PRODUCTIE, DISTRIBUTIE EN RECEPTIE VAN BEELDENDE KUNST VAN 1300 TOT HEDEN

Transcriptie

1 PRODUCTIE, DISTRIBUTIE EN RECEPTIE VAN BEELDENDE KUNST VAN 1300 TOT HEDEN SENIORENACADEMIE 2014/2015 CURSUS 14NG17 Marlite Halbertsma 5 26 november 2014

2 Beroep: kunstenaar m/v

3 Academies in plaats van gildes na de Franse Revolutie en de wetgeving van Napoleon 1789

4 Academies na 1800 Gildes voor 1800 Nationaal, internationaal Verbonden met regering Lokaal, regionaal Verbonden met stadsbestuur Uitvoering nationaal kunstbeleid, Rijkstoezicht - Wetenschappelijke basis Toelating op basis van talent Ambachtelijke basis Grote rol (familie)relaties Vrij, concurrentie, eenzaam Sociale inbedding

5 Kunstenaars zijn wel vrij, maar ook alleen

6 Lorenz Eitner, The Open Window and the Storm-Tossed Boat. An Essay in the Iconography of Romanticism, Art Bulletin XXXVII (1955) ^William Turner <Caspar David Friedrich

7 Romantische kunstenaarsmythe : de moderne kunstenaar is Vrij Autonoom Authentiek Een kritische buitenstaander Een bohemien Een ziener Een genie Maar gaat ook gebukt onder: Isolement Lijden Miskenning Het een is de voorwaarde (en het bewijs) voor het andere

8 De mythe van de romantische kunstenaar ligt ten grondslag aan de artistieke avant-garde zoals die zich in de late negentiende eeuw ontwikkelt: Culturele voorhoede (bevrijding van de kunst van de traditie) Maatschappelijke voorhoede (bevrijding van het individu van de burgerlijke moraal) Politieke voorhoede (bevrijding van de samenleving) Strijd tegen de status quo op alle fronten

9 Maar dit was in de negentiende eeuw vooral de theorie, het gros van de kunstenaars was ingebed in netwerken en verdiende goed Leven als een bohemien werd meer gezien als een vrolijke jeugdfase, niet passend voor volwassenen Carl Spitzweg, De arme dichter (1839)

10

11 Ondankbaar vaderland, nooit krijg je mijn werk! Honore Daumier, Scenes de la Vie de Boheme (1863)

12 Echte genieen waren er maar weinig en die er waren, kregen veel erkenning tijdens hun leven (Delacroix, Courbet, Manet, Degas) Er is maar EEN 19de eeuwse kunstenaar die leefde als een bohemien en pas na zijn dood alom erkenning vond, namelijk Hij werd het voorbeeld voor de avant-garde van de twintigste eeuw.

13 Twee nieuwe vormen van inbedding als de academie is afgelopen: -De kunstenaarsgroep -De kunstenaarsvereniging

14 Kunstenaarsgroepen: voor het einde van de negentiende eeuw (Impressionisten, 1874) zeldzaam - Lukasbruderschaft (Nazareners) 1809 Rome Friedrich Overbeck, zelfportret Rogier van der Weyden, Lucas schildert de Madonna

15 Pre-Raphaelite Brotherhood 1848 Dante Gabriel Rosetti, 1850

16 heimwee naar de tijd voor Rafael Fra Agelico ca 1440 Rafael 1513/4

17 Na 1874: Steeds meer kunstenaars treden op als duidelijk herkenbare groep, met een eigen, herkenbare stijl die afwijkt van de doorsneekunst ( juste milieu ) van dat moment: Avant-garde (voorhoede) Monet, 1874 Te zien op de eerste tentoonstelling van de impressionisten

18 Juste milieu (Edouard-Joseph Dantan, Un Coin d Atelier, 1880) Academische kunst (Alexandre Cabanel, Cleopatra test vergif uit op ter dood veroordeelden, 1887) Avant-garde (impressionisme) (Edgar Degas, Wachten, )

19 outlets eigentijdse, actuele kunst in de 19 de eeuw: - Salon en varianten daarvan (Tentoonstelling van Leevende Meesters) -tentoonstellingen in de kunstenaarsvereniging -na 1860: galerie - na 1874: tentoonstellingen van kunstenaarsgroepen: impressionisten

20

21 Periode : Alle tentoonstellingen zijn verkooptentoonstellingen Het aanbod is zeer breed, voor elk wat wils Kunstenaars werken marktgericht Kunstenaar zijn is een profijtelijk beroep

22 Een zeer geslaagd kunstenaar: Charles Rochussen,

23 Kunstenaarsvereniging: -tentoonstellingen -kunstavonden voor kunstlievende leden -bibliotheek -restaurant -societeit, club -feesten

24 ^Rochussen 1855 <Monet 1877

25 Charles Rochussen, De spoorbrug over de Delfhavense Schie (1851)

26 Charles Rochussen, De zondagmiddagwandeling, 1861

27 Edouard Manet, Muziek in de Tuilerieen (1862)

28

29

30

31

32 Het Turfschip van Breda (1853)

33 Jacoba van Beieren trekt Gorinchem binnen (1869

34 Sociale vaardigheden: -Collegiaal en hartelijk, man van de wereld -Manieren (elite) -Zakelijke instelling (dealers, uitgeverijen e.d.) -Organisatorische kwaliteiten (kunstenaarsvereniging) -Netwerk: academie, collega s, dealers, kopers

35 Alles mee en toch zat het tegen: Vincent van Gogh,

36 Neef Anton Mauve Van Gogh, 1882

37 Oom Cent Broer Theo Goupil Den Haag

38 Vincent van Gogh, tekeningen Academie Antwerpen 1886

39 Vincent van Gogh, Boulevard Clichy, 1887

40 ^>Paul Gauguin, Zelfportret opgedragen aan Vincent, 1888 ^Paul Gauguin, Portret van Van Gogh, 1888 >Vincent van Gogh, De Stoel van Gauguin, 1888

41 En hoe staat het met de kunstenaressen in de 19de eeuw? -tot ca 1875 (in Nederland) nauwelijks toegang tot academies -Wel toegelaten tot verenigingen en tentoonstellingen, maar niet tot besturen en commissies -beperkingen in het sociale verkeer

42

43 Gustave Caillebotte, Le Pont de L Europe, c. 1876

44 Edouard Manet, La Serveuse des Bocks (1879)

45 Edgar Degas, Mary Cassatt in het Louvre (1888)

46 Mary Cassatt, Krantlezen

47 Mary Cassatt

48 Auguste Renoir, De loge (1874) Mary Cassatt (1880)

49 De twintigste eeuw

50 Splitsing in de kunstwereld door de komst van de nieuwe avant-gardes ca. 1910: - Avant-garde kiest voor steeds extremere innovaties - Weinig galeries voor de avant-garde, wel voor de gearriveerde moderne kunst (impressionisme, Haagse School e.d.) - Avant-garde verbreekt de band met de kunstenaarsverenigingen

51 De avant-gardes tussen 1910 en 1960: Culturele voorhoede (bevrijding van de kunst van de traditie) Maatschappelijke voorhoede (bevrijding van het individu van de burgerlijke moraal) Politieke voorhoede (bevrijding van de samenleving) Strijd tegen de status quo op alle fronten

52 Kandinsky (Der Blaue Reiter); Mondriaan (De Stijl); Duchamp (Dada); Tatlin (constructivisme)

53 Probleem: hoe bereikt deze avant-garde het publiek?

54 Futuristen, 1909: -manifest in media -optredens -groepsnaam als brand

55 1912 Vanaf 1909

56 Berlijn Dada 1920: -inrichten tentoonstellingen

57 De Stijl, 1917: -tijdschrift -atelier als etalage

58 Piet Mondriaan in De Telegraaf,

59 Museum of Modern Art (MoMA) New York 1929: het eerste en heel lang het enige museum alleen gewijd aan eigentijdse avant-garde kunst

60 Omslag tentoonstellingscatalogus door Alfred Barr, Moma New York 1936 Cubism and Abstract Art

61 Avant-garde groepen: -antagonistisch naar buiten (concurrentie met andere avant-gardegroepen) en naar binnen (hierarchie, partijlijn ) -afzetmechanismen als overlevingsstrategie -bewijzen eigen superioriteit door publieksverachting

62 Sociale vaardigheden binnen de avant-garde groep: - Groot ego, grote bek Theo van Doesburg en Nelly van Moorsel

63

64 Hannah Hoech, 1919

65 Hannah Hoech, Schnitt mit dem Kuechenmesser durch die letzte Weimarer Bierbauchkulturepoche Deutschlands 1919 Raoul Haussmann

66 <Karel Appel

67 Charley Toorop 1940

68 Charley Toorop, Drie generaties (1950) (Jan Toorop, Charley Toorop en Edgar Fernhout) De Vlerken, Bergen (NH) 1933>

69 Na de Tweede Wereldoorlog: -klimaat voor eigentijdse kunst in positieve zin veranderd -moderne kunst is uithangbord voor Westerse superioriteit: -vrij -individualistisch -democratisch, pluralistisch -progressief Willem de Kooning

70 -Musea exposeren eigentijdse kunst, museumkunst -Meer galeries voor eigentijdse kunst -Meer aandacht voor avant-garde in kranten en tijdschriften -Moderne kunst onderdeel opleiding kunstgeschiedenis -Cultuurspreiding: iedereen naar het museum -Kunstenaarsbeleid: subsidies Richard Morris Nam June Paik

71 Grote tentoonstellingen van moderne kunst met overheidssteun Documenta 1, Kassel 1955 Documenta 12, 2007

72 Vanaf de jaren zestig: avant-gardes hebben zich overleefd, want de moderne eigentijdse kunst wordt alom geaccepteerd. Kunstenaars zijn geen groepslid meer, maar kleine zelfstandigen Piero Manzoni, 1961

73 Kunstenaar werkt op verschillende fronten: -Diversificatie van producten -Verschillende markten: vrij en gesubsidieerd -Verschillende netwerken

74 Keith Haring

75 De kunstenaar werkt op verschillende podia Inez van Lamsweerde

76 Hella Jongerius IKEA

77 Nymphenburger Porzellan Manufaktur Redesign Bussiness Class KLM

78 Joep van Lieshout, The Technocrat, Onderzeebootloods 2010

79 Bayreuth, decor Wagneropera Tannhaueser 2011

80

81 Kenmerkend voor de huidige kunstwereld: -marketing van producten verbonden met persoonlijke contacten en inbreng eigen persoonlijkheid - Media - de man van de wereld >>> ster

82 De kunstenaar als ster: Andy Warhol en Joseph Beuys

83

84 Tracey Emin

85 Herman Brood Jeroen Krabbe

86 Artistiek succes gekoppeld aan mate van participatie in relevante netwerken: Ondervertegenwoordiging van vrouwen en allochtonen Vrouwen: meer bijbanen, minder tijd voor netwerken Allochtonen: idem, afkeer van subsidies Marcel Pinas

87 Circles of Recognition theorie van Alan Bowness Erkenning door collega s Erkenning door critici Erkenning door verzamelaars, galeristen en curatoren Erkenning door het publiek

88 Nu: drie soorten kunstenaars : 1) Topkunstenaars - Werken met een team - Mondiale bekendheid - Zeer hoge prijzen, rijk Damien Hirst, bezit 1 miljard? Jeff Koons, bezit 500 miljoen? Marlene Dumas, verdient 2,5 miljoen p.j.?

89 2) Kunstenaars op basis van traditie en ambachtelijkheid - Individueel - Nationale bekendheid - Hoge/gemiddelde prijzen, verdienen modaal of hoger Jan Worst Pieter Pander Henk Helmantel Heleen van der Tuin

90 3) Arme kunstenaars - werken individueel - niet erg bekend, lokale of regionale status - inkomens onder het minumumloon, leefden/leven van subsidies of subsidieren zichzelf via bijbanen of de inkomens van partners Het zijn er Nederland wel heel erg veel (schatting: 5500), vergeleken met het buitenland. Waarom heeft Nederland zoveel arme kunstenaars?

91 verklaring 1: Nederlandse subsidiesysteem werkt niet goed: geen stimulans voor productie betere kwaliteit (Bos en Gaaff) Waarom werden die subsidies ( ) gegeven? -principe van de humuslaag (investering in carrieres van kunstenaars >>> investering in Nederlandse kunst en cultuur >>> topkunstenaars op termijn)

92 Hebben de subsidies topkunstenaars opgeleverd? Nee. Het aantal Nederlandse internationaal bekende kunstenaars is sinds 1956 (start Beeldende Kunstenaars Regeling) eerder af- dan toegenomen. Subsidies waren goed voor het welzijn van individuele kunstenaars, niet voor de Nederlandse cultuur. Selectie op basis van kwaliteit verloopt beter via galeries, musea, verzamelaars Topkunst komt uit mondiale hotspots.

93 Verklaring 2: subsidies als zodanig houden kunstenaars arm (Hans Abbing)

94 Armoede van kunstenaars is het effect van de romantische mythe van de onaangepaste kunstenaar, die alleen leeft voor de kunst. Dat heeft geleid tot een artistieke habitus waarin armoede niet als een falen wordt gezien. Want opoffering voor de kunst loont, zegt de mythe. Op den duur wordt talent beloond, iedere subsidie is een erkenning van het kunstenaarschap, ook al kun je er niet van leven. Abbing: zonder subsidies zouden veel kunstenaars eerder stoppen met het maken van kunst.

95 Toegift: Abbing stelt dat subsidies de markt verstoren en sommige kunstdisciplines kunstmatig in stand houden. Het publiek verwacht tegenwoordig iets anders van het culturele aanbod dan vroeger De publieksvoorkeur moet het aanbod sturen, niet de subsidies.

96 Niet de hoogte van de opleiding van de kunstconsumenten is tegenwoordig cruciaal voor artistieke voorkeuren, maar of het aanbod informeel, innovatief en sociaal is Museumnacht Amsterdam 2014

97

98

99 Museumnacht Amsterdam 2014

100 Groninger Museum

101 NNO 2014

102 Hoge kunst Nieuwe kunst Nadruk op de authenticiteit van de kunst en op de persoon van de kunstenaar Idem, maar in veel mindere mate. Meer aandacht voor teams van makers Veel aandacht voor originelen Veel aandacht voor de unieke eigenschappen van de kunstenaar en voor de kunstenaar als genie Minder aandacht voor originelen Idem, maar in mindere mate. Meer aandacht voor sterren en producenten Neiging tot afwijzing van nieuwe technieken Aandacht voor nieuwe technieken Neiging tot afwijzen van commercie en markt Idem, maar in veel mindere mate Nadruk op complexiteit en benodigde voorkennis Idem, maar in veel mindere mate Productvariatie vooral in de details Weinig interesse voor innovaties. Innovaties van buitenstaanders worden als bedreigend ervaren Veel nogal uiteenlopende productvariatie Meer interesse voor innovaties, ook van buitenstaanders Formele consumptiewijze Informele consumptiewijze