Jaarverslag Regionale Vertrouwenspersoon Integriteit Limburg

Transcriptie

1 Jaarverslag 2014 Regionale Vertrouwenspersoon Integriteit Limburg

2 Inhoud Vooraf Het beeld van Pallas Athena symboliseert wijsheid, Dit jaarverslag geeft een overzicht van onze activiteiten bedachtzaamheid en integriteit. Het zijn waarden die in Kern van dit verslag is een beschrijving Vooraf 3 1. REGIONALE VERTROUWENSFUNCTIE INTEGRITEIT LIMBURG 4 ook nu gelden als kwaliteitskenmerk van onze westerse democratie. Integriteit is van wezenlijk belang voor een goed openbaar bestuur. Integriteitsschendingen van de taken en werkwijze van de regionale vertrouwenspersoon integriteit en een overzicht van de kwesties die aan de orde zijn gesteld. De opgenomen 2. TAKEN VAN DE VERTROUWENSPERSOON INTEGRITEIT 6 1. Opvang 2. Voorlichting 3. Advies 4. Professionaliteit daarentegen tasten het vertrouwen in - en de legitimatie van - de overheid aan. De afbeelding van de godin Athene wordt vaak gekozen bij teksten over de integriteit van het openbaar bestuur. Maar het fraaie beeld strookt niet altijd met de werkelijkheid. Integriteit was in 2014 een veel besproken thema, helaas vaak gegevens zijn uiteraard niet herleidbaar naar personen of organisaties. Tenslotte formuleren we een aantal aanbevelingen. Volledige openheid en transparantie over onze werkzaamheden is niet mogelijk door de ons opgelegde 3. WERKWIJZE VPI 8 in negatieve zin. In de media vinden verhalen over geheimhoudingsplicht. Juist die vertrouwelijkheid is de 2 4. WERKZAAMHEDEN VPI IN integriteitsschandalen gretig aftrek. Limburg vormt in dit opzicht geen uitzondering. Net als in de rest van basis van een vertrouwensfunctie. Anderzijds realiseren we ons ook dat organisaties de gelegenheid moeten 3 5. BEVINDINGEN EN AANBEVELINGEN 12 Nederland hebben zich in Limburg enkele affaires voorgedaan die vooral in de media veel aandacht krijgen om eventuele misstanden aan te pakken en waar mogelijk te voorkomen. Graag wijzen we op onze hebben gekregen. bereidheid om in een gesprek nader in te gaan op BIJLAGEN: 1. Statuut Regionale Vertrouwenspersoon Integriteit Samenstelling van de bestuurlijke stuurgroep en de ambtelijke werkgroep integriteit Limburg Lijst van deelnemende organisaties VPO, VPI of gecombineerde functie? Regionale Vertrouwenspersoon Limburg: een nieuwe opzet? 24 Toch is in de Limburgse overheidsinstellingen sinds 2006 de aandacht voor integriteit en integriteitsbeleid duidelijk toegenomen. Het besef van het belang van integriteit en de noodzaak er serieus aandacht aan te besteden is breed aanwezig. Hierbij ligt de nadruk op het tegengaan van schendingen. Gedragscodes, regels en procedures zijn ontwikkeld. Een van de maatregelen om integriteitsbewustzijn te bevorderen, is het inrichten van een vertrouwensfunctie integriteit: een plek waar individuele medewerkers en bestuurders integriteitsdilemma s vertrouwelijk met een onafhankelijk adviseur kunnen bespreken. aandachtspunten die voor een organisatie specifiek van belang zijn. Marga Baetsen Andries Knevel Maastricht mei 2015

3 1. Regionale Vertrouwensfunctie Integriteit Limburg Binnen de verplichting voor overheidsorganisaties om principe beschikbaar is voor alle gemeenten in Limburg, De meerwaarde van de gezamenlijke regionale een samenhangend integriteitsbeleid te voeren valt ook de beide Waterschappen en de Provincie. In bijlage inrichting van de vertrouwensfunctie is vooral gelegen het vaststellen van een procedure voor de wijze waarop 1 vindt u een lijst van de aangesloten organisaties. in een grotere onafhankelijkheid. Bovendien wordt zo wordt omgegaan met vermoedens van misstanden. De regionale vertrouwenspersonen Integriteit in op grond van de meer omvattende casuïstiek voldoende In die procedureregeling is voorzien in de toegang tot Limburg vervullen hun functie met inachtneming ervaring en deskundigheid opgebouwd, waardoor een een onafhankelijke instantie en in de aanstelling van van de spelregels die zijn opgenomen in een statuut. efficiënte inzet gerealiseerd kan worden. De functie een vertrouwenspersoon integriteit. Deze procedure is Daarin is hun onafhankelijke positie vastgelegd, is het van VPI wordt ingevuld door twee personen: mevrouw uitgewerkt in een meldregeling voor het melden van takenpakket nader omschreven en zijn er bepalingen Marga Baetsen en de heer Andries Knevel. Zij zijn ieder vermoedens van misstanden. Een melding in de lijn, opgenomen met betrekking tot de in acht te nemen aangesteld op basis van 0,25 fte. In de colofon op de bij de direct leidinggevende, is de meest gewenste geheimhouding. Het statuut is als bijlage 1 bij dit achterzijde van dit jaarverslag zijn hun contactgegevens situatie. Wanneer potentiële melders zich niet tot hun verslag gevoegd. opgenomen. Zie voor verdere gegevens over de leidinggevende willen of durven wenden, kan contact regionale vertrouwenspersonen de website www. worden opgenomen met de vertrouwenspersoon De regionale VPI-functie is thans ingebed in een op integriteitlimburg.nl. 4 integriteit (VPI). De VPI is dus een extra meldvoorziening provinciale schaal georganiseerde aanpak van het 5 voor medewerkers die op vertrouwelijke wijze integriteitsbeleid. Onderdeel hiervan is de instelling van integriteitskwesties willen bespreken of melden. De een bestuurlijke stuurgroep integriteit en een ambtelijke vertrouwenspersoon kan door het geven van advies en werkgroep integriteit. Deze intensivering en uitrol van ondersteuning belemmeringen wegnemen voor het het integriteitsbeleid over de gehele provincie is mede In bijlage 2 van dit jaarverslag is de samenstelling doen van een melding. ingegeven door de wijziging van de gemeentewet en vermeld van de hier genoemde stuurgroep en de provinciewet, waarbij de Commissaris van de Koning werkgroep Sinds 2006 is de functie van VPI op regionale schaal georganiseerd als onderdeel van een samenwerking op het gebied van de integriteit van het openbaar bestuur in Limburg. De provincie Limburg en alle gemeenten van de Veiligheidsregio Zuid-Limburg werken hierin vanaf 2006 samen. Het netwerk is verder uitgebreid met enkele gemeenten in Noord- en Midden-Limburg en met een van de beide Waterschappen. Op dit moment is meer dan 70% van de gemeenten in Limburg aangesloten bij de regionale vertrouwensfunctie, die in en de burgemeesters een expliciete zorgtaak krijgen op het gebied van integriteit. Dit heeft ertoe geleid dat de heer drs. Th.J.F.M. Bovens, Commissaris van de Koning in de provincie Limburg, de burgemeesters van alle drieëndertig Limburgse gemeenten en de voorzitters van beide Limburgse waterschappen in september 2012 het startsein hebben gegeven voor een gezamenlijke aanpak op het gebied van integriteit.

4 2. Taken van de Vertrouwenspersoon Integriteit Basis voor alle interne meldregelingen van gemeenten Onderzoeksraad Integriteit Overheid. Indien de y Registreren en rapporteren: jaarlijks wordt over Waarheidsvinding of het verrichten van onderzoek vormt het model van de Vereniging van Nederlandse medewerker de misstand vertrouwelijk wil melden, de hoeveelheid van de gesprekken en meldingen naar vermeende integriteitsschendingen behoort Gemeenten. Ook de meldregeling van de provincie en zonder dat zijn identiteit wordt bekend gemaakt, en het verloop hiervan op een gestandaardiseerde nadrukkelijk niet tot de taak van de VPI. Ook is hij nooit van de waterschappen is daaraan grotendeels gelijk. kan de VPI deze in zijn plaats melden. wijze geanonimiseerd gerapporteerd in het betrokken bij het toepassen van sancties. Dat zou het In die meldprocedures staan de belangrijkste functies y Monitoren en nazorg verlenen: bij een jaarverslag. Dit verslag wordt toegestuurd karakter van de functie geweld aandoen en de VPI zou al van de VPI; deze worden hieronder benoemd en kort vertrouwelijke melding houdt de VPI de melder aan de leiding van de organisaties en aan de snel niet meer in vertrouwen worden genomen. toegelicht. op de hoogte van de voortgang en eventueel de ondernemingsraad. afhandeling (de VPI wordt hiervoor geïnformeerd 1. Opvang door bevoegd gezag). De medewerker kan bij de 3. Advies VPI terecht als hij naar aanleiding van de melding y Luisteren: de VPI is aanspreekpunt en draagt zorg of het gesprek nog nazorg behoeft. y In het jaarverslag adviseert de VPI het voor de eerste opvang voor medewerkers die y Doorverwijzen: de VPI wordt ook nogal eens management over het integriteitsbeleid, de vragen hebben op het gebied van integriteit. geconfronteerd met kwesties die mogelijk niet procedures en/of de uitwerking hiervan. In de 6 y Adviseren: de VPI adviseert medewerkers tot zijn taak behoren. Mede afhankelijk van jaarlijkse bespreking van het jaarverslag met 7 of het bevoegd gezag over ethische of de afspraken die daarover met de betreffende de leiding van alle aangesloten organisaties integriteitskwesties. De VPI geeft ook uitleg gemeente zijn gemaakt en al naar gelang het afzonderlijk kunnen deze adviezen nader over de vigerende wet- en regelgeving en een probleem dat aan de orde wordt gesteld, verwijst toegelicht worden. eventuele gedragscode op dit gebied. Doel is de VPI door naar bijvoorbeeld de leidinggevende, de medewerker op weg te helpen bij het maken de vertrouwenspersoon ongewenste 4. Professionaliteit van een juiste afweging. De medewerker blijft omgangsvormen, de OR, de afdeling P&O, zelf verantwoordelijk. Gaat het gesprek over mogelijke integriteitsschendingen of misstanden door anderen dan adviseert de VPI over de mogelijkheden om een vermoeden te melden. y Begeleiden: de VPI kan de medewerker begeleiden en ondersteunen bij het bespreken van vermoedens van niet-integer handelen met de leidinggevende c.q. het bevoegd gezag. y Melden: de VPI informeert de medewerker over de manieren om een misstand te melden, met bedrijfsarts of het bedrijfsmaatschappelijk werk. 2. Voorlichting y Communiceren: de VPI verleent desgevraagd medewerking aan de communicatie over het integriteitsbeleid, en specifiek over de vertrouwenspersoonfunctie en zijn rollen en taken. Dit kan door presentaties in werkoverleggen e.d. en door het (mee)schrijven van folders, teksten y Scholing en bijscholing: het werk van de vertrouwenspersoon is een vak dat professioneel moet worden uitgevoerd. De VPI zorgt voor regelmatige bijscholing om op de hoogte te blijven van alle relevante ontwikkelingen. y Intervisie: de VPI overlegt vertrouwelijk met (interne of externe) collega s over de uitvoering van het werk als vertrouwenspersoon en toetst hierin zijn werkwijze van advisering en uitoefening van de functie. name bij diens leidinggevenden of bij de landelijke voor intranet, nieuwsbrieven e.d.

5 3. Werkwijze VPI 4. Werkzaamheden VPI in 2014 y Medewerkers (en bestuurders) van de aangesloten y In sommige gevallen hoort de gemelde kwestie Algemeen Aanvankelijk was er een duidelijke groei zichtbaar in het organisaties kunnen per telefoon of niet thuis bij de VPI maar bij een andere instantie. In 2014 vervult de VPI de rol van regionale vertrouwens- aantal aangemelde kwesties. Die groei hing ook samen contact opnemen met de VPI wanneer zij gebruik In dat geval vindt in overleg met betrokkene persoon integriteit voor vijfentwintig organisaties: de met de groei van het aantal deelnemende organisaties. willen maken van zijn diensten. Er wordt dan een doorverwijzing plaats. Provincie Limburg, het Waterschap Roer en Overmaas, afspraak gemaakt voor een vertrouwelijk gesprek y De VPI zorgt voor registratie van de contacten. Een alle achttien gemeenten in Zuid-Limburg en de ge- In 2014 is er echter, ondanks het feit dat meer organisa- op een door de cliënt gewenste locatie. aparte categorie vormen de formele meldingen meenten Weert, Maasgouw, Leudal, Nederweert en Peel ties deelnemen, sprake van een opvallende daling in het y De cliënt blijft probleemeigenaar. De VPI stimuleert van een vermoeden van een misstand. De VPI en Maas. aantal contacten. Wel waren er in Limburg, evenals trou- hem/haar om een vermoeden van een misstand bewaakt de vertrouwelijkheid en zorgt ervoor dat wens in andere delen van het land, een aantal inciden- in de lijn te melden. De vertrouwenspersoon geeft de gegevens veilig worden opgeborgen. Aantal contacten met de VPI ten op het gebied van integriteit. Deze affaires hebben geen informatie aan anderen en onderneemt In de loop van het jaar 2014 is over 17 casussen contact echter niet geleid tot een groter aantal meldingen en geen activiteiten tenzij de cliënt dat verzoekt opgenomen met de VPI. Soms beperkt zich dit contact contacten met de vertrouwenspersoon integriteit. of daarvoor nadrukkelijk toestemming geeft. tot een enkel gesprek, soms gaat het een reeks van Eventuele stappen die na het informatie- of gesprekken, waarbij ook derden betrokken zijn. Na de vaststelling van het beleid en het inrichten van 8 adviesgesprek worden gezet, worden door de de vertrouwensfunctie is er in veel organisaties expliciet 9 cliënt en de VPI samen bepaald en worden alleen Overzicht van het aantal casussen waarover met de VPI hieraan aandacht gegeven, bijvoorbeeld door het orga- gezet indien de cliënt daarvoor toestemming contact is opgenomen in de opeenvolgende jaren: niseren van workshops, dilemmatrainingen of door het geeft. 30 Beroep op VPI (aantal casussen) 28 maken van risicoanalyses van kwetsbare functies. Ook het (opnieuw) invoeren van de ambtseed was een gelegenheid die men aangreep om integriteit en de rol van de vertrouwenspersoon bij de medewerkers onder de aandacht te brengen. De VPI s rekenen het tot hun taak de aandacht voor integriteit in de aangesloten organisaties levendig te houden. Zij kunnen dat echter niet alleen. Er ligt hier een belangrijke taak voor de leiding van de deelnemende organisaties en voor de interne coördinator integriteit of de interne vertrouwenspersoon. Verdeling over de organisaties Van vijftien van de vijfentwintig organisaties heeft niemand zich tot de VPI gewend; bij tien organisaties is dat

6 wel het geval. De verdeling is als volgt: Org. 1 4 Org. 2 3 Org. 3 2 Org. 4 2 Org. 5 1 te maken tussen specifieke integriteitsprobleem enerzijds en klachten over ongewenste omgangsvormen en gedrag anderzijds. Vaak vragen medewerkers advies of informatie rond een kwestie die in een breder gebied thuishoort: bejegeningsproblemen als intimidatie, pesten, discriminatie, maar ook samenwerkingsproblemen en (functie)beoordelingsproblematiek. Soms gaat het om arbeidsconflicten, al dan niet in combinatie met de VPI om advies gevraagd inzake een privékwestie. In onderstaande overzichten zijn de mengvormen opgenomen in het schema van integriteitskwesties. Ongewenste omgangsvormen Pesten 2 Intimidatie (door leidinggevende) 2 Belangenverstrengeling 4 Diefstal, verduistering 1 Fraude, corruptie 1 Manipulatie van of misbruik van informatie 1 Misbruik van bevoegdheden 2 Onverenigbare functies/bindingen/activiteiten 1 Verspilling en misbruik van eigendommen Uitoefening van geweld, bedreiging en intimidatie 5 Org. 6 1 Org.7 1 Org.8 1 Org. 9 1 een integriteitskwestie of een klacht over ongewenste omgangsvormen. Er kan sprake zijn van gedrag dat door de melder als ongewenst wordt ervaren, maar dat bovendien niet-integer is en schadelijk voor de organisatie. De taak van de vertrouwenspersoon is dan om Intimidatie door collega 1 Samenwerkingsproblemen leidinggevende 1 Samenwerkingsproblemen met collega 1 Conflict over beoordeling samengaand met intimidatie 1 door leidinggevende In twee gevallen - bij twee verschillende organisaties - was er sprake van een vermoeden van een misstand conform de definitie in de meldregeling. In een geval ging het om belangenverstrengeling, in het andere om 10 Org.10 1 de medewerker te adviseren om tot een verantwoorde afweging te komen. In deze situatie kan een verwijzing Nota bene: sommige kwesties hebben betrekking op fraude en corruptie. In beide gevallen heeft na overleg met de VPI een interne melding plaatsgevonden. Over 11 Dat de besproken casussen maar van een beperkt aantal naar een andere vertrouwenspersoon of instantie de meer dan een probleem; vandaar dat in het overzicht 8 de afhandeling van deze meldingen is de VPI in één organisaties afkomstig zijn, was ook in de voorgaande aangewezen weg zijn. zaken genoemd worden i.p.v. 5. casus wel en in de andere niet geïnformeerd. jaren het geval. Hoe dat komt is onduidelijk. In sommige Te denken valt aan vertrouwenspersoon ongewenste organisaties is het voor medewerkers meer vanzelfspre- omgangsvormen, bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk Integriteitskwesties Geslacht cliënt kend om integriteitsdilemma s met leidinggevenden of werk, arbeidsjurist, mediator, ondernemingsraad of Net als in de voorgaande jaren is de verdeling naar met collega s te bespreken dan in andere. De melding van een vermoeden van een misstand kan bij de eigen leidinggevenden worden gedaan. Op grond van de meldregelingen is dat ook de primaire plek voor het doen van een melding. Daarnaast speelt ook bekendheid en toegankelijkheid van de regionale VPI mee. Onderwerpen Het is voor de melders maar ook voor de vertrouwenspersonen niet gemakkelijk om een helder onderscheid vakbond. Een andere optie is het om als VPI samen met een andere vertrouwenspersoon een medewerker te adviseren en te begeleiden. Van de zeventien gevallen zijn er vijf te beschouwen als een vorm van ongewenst gedrag. In twee kwesties is er sprake van een mengvorm: het gaan om ongewenste omgangsvormen, die ook kunnen worden gezien als een vorm van niet-integer gedrag. Negen zaken betreffen duidelijke integriteitskwesties. In een geval werd Elf gevallen hebben dus (mede) betrekking op integriteitsschendingen. Hierbij gaat het in drie gevallen om een adviesvraag van een leidinggevende over hoe om te gaan met een integriteitsdilemma. De kwesties kunnen als volgt ingedeeld worden (verdeling in categorieën conform het landelijke modelformulier registratie van integriteitsschendingen). Ook hier geldt dat sommige zaken onder meer dan een noemer vallen. geslacht gelijk: acht kwesties worden ingebracht door vrouwen, negen door mannen. Registratie van contacten Van alle contacten is een kort verslag gemaakt dat alleen toegankelijk is voor de VPI zelf. Na afronding van de casus wordt dit verslag vernietigd. In dit jaarverslag staan gegevens over aantallen en aard van de contacten in geanonimiseerde vorm.

7 5. Conclusies en aanbevelingen 5. Bevindingen en aanbevelingen Andere werkzaamheden en contacten gesteld. Het aantal contacten met de VPI is in 2014 dus De aanbevelingen waarvoor in vorige jaarverslagen betrokken is, moet er een zorgvuldige rehabilitatie Naast het voeren van gesprekken met cliënten die voor substantieel afgenomen. In hoeverre dit overeenkomt aandacht is gevraagd, zijn nog steeds actueel. komen. De VPI stimuleert de totstandkoming advies of informatie in een integriteitskwestie een be- met de landelijke trend is niet duidelijk. Het aantal van onderzoeksprotocollen bij de deelnemende roep op de vertrouwenspersoon doen, onderhoudt de meldingen van integriteitsschendingen bij het openbaar y Voorkomen moet worden dat de aandacht organisaties. VPI diverse andere contacten. Er is overleg met andere bestuur verschilt per sector en per organisatie, mede voor het thema na verloop van tijd wegzakt vertrouwenspersonen binnen de aangesloten orga- door de verschillen in de risico s die samenhangen met en de organisatie minder scherp wordt op het nisaties, met bedrijfsartsen, met (vertegenwoordigers de taken van de organisatie onderkennen en voorkomen van niet integer van) de OR, met de ambtelijke leiding. De VPI neemt gedrag. Permanente aandacht en onderhoud voor verder deel aan de jaarlijkse dag van de integriteit die Van vijftien van de vijfentwintig aangesloten organisa- het integriteitsbeleid is nodig, waarbij regionale door het Bureau Integriteit Openbare Sector georga- ties heeft niemand contact opgenomen met de VPI. De samenwerking ondersteunend kan zijn. niseerd wordt. Ook zijn er in 2014 contacten geweest VPI heeft geen zicht op eventuele interne meldingen bij met de Vereniging Nederlandse gemeenten. De VPI s die organisaties. Er kunnen zich integriteitsschendingen y Aan de rol, functie en persoon van de VPI dient nemen verder deel aan verschillende vormen van bij- en of -dilemma s hebben voorgedaan die binnen de eigen meer bekendheid in de deelnemende organisaties 12 nascholing en aan intervisiebijeenkomsten. Incidenteel organisatie, dus zonder betrokkenheid van de VPI, zijn te worden gegeven. De vindbaarheid en de 13 hebben zij meegewerkt aan een cursus voor vertrou- afgehandeld; het kan ook zijn dat er geen integriteits- kennis over de werkwijze van de VPI, is een wenspersonen georganiseerd door BIOS en Nyenrode. probleem is gemeld of dat dit zich niet heeft voorge- basisvoorwaarde voor het welslagen van het Verder hebben beide vertrouwenspersonen een gastcol- daan. concept van de regionale vertrouwensfunctie. lege over integriteit en ethiek verzorgd in een opleiding van de faculteit Commercieel en Financieel Manage- Integriteit blijft in iedere organisatie een belangrijk y De procedure melding vermoeden van een ment van Zuyd Hogeschool in Sittard. aandachtspunt. Een organisatie die daar actief mee misstand biedt bescherming aan de melder. Opvallend is de daling van het aantal kwesties dat bij de VPI wordt aangemeld. Dit is vooral opmerkelijk, nu in 2014 een aantal spraakmakende integriteitszaken veel aandacht hebben gekregen. Verondersteld zou kunnen worden dat dit tot verhoogde aandacht voor het onderwerp zou hebben geleid binnen de organisaties. Onder een contact wordt in het kader van dit jaarverslag verstaan: een cliëntcontact waarin een nog niet eerder gemelde klacht of dilemma aan de orde wordt omgaat zal zich afvragen of de organisatiecultuur het melden van integriteitsvraagstukken stimuleert of juist belemmert. Voelen medewerkers zich veilig genoeg om dilemma s intern of extern te bespreken? En zijn de mogelijkheden om een kwestie onder de aandacht van het bevoegd gezag te brengen bij de medewerkers voldoende bekend? Dit punt wordt door de VPI aan de orde gesteld in het jaarlijkse gesprek over het jaarverslag met de leiding van de deelnemende organisaties. Organisaties dienen zich echter ook bewust te zijn van de impact van een melding op een eventuele betrokkene en op collega s die in het kader van een onderzoek over die betrokkene informatie moeten geven. Rechten en plichten van deze personen dienen goed te worden vastgelegd in een onderzoeksprotocol. Vooral is aandacht voor privacy van deze personen noodzakelijk. Als blijkt dat iemand ten onrechte in een onderzoek

8 14 Toekomstige Ontwikkelingen De regionale VPI-functie is in 2006 in de provincie Limburg geïntroduceerd. Daarmee heeft Limburg een unieke voorziening gecreëerd, met als voordeel dat de vertrouwenspersonen meer ervaring opdoen met integriteitsdilemma s dan vertrouwenspersonen die uitsluitend voor hun eigen organisatie werken. Tegenover de daardoor mogelijk te ontwikkelen hogere professionaliteit staat het nadeel van een grotere afstand ten opzichte van de organisaties waarvoor wordt gewerkt. Mede tegen de achtergrond van het groeiende inzicht dat de functies van VPI en VPO in elkaars verlengde liggen en grote overeenkomsten vertonen, is er aanleiding om fundamenteel onderzoek te doen naar de wijze waarop de VPI-functie het beste kan worden ingericht en organisatorisch kan worden verankerd. In iedere aangesloten organisatie zou het melden van misstanden veilig moeten kunnen plaatsvinden. In samenspraak met de provinciale werkgroep en stuurgroep Integriteit zal de VPI aan die discussie een actieve bijdrage leveren, ondermeer tijdens een op 2 juli 2015 te houden contactbijeenkomst Integriteit Limburg. Denkbaar is dat er een hybride model wordt ontwikkeld waarbij de regionale VPI werkt voor overheidsorganisaties die de functie niet intern hebben belegd, maar een aanvullende en ondersteunende rol heeft voor organisaties die dat wel hebben gedaan. In genoemd onderzoek dienen o.i. ook de samenwerkingsverbanden te worden betrokken. Zie voor een verdere uitwerking hiervan de bijlagen 4 (VPO. VPI of een gecombineerde functie) en 5 (Regionale Vertrouwenspersoon Limburg: een nieuwe opzet?). 15

9 Bijlage 1 Statuut Regionale Vertrouwenspersoon Integriteit Zuid-Limburg Dit statuut heeft betrekking op de invulling van de b. het fungeren als aanspreekpunt en klankbord voor i. het meewerken aan het geven van voorlichting Artikel 4 Rechtsbescherming regionale vertrouwensfunctie integriteit Zuid-Limburg. personen die vragen en/of problemen hebben op binnen de aangesloten organisaties over Basis voor dit statuut is de nota Regionale het gebied van integriteit; gedragscodes, integriteitdilemma s en over de De VPI wordt op geen enkele wijze benadeeld als gevolg Vertrouwensfunctie integriteit voor gemeenten en c. het informeren van een werknemer of bestuurder uitvoering van de meldprocedure. van het uitoefenen van zijn taken krachtens dit statuut provincie in Zuid-Limburg uit maart In dit statuut over de verschillende mogelijkheden die er zijn en de geldende meldprocedure van de aangesloten wordt de Regionale Vertrouwenspersoon Integriteit om de problemen, ontstaan in verband met een Artikel 3 Geheimhouding en verschoning organisatie. verder aangeduid als VPI integriteitcasus, tot een oplossing te brengen; d. het - op verzoek van een melder van een (vermoeden 1. De VPI heeft een geheimhoudingsplicht en geeft Artikel 1 Algemeen van een) misstand - begeleiden van deze melder bij geen informatie aan derden binnen of buiten de Artikel 5 Middelen en faciliteiten het doorlopen van de procedure bij het bevoegd aangesloten organisatie en onderneemt geen 1. De VPI heeft een onafhankelijke positie en voert gezag van de aangesloten organisatie; activiteiten zonder toestemming van de persoon Het bevoegd gezag draagt zorg voor de middelen en zijn taken binnen de grenzen van dit statuut en e. het - op verzoek van een melder van een (vermoeden die zich met een integriteitcasus tot de VPI heeft faciliteiten die voor een goede uitoefening van de de geldende meldprocedure van de aangesloten van een) misstand al dan niet vertrouwelijk gewend. De enige uitzondering hierop vormt het functie van VPI noodzakelijk zijn. 16 organisatie volledig zelfstandig uit zonder last of indienen van de melding bij het bevoegd gezag geval waarin de VPI op de hoogte wordt gebracht 17 ruggespraak. van de aangesloten organisatie conform de voor de van misdrijven waarvoor op grond van artikel 2. De VPI besteedt uiterste zorg aan de vertrouwelijke organisatie vastgestelde meldprocedure; 160 en 162 Wetboek van Strafvordering een behandeling van gegevens waarvan hij kennis heeft f. het indien nodig en mogelijk verlenen van nazorg aangifteplicht bestaat. De VPI is dan - in het uiterste genomen tijdens de uitoefening van zijn functie. aan een persoon die een integriteitcasus heeft geval - zelf verplicht het misdrijf intern te melden bij 3. De VPI verricht geen onderzoek naar de gegrondheid gemeld. De VPI kan betrokkene verwijzen naar het bevoegd gezag van de aangesloten organisatie. van een vermeende integriteitsschending en is niet interne of externe deskundigen; 2. Het bevoegd gezag van een aangesloten betrokken bij het toepassen van sancties. Artikel 2 Taken VPI De VPI heeft tot taak: a. het geven van informatie en advies aan werknemers en bestuurders van de aangesloten organisaties, die worden geconfronteerd met (een vermoeden van) een misstand of met een dilemma op het terrein van integriteit. Het kan hierbij gaan om individuele g. het jaarlijks geanonimiseerd rapporteren aan het bevoegd gezag van de aangesloten organisaties over aard en omvang van de meldingen en over de afdoening ervan. De ondernemingsraden ontvangen eveneens deze rapportage. h. het geven van advies aan het bevoegd gezag, aan bedrijfsonderdelen en aan de ondernemingsraad van de aangesloten organisaties op het gebied van preventie en bestrijding van niet-integere handelingen of gedragingen; organisatie kan de VPI niet verplichten om informatie te geven of te getuigen over zaken die hem in zijn functie van VPI bekend zijn geworden. 3. De geheimhoudingsplicht eindigt niet bij het beëindigen van de aanstelling als VPI; dit geldt ook voor het bepaalde onder lid 2 van dit artikel. medewerkers, maar ook om een groep;

10 Bijlage 2 Samenstelling van de bestuurlijke stuurgroep en de ambtelijke werkgroep integriteit Limburg Bestuurlijke Stuurgroep Integriteit Limburg Ambtelijke werkgroep integriteit De werkgroep heeft als doelstelling om bestuurders en organisaties op het gebied van integriteit te ondersteu- In maart 2013 vond de formele installatie plaats van de De ambtelijke werkgroep integriteit vormt feitelijk een nen, hetzij met expertise, hetzij met de ontwikkeling van stuurgroep integriteit, onder voorzitterschap van de voortzetting van de werkgroep integriteit die sinds 2006 concrete instrumenten op het gebied van integriteit. heer Th.J.F.M. Bovens Commissaris van de Koning. De in Zuid-Limburg actief was. De ambtelijke werkgroep volgende personen hebben zitting in de stuurgroep: is sinds juni 2013 opgeschaald naar het niveau van de gehele provincie. De volgende personen hebben zitting y mw. P. Dassen, burgemeester gemeente Beesel in de ambtelijke werkgroep: y dhr. M.J.A. Eurlings, burgemeester gemeente Valkenburg aan de Geul y dhr. R. Duiveman, senior beleidsmedewerker y dhr. B.H.M. Link, burgemeester gemeente Schinnen integriteit provincie Limburg (voorzitter) y dhr. A.S. Scholten, burgemeester gemeente Venlo y dhr. T. Berkers, concerncontroller gemeente Horst en vice-voorzitter VLG aan de Maas 18 y dhr. J.J. Schrijen, voorzitter waterschap Roer en y dhr. H. Geraedts, gemeentesecretaris gemeente 19 Overmaas Roermond y dhr. P. Hermans, ambtelijk secretaris VLG (adviseur) y mw. T. Heijboer, beleidsmedewerker HRM y dhr. J.J. Crucq, kabinetschef provincie Limburg gemeente Heerlen (adviseur) y mw. D. van Lanen, consulent HRM gemeente y dhr. H.P.R. Spiertz, senior adviseur bestuurlijke Bergen zaken provincie Limburg (adviseur) y dhr. H. Lutgens, concerncontroller waterschap Roer y dhr. R. Duiveman, senior beleidsmedewerker integriteit provincie Limburg (adviseur) De stuurgroep heeft als doelstelling het bevorderen van de bestuurlijke samenwerking bij het integriteitsbeleid. Ook moet deze zorgen voor een continue aandacht voor de risico s van het besturen. en Overmaas y dhr. H. Martens, beleidsmedewerker HRM gemeente Kerkrade y dhr. M. Niesten, bestuursadviseur gemeente Meerssen y mw. E. Schreur, juridisch controller gemeente Venlo y mw. E. Apeldoorn-Feijts, raadsgriffier gemeente Beesel

11 Bijlage 3 Bijlage 4 Gemeente Beek Bij de Nederlandse overheid en tal van organisaties in de (semi-)publieke sector zijn vertrouwenspersonen aangesteld. Zij verzorgen de eerste opvang van werknemers die hulp en advies nodig hebben in ongewenste situaties binnen de werksituatie. Zij ondersteunen bij het zoeken naar oplossingen en geven informatie over de procedures die gevolgd kunnen worden. Zij verwijzen naar hulpverlenende instanties en desgewenst begeleiden zij de werknemer bij het officieel aan de orde stellen van ongewenste of niet toegestane gedragingen. Hun werk kenmerkt zich door een onafhankelijke positie en door de vertrouwelijke sfeer waarin zij de werknemers ondersteunen. Gemeente Brunssum Gemeente Eijsden-Margraten Gemeente Gulpen-Wittem Gemeente Heerlen Gemeente Kerkrade Gemeente Leudal Gemeente Landgraaf Gemeente Maasgouw Gemeente Maastricht Gemeente Meerssen 20 Gemeente Nederweert Gemeente Nuth Gemeente Onderbanken Gemeente Peel en Maas Gemeente Schinnen Gemeente Simpelveld Gemeente Sittard-Geleen Gemeente Stein Gemeente Vaals Gemeente Valkenburg aan de Geul Gemeente Voerendaal Gemeente Weert Provincie Limburg Waterschap Roer en Overmaas VPO, VPI of gecombineerde functie? We kennen twee typen vertrouwenspersoon: yy de Vertrouwenspersoon Ongewenste Omgangsvormen (VPO), en yy de Vertrouwenspersoon Integriteit (VPI). Beide hebben hun eigen ontstaansgeschiedenis en aandachtsgebied. Aan hun werk ligt ook niet dezelfde regelgeving ten grondslag en veelal wordt de functie niet door dezelfde organisatie (of hetzelfde organisatieonderdeel) ingevuld. In kringen van de vertrouwenspersonen en hun opleidingsinstituten wordt steeds vaker bepleit om met inachtneming van een aantal waarborgen - beide vormen te combineren. Voor de wijze waarop dit organisatorisch het beste kan worden ingebed zijn meerdere varianten denkbaar. In deze notitie wordt kort op een en ander ingegaan. Vertrouwenspersoon Ongewenste Omgangsvormen (VPO) Organisaties zijn volgens de Arbowet verplicht om hun werknemers te beschermen tegen psychosociale belasting. Zij moeten hiervoor een beleid opstellen en ook daadwerkelijk uitvoeren. Het aanstellen van een vertrouwenspersoon kan een belangrijk onderdeel van dit beleid zijn. Een vertrouwenspersoon is er voor medewerkers die meldingen of klachten hebben over ongewenst gedrag zoals: yy agressie en geweld yy seksuele intimidatie/ongewenste intimiteiten yy pesten yy discriminatie In overleg met de ondernemingsraad kan worden gekozen voor een externe of een interne vertrouwenspersoon: yy buiten de organisatie: bijvoorbeeld via de arbodienstverlener of brancheorganisatie; yy binnen de organisatie: een eigen medewerker die opgeleid wordt tot vertrouwenspersoon of speciaal hiervoor is aangesteld (vooral bij grote organisaties) 21 Lijst van deelnemende organisaties

12 Het is niet verstandig om een bedrijfsmaatschappelijk zijn overeengekomen. Zo is het verplicht om een hebben van een misstand. Als er een melding wordt principe werd gehuldigd maakt tegenwoordig plaats werker of personeelsfunctionaris, naast de reguliere procedure vast te stellen voor de wijze waarop gedaan, doet de medewerker dat in beginsel bij zijn voor het inzicht dat in veel gevallen dilemma s taak, aan te stellen als vertrouwenspersoon. Dit wordt omgegaan met bij een ambtenaar levende leidinggevende. Maar hij kan het ook doen bij de op het gebied van integriteit gepaard gaan met kan conflicten in de reguliere taken tot gevolg vermoedens over misstanden binnen de organisatie. vertrouwenspersoon of, indien daartoe aanleiding vertrouwenskwesties en/of verstoorde relaties hebben. Afhankelijk van de samenstelling van het Deze procedureregels bieden rechtspositionele bestaat, rechtstreeks bij het externe meldpunt, in tussen medewerkers, hun leidinggevenden en/ personeelsbestand kan een organisatie ervoor bescherming aan medewerkers die te goeder trouw casu bij de landelijke Onderzoeksraad Integriteit of bestuurders. Een bejegening die werknemers kiezen om meerdere vertrouwenspersonen aan te bij hen levende vermoeden van misstanden melden. Overheid. Na ontvangst van een melding via een ervaren als een psychosociale belasting wordt stellen. Hierbij kan gelet worden op geslacht, leeftijd Het behoort tot de basisnormen dat in de regeling leidinggevende of de vertrouwenspersoon stelt het door hen niet zelden omschreven als niet integer. of afkomst, zodat het slachtoffer terecht kan bij is voorzien in de toegang tot een onafhankelijke bevoegd gezag onverwijld een onderzoek in. Daarbij Het organisatorische onderscheid wordt door iemand waarbij hij zich het best op zijn gemak voelt. instantie en dat er een vertrouwenspersoon wordt kan een extern deskundige worden ingeschakeld. de medewerkers die een beroep doen op een aangesteld. Waarheidsvinding behoort niet tot het takenpakket vertrouwenspersoon dan ook vaak niet begrepen. van de vertrouwenspersoon. Gevolg is dat de VPI vaak wordt geconfronteerd Naast het aanstellen van een vertrouwenspersoon Genoemde procedureregels en de aanstelling van met kwesties die strikt genomen op het terrein van 22 is het van belang dat een organisatie een duidelijk een vertrouwenspersoon zijn opgenomen in de Veelal wordt de functie van VPI binnen een de VPO liggen. Ook het omgekeerde komt voor. 23 beleid heeft tegen ongewenst gedrag en dat de Regeling voor het melden van een vermoeden organisatie als nevenfunctie van andere Doorverwijzing is niet altijd mogelijk of wenselijk. leidinggevenden zelf het goede voorbeeld geven. van een misstand. Sinds de laatste wijziging werkzaamheden uitgevoerd. Sinds 2006 werken Het inzicht dat het onderscheid voor de cliënt Medewerkers die geconfronteerd worden met van de VNG-modelregeling (2013) wordt een vrij de provincie Limburg en de gemeenten binnen de vaak onduidelijk is, gaat gepaard met de notie dat ongewenste omgangsvormen kunnen een beroep algemeen geformuleerde definitie van een misstand Veiligheidsregio Zuid-Limburg op dat punt samen. de taken, werkwijze en benodigde competenties doen op een door het bevoegd gezag vastgestelde gehanteerd, te weten: Inmiddels is de kring van deelnemers aan deze voor beide typen vertrouwenspersoon grote klachtenregeling. Ingediende klachten worden samenwerking uitgebreid. De VPI-functie wordt overeenkomsten vertonen. Het vertrouwenswerk is beoordeeld door een klachtencommissie. Vertrouwenspersoon Integriteit (VPI) Overheidsorganisaties zijn verplicht een samenhangend integriteitsbeleid te voeren. Nederland kent een gemengd stelsel waarin sprake is van normen die wettelijk verankerd zijn en de zogenoemde basisnormen die in bestuurlijk overleg tussen verschillende overheidssectoren y een schending van wettelijke voorschriften of beleidsregels; y een gevaar voor de gezondheid, de veiligheid of het milieu; y een onbehoorlijke wijze van functioneren die een gevaar vormt voor het goed functioneren van de openbare dienst. De primaire taak van de VPI is het geven van advies aan medewerkers die het vermoeden thans op regionaal niveau uitgevoerd ten behoeve van de provincie Limburg, één Waterschap en 23 gemeenten. VPO en VPI: samen of apart? Lange tijd was de heersende opvatting dat de functies van VPO en VPI zodanig van elkaar verschilden, dat zij niet in één persoon konden worden verenigd. De stelligheid waarmee dit voor elke vertrouwenspersoon hetzelfde, met hier en daar accentverschillen. In recente publicaties wordt dan ook steeds vaker gepleit voor een combinatiefunctie. Het succes van de vertrouwenspersoon zit hem in de praktijk vooral in diens professionaliteit.

13 Bijlage 5 Regionale Vertrouwenspersoon Limburg: een nieuwe opzet? 24 Inleiding Het besluit tot de inrichting van een regionale vertrouwensfunctie Integriteit Zuid-Limburg dateert van maart 2006 en is toentertijd genomen binnen de veiligheidsregio Zuid-Limburg. Vanaf 2013 is het streven van de Provincie Limburg en van de CdK erop gericht om ook Noord- en Midden- Limburg bij deze samenwerking op het gebied van integriteitsbeleid te laten aansluiten. In 2014 is gebleken dat een aantal gemeenten in Noorden Midden-Limburg vooralsnog niet ingaan op de mogelijkheid om gebruik te maken van de functie van regionale vertrouwenspersoon. Hoe nu verder? Zijn er argumenten voor een VP Limburg nieuwe stijl? de deelnemers de gemeenten Heerlen, Kerkrade, Maastricht, Sittard-Geleen, Valkenburg aan de Geul en de Provincie Limburg. In 2008 sloten de andere gemeenten in Zuid-Limburg aan. Ook de gemeenten Weert (sinds 2009) en Maasgouw (sinds 2010) maken deel uit van dit samenwerkingsverband. De coördinatie van de ondersteuning op dit gebied lag tot 2012 bij de regionale werkgroep Integriteit Zuid- Limburg. De regionale invulling van het integriteitsbeleid en de regionale beschikbaarheid van een vertrouwensfunctie heeft (ook landelijke) erkenning en waardering gekregen, o.a. in de vorm van de Nieuwe structuur samenwerking : ambtelijke werkgroep en stuurgroep Vanaf 2013 is er voor een andere structuur gekozen voor de regionale samenwerking op integriteitsgebied. Er is een nieuwe ambtelijke werkgroep actief binnen alle gemeenten, Waterschappen en de provinciale organisatie van de Provincie Limburg. De werkgroep borduurt voort op de resultaten van de vorige werkgroep, zoals het bevorderen van de invoering van de basisnormen integriteit. De werkgroep werkt nauw samen met de contactpersonen/integriteitscoördinatoren van de gemeenten, de waterschappen en de Provincie. Naast de ambtelijke werkgroep is er een stuurgroep Hoe verder? Er zijn verschillende opties voor het vervolg: 1. alsnog proberen de nog niet aangesloten organisaties te laten aansluiten bij de bestaande vertrouwensfunctie; 2. het idee van een gezamenlijke vertrouwensfunctie loslaten en alle organisaties zelf een vertrouwenspersoon laten regelen; 3. komen tot het instellen van een Vertrouwenspersoon Limburg nieuwe stijl. y Optie 1 lijkt een reële mogelijkheid maar vraagt een actieve ondersteuning van de vertrouwenspersonen in hun missie naar de 25 VPI Zuid-Limburg toekenning van de Philip Brouwers Integriteitsprijs aan de werkgroep integriteit Zuid-Limburg. De geformeerd, onder leiding van de CdK. Na een startconferentie voor alle Limburgse gemeenten in gemeenten door werkgroep en stuurgroep. y Optie 2 brengt het risico met zich mee dat een en Uitgangspunt: een gemeenschappelijk aandacht voor integriteit is duidelijk toegenomen; de kasteel Buggenum hebben de vertrouwenspersonen ander weer te vrijblijvend wordt. In feite kan dit integriteitsbeleid in de veiligheidsregio Zuid-Limburg, deelnemende organisaties kunnen, via een website, de nog niet aangesloten gemeenten benaderd om een terug-naar-af-scenario zijn. gericht op het realiseren van de basisnormen beschikken over de producten van de werkgroep, uitleg te geven over de vertrouwensfunctie. Enkele y Optie 3 zou nader uitgewerkt moeten worden om integriteit. De vertrouwensfunctie maakt deel zoals onderzoeksprotocollen en een risicoscan voor organisaties hebben daarna te kennen gegeven te beoordelen of hier de voorkeur aan gegeven uit van dit totale integriteitsbeleid. Het inrichten van een regionale vertrouwensfunctie biedt iedere individuele medewerker de gelegenheid om integriteitsvraagstukken met een externe, onafhankelijke adviseur te bespreken. De samenwerking op het gebied van integriteitsbeleid is geïnitieerd vanuit het project Bestuurlijke Aanpak Georganiseerde Criminaliteit in de veiligheidsregio Zuid-Limburg. Aanvankelijk waren kwetsbare functies. Medewerkers, leidinggevenden en bestuurders van de aangesloten organisaties hebben de mogelijkheid om contact op te nemen met een onafhankelijke vertrouwenspersoon die advies en informatie kan geven inzake integriteitsdilemma s en bij wie een melding van een vermoeden van een misstand kan worden gedaan. Sommige organisaties kiezen ervoor de VPI ook de rol te geven van vertrouwenspersoon Ongewenste Omgangsvormen, soms naast een interne vertrouwenspersoon. te willen aansluiten bij de vertrouwensfunctie, te weten gemeente Peel en Maas, Leudal, Nederweert, Waterschap Maas en Roer. Andere gemeenten in Noord- en Midden-Limburg hebben ofwel niet gereageerd, of hebben laten weten op een andere manier invulling te willen geven aan de vertrouwensfunctie. kan worden. Vertrouwenspersoon Limburg nieuwe stijl Hierbij is te denken aan een loket waar leidinggevenden, medewerkers en interne vertrouwenspersonen terecht kunnen voor advies en informatie. Voor wat betreft integriteitsschendingen vergelijkbaar met het landelijke adviespunt klokkenluiders. Dit loket zou zowel een eerste-lijnsals een tweede-lijnsfunctie kunnen vervullen.

14 y Eerste-lijnsfunctie: voor medewerkers die met een integriteitsdilemma of met ongewenst gedrag geconfronteerd worden en dit niet aan iemand uit hun eigen organisatie willen toevertrouwen. y Tweede-lijnsfunctie: voor leidinggevenden en interne vertrouwenspersonen die behoefte hebben aan een vertrouwelijk onafhankelijk extern advies inzake integriteitsschendingen of klachten over ongewenst gedrag. 26 Op deze manier kunnen organisaties ervoor kiezen om de vertrouwensfunctie al dan niet lokaal in te vullen. Als er geen lokale vertrouwenspersoon wordt aangesteld, is de regionale vertrouwenspersoon beschikbaar voor medewerkers die advies en informatie nodig hebben. Is er wel een lokale vertrouwenspersoon, dan kan de regionale vertrouwenspersoon als externe achtervang een extra meldmogelijkheid bieden. Daarnaast kan deze geraadpleegd worden door leidinggevenden en interne vertrouwenspersonen en zou een op regionale schaal georganiseerde voorziening ondersteuning kunnen bieden op het vlak van juridische en methodische vraagstukken, bij intervisie, coaching en training. 27

15 Contactgegevens Regionale Vertrouwenspersoon Integriteit Limburg Marga Baetsen Telefonisch bereikbaar op alle werkdagen van 9:00-17:00 uur: Andries Knevel Telefonisch bereikbaar op alle werkdagen van 9:00-17:00 uur: Website: Maastricht, mei