Evaluatiemethode van het primair, secundair en tertiair reservevermogen voor 2014 april 2013

Transcriptie

1 Evaluatiemethode van het primair, secundair voor 2014 april 2013 Volgens artikel 233 van het Koninklijk Besluit van 19 december 2002 houdende een Technisch Reglement voor het beheer van het transmissienet van elektriciteit en de toegang ertoe

2 Inhoud 1 Lijst met tabellen Lijst met figuren Doel van het document Organisatie van de evenwichtsbewaking Organisatie op verschillende niveaus... 6 Belgisch Wettelijk en Reglementair kader Overzicht Primaire Reserve (R1) Definitie & doel van Primaire Reserve Dimensioneringsmethodologie van de primaire reserve Secundaire en Tertiaire Reserve (R2 & R3) Definitie en doel van secundaire en tertiaire reserve Principes voor de regeling van het evenwicht Eerste pijler: Automatische Secundaire regeling (R2) Tweede pijler: inzet van manueel geactiveerd Tertiair Regelvermogen () (R3) Niet-contractuele R3 (zogenaamde I/D-bids): manuele activering van eenheden naar omhoog of omlaag in het kader van het CIPU contract Contractuele R3 (zogenaamde Ondersteunende dienst Tertiaire Reserves ): manueel herstel van het zone-evenwicht Evolutie van het systeemonevenwicht Gekozen methodologie ter bepaling van de Secundaire en Tertiaire reserve (R2 en R3) Opzet dimensionering van R2 en R2+R Gegevens gebruikt voor de dimensionering van de R2 en R2+R Belangrijke parameters gebruikt bij de dimensionering van R2 en R2+R Voorspellingshorizon en beschouwde periode Waarschijnlijkheid van ontoereikendheid Overzicht verschillende stappen voor dimensionering van R2 en R Stap 1: Bepaling verschil Secundaire plus Tertiaire Reserve (R2+R3) noodzakelijk voor het standaard en globaal systeem Fictief voorbeeld Bepaling van de Secundaire Reserve Fictief voorbeeld Dimensionering van R2+R3 en bepaling van de R3 voor het standaard systeem28 Afkortingen April 2013 b 2 op 30

3 1 Lijst met tabellen Tabel 1: reactietijd en andere kenmerken van de ondersteunende diensten voor de evenwichtsregeling... 8 Tabel 2: factoren in aanmerking genomen voor het bepalen van secundaire en tertiaire reserves Tabel 3: resultaten van de dimensionering van de R2+R3 voor het standaard systeem. 29 April 2013 b 3 op 30

4 2 Lijst met figuren Figuur 1: quasi-stationaire frequentieafwijking na een storing, volgens ENTSOe... 9 Figuur 2: grafiek van activeringstijd versus gevraagd primair reservevermogen (volgens ENTSOe) Figuur 3: evolutie van het gemiddeld systeemonevenwicht per kwartier Figuur 4: evolutie van de volatiliteit van het systeemonevenwicht Figuur 5: rol van BRPs en TNB in de Belgische balancing markt Figuur 6: samenstelling verschillende bronnen van onevenwicht tot het globale onevenwicht Figuur 7: bepaling kans van ontoereikendheid van R2+R Figuur 8: R2+R3 model voor het systeem Figuur 9: waarschijnlijkheid Y (%) dat een negatief onevenwicht groter dan X MW zich voordoet Figuur 10: waarschijnlijkheid Y % dat een negatief onevenwicht groter is dan X MW zich voordoet (zoom) Figuur 11: waarschijnlijkheid Y (%) dat de volatiliteit van het verwachte systeemonevenwicht groter is dan X MW Figuur 12: convolutie van de beschikbaarheid van verschillende R2+R Figuur 13: Bepaling Pdef van de R2+R April 2013 b 4 op 30

5 3 Doel van het document Dit document beantwoordt aan de verplichting bepaald in artikel 233 van het Koninklijk Besluit van 19 december 2002 houdende een technisch reglement voor het beheer van het transmissienet van elektriciteit en de toegang ertoe (hierna TR ). Dit Koninklijk Besluit is in werking getreden op 28 december Artikel 233 van het TR bepaalt: De netbeheerder evalueert en bepaalt het primair, secundair en tertiair reservevermogen dat bijdraagt tot het waarborgen van de veiligheid, de betrouwbaarheid en de efficiëntie van het net in de regelzone. Hij deelt zijn evaluatiemethode en het resultaat aan de commissie mee ter goedkeuring. Artikel. 231, 2. van het TR bepaalt: De netbeheerder bepaalt de primaire, secundaire en tertiaire reserves rekening houdend met het hulpvermogen voor de installaties van kwalitatieve warmtekrachtkoppeling van minder dan 20 MW aangesloten op het transmissienet, het lokaal transmissienet of het distributienet. Elia System Operator (hierna Elia ) werd op 13 september 2002 aangesteld als transmissienetbeheerder (1). ( 1 ) Ministrieel Besluit 13/09/2002 gepubliceerd op 17/09/2002 April 2013 b 5 op 30

6 4 Organisatie van de evenwichtsbewaking 4.1 Organisatie op verschillende niveaus De organisatie van de evenwichtsbewaking van het Continentale Europese synchrone elektrisch netwerk (hierna ENTSOe-net ) en de bijhorende procedures worden bepaald op het niveau van ENTSOe in beleid 1 van het ENTSOe Operationele Handboek (2). Het ENTSOe-net is opgedeeld in regelzones (3) (zogenaamde Control Blocks): Binnen elke regelzone moeten de programma s van de elektriciteitsuitwisselingen (op uurbasis) met andere regelzones, vooraf aan de transmissienetbeheerder (hierna TNB ) worden aangekondigd. Elke regelzone moet in reële tijd de uitwisselingen met de andere regelzones uitvoeren conform aan het in de vorige dag D-1 (4) ingediende programma (per uur) of aangepast programma in intra-day. Elke regelzone moet in geval van een onevenwicht tussen de injecties en afnamen binnen haar grenzen (inclusief geprogrammeerde import en export naar andere regelzones) zo snel mogelijk terugkomen op het uitwisselingsniveau dat bepaald werd op basis van het in dag D-1 ingediende programma (per uur) of aangepast programma in intra-day. De Elia-regelzone maakt deel uit van het ENTSOe-net. De injectie- en afnamepunten zijn opgedeeld in perimeters van evenwichtsverantwoordelijkheid (BRP) op kwartierbasis (5), waarbij elke perimeter onder de verantwoordelijkheid valt van een toegangsverantwoordelijke (ARP). Bijgevolg is deze laatste gehouden tot onderstaande: Elke ARP moet vooraf zijn programma met de voorziene injecties en afnamen binnen zijn perimeter, op kwartierbasis en met inbegrip van de uitwisselingen met het buitenland en met andere ARPs binnen de regelzone, doorsturen naar de TNB. Elke ARP moet alle redelijke middelen voorzien en in werking stellen voor het behoud van het evenwicht tussen zijn injecties en afnamen (in voorkomend geval, verliezen inbegrepen), rekening houdend met de uitwisselingen met het buitenland en met andere ARPs (art TR). Elke injectie (of afname) in de regelzone moet verplicht toegekend worden aan de perimeter van minstens één toegangsverantwoordelijke (ARP). Elke ARP dient de mechanismes, opgezet ter compensatie van de verliezen van actieve energie, te respecteren. Elia, in zijn rol als TNB, waakt over het totale evenwicht binnen de betrokken regelzone. Voor de regeling van het actief vermogen moet de TNB diensten aanbieden en daartoe over middelen beschikken (o.a. primaire, secundaire en tertiaire reserves (6) ) om zijn taken te vervullen tegenover de andere Europese regelzones en tegenover de toegangsverantwoordelijke(n) binnen zijn eigen regelzone. Ten einde deze rol te vervullen reserveert de TNB deze middelen bij netgebruikers (zowel productie als afname), om ten allen tijde over voldoende middelen te beschikken om het evenwicht van de zone te verzekeren. In geval van een onevenwicht in het ENTSOe-net (voor primaire reserves) of in de eigen regelzone (voor secundaire en/of tertiaire reserves) activeert de TNB deze middelen. ( 2 ) ( 3 ) Elke regelzone wordt beheerd door een transmissienetbeheerder. Voor de meeste landen valt de regelzone samen met de landsgrenzen. ( 4 ) De dag van uitvoering van de uitwisselingen wordt dag D genoemd. De dag die daaraan voorafgaat wordt dag D-1 genoemd. In dag D-1 worden de uitwisselingsprogramma s voor dag D genomineerd. ( 5 ) TR, TITEL IV: Toegang tot het net (o.a. Hoofdstuk II). ( 6 ) TR, TITEL IV: Toegang tot het net (o.a. Hoofdstuk XIII). April 2013 b 6 op 30

7 Naast gereserveerde middelen kan de TNB, naar gelang de omstandigheden en beschikbaarheden, ook niet-gereserveerde middelen, aangeboden in het kader van het CIPU-contract, activeren of in laatste instantie de ondersteuning van naburige landen inroepen zogenaamde InterTNBondersteuning- om het evenwicht van de Belgische regelzone te herstellen. 4.2 Belgisch Wettelijk en Reglementair kader Artikel 3 1 van het TR bepaalt: De netbeheerder organiseert het technisch beheer van de elektriciteitsstromen op het transmissienet en neemt zijn taken waar teneinde met de hem ter beschikking staande middelen een permanent evenwicht tussen de vraag en het aanbod van elektriciteit te bewaken, te handhaven dan wel te herstellen overeenkomstig artikel 8 van de wet van 29 april De netbeheerder waakt over de compensatie van het globaal onevenwicht van de regelzone, veroorzaakt door de eventuele individuele onevenwichten van de verschillende toegangsverantwoordelijken. In de volgende hoofdstukken zullen we een aantal van deze ter beschikking staande middelen bespreken, nl. de reservevermogens die behoren tot de ondersteunende diensten zoals aangegeven in artikel van het TR. 4.3 Overzicht Primaire reserves (R1) worden gebruikt om de systeemfrequentie op een stationaire waarde te stabiliseren na een storing of incident en dit binnen een tijdspanne van seconden. Ze worden gedimensioneerd op niveau van ENTSOe (3000 MW voor het ENTSOe-net), waarna de totale capaciteit wordt verdeeld over de verschillende regelzones, in overeenstemming met hun gewicht in het gekoppelde elektrische systeem. Dit gewicht wordt bepaald door het aandeel van de netto gegenereerde energie in de verschillende regelzones. De activering van R1 gebeurt automatisch aangezien de dienstverlener zelf de netfrequentie monitort en overeenkomstig reageert. In geval van activering van R1 moet de helft van de overeengekomen capaciteit binnen 15 seconden en de volledige capaciteit binnen 30 seconden geactiveerd kunnen worden. Deze capaciteit dient minstens 15 minuten aangehouden kunnen worden tot de secundaire en tertiaire reserves (resp. R2 en R3) de primaire reserve ontlasten. In tegenstelling tot de primaire reserve, herstellen de secundaire en tertiaire reserves de frequentie in de synchrone zone en het evenwicht in de regelzone waar het onevenwicht plaatsvindt. De benodigde activering van secundaire reserve wordt op automatische wijze berekend in het dispatching center van de TNB. Beleid 1 van het ENTSOe Operationele Handboek bepaalt dat de secundaire reserves volledig geactiveerd moeten kunnen worden binnen 15 minuten en dit zolang de dienst vereist is. In de praktijk vereisen de meeste Europese TNBs dat de volledige activering van secundaire reserves sneller dient te gebeuren en dit teneinde een goede kwaliteit van de evenwichtsbewaking te kunnen garanderen. In België werd deze maximale activeringstijd vastgelegd op 7,5 minuten. De benodigde activering van tertiaire reserve wordt manueel bepaald door het TNB dispatching center en gebeurt dus niet automatisch. Het gewenste volume wordt gecommuniceerd naar de leverancier in kwestie. Het door de TNB bepaalde volume aan tertiaire reserve is samengesteld uit contracten voor tertiaire reserve geleverd onder de vorm van: R3 productie : geleverd door productie-eenheden; R3 dynamisch profiel : product voornamelijk ontworpen om de flexibiliteit van afnames beter te capteren, met inbegrip de flexibiliteit van geaggregeerde afnames uit distributienetten, maar ook opengesteld voor andere aanbieders. De mogelijkheid tot contracteren van dit product voor 2014 is onderworpen aan: April 2013 b 7 op 30

8 o o o een akkoord met de betrokken distributienetbeheerders, waarvoor de besprekingen nog lopende zijn bij het indienen van dit dossier; goedkeuring van de relevante wijzigingen in de balancing regels; de eigenlijke selectie van dit product zoals beschreven in de balancing regels. Indien blijkt dat het contracteren van dit product voor 2014 niet mogelijk is omwille van voorgaande voorwaarden, zal Elia het beschouwde volume vervangen door R3 productie ; ICH : contracten voor afschakelbare afnames (voornamelijk bij grote industriële klanten); InterTNB contracten : contracten voor (mutuele) ondersteuning, afgesloten met naburige TNBs (niet-gegarandeerd vermogen). Bij alle R3-contracten is een volledige levering binnen 15 minuten vereist, bij ICH-contracten is een volledige levering binnen de 3 minuten vereist. Daarnaast kan de TNB ook beschikken over de nietgegarandeerde tertiaire reserves, aangeboden in het kader van het CIPU-contract (15 minuten activeringstijd). Tabel 1 geeft bij wijze van samenvatting een overzicht van de verschillende technische kenmerken van de ondersteunende diensten. Soort reservevermogen Primaire regeling (R1) Reactiesnelheid +++ (automatisch) Kenmerken Activering na enkele seconden en uiterlijk binnen 30 seconden. Het primaire reservevermogen wordt geactiveerd tot de secundaire regeling de primaire regeling komt ontlasten. Reservevermogen bepaald op ENTSOe niveau. Secundaire regeling (R2) Tertiaire regeling (R3) ++ (automatisch) + (manueel) Volledige activering mogelijk binnen 7,5 minuten. Het secundaire reservevermogen moet de primaire regeling ontlasten en dient geactiveerd te blijven zolang het onevenwicht zich voordoet. Benodigde activering wordt automatisch berekend door de TNB. Beperkt vermogen. Aanbeveling voor volume op ENTSOe-niveau, maar bepaald door individuele regelzones. Volledige activering uiterlijk binnen 15 minuten (3 minuten voor ICH). Het tertiaire reservevermogen moet de secundaire regeling ontlasten en assisteren en dient geactiveerd te blijven zolang het onevenwicht zich voordoet. Benodigde activering wordt manueel bepaalt door de TNB. Groter vermogen. De tertiaire vermogens blijven geactiveerd tot het onevenwicht hersteld is door de (betrokken) marktpartijen. Tabel 1: reactietijd en andere kenmerken van de ondersteunende diensten voor de evenwichtsregeling April 2013 b 8 op 30

9 5 Primaire Reserve (R1) 5.1 Definitie & doel van Primaire Reserve Indien de productie in het ENTSOe-net groter is dan de vraag stijgt de netfrequentie. Bij tekort aan productie daalt de netfrequentie. Een dergelijk onevenwicht kan ontstaan bij plots uitvallen van een productie-eenheid of afname, maar is ook het onvermijdelijk gevolg van de permanente fluctuaties in zowel de vraag naar, als de productie van, elektrische energie (cfr. dagelijkse belastingsprofiel, marktuitwisselingen, ). De stijging of daling van de frequentie blijft continu doorgaan zolang het evenwicht tussen productie en vraag niet hersteld is. Doordat de regelzones van het ENTSOe-net met elkaar verbonden zijn, zal de frequentieverstoring voelbaar zijn in alle regelzones van ENTSOe-net. De primaire reserves moeten het evenwicht tussen gevraagd en geleverd vermogen herstellen, waardoor de frequentie zich stabiliseert op een hogere of lagere waarde dan de oorspronkelijke frequentie, zoals te zien in Figuur 1. De fluctuerende vraag leidt tot kleine fluctuaties in de frequentie; de uitval van een grote productie-eenheid of het plots verdwijnen van een grote afname kan leiden tot een belangrijke quasi-stationaire frequentieafwijking. De laatste jaren worden ook steeds meer en grotere frequentieafwijkingen waargenomen op de uurwisselingen, de zogenaamde markt-gerelateerde frequentieafwijkingen. Het gezamenlijke vereiste primaire regelvermogen voor alle TNBs van het ENTSOe-net samen bedraagt 3000 MW. Dit impliceert dat een totale verstoring van maximaal 3000 MW door de primaire regeling opgevangen kan worden. De quasi-stationaire frequentieafwijking (dit is de resterende frequentieafwijking na volledige activering van de primaire regeling) bedraagt maximaal 180 mhz, waarbij rekening is gehouden met een frequentieafhankelijkheid van de belasting van 1% per Hz (zie Figuur 1: de quasistationaire frequentieafwijking is aangeduid met f). Figuur 1: quasi-stationaire frequentieafwijking na een storing, volgens ENTSOe De activering van het primair reservevermogen dient o.a. aan volgende regels te voldoen (beleid 1 van het ENTSOe operationele handboek (7) ): De primaire regeling dient automatisch plaats te vinden; (7) April 2013 b 9 op 30

10 In ongestoorde uitbating dienen de primaire reserves continu en zonder onderbreking aanwezig te zijn, onafhankelijk van de unit commitment in detail; Het gezamenlijk primair reservevermogen in het ENTSOe-net dient gemobiliseerd te zijn binnen de tijd zoals is weergegeven in Figuur 2 (waarin P de grootte van het onevenwicht is in MW). Deze criteria zijn doorgetrokken naar de activering van het deel van de primaire regeling ter beschikking gesteld door de Belgische regelzone (8). Na activering dient de vermogensverandering op de betrokken productie-eenheden minstens 15 minuten gehandhaafd te kunnen blijven en dit totdat de secundaire en tertiaire reserves de primaire regeling ontlasten. Figuur 2: grafiek van activeringstijd versus gevraagd primair reservevermogen (volgens ENTSOe) 5.2 Dimensioneringsmethodologie van de primaire reserve De dimensionering van de totale primaire reserves voor het ENTSOe-net vindt jaarlijks plaats op het niveau van ENTSOe en evolueert in functie van ervaring. Dit leidt tot de bepaling van een jaarlijkse primaire regelband voor elke regelzone. De huidige regel voor de dimensionering van de primaire reserves is dat deze voldoende moeten zijn om de gelijktijdige uitval van de twee grootste centrales in het ENTSOe-net te kunnen opvangen (2 keer 1500 MW). Dit totale volume aan primaire reserves (3000 MW) wordt jaarlijks proportioneel verdeeld over de verschillende regelzones binnen het ENTSOe-net op basis van de jaarlijks netto geproduceerde energie in de regelzone (beschouwde productie is die van 2 jaar geleden) ten opzichte van totale netto productie binnen het ENTSOe-net: C i x 3000 MW met Ci productiein regelzone i (MWh) totale productieentsoe - net (MWh) ( 8 ) TR, artikel. 242 April 2013 b 10 op 30

11 6 Secundaire en Tertiaire Reserve (R2 & R3) 6.1 Definitie en doel van secundaire en tertiaire reserve In tegenstelling tot de primaire reserve, herstellen de secundaire en tertiaire reserves (resp. R2 en R3) de frequentie in de synchrone zone en het evenwicht in de regelzone. Het activeringssignaal van de R2 wordt automatisch berekend in het dispatching center van de TNB -door middel van een PI-regelaar- en doorgestuurd naar de leveranciers van de R2. De overeengekomen capaciteit dient binnen 7,5 minuten volledig geactiveerd te kunnen worden en dient het setpoint, uitgestuurd door de TNB, te kunnen volgen. De R2 dient geactiveerd te blijven zolang de dienst vereist is. De benodigde activering van de overeengekomen capaciteit aan R3 wordt manueel bepaald door het TNB dispachting center. De TNB stuurt de gevraagde waarde door naar de leveranciers van R3. Het door de TNB overeengekomen R3-deel is samengesteld uit contracten voor tertiaire reserve met de producenten ( R3 productie ), R3 dynamisch profiel -contracten, contracten voor afschakelbare afnames ( ICH ) en contracten met naburige TNBs voor ondersteuning (InterTNBcontracten, niet-gegarandeerd vermogen). Voor R3 productie -, R3 dynamisch profiel - en InterTNB-contracten is volledige levering binnen de 15 minuten vereist, voor afschakelbare afnames ( ICH -contracten) is de volledige levering binnen de 3 minuten vereist. De mogelijkheid tot contracteren van het R3 dynamisch profiel -product voor 2014 is onderworpen aan: een akkoord met de betrokken distributienetbeheerders, waarvoor de besprekingen nog lopende zijn bij het indienen van dit dossier; goedkeuring van de relevante wijzigingen in de balancing regels; de eigenlijke selectie van dit product zoals beschreven in de balancing regels. Indien blijkt dat het contracteren van dit product voor 2014 niet mogelijk is omwille van voorgaande voorwaarden, zal Elia het beschouwde volume vervangen door R3 productie 6.2 Principes voor de regeling van het evenwicht De regeling van het evenwicht van de regelzone op kwartierbasis heeft als doel de reële netto energie-uitwisselingen van de regelzone op de geprogrammeerde waarde te houden en deze terug te brengen naar het geprogrammeerde niveau indien er zich een onevenwicht, veroorzaakt door afname of productie, voordoet in de regelzone. Hierbij houdt de TNB rekening met de primaire regeling die van zijn regelzone gevraagd wordt ter ondersteuning van andere regelzones. Hierdoor wordt ook de quasi-stationaire frequentieafwijking gecorrigeerd, die in het net aanwezig is nadat de primaire reserves het evenwicht in de synchrone zone hersteld hebben. Dit is nodig om de primaire reserves terug vrij te maken zodat deze beschikbaar zijn om een volgend incident/onevenwicht op te vangen. De secundaire en tertiaire reserves moeten vermijden dat ENTSOe primaire regeling verzadigd raakt, wat betekent dat in geval van een bijkomend onevenwicht het ENTSOe-net onstabiel kan worden en bijgevolg kan instorten. Elke regelzone van het ENTSOe-net is daardoor verantwoordelijk voor het regelen van zijn evenwicht in een tijdspanne van 15 minuten. In vaktermen wordt de regeling van het evenwicht van de regelzone ook wel ACE-regeling genoemd. De ACE (9) (Area Control Error) is de afwijking tussen de geprogrammeerde (contractuele) uitwisselingen van de regelzone met het buitenland en de werkelijk gemeten uitwisseling van de zone, waarbij ook rekening gehouden wordt met de geactiveerde primaire reserves ter ondersteuning van andere regelzones. (9) Resterende onevenwicht van de regelzone na regelactie door de TNB.

12 In de praktijk steunt de regeling van het regelzone-evenwicht op kwartierbasis technisch gesproken- op twee pijlers: de eigenlijke secundaire regeling : hiermee bedoelt men de automatische regelband, en de tertiaire regeling : hiermee bedoelt men de manuele activering van regelvermogen beschikbaar in 15 minuten (3 minuten voor ICH): de manuele activering van Incrementele/Decrementele bids (I/Dbids) activeerbaar in 15 in het kader van het CIPU contract. de manuele activering van reserves uit het beschikbaar tertiair reservevermogen ( R3 productie, R3 dynamisch profiel (indien eerder vermelde voorwaarden voor het contracteren van dit product vervuld zijn), ICH ). Daarnaast heeft Elia nog overeenkomsten met RTE (250 MW) en TenneT (300 MW) (10) voor bilaterale bijstand in geval van uitputting van de reserves (InterTNB ondersteuning). Deze reserves worden in laatste instantie geactiveerd en dienen enkel gebruikt te worden in een beperkt aantal, uitzonderlijke gevallen. De regels van Beleid 1 van het ENTSOe Operationele Handboek stellen dat de manuele tertiaire regelactie de secundaire regeling aanvult en ontlast, waarmee duidelijk is dat op technisch vlak beide acties aanvullend en in permanente wisselwerking verlopen. Dit volgt uit onderstaande regels: Het doel van de secundaire reserves is om willekeurige afwijkingen van de netfrequentie en van uitwisselingen met andere zones weg te regelen in normale operatie (ruis) en na een groot incident (beleid 1 van het OH: B-S 2.1). Tertiaire reserves worden manueel geactiveerd in geval van waargenomen of verwachte langdurige activering van secundaire reserves (beleid 1 van het OH: inleiding tertiaire reserves). Tertiaire reserves worden gebruikt om secundaire reserves vrij te maken in geval de regelzone in evenwicht is en worden geactiveerd om de secundaire reserves aan te vullen in geval van een groot incident (beleid 1 van het OH: inleiding tertiaire reserves). Tertiaire reserves dienen geactiveerd te worden indien onvoldoende R2 beschikbaar is of verwacht wordt beschikbaar te zijn (beleid 1 van het OH: C-S 2). De activering van het automatisch aangestuurde secundair regelvermogen dient aan te vangen binnen de dertig seconden en volledig te zijn binnen 7,5 minuten. Het tertiaire regelvermogen wordt manueel geactiveerd door de TNB en dient volledig beschikbaar te zijn binnen het kwartier. In onderhavig document wordt met de Ondersteunende Dienst Tertiaire Reserve de ondersteunende dienst bedoeld die de TNB levert overeenkomstig Titel IV, Hoofdstuk XIII, Afdeling VI van het Federaal Technisch Reglement, en waarvoor de TNB een deel van de uiteindelijk in te zetten technische middelen van tertiaire reserve op voorhand contracteert. Elia geeft invulling aan de bepalingen die hierover opgenomen zijn in het Technisch Reglement (11), en biedt de dienst aan ter compensatie van onevenwichten (zoals gemeten op de grenzen van de regelzone) binnen de regelzone. De aard en de grootte van het onevenwicht binnen de regelzone bepaalt welk type regelvermogen ingezet dient te worden ter compensatie: Secundair regelvermogen: o Snel en automatisch regelvermogen dat dient om willekeurige onevenwichten binnen het systeem weg te regelen en om, in combinatie met het tertiaire regelvermogen, grote onevenwichten weg te regelen. ( 10 ) Zoals opgenomen in het nieuwe Contract for the pooling of power reserves and exchange of Control energy, afgesloten tussen TenneT en Elia op 15/12/2012. ( 11 ) o.a. rekening houdend met art. 157 en art. 159 April 2013 b 12 op 30

13 o Onevenwichten die voldoende klein zijn kunnen volledig en snel door het secundaire regelvermogen weggeregeld worden. Tertiair regelvermogen: o Dit regelvermogen bestaat uit de Tertiaire Reserve en de vrije biedingen (I/Dbids) in het kader van het CIPU contract. o Het tertiair regelvermogen wordt gebruikt om het secundaire regelvermogen te ontlasten in geval van langdurige waargenomen of verwachte activering, of om het secundaire regelvermogen bij te staan in geval van grote onevenwichten. Hieruit kan men besluiten dat de secundaire regeling hoofdzakelijk dient om snelle, willekeurige onevenwichten te compenseren, terwijl de tertiaire regeling dient om langdurige, aanhoudende, en/of grote onevenwichten weg te regelen. Indien er geen tertiaire reservevermogens zouden geactiveerd worden, zou de secundaire regeling verzadigen door wegregelen van onevenwichten groter of gelijk aan het secundair reservevermogen. In de volgende paragrafen wordt iets dieper ingegaan op de functionele aspecten van de hierboven vermelde pijlers van de evenwichtsregeling Eerste pijler: Automatische Secundaire regeling (R2) Zoals hoger vermeld streeft de secundaire regeling permanent naar het compenseren van het onevenwicht van de regelzone. De secundaire regeling is gebaseerd op een PI-regelaar die ingesteld is om de Area Control Error (verschil tussen geplande en waargenomen uitwisseling met andere regelzones, rekening houdend met de activatie van primaire reserves omwille van frequentieafwijkingen) weg te regelen. De secundaire regeling heeft volgende eigenschappen: Aangezien er geen onderscheid kan gemaakt worden tussen de onevenwichten van de verschillende toegangsverantwoordelijken, die leiden tot de activering van de regeling van de regelzone, worden de ogenblikkelijke onevenwichten van de toegangsverantwoordelijken globaal gemeten op de grenzen van de door de TNB bewaakte regelzone. De secundaire regeling bewaakt zo het globale evenwicht van zijn regelzone, en niet het individuele evenwicht van elke toegangsverantwoordelijke op zich. De secundaire regeling reageert automatisch en het reservevermogen moet zowel naar omhoog als naar omlaag geactiveerd kunnen worden, met aanvang binnen de dertig seconden en volledige activering binnen 7,5 minuten. Technisch gesproken maakt de regeling gebruik van regelaars op productie-eenheden, die op basis van een centraal signaal automatisch aangestuurd worden (12). De regelaar wijzigt zodoende de stelwaarde voor actief vermogen van de productie-eenheden die deelnemen aan de secundaire regeling en dit in een tijdspanne van enkele tientallen seconden tot 7,5 minuten. De grootte van de secundaire regeling werd in de jaren vóór 2003 geanalyseerd door ENTSOe, die terzake een niet-bindende aanbeveling uitgevaardigd heeft. Deze aanbeveling is vervat in het beleid 1 van het ENTSOe Operationele Handboek. Daarnaast heeft Elia geopteerd om ook een eigen analyse te maken van de nodige secundaire regelband voor de Belgische regelzone. In paragraaf wordt de technische dimensionering van het benodigde volume besproken. (12) Het principe bestaat erin om (elke 10 seconden) stelwaarden te sturen naar de leveranciers van de R2 dienst. Deze stelwaarden worden door Elia regeltechnisch berekend volgens een PI-methode met de ACE als ingangssignaal (PI = Proportioneel Integrerend). Het uitgangssignaal van de PI controller wordt proportioneel verdeeld over de geselecteerde providers van de R2 dienst naar gelang hun geselecteerde R2 volume. Hierbij wordt de ramping rate van het signaal beperkt tot 13,3% van het geselecteerde R2 vermogen per minuut (wat overeenkomt met de volledige activering in 7,5 minuten). April 2013 b 13 op 30

14 6.2.2 Tweede pijler: inzet van manueel geactiveerd Tertiair Regelvermogen (13) (R3) Niet-contractuele R3 (zogenaamde I/D-bids): manuele activering van eenheden naar omhoog of omlaag in het kader van het CIPU contract. Indien de secundaire regeling verzadigd is, zal de Elia-dispatcher (manueel) de regeling kunnen ontlasten door te vragen om productie-eenheden bij te stellen naar omhoog of omlaag binnen 15 minuten. Daarnaast worden deze reserves gebruikt om de secundaire reserves bij te staan in geval van grote onevenwichten. In vaktermen noemt men dit proces soms ook activeren van bids in het kader van de werking van de balancing-markt Contractuele R3 (zogenaamde Ondersteunende dienst Tertiaire Reserves ): manueel herstel van het zone-evenwicht Net zoals de niet-contractuele R3 betreft het hier een manuele activering van regelvermogen ter ontlasting of aanvulling van het secundaire regelvermogen. Dit vermogen bestaat uit: - R3 productie : gecontracteerd R3 vermogen op productie-eenheden (activering binnen 15 minuten) Deze middelen zijn quasi-exclusief voor Elia. Dit wil zeggen dat de producent enkel het recht heeft ze voor zichzelf te activeren op voorwaarde dat: de activering een panne in zijn park beoogt te compenseren (niet bij derden); zijn overige reserves op dat ogenblik opgebruikt zijn; Elia instemt met de activatie ervan. - ICH : gecontracteerd R3 vermogen bij afschakelbare afnames dat Elia in staat stelt om de afname van deze klanten gedurende een beperkt aantal keren te verminderen (activering binnen 3 minuten). - R3 dynamisch profiel : gecontracteerd R3 vermogen (activering binnen 15 minuten). Dit nieuwe R3 product werd ontworpen om de flexibiliteit van afnames beter te capteren, met inbegrip van de flexibiliteit van geaggregeerde afnames in distributienetten, maar wordt ook opengesteld naar eventuele andere aanbieders. Het product stelt Elia in staat om de afnamen te verminderen respectievelijk eventuele productie te verhogen gedurende een beperkt aantal keren (activering binnen 15 minuten). De mogelijkheid tot contracteren van dit product voor 2014 is onderworpen aan: een akkoord met de betrokken distributienetbeheerders, waarvoor de besprekingen nog lopende zijn bij het indienen van dit dossier; de goedkeuring van de relevante wijzigingen in de balancing regels; de eigenlijke selectie van dit product zoals beschreven in de balancing regels. Indien blijkt dat het contracteren van dit product voor 2014 niet mogelijk is, zal Elia het beschouwde volume vervangen door R3 productie ; Daarnaast heeft Elia de zogenaamde InterTNB-contracten met naburige TNBs, ter import/export van regelvermogen dat geactiveerd wordt in naburige regelzones (activering binnen 15 minuten). 6.3 Evolutie van het systeemonevenwicht Zoals hierboven reeds aangehaald, zijn zowel de aard als de grootte [MW] van de systeemonevenwichten bepalende factoren voor de nood aan verschillende reserves (R2 dan wel R3). Figuur 3 en Figuur 4 geven meer informatie over de evolutie van het systeemonevenwicht in het systeem: (13) De beschrijving van de modaliteiten van de inzet van het Tertiaire Reservevermogen wordt behandeld in het document Règles de balancing, zoals gecommuniceerd door Elia aan de CREG en gepubliceerd op de website van Elia, en valt buiten het opzet van dit document. April 2013 b 14 op 30

15 Figuur 3: evolutie van het gemiddeld systeemonevenwicht per kwartier Figuur 4: evolutie van de volatiliteit van het systeemonevenwicht. Uit deze figuren valt te besluiten dat: het systeemonevenwicht in stijgende lijn is de laatste jaren. Elia stelt echter een beperkte daling vast van 4,6% van het systeemonevenwicht in 2012 ten opzichte van 2011 (wat betreft absolute energie op basis van gemiddelde 15-minuten onevenwichten). er in 2012 beduidend minder negatieve systeemonevenwichten werden vastgesteld ten opzichte van Gedurende de 2 laatste jaren is er echter een significante stijging van positieve systeemonevenwichten, wat duidt op een globaal structureel positief onevenwicht bij de toegangsverantwoordelijken. de volatiliteit van het systeemonevenwicht, zijnde het verschil tussen het gemiddelde systeemonevenwicht van opeenvolgende kwartieren, slechts in zéér beperkte mate (verwaarloosbaar) gestegen is over deze periode, in vergelijking met de stijging van het systeemonevenwicht zelf. Dit betekent dat, tot op heden, de toename van variabele hernieuwbare energiebronnen (PV en wind) niet zorgen voor een grote stijging van de volatiliteit van de onevenwichten in het systeem. de systeemonevenwichten langer aanhouden in de tijd (grotere onevenwichten zonder toename van volatiliteit). Dit duidt op systematische voorspellingsfouten van de belasting en productie door de ARP s. Een mogelijke verklaring hiervoor is het stijgende aandeel van variabele hernieuwbare energiebronnen in het net, waarvoor de productie moeilijker te April 2013 b 15 op 30

16 voorspellen is. Anderzijds kan dit ook duiden op het feit dat de incentives gegeven door het onevenwichtstarief aan de toegangsverantwoordelijken onvoldoende sterk zijn in bepaalde situaties. 6.4 Gekozen methodologie ter bepaling van de Secundaire en Tertiaire reserve (R2 en R3) Beleid 1 van het Operationele Handboek van ENTSOe introduceert verschillende methodes voor de dimensionering van de reserves (R2+R3), waaronder de volgende methodes: Control largest incident (14) : de reserves (R2+R3) worden gedimensioneerd om het hoofd te kunnen bieden aan een N-1 contingency, zijnde het grootste (productie)verlies in het systeem. Dit is de methode die tot en met 2011 toegepast werd door Elia. Hiervoor is een totale reserve van 1076 MW vereist, met name de nominale capaciteit van de grootste eenheid. Deze reserves worden deels door Elia, deels door ARP s (zie later) voorzien. Probability for reserve deficits (15) : reserves (R2+R3) worden gedimensioneerd om de TNB in staat te stellen gedurende minstens x% van de tijd de onevenwichten in het systeem weg te regelen. Deze waarschijnlijkheidsmethode is gebaseerd op statistische gegevens (over ARP-onevenwichten, belastingsschommelingen, units forced outages, etc.). De keuze van de onderzochte tijdspannes en x% wordt aan de TNB overgelaten daar deze kwesties nog niet werden geharmoniseerd. In beleid 1 van het ENTSOe Operationele Handboek wordt het voorbeeld gegeven van 99,9%, waarbij een kans van ontoereikendheid van 0,1% in acht genomen wordt. Daar waar historisch gezien de grote onevenwichten veroorzaakt werden door de ogenblikkelijke uitval van een grote belasting of productie-eenheid, merkt men de laatste jaren op dat ook voorspellingsfouten van zowel belasting als productie een belangrijkere rol beginnen te spelen. Een heuristische dimensioneringsmethode voor de reserves, zoals de N-1 contingentie-analyse, laat niet toe om de groeiende complexiteit van het systeem en de daarmee gepaard gaande onzekerheid in rekening te nemen. In de literatuur wordt de waarschijnlijkheidsmethode voor de dimensionering van de reserves doorgaans voorgesteld als de meest efficiënte benadering, waarbij complexiteit van het systeem en nauwkeurigheid worden afgewogen. De waarschijnlijkheidsmethodologie bepaalt de nood aan reserves aan de hand van het verwachte systeemonevenwicht, dat gemodelleerd wordt als een combinatie van alle onevenwichtsfactoren in het systeem. Tenslotte laat de waarschijnlijkheidsmethode de TNB toe om op basis van de kansdichtheidscurve van de beschikbaarheid van de reserves (R2+R3) na te gaan of het vooraf bepaalde betrouwbaarheidsniveau gerespecteerd wordt. Om te bepalen welke hoeveelheid secundaire plus tertiaire reserve Elia nodig heeft, wordt (zoals voorgeschreven door ENTSOe) het maximum van de N-1-benadering en de waarschijnlijkheidsbenadering toegepast Opzet dimensionering van R2 en R2+R3 Beleid 1 van het Operationele Handboek van ENTSOe stelt dat, in geval van een onevenwicht binnen de regelzone, de Area Control Error van de regelzone binnen het kwartier weggeregeld dient te worden. Het is de aard en grootte [MW] van het onevenwicht dat bepaalt welk type reserves ingezet worden om dit te bewerkstelligen: (14) Zie ENTSOe Operationele Handboek Beleid 1: artikels B-S 4, B-S 4.3 en B-D 5.3. (15) Zie ENTSOe Operationele Handboek Beleid 1: artikel B-D 5.2 April 2013 b 16 op 30

17 Secundaire Reserves (automatische regeling) dienen om willekeurige onevenwichten weg te regelen onder normale omstandigheden (normale ruis) en om mee te helpen in geval van een groot onevenwicht. Tertiaire Reserves (manuele regeling) dienen enerzijds om de secundaire reserves te ontlasten in geval van langdurige activering (waargenomen of verwacht) en om de secundaire reserves bij te staan in geval van grote onevenwichten. De secundaire en de tertiaire reserves dienen volledig beschikbaar te zijn binnen respectievelijk 7,5 en 15 minuten na activering. Hieruit blijkt dat beide regelkwaliteiten, nl. Secundaire Reserve alleen en Secundaire plus Tertiaire Reserve, vereist zijn voor verschillende soorten storingen. Daarom is de dimensionering afzonderlijk uitgewerkt. R2+R3 11 wordt ingezet voor veiligheidsproblemen (instantane incidenten in het net zoals de uitval van een centrale of van een grote belasting) en in geval van grote onevenwichten (voorspellingsfouten van productie of afname). In geval van een instantaan incident in het net of bij grote onevenwichten, moet de Secundaire Reserve deelnemen, maar ze hoeft niet het volledige onevenwicht te dekken, en dient ook niet onmiddellijk hersteld te worden (anders zou deze input enkel de R3 dimensioneren). R2 alleen wordt gebruikt om willekeurige onevenwichten in normale operatie weg te regelen. De R2 laat toe om schommelingen automatisch, snel en continu weg te regelen. Omwille van het automatische karakter is de R2 van groot belang om een goede evenwichtskwaliteit (ACE) te garanderen. In geval van langdurige activatie wordt de R2 ontlast door de R3. Dit betekent dat de R2 (automatische regeling) vooral snelle onevenwichtsschommelingen oplost, terwijl de R3 (manuele regeling) gebruikt wordt om tragere onevenwichtsschommelingen op te vangen. Dit toont ook het belang van de activatie van R3 bids om een goede evenwichtskwaliteit te bekomen. De R2+R3 in het systeem dient om grote onevenwichten op kwartierbasis weg te regelen en is dus bepalend voor de systeemveiligheid. De dimensionering van de R2+R3 is dan ook gebaseerd op de verwachte onevenwichten in het systeem op kwartierbasis. De dimensioneringsfactoren zijn dus allemaal bronnen van onevenwicht ingevolge onvoorspelbare gebeurtenissen en voorspellingsfouten. Het is hierbij belangrijk om op te merken dat de methode voor de dimensionering van de reserves ervan uitgaat dat alle ARPs alle redelijke middelen voorzien en inzetten om het evenwicht van hun perimeter op 15 minuten basis te bewerkstelligen. De dimensionering van de reserves houdt derhalve dus geen rekening met structurele onevenwichten veroorzaakt door ARPs die deze rol niet ten volle vervullen. Figuur 5 toont aan dat de onzekerheid wat betreft de finale positie van de perimeter van de ARP daalt naarmate de tijd vordert (betere voorspellingen van belasting, hernieuwbare productie, naarmate de tijd vordert). Elke ARP dient alle redelijke middelen aan te wenden om ervoor te zorgen dat zijn perimeter steeds in evenwicht is op basis van de (op dat moment) beste inschatting van de finale positie van zijn perimeter. Het Belgische marktdesign spoort ARPs aan om het evenwicht van hun perimeter te herstellen tot in realtime. Hieruit kan men dus besluiten dat de dimensionering van de reserves enkel rekening houdt met residuele onevenwichten veroorzaakt door voorspellingsfouten op afname en productie, die nog aanwezig zijn dicht bij realtime, of veroorzaakt door een instantaan incident (uitval van een centrale, ) dat niet onmiddellijk gecompenseerd kan worden door de bewuste ARP. Dit is een zeer belangrijke assumptie bij het dimensioneren van de reserves. Dit toont tevens het belang aan van sterke en efficiente incentives, gegeven door het onevenwichtstarief, naar de verschillende marktpartijen ten einde de residuele systeemonevenwichten, en benodigde reserves, te beperken. April 2013 b 17 op 30

18 Figuur 5: rol van BRPs en TNB in de Belgische balancing markt De R2 dient om snelle, willekeurige variaties van het onevenwicht op kwartierbasis weg te regelen. Na verloop van tijd komt de R3 de R2 ontlasten. Een maat voor deze snelle schommelingen van het onevenwicht is de volatiliteit van het systeemonevenwicht. De volatiliteit van het systeemonevenwicht is gedefinieerd als de schommeling van de gemiddelde waarde van het systeemonevenwicht van twee opeenvolgende kwartieren. Het verwachte systeemonevenwicht wordt bepaald door een combinatie van verschillende bronnen van onevenwichten. Deze worden bepaald aan de hand van: een historische tijdreeks over een statistisch representatieve periode; of een probabilistisch model. Deze aanpak is in lijn met de werkzaamheden die op dit ogenblik voorbereid worden door ENTSOe over de methodologie voor de dimensionering van de reserves in het kader van het schrijven van de netwerk codes Gegevens gebruikt voor de dimensionering van de R2 en R2+R3 Zowel het verwachte systeemonevenwicht als de volatiliteit ervan, die gebruikt worden voor de dimensionering van resp. R2+R3 en R2, worden bepaald aan de hand van een combinatie van verschillende onderliggende bronnen van onevenwicht/volatiliteit. De verschillende bronnen van residuele systeemonevenwichten zijn: 1. Voorspellingsfouten op belasting 2. Voorspellingsfouten op productie 3. Imperfecte opvolging van de belasting door productie omwille van marktproducten op uurbasis 4. Uitval van belasting April 2013 b 18 op 30

19 5. Uitval van productie-eenheden 6. Grote stappen in de uitwisselingsprogramma s met andere control blocks 7. Andere niet-identificeerbare onevenwichten veroorzaakt door ARPs 8. Verschil tussen de compensatie van netverliezen en de werkelijke instantane netverliezen 9. Tabel 2 geeft weer welke data en of modellen gebruikt werden om het toekomstige residuele systeemonevenwicht en volatiliteit te bepalen. De tweede kolom refereert naar de bovenstaande lijst en geeft aan welke bronnen van onevenwichten voorgesteld worden door de verschillende data-series en modellen. De derde kolom geeft aan dat het gaat om een tijdreeks of een kansverdeling. De laatste twee kolommen geven aan of de gegevens gebruikt worden in de dimensionering van de R2+R3 en/of R2. Data / model Bron van onevenwicht Tijdserie of kansverdeling R2+R3 (systeemonevenwicht) R2 (volatiliteit) Baseline: historische residuele systeemonevenwicht van Bijkomende toekomstige bronnen van onevenwicht worden toegevoegd aan de baseline (zie onder). 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8 Tijdserie Ja Ja Uitval van productiecentrales: onevenwichten door de uitval van productie-centrales Wind voorspellingsfouten: voorspellingsfouten door incrementele capaciteit aan onshore en offshore wind productie ten opzichte van de windproductie beschouwd in de baseline. PV voorspellingsfouten: voorspellingsfouten door incrementele capaciteit aan PV productie ten opzichte van de PVproductie beschouwd in de baseline. 5 Kansverdeling Ja Nee 2 Tijdserie Ja Ja 2 Tijdserie Ja Ja Tabel 2: factoren in aanmerking genomen voor het bepalen van secundaire en tertiaire reserves De waarschijnlijkheidsmethode voor de dimensionering bepaalt de reservenoden door een bepaalde kans van ontoereikendheid voorop te stellen om de systeemonevenwichten en de bijhorende (volatiliteit) af te dekken. Bij het samenstellen van de verschillende bronnen dient men er dan ook rekening mee te houden dat de onevenwichtsbronnen niet altijd in dezelfde zin werken. Dit April 2013 b 19 op 30

20 betekent dat men verwacht dat het maximale totale onevenwicht (volatiliteit) kleiner is dan de som van de verschillende bronnen. Daarom moeten de nodige reserves berekend worden op basis van het totale onevenwicht (volatiliteit). Een afzonderlijke berekening van de reservebehoeften voor iedere factor zou immers leiden tot een overschatting van de nodige reserves. Dit wordt weergegeven in Figuur 6. De verschillende bronnen van onevenwicht (volatiliteit) kunnen op twee verschillende manieren worden samengesteld: Optellen van tijdseries (indien de tijdseries gekend zijn): optellen van de tijdseries laat toe het resulterende onevenwicht (volatiliteit) te bekomen. Deze methode laat toe om de eventuele correlatie tussen de verschillende bronnen in rekening te nemen. Convolutie van de kansdichtheidsfuncties van de verschillende bronnen: deze methode dient gebruikt te worden indien de tijdseries van de bronnen onbekend zijn (bijvoorbeeld onevenwichten door uitval van centrales). Deze methode laat niet toe de correlatie tussen de verschillende bronnen in rekening te nemen. Bij het samenstellen van de verschillende bronnen van onevenwicht is er een correlatie tussen de baseline (inclusief voorspellingsfouten van reeds geïnstalleerde wind- en PV-capaciteit) en de voorspellingsfouten op incrementeel geïnstalleerde wind- en PV-capaciteit. Deze correlatie wordt in rekening genomen door de tijdseries van beide bronnen met elkaar op te tellen. Er is geen correlatie tussen onevenwichten door de uitval van centrales en de andere bronnen van onevenwichten (baseline, voorspellingsfouten op incrementeel geïnstalleerde wind- en PVcapaciteit), gezien het willekeurige karakter van de uitval van centrales. Daarom wordt een convolutie toegepast tussen enerzijds de kansverdeling van onevenwichten door de uitval van centrales en anderzijds de kansverdeling van de som van de tijdseries van de baseline en de voorspellingsfouten op de incrementeel geïnstalleerde wind- en PV-capaciteit. Figuur 6: samenstelling verschillende bronnen van onevenwicht tot het globale onevenwicht. Een gevolg van de waarschijnlijkheidsmethode is dat de factoren met een zeer dunne pdf (en die dus individueel leiden tot zeer kleine reservebehoeften) te verwaarlozen zijn. Bovenstaande grafiek toont ook aan dat het totale verwachte systeemonevenwicht kleiner is dan de som van de individuele onevenwichtsbronnen. April 2013 b 20 op 30

21 6.4.3 Belangrijke parameters gebruikt bij de dimensionering van R2 en R2+R Voorspellingshorizon en beschouwde periode Dit model is in principe bruikbaar zowel in lange als in korte voorspellingshorizonten: lang op voorhand in een analyse die alle mogelijke (nog ongekende) productietoestanden globaliseert voor de beschouwde periode; met een verfijnd model dat bepaalde parameters individueel modelleert voor analyse van nodige reserves voor de komende uren, of dag, tot maximum een week. Men zou bijvoorbeeld in acht kunnen nemen welke centrales effectief zullen draaien (impact op forced outages), hoeveel wind- en PV-productie aanwezig zal zijn,... Om accurate resultaten te leveren dient de input van het model nog wel gebaseerd te zijn op representatieve data, verzameld over typisch langere periodes. Met voorspellingshorizon wordt bedoeld de tijd tussen het ogenblik van uitvoeren van de analyse en het begin van de periode die men beschouwt. Deze periode hangt samen met de onzekerheid in het systeem en is daarom een bepalende factor in de dimensionering van de reserves. Immers, hoe langer de periode hoe minder zekerheid de TNB heeft over welke systeemonevenwichten zich zullen voordoen en welke niet-gecontracteerde reserves (I/D-bids en bijkomende ICH-volumes -ten opzichte van gecontracteerde volume- beschikbaar zullen zijn). Een voorspellingshorizon van 1 jaar laat de TNB niet toe, net omwille van de grote onzekerheid, om niet-gecontracteerde reserves in rekening te nemen bij de dimensionering. Met periode bedoelt men de tijdspanne waarvoor de uitvalkansen voor centrales toegepast worden. Dit betekent dat alle mogelijke combinaties van de uitval van centrales tijdens deze periode in rekening genomen worden. Deze periode geeft de tijd weer waarin ARPs (ten laatste) geacht worden de mogelijkheid te hebben om de uitval van een centrale op te vangen in de markt of binnen de eigen perimeter Waarschijnlijkheid van ontoereikendheid We definiëren de waarschijnlijkheid van ontoereikendheid als de aanvaardbare tijdspanne waarin: de Secundaire plus Tertiaire Reserve onvoldoende is om de ACE van de regelzone naar nul te kunnen regelen. Dit is gerelateerd aan de systeemveiligheid. de Secundaire reserve onvoldoende is om de volatiliteit van het systeemonevenwicht naar nul te kunnen regelen. Dit is gerelateerd aan de kwaliteit van de regeling, die bepaald wordt door de residuele ACE. De grootste moeilijkheid van deze methode is om een keuze te maken met betrekking tot de aanvaardbare ontoereikendheid van R2 (PDef,R2), respectievelijk ten gevolge van een gebrek aan R2+R3 (PDef,R2+R3). De waarschijnlijkheid van ontoereikendheid wordt bepaald op volgende manier: Voor de Secundaire Reserves: de nood aan Secundaire Reserves wordt bepaald door de volatiliteit van het verwachte systeemonevenwicht. Door het in rekening nemen van het volume aan Secundaire Reserves, alsook de beschikbaarheid van deze Secundaire Reserves, kan nu de kans berekend worden dat de Secundaire reserves niet voldoende zijn om de verwachte volatiliteit weg te regelen. Voor de Secundaire plus Tertiaire Reserves: de nood aan Secundaire plus Tertiaire Reserves wordt bepaald door het verwachte systeemonevenwicht. Door het in rekening nemen van het volume aan Secundaire plus Tertiaire Reserves, alsook de beschikbaarheid ervan, kan nu de kans berekend worden dat deze reserves niet voldoende zijn om het verwachte systeemonevenwicht weg te regelen. Dit wordt weergegeven in Figuur 7 voor de R2+R3. De resulterende waarschijnlijkheid van ontoereikendheid dient te voldoen aan het vooropgestelde criterium. April 2013 b 21 op 30