Hoe ziet de eerste Nederlandse Zwarte Piet er uit?
|
|
- Franciscus Vedder
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Amsterdam 9 november 2015 Hoe ziet de eerste Nederlandse Zwarte Piet er uit? Inleiding In de Nederlandse folklore, zoals in vele andere culturen, komen zwart geschminkte figuren voor 1. Daarvoor zijn allerlei redenen: uitdrijven van boze geesten, kinderen bang maken, incognito zijn omdat men verliefd is of jaloers, theater-blackface-othello, enzovoorts. Dit heeft in principe niets te maken met de Nederlandse Zwarte Piet. Zwarte Piet is oorspronkelijk een modecreatie van Jan Schenkman die voortkomt uit het dagelijkse culturele leven in Amsterdam: nieuwe technische ontwikkelingen in de scheepvaart, actuele onderwerpen in de literatuur en de schilderkunst, en nieuwe kindvriendelijke inzichten in de pedagogiek. Om dit punt nader toe te lichten wil ik eerst beschrijven hoe Schenkmans creatie van de zwarte knecht, de eerste Zwarte Piet, eruit zag. Alle afbeeldingen uit zijn publicatie Sint Nicolaas en zijn knecht (Amsterdam 4 december 1850 uitgegeven uitg. Théodore Bom) 2 beschrijf ik en voorzie ik van commentaar en uitleg in Info 1. Deze vindingrijke zwarte-knecht-creatie komt niet uit de lucht vallen. Er zijn talloze voorbeelden van een dergelijke knecht te vinden op schilderijen, vooral van Franse origine uit de eerste helft van de 19 de eeuw. Ik doel niet op de schilderijen en afbeeldingen die te vinden zijn in bijvoorbeeld Het Sinterklaasboek 3 of Slavernij, een geschiedenis 4, deze afbeeldingen zeggen niets over de herkomst van Zwarte Piet. Ik zal in Info 2 andere afbeeldingen beschrijven die m.i. aantonen aan welk beeld de eerste zwarte knecht van Sint Nikolaas voldeed. En dat is een hele andere dan klein moortje in dienst van de gegoede burgerij, gerelateerd aan het Nederlandse verleden van de slavenhandel. 1 Over dit onderwerp is veel gepubliceerd. Talloze internetsites google Zwarte Piet. Bekend zijn de boekjes Frits Booy: Op zoek naar Zwarte Piet Eindhoven 2003, of Louis Janssen: Nicolaas, de duivel en de doden Baarn De publicatie van Schenkman in zijn originele vorm uit 1850 is volledig opgenomen in het boek Sint- Nicolaasliederen 2 de druk, Leidschendam In de 1 e druk van Sint- Nicolaasliederen, Amersfoort 1991, is de tweede druk van de publicatie van Schenkman (met de pofbroekzwartepiet) compleet opgenomen. 3 Eugenie Boer en John Helsloot: Het Sinterklaasboek Waanders Uitgevers Zwolle Dirk J.Tang: Slavernij, een Geschiedenis Walburgpers Zutphen 2013 (met uitzondering van de afbeelding van het schilderij van Federico Bartolini: de odaliske op pag )
2 Niet alleen de zwarte piet is een creatie die verschijnt in 1850, maar er verschijnt óók een geheel nieuwe sinterklaas; niet een gnom, een Kobolt of een kaboutertje, zoals de sinterklaas werd gepicturaliseerd als het niet een toneelstukpersoon betrof die zich als Sinterklaas had verkleed voor het jaarlijks kinderschrik- en verwenritueel, en ook niet de katholieke Bariheilige, maar een reclamesjabloontje voor snoep en chocolade, wat ouder (vollere baard) en persoonlijker gemaakt, hij spreekt Nederlands en predikt een algemene Nederlandse katholieke én een protestantse moraal. Zie hiervoor Info 3. Auteurs als Christophe Wieland en Walter Scott zijn van niet te onderschatte waarde geweest voor inzichten in ons sinterklaasfeest. Info 1 Op 4 december 1850 verschijnt in Amsterdam het boekje Sint Nikolaas en zijn knecht met daarin een nieuwe Franse Sint-Nikolaas die aan zijn zijde een zwarte knecht had. Het boekje bevat het lied Zie, ginds komt de Stoomboot (16 coupletten) met daarbij prachtige hoogwaardige artistieke afbeeldingen. Sommige auteurs kenschetsen de plaatjes als primitive volkskunst, ten onrechte naar mijn mening: het betreft een eigen stijl, weinig onderzocht door kunsthistorici, hier vol humor en verborgen schoonheden (zie bijvoorbeeld de halve maan bij het couplet St. Nikolaas op den Schoorsteen ). Eerst alle afbeelding van deze jongen uit dit boekje, van commentaar en achtergrondinformatie voorzien: Eerste couplet Aankomst
3 Zijn knecht staat te lagchen En wenkt ons reeds toe: Wie zoet is krijgt lekkers, Wie stout was een roê. De knecht draagt in zijn linkerhand iets lekkers en in zijn rechterhand de roede. Opmerkelijk is zoet is en stout was ; de dichter gaat ervan uit dat alle kinderen zoet zijn en dat in het verleden elk kind wel eens stout geweest is. Opmerkelijk is het aandachtstreepje hetgeen betekent: even wachten, het kind laten raden wat er komt. Opmerkelijk is een roede; dus niet met de roe oftewel een pak slaag, maar een roede ten geschenke, als symbool van tucht en discipline 5. De eerste zin van het lied luidt volledig: Zie, ginds komt de Stoomboot Uit Spanje weêr aan In het artikel van Robert Irwin Spanje, Poort tot de Oriënt (in het boek bij de tentoonstelling Van Delacroix tot Kandinsky, Oriëntalisme in Europa Parijs / Brussel 2010) staat het volgende te lezen: De titel zegt het al Spanje, Poort tot de Oriënt. Opmerkelijk vind ik Die streken waren in die tijd werkelijk nog terra incognita. Tweede couplet Plegtige intogt (zie mijn brief van 30 juni): 5 De roede als geschenk, illustratie bij Stouten Wim, een lied op de melodie van Io Vivat uit Van Sinterklaas en Pieterbaas van S. Abramsz (Zuthen 1919, P.van Belkum Zn.), 70 jaar ná Sint Nikolaas en zijn knecht van Schenkman. De protestantse predikant uit Doesburg ds. C. van Schaïck steekt in Sint Nicolaasvertellingen voor de jeugd (1852) de draak met het Katholieke Sinterklaasfeest. De illustrator tekent een rijzweepje als roede (i.p.v. een takkenbos, fasci). Sinds 1991 (1 ste druk Sint- Nicolaasliederen) een veel gekopieerde en becommentarieerde illustratie.
4 Zie het verschil in de 1 ste en 2 de druk, illustratie bij couplet 2 ( Zijn knecht draagt de geldkist, o ziet hoe hij zweet ) waarin de knecht als betrouwbare thesaurier de geldkist draagt. Opvallend is dat een geldkist ter grote van een mensenhoofd (1 e dr.) verruild wordt voor een ware hutkoffer (2 e dr.). Opvallend is ook dat de rode-bieszwartepiet nog met zijn rechterhand het zweet van zijn voorhoofd veegt terwijl de pofbroekzwartepiet glimlachend zijn werkplicht doet. 1 e druk (1850) 2 de druk Derde couplet bij den Banketbakker Vierde couplet In den Boekwinkel Vijfde couplet Op den Schoorsteen De Bisschop koopt alles; Zijn knecht draagt het uit. O vond ik er morgen Maar een in mijn schoen! k Gaf hem en zijn knecht dan Een hand en een zoen. Wat ziet ge op dien schoorsteen? Een paard en een man! Jazeker, hij is het! Zijn knecht staat er bij
5 De paarden zijn bijzonder lenig. Mijn persoonlijke interpretatie: In Walter Scotts Ivanhoe (1819) staat een beschrijving van een paard uit het Midden Oosten. Het lijkt me mogelijk dat die beschrijving bij de totstandkoming van de illustratie bij couplet 5 een rol heeft gespeeld. Ziehier een citaat. En ook de voorkant van het Penguinboekje met het schilderij van Léon Cogniet (1827) waar de zwarte piet (de door en door betrouwbare Saraceense knecht) Rebecca redt uit het vuur van het brandende kasteel. The steeds is een oude term voor de paarden. Opmerkelijk: their fine slender limbs, small fetlocks, thin manes, and easy springy motion.
6 Zesde couplet St. Nikolaas luistert aan de deur. Zevende couplet St. Nikolaas houdt boek. Twaalfde couplet bij een rijk kind. Dertiende couplet bij een snoeper. De knecht draagt nog wat boeken bij een rijk kind. Hem kan men niet foppen, Geloof mij opregt, Wat hij niet gezien heeft, Vertelt hem zijn knecht. Sint Niklaas, de bisschop, Schrijft hier in zijn boek Wat zou hij wel schrijven Van u en van mij? O. vraag het zijn knecht eens De knecht schrikt als Sint Nikolaas een snoeper aan zijn oor trekt. Waar komt toch dat boek vandaan (couplet 7)? Arnon Grünberg bracht mij op een idee:
7 De Volkskrant, 14 september Gedurende tien dagen, tussen Rosj Hasjana (joodse Nieuwjaar) en Jom Kip(p)oer (Grote verzoendag, 14 september 2013, de zaterdag van het artikel) schrijft God de namen van de berouwvolle gelovigen op in het grote boek. Kennelijk een oud joodse traditie die Schenkman in 1850 wellicht op het idee bracht: Sint Niklaas houdt boek. Alle kinderen, de lieve en de stoute, niet alleen berouwvolle, werden daarin vermeld. Dus: Jan Schenkman heeft, naar joods voorbeeld, Sint Nicolaas een groot opschrijfboek (Sündenregister) gegeven 6. Vijftiende couplet bij stoute kinderen. Zestiende couplet St. Nikolaas vertrekt. Ei, Ei die Sint Niklaas Is lang na niet mak! Daar stopt hij twee knaapjes Pardoes in zijn zak. *** Daar stijgt hij op t paardje Per Luchtbal omhoog. Zijn knecht zit in t schuitje, Maar rilt als een blad k Wed dat hij veel liever In t Stoomschip weer zat! Dit is dus de eerste zwarte knecht, later Zwarte Piet genoemd. Wat waren zijn eigenschappen? 6 In de sequens voor de dodenmis Dies Irae (uit de 12de eeuw) staat in de 5 de couplet: Liber scriptus proferetur, in quo totum continetur, quod inultum iudicetur (zie Kees Vellekoop Dies Irae Dies Illa, Studien zur Frühgeschichte einer Sequenz A.B.Creyghton / Bilthoven 1978). Het gaat hier meer om een profetie die stelt dat aan het einde der tijden ieder terecht moet staan, dan om een boek waarin mijn aantekeningen bijhoudt.
8 Dienstbaar en respectvol. Hij draagt de boodschappentas (3) met alle wat Sint Nikolaas bij de banketbakker heeft gekocht, hij neemt van Sint Nikolaas de boeken aan (4) en stopt die in een mand, hij houdt de zak open (15) zodat Sint Nikolaas stoute kinderen daarin zou kunnen deponeren (hetgeen niet gebeurt). Bij alle dingen is het Sint Nikolaas die handelt: Sint Nikolaas straft (de knecht niet) en beloont. Er is nergens sprake van dat de knecht de kinderen bang maakt; de kindervrees geldt Sint Nikolaas: hij beslist en oordeelt. De knecht doet slechts wat hem wordt opgedragen, hij beslist en oordeelt niet; hij respecteert zijn baas. Vakkundig en betrouwbaar: hij weet, begrijpt en onthoudt wat Sint Nikolaas in zijn boek schrijft (7), hem, als thesaurier, vertrouwt Sint Nikolaas de schatkist toe (2), hij kan uiterst goed paardrijden (5) zoals te zien is als hij, klaar voor de sprong, over de daken rijdt. Eén ding is misschien een minder prijzenswaardige eigenschap: hij is ook een verklikker (6); anderzijds is dit ook weer een goed element omdat hiermede de almacht van Sint Nikolaas gerelativeerd wordt, Sinterklaas is God-zelve niet (Sinterklaas is zelf ook een knecht, namelijk een knecht van de hemel, van God). Menselijk: hij zweet (2) als hij een zware taak moet uitvoeren, hij schrikt (13) als Sint Nikolaas een snoeper aan zijn oor trekt, hij is bang (16) als hij in een bakje onder een luchtballon omhoog zweeft (naar het onbekende). Symboolwaarde: hij houdt in zijn rechterhand (voor de kijker links) de roede en in zijn linkerhand (voor de kijker rechts) de beloning omhoog (1) op het schip in de haven bij de aankomst.
9 Info 2 Waar komt deze knecht vandaan? Hoe komt Schenkman bij een knecht überhaupt en in deze vorm? Hieronder een aantal afbeeldingen van vóór Ik heb gezocht naar dienaren met een vergelijkbaar uiterlijk en vergelijkbare kleding als afgebeeld in de eerste druk van Sint Nikolaas en zijn knecht Amsterdam Ik beweer niet dat Schenkman deze afbeeldingen gezien moet hebben, maar, in het algemeen, zó zag een zwarte slaaf, dienaar, knecht, Saraceen, Mammeluk eruit: 1 (1798) Een Egyptische vorst, een Mammeluk, wordt gevangen genomen en voor Napoleon geleid: Detail van Battle of the pyramids 21 juli 1798 van François Louis Joseph Watteau 1799, Valenciennes Musée des Beaux-Arts. Voor een volledige afbeelding: Joseph_Watteau_001.jpg
10 In Walter Scotts Ivanhoe (1819) heeft een de tempelridder Brian de Bois-Guilbert in zijn gevolg twee zwarte knechten, twee Saracenen, zie citaat 7 hieronder. Deze beschrijving zou grote invloed kunnen hebben gehad op Schenkmans ideeën over een zwarte knecht horende bij Sint Nikolaas. Terloops noemt Scott de namen van twee Marokkaanse prinsen Hamat en Adalla, doelende op deze twee Saraceense dienaren. Prinsen, zonen van Marokkaanse vorsten, dat is de relatie met de afbeelding hierboven. Ivanhoe was zeer populair, ook in Amsterdam: opera s, toneelstukken, verkleed-avondjes (lady Rowena, Rebecca, Brian de Bois Guilberft, Ivanhoe), vertalingen. Prof. Raedts wijst op de grote invloed die Ivanhoe had in Nederland 8. 7 Walter Scott Ivanhoe vertaling van Damsma/Miedema (Atheneum, Amsterdam 2006), beschrijving pag 47, de namen van de Marokkaanse prinsen pag Peter Raedts De Ontdekking van de Middeleeuwen Amsterdam 2011, pag 118.
11 2 (1806) Een Arabier kijkt in de strijd verschrikt naar Bonaparte: Detail van The battle of Aboukir (Cavalerie geleid door general Murat) 23 juli 1799 van Baron Antoine-Jean Gros, 1806, Museé National du Chateau, Versailles. 3 (1806) Zwarte knechten (links onder) wier meesters vergiffenis ontvangen na hun opstandig gedrag: Detail van Bonaparte schenkt de opstandelingen van Caïro vergiffenis op het El-Bekirplein links: van Pierre Narcisse Guérin (1806) Caen, Musée des Beaux-Arts rechts: van Pierre Narcisse Guérin (1808) Versailles, Musée National du Château
12 4 (1810) Arabieren die midden in het strijdgewoel Bonaparte om genade smeken: Detail van Battle of the Pyramids 21 juli 1798 van Baron Antoine-Jean Gros, 1810, Musée National de Château, Versailles Napoleon Bonaparte trok ten strijde naar Egypte (1798). Deze expeditie was militair niet bepaald succesvol. Maar bijzonder was dat de jonge Napoleon een leger aan wetenschappers en kunstenaars meenam om Egypte letterlijk en figuurlijk in kaart te brengen: La Descripion de LÉgypte, 1809, 23 delen. Dat leidde tot talrijke afbeeldingen van donkere mannen die geconfronteerd werden met Franse soldaten. Dit had tot gevolg dat er in Europa een ware Egypte-manie uitbrak. Men richtte zijn huis op Egyptische wijze in, men kleedde zich als een Egyptische prins of prinses. De tulband kwam in zwang.
13 5 (1810) Een zwarte knecht, een Saraceen, houdt zijn stervende koning in zijn arm en verdedigt zich tegen de Fransen soldaten van Bonaparte: Detail van de opstandelingen van Caïro, 21 oktober 1798 van Anne-Louis Girodet-Troison, 1810, Versailles, Musée National du Chateau
14 6 (1812) Een knecht in een wit tuniek met een rode, hoge fez. Het lijkt er op alsof deze jongen aanbevolen wordt als dienaar: Detail van Rustpauze van het Franse leger in Syena (Assouan) 2 febr van Jean Charles Tardieu, 1812, Versailles, Musée national des Châteaux de Versailles et de Trianon
15 7 (1826) Een zwarte knecht, niet in werkkleding, maar in vol ornaat ter bescherming van Griekenland. Griekenland voerde een onafhankelijkheidsstrijd tegen het Ottomaanse rijk ( ). Een nieuw Hellas was het ideaal van o.a. Lord Byron, gevisualiseerd door Delacroix: Detail van Griekenland op de ruines van Missolonghi van de jonge Eugène Delacroix, 1826, Bordeaux Musée des Beaux Arts. 8 (1832) Een Marokkaanse ruiter: Detail van Militaire oefening van de Marokkaanse ruiters Eugène Delacroix, 1832, Montpellier, Musée Fabre. Vergelijk de illustratie bij St Nikolaas op den schoorsteen (5)
16 9 (1836) Zittende op een kameel met twee welpen, op leeuwenjacht: Detail uit Lion Hunt door Horatius Vernet, 1836, Wallace Collection, London
17 10 (1837) Een zwarte knecht op een schimmel. Een dienaar op een arabier: Detail van Bij de zoete wateren van Azië in Constantinopel van Johann Michael Wittmer, 1837, München, Bayerische Staatsgemäldesammlung, Neue Pinakothek. 11 (1837) de zwarte knecht die aan de voet van zijn meester zit: Detail van De veldtocht in Egypte, de slag bij Heliopolis op 20 maart 1800 van Léon Cogniet, 1837, Versailles, Musée national des Châteaux de Versailles et de Trianon. Karel Knip, red. wetenschap bij het NRC, maakte mij in december 2013 erop attent dat Napoleon ook een zwarte knecht had, Roustam Raza. Deze Mameluk waakte als een leeuw over zijn baas. Als Napoleon tijdens zijn veldtochten in zijn tent op zijn veldbed sliep, lag deze knecht naast hem op de grond. Wie de tent binnentrad struikelde eerst over de knecht.
18 Karel Knip wat betreft mamelukken: Napoleon bevocht ze rond 1798 in Egypte, lijfde er vele in in zijn leger en benoemde er één tot zijn lijfbediende: Roustam Raza. Die werd het toonbeeld van trouw. Toen Napoleon in oktober 1811 op zijn schimmel Amsterdam binnenreed reed Roustam Raza achter hem. Tot in 1846 kon je in circussen kijken naar het paardennummer Napoleon en zijn mameluk. Want mamelukken waren krijgshaftige ruiters. Het is misschien geen toeval dat de knecht van 1850 op een steigerend paard is afgebeeld. 12 (1838) te midden van de marktdrukte in Constantinopel: Detail van de slavenmarkt van Sir William Allan, 1838, National Gallery of Scotland, Edinburgh
19 13 (1838) Mannen in een bootje op de Nijl bij Luxor: Detail van General view of the ruins of Luxor from the Nile door David Roberts (1838) uit Sketches in Egypt & Nubia lithographed by Louis Haghe, Executive Yearbook Enterprises B.V. Den Haag (1838) Mannen tekenend en schetsend bij Thebe: Detail van View from under the portorico of Dayr-el-Medeeneh, Thebe door David Roberts (1838) uit Sketches in Egypt & Nubia lithographed by Louis Haghe, Executive Yearbook Enterprises B.V. Den Haag 1982
20 15 (1841) portretten van Algerijnse jongemannen: Studies van Algerijnse autochtonen van Louis Anselme Longa, 1841 Paris, Bibliotèque du Muséum national d Histoire naturelle 16 (1844) Een zwarte knecht ontvoert de blanke maagd: Detail van De ontvoering van Henri Félix Philippoteaux, 1844 Privéverzameling. Félix Philippoteaux werkte samen met Léon Cogniet een afbeelding van La Battaille du Mont Tabor waar linker midden een zware knecht sneuvelt (Bekijk ook Pierre Narcisse, baron Geuérin).
21 17 (1844) achterop een kameel bij zijn baas: Syrische Arabieren op reis (detail) Prosper Marilhat, 1844 Musée Condé, Chantilly 18 (1845) Josef, als onderdaan van de Farao, donker afgebeeld in wit gewaad: Detail van Josef verklaart de dromen van de Farao van Adrien Guignet, 1845, Rouen, Musée des Beaux-Arts
22 19 (1845) de sultan van Marokko, zittende te paard, begeleid door een zwarte knecht: Detail van MulayAbd al-rahman, Sultan van Marokko, verlatende zijn paleis, omgeven door zijn Garde van Eugène Delacroix Toulouse, Musée des Augustins
23 20 (1848) Drie Spaanse mannen in witte kledij. Detail van San Cristo de la Luz, oude moskee in Toledo van Friedrich Gärtner 1848, München, Städtische Galerie im Lenbachhaus. Dat waren 20 afbeeldingen in chronologische volgorde van soldaten, strijders, dienaren van God, vorsten of de overheid. Van belang is dat wij hier geen pagepakjes en verwijzingen naar Nederlandse slavenhandel vinden. Het gaat hier om oriëntalistische mode en om kunst. Ook Schenkman relateerde zijn creaties aan deze algemene hang naar oosterse beelden, realistisch of niet, waarbij je kon wegdromen. Info 3 We moeten ons realiseren dat de Sinterklaas vóór Schenkman (1850) niet geassocieerd werd met de katholieke heilige Nicolaas. Schenkman was tot 1850 een schoolhouder aan de Anjeliersgracht (gedempd, nu Westerstraat), daarná gelegenheidsschrijver. Hij was humoristisch, gebruikte sterke metaforen, en verraste zijn lezers: hij creëert een nieuwe Sinterklaas in een nieuwe context. Het gaat hier om pure fictie. Hij vond een heiligenpoppetje dat als een reclamesjabloontje in het Algemeen Handelsblad gebruikt werd, lang haar, ringbaardje, staf in de linkerhand (spiegelbeeld), wit kruis op de mijter (1846). Schenkman laat die baard eens flink groeien en gebuikt hem dan voor zijn eigen boek:
24 Schenkman 4 december 1850 Reclamesjabloon 5 dec We moeten ons goed realiseren:dit feest een spel was, een toneelstukje. Zie De Génestet: moeder en dochter zijn ervan op de hoogte dat de geliefde van de dochter (de huwelijkskandidaat) voor Sinterklaas speelt om de vader over te halen in te stemmen met het huwelijk. Zie Rijkens De beminnelijke Gerrit waarin de knecht van meester Pieter zich moet verkleden als Sinterklaas en meester Pieters kinderen eerst een doodschrik op het lijf moet jagen alvorens hun te belonen met geschenken en een roede. Bij die verkleedpartijen bij Rijkens noch bij De Génestet gaat het om een bisschop, een prelaat of iets anders kerkelijks. Nee, het gaat om een tovenaar, een vreemde, een bosgeest met macht, een stukje mystiek. Zo zijn ook de afbeeldingen te interpreteren, als verkleedpartij door een volwassen man tot een geheimzinnige sprookjesfiguur: bv. S.A.Krausz (ca. 1810)
25 De man met die muts op, dat lange haar en aan zijn linker arm een mandje met lekkers, speelt voor Sinterklaas. Hij leest eerst de kinderen de les (vingertje) en geeft daarna hun beloning (mandje). Zie de onderstaande tekening uit Weliswaar ná Schenkman (1850) maar het gebruik van de verkleedpartij blijft voortbestaan tot op de dag van vandaag. Tegenwoordig verkleed als prelaat, maar dit is pas het geval sinds 1900 onder invloed van de Franse kerkelijke traditie, Schenkman, Joës à Leydis en Meisen. Voordien niet, voordien meer de wereld van de sprookjes van Grimm en de Duitse volksmythologie.
26 Uit: Kinderlust van W.Hey (Gotha 1877) De Knecht Ruprecht beloont het kind wat met handjes gevouwen beterschap beloofd. Deze Ruprecht is een equivalent van Sinterklaas (niet zoals sommigen beweren een Duitse versie van Zwarte Piet). Ook in Frankrijk kende men zo n equivalent: Pere Fouétard. Ook Père Fouétard is niet een voorbode van de Nederlandse zwarte Piet. Hij is iemand met dezelfde opdrachten als Sinterklaas. Wieland publiceerde in 1780 zijn Oberon. Wieland zoog het verhaal niet uit zijn duim maar hij baseerde zich op de al uit de late Middeleeuwen daterende heldengedicht Huon de Bordeaux. Ook de Oberon had dezelfde functies als Sinterklaas: behulpzaam in moeilijke situaties, maar moraalpredikend. Schenkmans Sint-Nikolaas is ook een schoffering van de Katholieke Kerk, immers de Oberon, Père Fouétard, Knecht Ruprecht, zij hebben allen niets met de Katholieke Kerk te maken. Deze perversiteit de Nederlandse Oberon als Katholieke Heilige is mogelijk omdat Nederland ten tijde van Schenkman een protestants land was. Katholicisme werd als minderwaardig en niet serieus te nemen godsdienst beschouwd, een godsdienst voor ónder de rivieren. Prof. Raedts schrijft uitvoerig over de positie van de katholieken in De Ontdekking van de Middeleeuwen (Wereldbibliotheek, Amsterdam, 11 de druk) pag. 249 vv.. De these dat onze Sinterklaas een sterk Frans karakter heeft wordt door Raedts beschrijvingen van de geschiedenis van de 19 de eeuw zeer wel mogelijk geacht. Henk van Benthem
Afbeeldingen die Schenkman mogelijk hebben geïnspireerd
Afbeeldingen die Schenkman mogelijk hebben geïnspireerd Waar komt deze knecht vandaan? Hoe komt Schenkman bij een knecht überhaupt en in deze vorm? Hieronder een aantal afbeeldingen van vóór 1850. Ik heb
Nadere informatieHenk van Benthem over Schenkman s Sint Nikolaas en zijn knecht
Henk van Benthem over Schenkman s Sint Nikolaas en zijn knecht Op 4 december 1850 verschijnt in Amsterdam het boekje Sint Nikolaas en zijn knecht met daarin een nieuwe Franse Sint-Nikolaas die aan zijn
Nadere informatieSinterklaas. Lees het verhaal en beantwoord de vragen.
Sinterklaas Lees het verhaal en beantwoord de vragen. Sinterklaas is geboren aan het begin van de vierde eeuw. Hij is dus ongeveer 1700 jaar oud. Hij komt uit Myra, dat is een plaats in wat tegenwoordig
Nadere informatieSint, mag ik u iets vragen?
Sint, mag ik u iets vragen? inhoud Inleiding 3 1. Waar komt Sinterklaas vandaan? 4 2. Waarom vieren we pakjesavond op 5 5 december? 3. Waarom stopt Sint iets in je schoen? 6 4. Kwam Sinterklaas vroeger
Nadere informatieSELECTIE VAN TEKSTEN, INCLUSIEF DE OORSPRONKELIJKE TEKST
SELECTIE VAN TEKSTEN, INCLUSIEF DE OORSPRONKELIJKE TEKST NU: OUD: Sinterklaasje, kom maar binnen Sinterklaasje, kom maar binnen met je Piet, want we zingen allemaal blij een lied. Misschien heeft u wel
Nadere informatieSinterklaas, goed heiligman. Trek je beste tabberd aan. Rijd er mee naar Amsterdam, van Amsterdam naar Spanje.
Voor de melodie: www.sinterklaasliedjes.nl Dag Sinterklaasje, dáág, dáág, dáág, dáág Zwarte Piet. Dag Sinterklaasje, dáág, dáág, luister naar ons afscheidslied. Sinterklaas, goed heiligman. Trek je beste
Nadere informatieSint Nicolaas op school. Wel meester, hoe gaat het met Mina en Ko? Ja waarde Sint Niklaas, dat is maar zozo
Sint Nicolaas op school Wel meester, hoe gaat het met Mina en Ko? Ja waarde Sint Niklaas, dat is maar zozo Verdienen ze een prijsje of zijn ze t niet waard? Zij zijn als de anderen, wel roerig van aard.
Nadere informatieSint, mag ik u iets vragen?
Herziene uitgave 2011 Sint, mag ik u iets vragen? met werkblad, puzzels en filmpjes groep 5/6 inhoud Inleiding 3 1. Waar komt Sinterklaas vandaan? 4 2. Waarom vieren we pakjesavond op 5 december? 3. Waarom
Nadere informatieWe beginnen met een lied vóór Schenkman, een lied uit 1845:
Op zondag 21 september 2014 mocht ik op uitnodiging van het Pietengilde iets vertellen over de geschiedenis van het sinterklaasfeest, met name over de rol van de zwarte piet, aan de hand van Sinterklaasliederen.
Nadere informatieEen nieuwe kijk op Jan Schenkmans Sint-Nikolaas, een muzikale inleiding 1
Ter gelegenheid van het 20-jarige bestaan van het Sint-Nicolaasgenootschap Nederland heeft Henk van Benthem in het verenigingsgebouw Sint Joseph te Montfoort de onderstaande lezing gehouden. Een nieuwe
Nadere informatieVragen voor Sint. met werkblad, puzzels en filmpjes. groep 5/6
Vragen voor Sint met werkblad, puzzels en filmpjes groep 5/6 inhoud Inleiding 3 1. Zeven vragen voor Sint 4 2. Werkblad 12 3. Zoek de 10 verschillen 13 4. Sintpuzzel 14 5. Superwoordzoeker 15 inleiding
Nadere informatieABDIJKERK 4 DECEMBER 2011
OPEN PODIUM ABDIJKERK 4 DECEMBER 2011 Sinterklaasliederen zingen met Gregor Bak Medewerkenden: Gregor Bak Zwarte Piet Alle stoute kinderen Alle lieve kinderen Alle stoute ouderen Alle lieve ouderen Zie
Nadere informatieArtikel voor DE SINT 2012
Drie Sint-Nicolaasliederen, toonbeelden van hoe wij het feest vieren en vierden Of Walter Scott introduceerde in Ivanhoe Saraceense slaven, zwarte knechten, en creëerde zo het format voor onze Zwarte Piet.
Nadere informatie9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd
53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn
Nadere informatieTEKSTBOEKJE Swingen voor de Sint
TEKSTBOEKJE Swingen voor de Sint WARBOEL MUZIEKPROJECTEN Sander Berendsen SINTERKLAASJE KOM MAAR BINNEN Tekst en muziek: Traditional Sinterklaasje kom maar binnen met uw knecht Want we zitten allemaal
Nadere informatieGoedemorgen Sinterklaas is een BandEvent productie. pagina 1 van 12
01 Goedemorgen Sinterklaas 2 02 De vriend van ieder kind 3 03 Taai taai 4 04 Zwarte Piet, kijk goed uit! 5 05 Vergeten 6 06 Lieve Sinterklaas 7 07 Go Go Amerigo 8 08 Kijk, Sinterklaas is aangekomen 9 09
Nadere informatieDe verdwenen bladzijdes uit het grote boek
De verdwenen bladzijdes uit het grote boek Zie komt de stoomboot uit Spanje weer aan Hij brengt ons Sint Nicolaas, ik zie hem al staan Hoe huppelt zijn paardje het dek op en neer Hoe waaien de wimpels
Nadere informatieKlee. en Cobra. Opnieuw beginnen
Klee Lesmateriaal groep 5 en 6 deel 1: klassikale les op school bij de tentoonstelling Klee en Cobra Het begint als kind 28.01-22.04 2012 en Cobra Opnieuw beginnen Dit is Paul Klee En dit ook. En dit is
Nadere informatieHet vreemde paard van Sinterklaas. door Nellie de Kok
Het vreemde paard van Sinterklaas door Nellie de Kok 1 Het vreemde paard van Sinterklaas door Nellie de Kok Samenvatting Als Sinterklaas in Nederland aankomt, wil hij dat Piedewiet zijn paard, Americo
Nadere informatieBette Westera met illustraties van Barbara de Wolf
Sinterklaas is in het land en Mees heeft een heleboel vragen: Hoe oud is Sinterklaas? Waarom zijn de Pieten niet meer allemaal zwart? Is het paard waarop Sinterklaas rijdt niet gewoon Bingo van de manege?
Nadere informatieWelke les moesten de Egyptenaren leren?
De eerste vier plagen. Welke les moesten de Egyptenaren leren? Exodus 7:2-5 2 U moet alles wat Ik u gebieden zal tegen Aäron zeggen, en Aäron, uw broer, moet tot de farao spreken, dat hij de Israëlieten
Nadere informatieverzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen
Zondag 52 Zondag 52 gaat over de zesde bede. Leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen. Lees de tekst
Nadere informatieSinterklaasliedjes. Daar wordt aan de deur geklopt
Sinterklaasliedjes Daar wordt aan de deur geklopt Daar wordt aan de deur geklopt, hard geklopt, zacht geklopt. Daar wordt aan de deur geklopt. Wie zou dat zijn? Wees maar gerust mijn kind. Ik ben een goede
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik hoop voor u dat u ooit eens flink verliefd bent geweest. Niet zo n beetje van: die of die vind ik best aardig. Misschien wordt dat nog wel eens wat
Nadere informatie2009-2010 Nummer 5. henkensonja@hotmail.com) tienkeveenstra@hotmail.com
2009-2010 Nummer 5 Juf Lassche 292787/ juf Veenstra 038 4600725 henkensonja@hotmail.com) tienkeveenstra@hotmail.com Bijbelverhalen en liedjes week 47 en 48: Maandag: klein klein kindje Dinsdag: Mozes wordt
Nadere informatieEn rijke mensen werken niet. Die kunnen de hele dag doen wat ze leuk vinden.
Warm in Verona Romeo loopt een beetje rond. Dat doet hij bijna elke dag. Hij vindt het leuk om door het stadje te lopen. Door de kleine straatjes. Langs de rivier waar de meisjes de was doen. En over de
Nadere informatieMaria, de moeder van Jezus
Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt
Nadere informatieVerder op weg met Jezus
Verder op weg met Jezus Heel goed besef ik de onafheid en de onvolmaaktheid van wat ik geschreven heb. Er is nog zoveel meer te vertellen over Jezus Christus. Er is nog zoveel meer over Hem te weten en
Nadere informatieBeste vrienden, ik mag jullie vandaag vertellen over de laatste week van het leven van Jezus.
1 Beste vrienden, ik mag jullie vandaag vertellen over de laatste week van het leven van Jezus. 2 Het verhaal De Goede Week Trouw, Hoop en Spijt Ik wil jullie vandaag vertellen over de Goede Week. Dat
Nadere informatiesin-ter-klaas zing-en mij-ter paard-je stoom-boot ve-ren pe-per-noot da-ken pie-ten-pak ka-do span-je schoor-steen pie-ten hup-pelt schoe-nen
Auditieve oefeningen - Sinterklaas Hakken en plakken (hak de woorden in stukken, laat de kinderen het hele woord zeggen) sin-ter-klaas zing-en mij-ter paard-je stoom-boot ve-ren pe-per-noot da-ken pie-ten-pak
Nadere informatieVragen voor Sint. met werkblad, puzzels en filmpjes. groep 5/6
Vragen voor Sint met werkblad, puzzels en filmpjes groep 5/6 inhoud Inleiding 3 1. Zes vragen voor Sint 4 2. Zoek de 10 verschillen 11 4. Sintpuzzel 12 5. Superwoordzoeker 13 inleiding December, feestmaand!
Nadere informatiePLATTEGROND. Je neemt de trap tot halverwege, gaat linksaf en volgt de pijl
Lieve kinderen? In heel veel schilderijen en beelden van het Bonnefantenmuseum staan kinderen afgebeeld: kleine, grote, mooie, witte, eenzame en gezellige kinderen. Sterker nog, de naam van het museum
Nadere informatieKijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.
Kijkwijzer HAVO / VWO Joep Nicolas 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015 Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.nl Welkom in het Cuypershuis Het museumgebouw is een uniek complex
Nadere informatieHeer, U zocht mij, toen ik was weggegaan U bracht mij veilig in Uw gezin U vergaf mij, mijn schuld is weggedaan U gaf mijn leven een nieuw begin
Met Deliver zingen we voor de dienst; Dat is genade! - Opwekking 722 Heer ik dank U Voor wat U heeft gedaan Ik kon niet doorgaan op eigen kracht Maar dankzij Jezus mag ik nu voor U staan U spreekt mij
Nadere informatieSint, mag ik u iets vragen?
Herziene uitgave 2010 met werkblad Sint, mag ik u iets vragen? groep 5/6 inhoud Inleiding 3 1. Waar komt Sinterklaas vandaan? 4 2. Waarom vieren we pakjesavond op 5 5 december? 3. Waarom stopt Sint iets
Nadere informatieWaarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf?
Les 5 - Redding Vier feiten die je moet kennen om het Evangelie goed te begrijpen In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? In
Nadere informatieTuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5
Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 6 Zacheüs (1) Het is erg druk in de stad vandaag. Iedereen loopt op straat. Zacheüs wurmt zich
Nadere informatiezondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar
Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.
Nadere informatieDe tien Geboden. Tien belangrijke regels. Aangepaste dienst Zondag 17 april 2016 Ds. Henk Bondt
De tien Geboden Of Tien belangrijke regels Aangepaste dienst Zondag 17 april 2016 Ds. Henk Bondt Welkom Mededelingen Votum en groet Zingen: Gezang 119: 1 en 2 De kerk van alle tijden kent slechts één vaste
Nadere informatiePasen met peuters en kleuters. Jojo is weg
Pasen met peuters en kleuters Beertje Jojo is weg Thema Maria is verdrietig, haar beste Vriend is er niet meer. Wat is Maria blij als ze Jezus weer ziet. Hij is opgestaan uit de dood! Wat heb je nodig?
Nadere informatiePreek 8 mei 2016 met Hemelvaart afbeeldingen
Lieve gemeente, Afgelopen donderdag was het Hemelvaartsdag. Een feest waar we ons als vrijzinnigen niet zo heel veel bij voor kunnen stellen. Wat moeten we van dit verhaal nog geloven en wat heeft het
Nadere informatieLatijn: iets voor jou?
: n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de
Nadere informatieLiederen voor zondag 5 oktober 2014
Liederen voor zondag 5 oktober 204 Lied 224 God wijst mij een weg als ik zelf geen uitkomst zie. Langs wegen die geen mens bedenkt maakt Hij mij zijn wil bekend. Hij geeft elke dag nieuwe liefde, nieuwe
Nadere informatieMuziek: De notatie van de liedjes vind je aan het eind van dit Bijbelspel.
In vuur en vlam Een bijbelspel in 3 delen: 1 Mozes als prins. Hij staat in vuur en vlam voor zijn volk en hij probeert vanuit zijn eigen temperament het volk te helpen. 2 Mozes bij de brandende braamstruik.
Nadere informatieVraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk daarvan zijn?
Voor 16 jaar en ouder! Zondag 24 Zondag 24 gaat over de goede werken. Zondag 24 vraag en antwoord 62, 63 en 64. Vraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk
Nadere informatieJohannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,
Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...
Nadere informatieSinterklaasje kom maar binnen met je knecht. Zie ginds komt de stoomboot. En we zingen en we springen en we zijn zo blij
Sinterklaasje kom maar binnen met je knecht Sinterklaasje kom maar binnen met je knecht Want we zitten allemaal even recht En we zingen en we springen en we zijn zo blij Want er zijn geen stoute kind'ren
Nadere informatieGenesis 1 en 2 enkele verzen Marcus 16: 1 8 11-04-2004. Pasen is opstaan
Gelezen: Genesis 1 en 2 enkele verzen Marcus 16: 1 8 11-04-2004 Pasen is opstaan Gemeente, Het woord, het werkwoord dat bij Pasen hoort is: opstaan. Daarbij horen de afgeleide zelfstandige naamwoorden:
Nadere informatieWelke plaag moesten zij aankondigen; wanneer zou de vijfde plaag een feit worden en had Gods volk last van deze plaag?
De overige plagen in Egypte. Welke plaag moesten zij aankondigen; wanneer zou de vijfde plaag een feit worden en had Gods volk last van deze plaag? Genesis 9:2-5 2 Want als u hun weigert te laten gaan
Nadere informatie18. Evangelist in eigen land 19. Onder Jezus zegen Een bereide plaats 20. Water 21. Een gebed om de Heilige Geest Doorwaai mijn hof 22.
Inhoudsopgave Voorwoord 1. Een gebed bij het begin van het nieuwe jaar Ik ben met u 2. Gods hand 3. Zegen Vrede met God 4. In de kerk 5. Is Deze niet de Christus? Deze ontvangt zondaars 6. Echte vrienden
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen van God,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen van God, We zijn vandaag bij elkaar om onze doden te herdenken. Vier namen zullen worden genoemd, vier mensen uit onze gemeente, die in het afgelopen
Nadere informatieHeeft God het Kwaad geschapen?
Heeft God het Kwaad geschapen? Zondagavond 22 september 2013 (Genade & Waarheid Preek) Inleiding A. Genade & Waarheid Preken (Soms) Ingewikkelde of wettisch toegepaste onderwerpen bekeken vanuit Genade
Nadere informatieVisual Storytelling Analyse van een Infographic. Het Frisia-Nederland conflict
Visual Storytelling Analyse van een Infographic Het Frisia-Nederland conflict Student: Yannick van Hierden Id-code : 1609791 E-mail : Yannickvanhierden@student.hu.nl Docent: Gerard Smit Minor: Editorial
Nadere informatieBreien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf
Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf Madonna met breiwerk, 1400-1410. Geschilderd door Bertram von Minden (1340-1414), detail uit het Buxtehude Altaar Onderzoek
Nadere informatieHeb je een naam die niet wil rijmen Als Inge, Rutger of Thijmen Gebruik het dan niet aan het einde van de zin Maar gebruik het gewoon aan het begin
Het Grote Rijm lied Een gedicht hoort bij Sinterklaas Net als pepernoten, marsepein en speculaas Zinnen aan elkaar te lijmen Door het laatste woord te laten rijmen Dus als ik zeg het is wit, groot en rond
Nadere informatieIs Jezus de Enige Weg? Is het christendom de enig ware religie?
Is Jezus de Enige Weg? Is het christendom de enig ware religie? Johannes 14:6 Jezus zeide tot hem: Ik ben de weg en de waarheid en het leven; niemand komt tot de Vader dan door Mij. Genesis 20:1-12 1 Abraham
Nadere informatieBijbel voor Kinderen presenteert DE WIJZE KONING SALOMO
Bijbel voor Kinderen presenteert DE WIJZE KONING SALOMO Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd door: Bible
Nadere informatieEen greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen
Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Openingstekst: (Door een ouder en kind) A. Zeg zou jij het licht aandoen? Je moet opschieten, want het is bijna tijd. Dadelijk
Nadere informatieZondag 16 februari 2014. Protestantse Gemeente Biddinghuizen THEMA: Ho, stop, help!
Zondag 16 februari 2014 Protestantse Gemeente Biddinghuizen THEMA: Ho, stop, help! Voorganger: ds. Bram Bregman Organist: dhr. Klaas Keimpema Pianist en dirigent schoolkoor: dir. Adriaan Stuij Welkom -
Nadere informatieDe bruiloft van Simson
De bruiloft van Simson Weet je nog waar de vertelling de vorige keer over ging? Over Simson, de nazireeër. Wat is een nazireeër? Een nazireeër is een bijzondere knecht van God. Een nazireeër mag zijn haar
Nadere informatieHET ONTSTAAN VAN DE EERSTE GEMEENTE
Bijbel voor Kinderen presenteert HET ONTSTAAN VAN DE EERSTE GEMEENTE Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Janie Forest Aangepast door: Ruth Klassen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatieVoor de dienst: "Laat Het Zien" van Reni en Elisa Welkom Lied 216 ( Morning has broken ) Bemoediging en groet Gebed Lied 780 (naar Psalm 139) Psalm 23
Voor de dienst: "Laat Het Zien" van Reni en Elisa Welkom Lied 216 ( Morning has broken ) Bemoediging en groet Gebed Lied 780 (naar Psalm 139) Psalm 23 1 Een psalm van David. De HEER is mijn herder, het
Nadere informatieLieve mensen van de Hofkerk, gasten, gemeente van Jezus Christus
Zondag 27 september Markus 9, 30-37 Overdenking Lieve mensen van de Hofkerk, gasten, gemeente van Jezus Christus 1) Ongemakkelijk gevoel Ik kreeg een beetje een ongemakkelijk gevoel toen ik dat gedeelte
Nadere informatieDe Schoolkrant. De Schoolkrant
De Schoolkrant De Schoolkrant December 2014 SO Alphons Laudy Van de redactie Dit is de tweede schoolkrant van dit schooljaar Deze keer zijn de volgende thema s aan bod geweest: Herfst, Sint en Kerst. Deze
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het zijn wonderlijke verhalen, de verhalen rond de geboorte van Jezus: Maria, die zwanger is door de heilige Geest, Jozef, die in een droom een engel
Nadere informatieLiederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk
Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk GEWASSEN IN WATER Inhoud: Vanuit de dopeling gezien een statement dat hij in het watergraf alles wat oud is achter zich laat. Hij weet niet alles, kent nog niet
Nadere informatieGehele lied 2x zingen 1. We zijn hier bij elkaar om de Koning te ontmoeten. We zijn hier bij elkaar om te eren onze Heer.
Gehele lied 2x zingen 1. We zijn hier bij elkaar om de Koning te ontmoeten. We zijn hier bij elkaar om te eren onze Heer. 2. We zijn hier bij elkaar om te vieren dat Hij goed is. En wij prijzen en aanbidden
Nadere informatie1) De ongelovige is blind gemaakt door Satan (2 Korintiërs 4:4).
BIJBELSTUDIES VOOR JONGE GELOVIGEN LES 4 Les 4 - Redding: Waarom is het voor ieder mens nodig om gered te worden? In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 1) De ongelovige
Nadere informatiemuziek en tekst: Marco Lenaerts
DE LIEDJESTEKSTEN VAN 'RADIO SINTERKLAAS' EEN CD VAN THEATER RAT muziek en tekst: Marco Lenaerts PIETENSCHOOL Wil je een toffe job? Geef het zoeken maar niet op. Wil je werken voor de Sint? Was dat je
Nadere informatieLuisteren: muziek (B1 nr. 4)
OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk
Nadere informatieVandaag is rood. Pinksteren 2014. Rood is al lang het rood niet meer Het rood van rode rozen De kleur van liefde van weleer Lijkt door de haat gekozen
Vandaag is rood. Pinksteren 2014 Rood is al lang het rood niet meer Het rood van rode rozen De kleur van liefde van weleer Lijkt door de haat gekozen Dat mooie rood was ooit voor mij Een kleur van passie
Nadere informatieHeer, U kent mij als geen ander U weet of ik zit of sta en U kent ook mijn gedachten voordat ik iets zeggen ga
Hieronder staan de teksten van nieuwe liedjes, zodat jullie ze thuis ook kunnen oefenen: 'k Heb Jezus nodig heel mijn leven 'k Heb Jezus nodig, heel mijn leven. 'k Heb Jezus nodig, dag aan dag, in m'n
Nadere informatieDe gelijkenis van de twee zonen. Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten
De gelijkenis van de twee zonen Lees : Mattheüs 21:28-32 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel
Nadere informatieEnkele vragen aan Kristin Harmel
Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt
Nadere informatieLiturgie voor de scholendienst 2015
Liturgie voor de scholendienst 2015 Kerk van de Nazarener & Christelijke Basisschool De Vliet Klaaswaal Zondag 1 februari Thema: Bestaat God (eigenlijk wel)? Welkomstwoord Uitleg over de kerk Kinderopwekking
Nadere informatieDE RIJKE MAN, DE ARME MAN
Bijbel voor Kinderen presenteert DE RIJKE MAN, DE ARME MAN Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: M. Maillot en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd
Nadere informatieUitleg boekverslag en boekbespreking
Uitleg boekverslag en boekbespreking groep 7 schooljaar 2014-2015 Inhoudsopgave: Blz. 3 Blz. 3 Blz. 3 Blz. 4 Blz. 6 Blz. 7 Blz. 7 Stap 1: Het lezen van je boek Stap 2: Titelpagina Stap 3: Inhoudsopgave
Nadere informatieZin in schrijven! Workshop vrij en creatief schrijven voor jonge anderstaligen door Fros van der Maden - auteur Op Schrift -
Zin in schrijven! Workshop vrij en creatief schrijven voor jonge anderstaligen door Fros van der Maden - auteur Op Schrift - I Oefenen met observeren 1. Het woordenschilderij A Kijk 60 seconden heel goed
Nadere informatieOp weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon
Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn
Nadere informatieVoorwoord. Rome en de Romeinen
Voorwoord Rome en de Romeinen Dit verhaal speelt in Rome, ongeveer 2000 jaar geleden. Rome was toen een rijke stad, met prachtige gebouwen. Zoals paleizen voor de keizers, voor de Senaat en voor de grote
Nadere informatieBoek1. Les 1. Dit is het verhaal van Maria. Dit is het verhaal van de engel. Dit is het verhaal van Jezus.
Boek1. Les 1. Dit is het verhaal van Maria. Dit is het verhaal van de engel. Dit is het verhaal van Jezus. De engel zei: God zal jou een kind geven. God zal jou Zijn Kind geven. God zal jou Jezus geven.
Nadere informatieWelke opdracht gaf Jakob aan zijn zonen vanwege de hongersnood?
Jozefs broers bij de onderkoning. Welke opdracht gaf Jakob aan zijn zonen vanwege de hongersnood? Genesis 42:1-2 1 Toen Jakob zag dat er koren in Egypte was, zei Jakob tegen zijn zonen: Waarom kijken jullie
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Als Johannes vertelt over het laatste Pesachfeest van Jezus, het laatste Avondmaal, dan geeft hij een bijzondere invulling aan de betekenis van dit
Nadere informatieDE WIJZE KONING SALOMO
Bijbel voor Kinderen presenteert DE WIJZE KONING SALOMO Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd door: Bible
Nadere informatieI. Het ontbreekt mij aan niets? Psalm 23 is een geliefde psalm van David. Hij is kort en krachtig. De eerste vers begint sterk:
Groot Nieuws 6 sep 2015 Ds. Stephen Overduin Psalm 23 Mij ontbreekt niets 231 Een psalm van David. De HEER is mijn herder, het ontbreekt mij aan niets. 2 Hij laat mij rusten in groene weiden en voert mij
Nadere informatieKruistocht van gebed (22) Katholieke priesters handhaaf de Leer van de Kerk
Kruistocht van gebed (22) Katholieke priesters handhaaf de Leer van de Kerk Vrijdag 28 januari 2012 23.50u Mijn dochter, Ik geef de wereld dit kruistochtgebed (22) om gebeden te worden door de katholieke
Nadere informatieJezus vertelt, dat God onze Vader is
Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.
Nadere informatieSint, mag ik u iets vragen?
Herziene uitgave 2012 Sint, mag ik u iets vragen? met werkblad, puzzels en filmpjes groep 5/6 inhoud Inleiding 3 1. Waar komt Sinterklaas vandaan? 4 2. Waarom vieren we pakjesavond op 5 december? 3. Waarom
Nadere informatieverwerkingsopdrachten Willem-Alexander
verwerkingsopdrachten Willem-Alexander Van kind tot koning Vragen bij Stamboom van het Koninklijk huis (bladzijde 6 en 7) 1 Als je goed kijkt, zie een schild met het wapen van Nederland. Op het schild
Nadere informatieDe bruiloft van het Lam
Openbaring 1: 1-4 De bruiloft van het Lam 1.Openbaring van Jezus Christus, die God Hem gegeven heeft om Zijn dienstknechten te laten zien wat spoedig moet geschieden, en die Hij door Zijn engel gezonden
Nadere informatieEen meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij?
Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Wat een mooie luchtballonnen! Geel, oranje, groen en blauw. Kies maar uit Daan,
Nadere informatieTIMING DOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN ONDERWIJS- EN LEERACTIVITEITEN (STRATEGIE) MEDIA EN WERKVORMEN I.
Lesvoorbereiding TIMING DOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN ONDERWIJS- EN LEERACTIVITEITEN (STRATEGIE) MEDIA EN I. Inleiding Aanknopingsfase 9 min. Probleemstelling 1 min. De lln kunnen in eigen woorden vertellen
Nadere informatieMuis heeft tikkertje gespeeld met Draak. Het is al donker als ze naar huis wil. Muis moet nog een heel eind door het bos.
Muis heeft tikkertje gespeeld met Draak. Het is al donker als ze naar huis wil. Muis moet nog een heel eind door het bos. Ben je niet bang? vraagt Draak. Muis trekt haar zwaard. Ik heb een zwaard. Ik draag
Nadere informatieJezus, het licht van de wereld
Jezus, het licht van de wereld Het evangelie naar Johannes 8: 1-30 1 Overzicht 1. De overspelige vrouw 2. Jezus als het Licht der wereld 3. Twistgesprekken met de Farizeeën 2 De overspelige vrouw Bijbeltekst
Nadere informatie30. De koning wordt geboren 31. Blij met Jezus 32. Jezus, de koning die dient 33. Jezus sterft 34. Jezus leeft 35. Jezus en de Heilige Geest
Themaoverzicht Groep 1 1. In het begin 2. Noach 3. God belooft 4. Abraham 5. Isaak 6. Jakob en Esau 7. Jakob 8. Jozef 9. Dromen 10. Jozef de onderkoning 11. Mozes 12. Mozes naar de farao 13. God straft
Nadere informatieWaarom draagt Sinterklaas van die vreemde kleren? 6. Zijn de kleren van de Sint altijd rood? 6. Heeft de Sint maar één staf? 6
Waarom draagt Sinterklaas van die vreemde kleren? 6 Zijn de kleren van de Sint altijd rood? 6 Heeft de Sint maar één staf? 6 Hoeveel mijters heeft de Sint? 7 Gooit Sinterklaas zijn vieze kleren in de wasmand?
Nadere informatieOver het toneelstuk Gijsbrecht van Amstel
Voorwoord Gijsbrecht van Amstel leefde rond 1300. Hij was de belangrijkste man van de stad Amsterdam in die tijd. Gijsbrecht was geliefd bij de bevolking van Amsterdam, maar hij had ook veel vijanden.
Nadere informatie