijs van de Erasmus Universiteit Rotterdam, is een symposium over PPS en aanbestedings- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

21 regels georganiseerd en is bijgedragen aan PPS-cursussen voor beleidsmedewerkers bij VROM en projectleiders bij Rijkswaterstaat Financiële Markten (Binnenlands Geldwezen) De dynamiek in de financiële sector is groot en vergt een alerte houding van de overheid. Het doel van het overheidsbeleid is een goed functionerende en internationaal concurrerende financiële sector. Kernelementen zijn de stabiliteit van het financiële stelsel, goed gedrag van financiële marktpartijen, een soepel betalingsverkeer van de Staat, het bevorderen van markttransparantie en integriteit van het financiële systeem. Belangrijke onderwerpen uit het afgelopen jaar zijn de overschakeling van de gulden op de euro (zie paragraaf 4.6) en de zeer dynamische ontwikkelingen op het terrein van de internationale consolidatie van effectenbeurzen. Euronext Na de aankondiging van de Euronext fusie in maart 2000 is uitgebreid overleg gevoerd met de AEX en de Stichting Toezicht Effectenverkeer (STE) over de inbedding van Euronext in het Nederlandse toezichtkader. In september 2000 is dit uitgemond in een beurserkenning aan Euronext en Euronext Amsterdam voor het houden van effectenbeurzen in Nederland. Voor het welslagen van Euronext is samenwerking tussen Frankrijk, België en Nederland van groot belang. De grensoverschrijdende samenwerking tussen toezichthouders is, op verzoek van de ministers van Financiën, in januari 2001 verankerd in een memorandum of understanding. Financiering decentrale overheden Op 1 januari 2001 is de wet financiering decentrale overheden (fido) in werking getreden (Stb. 587). Deze wet vervangt de wet financiering lagere overheden (filo) en beoogt de voorwaarden te scheppen voor een verantwoord financieringsbeleid van decentrale overheden. Een nieuw element is de norm dat overheden alleen ter behartiging van de publieke taak middelen mogen aantrekken en uitzetten. Voorts is een scherper onderscheid aangebracht tussen publieke taken en marktactiviteiten met betrekking tot kredietverlening door gemeentelijke kredietbanken. Invulling geven aan sectoroverstijgend toezicht Toezicht op financiële conglomeraten Met de ontwikkeling van financiële conglomeraten richting «all finance» instellingen, zijnde instellingen die zich profileren als aanbieder van een totaalpakket van financiële producten en hier de interne organisatie op aanpassen, is er reden om het bedrijfseconomische toezicht op deze instellingen opnieuw te bezien. Op 17 juli 2000 is de nota Toezicht op financiële conglomeraten verzonden naar Tweede Kamer (Kamerstukken II 1999/00, , nr. 1) en besproken tijdens het Algemeen overleg d.d. 19 oktober In deze nota worden op basis van een analyse van de ontwikkelingen binnen financiële conglomeraten voorstellen gedaan om het bedrijfseconomische toezicht op deze instellingen aan te passen. Het bestaande toezicht op de sectorale onderdelen van financiële conglomeraten zal worden versterkt met aanvullend groepstoezicht. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

22 Raad van Financiële Toezichthouders Op 6 december 2000 is een periodieke beoordeling naar de Tweede Kamer gezonden van de vordering van het niet-sectorspecifiek toezicht op de financiële marktsector. De beoordeling is gegeven aan de hand van het Tussentijds bericht van de Raad van Financiële Toezichthouders (RFT) dat eveneens door de Minister naar de Tweede Kamer is gestuurd. In het Tussentijds bericht wordt een overzicht gegeven van de activiteiten van de RFT gedurende het eerste jaar sinds haar instelling. Voor 2001 wordt verwacht dat de RFT de verdere voornemens voor informatievoorziening aan de consument zal uitwerken. Verder zal aandacht worden besteed aan samenwerking en werkverdeling bij de uitvoering van het toezicht, zoals bijvoorbeeld stroomlijning van de betrouwbaarheidstoetsing van bestuurders en het conglomeratentoezicht. Het wetsvoorstel tot het voorzien in bepalingen ter introductie van een niet-sectorspecifieke toezichtsdimensie in de financiële toezichtswetgeving is op 15 september 2000 aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II 1999/00, , nrs. 1 en 2). In februari 2001 is de Nota naar aanleiding van het verslag d.d. 31 oktober 2000 naar de Tweede Kamer gezonden. Financiële toezichtswetgeving in beweging Herziening Bazelse akkoord betreffende de solvabiliteitseisen voor het bankwezen In 2000 is de financiële sector geconsulteerd over voorlopige voorstellen voor de herziening van het sinds 1988 geldende Bazelse akkoord over de solvabiliteitseisen voor het bankwezen. In afwachting van een definitief akkoord van het Bazelse comité van bankentoezichthouders dat wordt verwacht in de zomer van 2001 zijn in de loop van 2000 in de Europese Unie verkennende besprekingen gestart over de verwerking van het nieuwe akkoord in Europese richtlijnen. Wet toezicht verzekeringsbedrijf a) Verzekeringskamer De Verzekeringskamer houdt toezicht op verzekeraars en pensioenfondsen. Om dit ook in de naam tot uitdrukking te brengen, is op 17 januari 2000 een wet in werking getreden die hieraan uitvoering moet geven. Naast de naamswijziging van de Verzekeringskamer bevat het wetsvoorstel onder meer de bepaling dat na vaststelling van de begroting door de Raad van Toezicht van de nieuwe Pensioen- & Verzekeringskamer, de ministers van Financiën en van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gezamenlijk de begroting van de Pensioen- & Verzekeringskamer goedkeuren. b) Implementatie Europese richtlijn verzekeraars in een groep In 2000 is de implementatie van de Europese richtlijn verzekeraars in een groep voltooid. Het belangrijkste doel van de richtlijn is te bewerkstelligen dat een verzekeringsgroep voldoende is gekapitaliseerd. Implementatie van de richtlijn heeft geleid tot wijziging van de Wet toezicht verzekeringsbedrijf 1993 en het Besluit aanvullend toezicht verzekeraars in een verzekeringsgroep. Beide zijn op 5 juni 2000 in werking getreden. c) Opvangregeling verzekeraars In 2000 heeft de parlementaire behandeling plaatsgevonden van het wetsvoorstel Opvang levensverzekeraars (Kamerstukken II 1998/99, ). Dit heeft geleid tot de wet van 13 december In samenwer- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

23 king met het Verbond van Verzekeraars en de Verzekeringskamer is begonnen met de concrete invulling van de opvangregeling. Op het aanpalende terrein van de schadeverzekeringen is onderzocht hoe de consumentenbescherming daar het beste vorm kan krijgen. De resultaten hiervan zijn met een brief waarin de concrete vervolgacties staan, aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II 1999/00, , nr. 47). Bevorderen marktwerking en -transparantie Wet assurantiebemiddelingsbedrijf Op 22 december 1999 zijn de wet tot wijziging van de Wet assurantiebemiddelingsbedrijf teneinde het begunstigingsverbod te doen vervallen (Wabb I, Stb. 582) en de wet waarin onder andere het vervallen van de overige beloningsregels is geregeld (Wabb II, Stb. 583) tot stand gekomen. Beide wetten beogen aan marktwerking en concurrentie op de markt voor assurantiebemiddeling bij te dragen. Wabb I is op 29 december 1999 in werking getreden. De marktwerking en de concurrentie op de markt voor assurantiebemiddeling en de effecten van deze wet op de verzekeringsmarkt zullen in 2001 worden geëvalueerd. De voorbereiding hiervan is in 2000 gestart. De inwerkingtreding van Wabb II heeft plaatsgevonden op 1 januari 2000 met uitzondering van de artikelen die leiden tot het vervallen van de beloningsregels. Het moment van inwerkingtreding van deze artikelen is afhankelijk gesteld van de uitkomst van de evaluatie die in 2001 plaatsvindt. Informatieverstrekking aan de consument In verband met de snelle productontwikkeling en de toenemende vervaging van grenzen tussen deelmarkten in de financiële sector maakt de aandacht voor de informatieverstrekking aan de consument een belangrijk deel uit van het beleid. In de zomer van 1999 is over dit onderwerp een nota aan de Tweede Kamer gezonden (Kamerstukken II 1998/99, , nr. 1). De RFT is verzocht implementatievoorstellen te ontwikkelen voor de in deze nota aangekondigde beleidsvoorstellen. De RFT heeft in dit kader op 7 november 2000 bekend gemaakt dat per die datum de gezamenlijke helpdesks van de financiële toezichthouders nauw zijn gaan samenwerken. Voorts heeft de RFT voorstellen ontwikkeld voor informatievoorschriften voor reclame-uitingen. Ten slotte heeft de RFT de voorbereidingen getroffen voor de introductie van een kernpuntendocument, waarmee de informatieverschaffing aan consumenten van complexe producten zal worden verbeterd. De aanvankelijke tijdsplanning die de RFT voor ogen had voor de behandeling van het kernpuntendocument is niet gehaald. In verband daarmee is de Raad verzocht meer capaciteit voor dit onderwerp beschikbaar te stellen. Naar verwachting zullen alle implementatievoorstellen in 2001 gereed zijn. Strijd tegen het witwassen van geld De Europese Unie is er niet in geslaagd de EU-richtlijn witwassen in 2000 te finaliseren. De Europese Raad zal haar gemeenschappelijk standpunt waarschijnlijk op zeer korte termijn voor tweede lezing aan het Europees Parlement voorleggen. De verwachting is dat de richtlijn in de eerste helft van 2001 zal worden gefinaliseerd. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

24 Versterken corporate governance De kabinetsreactie op het rapport van de Monitoring Commissie Corporate Governance (Peters II) van mei 1999 (Kamerstukken II 1998/99, , nr. 8) kondigt nader beleid aan om de corporate governance in Nederland te verbeteren. Concrete wetswijzigingen betreffen onder andere de transparantie van bezoldiging en het effectenbezit van individuele bestuurders en commissarissen, proxy solicitation, beschrijving van de corporate governance structuur in het jaarverslag en beschermingsconstructies in vredestijd. In 2000 is een brief over de ontwikkelingen in het jaarrekeningrecht, zoals aangekondigd in de kabinetsreactie, naar de Kamer gestuurd (Kamerstukken II 1999/00, , nr. 15) en zijn de voorbereidingen getroffen voor een begin 2001 te starten consultatieronde inzake het toezicht op de jaarverslaggeving van beursgenoteerde ondernemingen. Daarnaast is gewerkt aan de totstandkoming van een wetsvoorstel inzake de transparantie over bezoldiging en effectenbezit van bestuurders en commissarissen. Het is de verwachting dat dit wetsvoorstel in het voorjaar van 2001 kan worden aangeboden aan de Tweede Kamer. Daarnaast heeft het kabinet de SER om advies gevraagd over het functioneren en de toekomst van de structuurregeling. Het advies van de SER is op 19 januari 2001 vastgesteld. Regulering overnames Wetsvoorstel beschermingsconstructies Dit wetsvoorstel (Kamerstukken II 1997/98, ) beoogt een voorziening te treffen voor die gevallen waar, door het gebruik van beschermingsconstructies, de aandeelhouder met een overwegend belang in de uitoefening van zijn zeggenschap wordt beperkt. In 2000 is de behandeling in de Tweede Kamer van het wetsvoorstel voortgezet. De vaste commissie voor Justitie van de Tweede Kamer heeft op 25 april 2000 het nader verslag vastgesteld. De nota naar aanleiding van het nader verslag is vervolgens eind december 2000 naar de Tweede Kamer gezonden (Kamerstukken II 2000/01, , nr. 16). Europese 13e richtlijn overnamebiedingen Deze richtlijn ziet toe op meer harmonisatie binnen Europa van de regelgeving op het terrein van overnames. Door de harmonisatie van de regelgeving worden belangrijke belemmeringen bij (internationale) overnames via een openbaar bod weggenomen. Ook het streven naar gelijke behandeling van aandeelhouders en de bescherming van minderheids-aandeelhouders zal door de richtlijn worden bevorderd. Op 9 juni 2000 is het Gemeenschappelijk standpunt door de Europese Raad vastgesteld. Het Europese Parlement heeft op 13 december 2000 een aantal ingrijpende amendementen op het Gemeenschappelijke Standpunt aangenomen. Evaluatie SER-fusiecode in Wet toezicht effectenverkeer 1995 De evaluatie heeft als doel de ervaring met zelfregulering van de SER-fusiecode in kaart te brengen en richt zich met name op eventuele knelpunten en de vraag of een wettelijke regeling ter oplossing daarvan noodzakelijk dan wel wenselijk is. Op basis van de uitkomsten van een onderzoek is bezien of een wettelijke inkadering in de Wet toezicht effectenverkeer 1995 wenselijk is. Conclusie van het onderzoek is dat een wettelijke regeling noodzakelijk is. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

25 Eind mei 2000 is een wetsvoorstel tot het opnemen van bepalingen betreffende openbare biedingen op effecten in de Wet toezicht effectenverkeer 1995 naar de Tweede Kamer gezonden (Kamerstukken II 1999/00, ). Het wetsvoorstel is op 7 februari 2001 in de Tweede Kamer behandeld. Inspelen op nieuwe ontwikkelingen Nota Internet en financiële dienstverlening In verband met de snel voortschrijdende technologische ontwikkelingen is er in het afgelopen jaar voor gekozen om de opzet van de in de begroting 2000 aangekondigde Nota over internet en financiële dienstverlening te verbreden. Niet alleen internet, ook andere ICT-gerelateerde ontwikkelingen hebben een alsmaar groter wordende impact op de werking en structuur van financiële markten. Van deze ontwikkelingen zal een uitgebreide analyse worden gemaakt. Betalingsverkeer Rijksoverheid In 1999 is het betalingsverkeer van de rijksoverheid (Europees) aanbesteed. Rabobank en ING/Postbank zijn daaruit als nieuwe huisbankier tevoorschijn gekomen. De contracten voldoen aan de vooraf gestelde criteria, te weten liquiditeit (de schatkist mag niet «rood» staan; dit vergt een goede kwaliteit van informatievoorziening), minimalisatie van de kosten van het betalingsverkeer (inclusief de rentekosten verbonden aan het werkkapitaal) en risicobeheersing (waarborgen voor continuïteit en betrouwbaarheid). In 2000 is de implementatie van de nieuwe bankrelaties bij alle ministeries afgerond. Geïntegreerd middelenbeheer In 2000 is gewerkt aan de voorbereiding van het verder invoeren van geïntegreerd middelenbeheer voor instellingen die onderdeel uitmaken of gelieerd zijn aan de overheid. Het integreren van de financiële middelen wordt vormgegeven door het aanhouden van een rekening-courant, leningen en deposito s bij de schatkist. Het doel is het optimaliseren van het kasbeheer van organisaties die onderdeel uitmaken of gelieerd zijn aan de overheid, waaronder sociale fondsen, baten-lastendiensten en rechtspersonen met een wettelijke taak. Niet-fiscale wetgeving De wetgeving voor het toezicht op de financiële markten en de wijze waarop dit toezicht is vormgegeven brengt zekere administratieve lasten met zich mee voor de onder toezicht staande financiële instellingen. Aan deze regelgeving liggen verschillende motieven ten grondslag. De nadruk ligt op het bewaken van de stabiliteit van de financiële sector en het bevorderen van de integriteit van de financiële markt en meer specifiek het beschermen van de belangen van de consument. De uitwerking van deze motieven resulteert in de regel in het toekennen van instrumenten aan de financiële toezichthouders, waardoor men zowel op de toetreding tot als de activiteiten op de financiële markten toezicht kan houden. Voor het functioneren van de financiële markten is het vertrouwen van de consument essentieel. Iedere marktpartij heeft derhalve in principe belang bij een stabiele en integere financiële markt. Binnen het beleidsproces is het bewustzijn voor administratieve lasten voortvloeiende uit beleid en wet- en regelgeving een integraal onderdeel. De wijze waarop het beleidsproces is ingericht, met een vaste consultatie van onder meer de representatieve organisaties van de marktpartijen, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr