Leerwerkboek. 2/3 u. Gerda Jacobs Hilde Driesen. Kevin Breyne Chris De Commer Elke Stasseyns Marloes Van Damme Ann Vandemaele

Transcriptie

1 Leerwerkboek 2/3 u Gerda Jacobs Hilde Driesen Kevin Breyne Chris De Commer Elke Stasseyns Marloes Van Damme Ann Vandemaele inclusief onlinelesmateriaal 6 a Sanoma company

2

3 Inhoud Netwerk TaalCentraal 6T (2/3 uur) Blz. Les Taalonderdeel Wat leer je? Wat oefen je? BLOK Goed geïnformeerd is veel geleerd? Zakelijk lezen Kernboodschap formuleren Metaforisch taalgebruik analyseren Intensief lezen Kritisch lezen Creatief schrijven Gedicht schrijven rond een metafoor Taalbeschouwing Spreekwoorden over taal en communicatie Woordenschat i.v.m. communicatie 24 2 De waarheid en niets dan de waarheid? Schrijfvaardigheid Relevante informatie uit een radio-interview halen Commentaartekst Kijken/luisteren Relevante informatie uit een media-onderzoek halen Onderzoekscompetenties Reflecteren over de rol van de media Creatief schrijven Een verzonnen interview uitschrijven Spreekvaardigheid Stand-upcomedy 30 3 GIP Onderzoekscompetenties Aspecten van het onderzoeksproces herhalen Schrijfvaardigheid Logboek 37 4 Stuur me maar een mail Zakelijk lezen Kritisch oordeel over als communicatiemiddel etiquette Schrijfvaardigheid Zakelijke klacht 44 5 Modaliteit Taalbeschouwing Definitie modaliteit Soorten modaliteit Modaliteit in enquêtes, brieven, mails Modaliteit in de pers Schrijfvaardigheid Zakelijke verontschuldiging 51 6 De egel verhaalanalyse Literair lezen Kortverhaal lezen en interpreteren Anticiperen op het verhaalverloop Literatuurstudie Herhaling verhaaltheorie: plot, tijd, ruimte, verhaalbegin en -einde, personages, vertelstandpunt, stijl 62 Woordenbad 1 Taalbeschouwing Woordenschat: betekenis toekennen, inoefenen en controleren + strategieën

4 66 Denotatie en connotatie van woorden herkennen Gegevens uit tabellen en grafieken correct interpreteren Taaltelefoon 1 Taalbeschouwing Spelling: klinkers en medeklinkers, werkwoorden 69 Vind ik leuk 1 Literatuurstudie Dramatiek: opvoeringsanalyse Kijken/luisteren Stand-upcomedy Aspecten van humor beoordelen BLOK 2 7 Heb ik gelijk of heb ik gelijk? Taalbeschouwing Feiten, meningen en veronderstellingen onderscheiden Argumentatieleer Zakelijk lezen Argumenten uit een tekst halen en benoemen 8 Omdat ik het zeg Kijken/luisteren Reflecteren over de rol van de sociale media Zakelijk lezen Argumenten uit teksten halen en benoemen Onderzoekscompetenties Argumenten beoordelen Spreekvaardigheid Debat voeren Debat beoordelen 9 Omdat ik het schrijf Kijken/luisteren Argumenten beoordelen Schrijfvaardigheid Betogende Argumentatiestructuur 10 Taal en taaltjes Taalbeschouwing Taalvariëteiten herkennen en in de juiste context plaatsen Registerfouten opsporen en verbeteren Spreekvaardigheid Het juiste taalregister hanteren 11 Tabellen en grafieken Zakelijk lezen Soorten tabellen en grafieken herkennen en benoemen Taalbeschouwing Woordenschat i.v.m. tabellen en grafieken Schrijfvaardigheid Grafiekbespreking Woordenbad 2 Taalbeschouwing Woordenschat: betekenis toekennen, inoefenen en controleren + strategieën Taaltelefoon 2 Taalbeschouwing Spelling: aaneenschrijven, werkwoorden Vind ik leuk 2 Kijken/luisteren Opvoeringsanalyse Stand-upcomedy Taalbeschouwing Taalregisters herkennen Spreekvaardigheid Conversatie met malapropismen en contaminaties

5 BLOK 3 12 GIP verslaggeving Zakelijk schrijven Woord vooraf Inleiding Besluit Stageverslag Bronvermelding 13 Stijloefeningen Taalbeschouwing Beknopte bijzin Samentrekking Congruentie Opsomming Verbindingswoorden 14 Fictie Literair lezen Column Woordenbad 3 Taalbeschouwing Woordenschat: betekenis toekennen, inoefenen en controleren + strategieën Taaltelefoon 3 Taalbeschouwing Spelling: tussenletters, werkwoorden Vind ik leuk 3 BLOK 4 15 Solliciteren: ken jezelf Kijken Cartoons interpreteren Onderzoekscompetenties Kritisch zelfonderzoek Taalbeschouwing Woordenschat i.v.m. karaktereigenschappen Zakelijk lezen Boekrecensie: evaluatiestructuur Onderzoeksstructuur Zakelijk schrijven Zelfonderzoek: evaluatiestructuur 16 Solliciteren: personeelsadvertenties Zakelijk lezen Analyse van personeelsadvertenties: - functieomschrijving - profiel van de sollicitant - aanbod van het bedrijf - sollicitatieprocedure Kritisch lezen Taalbeschouwing Woordenschat: Engelse versus Nederlandse functienamen

6 Woordenbad 4 Taalbeschouwing Woordenschat: betekenis toekennen, inoefenen en controleren + strategieën Taaltelefoon 4 Taalbeschouwing Spelling: hoofdletters, werkwoorden Vind ik leuk 4 Kijken/luisteren Stand-upcomedy Aspecten van humor BLOK 5 19 Vergaderen Kijken/luisteren Fragment uit Het eiland: vergadering beoordelen Spreekvaardigheid Vergadertechnieken Soorten vergaderingen Rollen in een vergadering Evaluatie van een vergadering Zakelijk lezen Vergadertips Schrijfvaardigheid Vergaderverslag (zelf)evaluatie 20 Verder studeren 17 Solliciteren: van schrijven tot praten 18 Fictie Poëzie Zakelijk schrijven Sollicitatiebrief Curriculum vitae Sollicitatieformulier Kijken/luisteren Sollicitatiegesprekken analyseren Spreekvaardigheid Sollicitatiegesprek 21 Een eigen auto Zakelijk lezen Folder: zoekend lezen Statistieken en tabellen interpreteren Facturen analyseren Kijken en luisteren Instructies opvolgen Argumenten analyseren Spreken Instructies geven Een ongeval beschrijven Taalbeschouwing Woordenschat i.v.m. autotechniek Schrijfvaardigheid Aanrijdingsformulier 22 Een eigen stek

7 23 Filmanalyse Woordenbad 5 Taalbeschouwing Woordenschat: betekenis toekennen, inoefenen en controleren + strategieën Taaltelefoon 5 Taalbeschouwing Spelling: homoniemen, werkwoorden Vind ik leuk 5 Kommil Foo COMPENDIUM 1 Citeren en bronvermelding 2 Tekststructuren 3 Verhaalaspecten 4 Aspecten van humor 5 Spellinggids

8

9 LES 1 Goed geïnformeerd is veel geleerd? 1 Infobesitas 2 Informatiedragers Opdracht Infobesitas Lees de volgende artikels en beantwoord daarna de vragen. INFOBESITAS De Nederlandse internetpionier Jim Stolze zegt dat te veel informatie ongelukkig maakt. Hij heeft er zelfs een naam voor gevonden: infobesitas. De toevloed van informatie is namelijk sinds de komst van het internet enorm toegenomen en overal ter wereld bereikbaar, bijvoorbeeld via gsm en . Stolze vraagt zich echter af of dat wel goed is voor het welzijn van de mens. De voormalige hoofdredacteur van Startpagina.nl, en zodoende een van de pioniers van het internet in Nederland, denkt dat het internet niet goed is voor het welzijn van de mens en wil de bevolking waarschuwen voor de gevaren van te veel informatie ofwel infobesitas, wat neerkomt op een ziekelijke overdaad aan informatie. Mensen checken hun als ze s ochtends opstaan, zegt Stolze. En dat nog voor ze hun tanden poetsen of koffie drinken. Ook kijken ze vaak op hun mobiele telefoon tijdens een gesprek. Als er ergens geen bereik is, worden ze onrustig. Het bevredigen van die informatiehonger wordt uiteindelijk een obsessie. Stolze beweert dat infobesitas voor iedereen een reëel gevaar vormt. Hij waarschuwt voor information overload. Mensen voelen stress als ze te veel informatie te verwerken krijgen, meent hij. Naar: MULTITASKER PIJNIGT ZIJN HERSENS De bedrading van het brein verandert door voortdurende blootstelling aan de informatiestromen. Toen een van de belangrijkste berichten van zijn leven enkele jaren geleden in zijn inbox belandde, zag Kord Campbell het bericht over het hoofd. Niet voor een dag of twee, maar twaalf dagen lang. Uiteindelijk merkte hij het op, toen hij door oude mails zat te bladeren. Strekking: een groot concern wilde zijn jong internet bedrijfje kopen. Ik stond op van mijn bureau en kon alleen maar uit brengen: mijn God, mijn God, zegt Campbell. Het is vrij lastig om zo n over het hoofd te zien, maar mij is het gelukt. De was hem ontgaan doordat Campbell stond bloot gesteld aan een elektronische tsunami van berichten: hij gebruikte twee beeld - schermen waarop s en chat berich ten verschenen, en ook webpagina s en de code van het computerprogramma waaraan hij werkte. Het lukte hem om de deal van 1,3 miljoen dollar alsnog af te ronden, maar Kord Campbell blijft worstelen met de gevolgen van de stortvloed van data die hij dagelijks over zich uitgestort krijgt. Hij vergeet eetafspraken en heeft moeite om aandacht te besteden aan zijn familie. Zijn vrouw Brenda klaagt: Het lijkt wel of hij niet meer in het nu kan leven. Woordverklaring multitasken = het uitvoeren van meerdere handelingen of processen tegelijkertijd. Oorspronkelijke betekenis: door de computer meerdere opdrachten tegelijk laten verrichten. strekking = kerninhoud tsunami = (letterlijk) vloedgolf ontstaan bij aardbeving in zee irrelevant = onbelangrijk neuroloog = zenuwarts Hoewel veel mensen zeggen dat multitasking hen product iever maakt, bewijst onderzoek het tegendeel. Weten schap pers zeggen dat intensieve multitaskers moeite hebben ir re lev ante informatie uit te sluiten. Bovendien ervaren ze meer stress. We vragen ons brein dingen te doen waar het niet per se voor uitgerust is. En we weten dat dat gevolgen heeft, zegt Adam Gazzaley, een neuroloog aan de universiteit van Californië. Naar: Matt Richtel, Volkskrant Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd? 9

10 1 Wat is de kernboodschap van deze korte artikels? 2 Ben jij het eens met de stelling dat overinformatie ook tot gezondheidsproblemen kan leiden? Motiveer je antwoord met voorbeelden uit je eigen ervaring. 3 De auteurs van deze artikels verwoorden de kernboodschap niet rechtstreeks, maar kiezen voor beeldend taalgebruik. - Welk beeld gebruikt de auteur in tekst 1? - Aan welk bekender woord doet dat beeld je denken? - Naar analogie met obesitas gebruikt de Nederlandse internetpionier Jim Stolze dus de term infobesitas. Wat bedoelt hij daarmee? - Heeft die benaming een positieve of een negatieve gevoelswaarde? - Welk beeld gebruikt de auteur in tekst 2? - Wat is de oorspronkelijke betekenis van dat woord? - Heeft die benaming een positieve of een negatieve gevoelswaarde? - Hoe noemen we de stijlfiguur die in beide teksten gebruikt wordt? 10 Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd? Woordverklaring naar analogie met = op basis van overeenkomsten pionier = voortrekker, iemand die nieuwe mogelijkheden onderzoekt gevoelswaarde = emotie die je ergens aan koppelt

11 - In tekst 2 gebruikt de auteur nog twee andere metaforen. Welke zijn dat? 4 Welk beeld zou je zelf gebruiken om het overaanbod van informatie te verwoorden? Motiveer ook je keuze. Vorig schooljaar leerde je dat metaforen vooral thuishoren in literaire teksten, en dan vooral in gedichten. Zou jij over een banaal onderwerp als informatie een gedicht kunnen schrijven? Vertrek vanuit het beeld dat je net gekozen hebt. Misschien kunnen deze voorbeelden je inspireren. Mensenzee Beeldenberg Woordenwolk Klankenkoor Zoveel talen, zoveel kleuren, zoveel leven! Ik kan niet mee. (GJ) Ik kijk niet op een lettertje meer. Eerder op een lettertje minder. Ik ben zuinig met letters, gierig haast. En toch, toch hoop ik dat ik u niet te kort doe. Uit: Geert De Kockere, Het is hier goddelijk! Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd? 11

12 5 Taal is altijd het belangrijkste middel geweest om informatie te verspreiden. Daarom bestaan er veel spreekwoorden die met taal en communicatie te maken hebben. Ken je de volgende voorbeelden? Wat zouden ze betekenen? 1 Als de koekoek zwijgt, hoort men de leeuwerik. a Als je geen slechte dingen zegt, krijg je ook geen ruzie. 2 De prins gesproken hebben b Pas als de dwaze zijn zeg heeft gedaan, komt de verstandige aan het woord. 3 Het woord gaat verder dan de man. c Iets suggereren 4 Holle vaten klinken het hardst. d Voorzichtig formuleren 5 Iemand de mond snoeren e Domme mensen voeren vaak het hoogste woord. 6 Iets met een half woord zeggen f Helemaal niets zeggen 7 In alle talen zwijgen g Niets van zich laten horen 8 Met zwijgen kruist men de duivel. h Een slechte naam raakt bekend bij iedereen, zelfs bij mensen die de man nog niet kennen. 9 Taal noch teken geven i Dronken zijn 10 Van horen zeggen liegt men het meest. j Je staat aan de kant van de persoon die voor je zorgt. 11 Wiens brood men eet, diens woord men spreekt. k Iemand het zwijgen opleggen 12 Zijn woorden op een goudschaaltje wegen l Verhalen die van mond tot mond gaan, veranderen en worden uiteindelijk leugens en onwaarheden Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?

13 Opdracht 2 In 2011 overleed Steve Jobs, medeoprichter en topman van Apple Inc. Hij werd beschouwd als het boegbeeld van de moderne elektronische media en zijn dood bleef dus niet onbesproken. Lees over hem de volgende twee teksten en beantwoord de bijbehorende vragen. Nummer: 2 Informatiedragers Tekst Wie herinnert zich de Canadese communicatie wetenschapper Marshall McLuhan nog? Hij overleed in 1980 en publiceerde zijn belangrijkste werk in de jaren zestig van de vorige eeuw. Zoals dat vaker gaat met ooit invloedrijke denkers, is McLuhans werk ondertussen gereduceerd tot enkele slogans: the medium is the message en de wereld wordt een global village. De dood van Steve Jobs is een prima gelegenheid om McLuhan te herlezen. Uit de reacties op Jobs overlijden komt de grote eens gezindheid naar voren dat hij de wereld veranderde. De Macintosh, de Next-computer, de imac, de ipod, de iphone en de ipad: ze maken McLuhans visionaire mondiale dorp steeds realistischer. In 1967 schreef McLuhan het volgende: Op merkwaardige wijze is de mens van jager-verzamelaar getransformeerd tot informatie-verzamelaar. In die rol is de elektronische mens evengoed een nomade als zijn prehistorische voorloper. McLuhans bedenking is juist. Steve Jobs is een van de mensen die het mogelijk maakten dat we overal en op elk moment toegang hebben tot een virtueel oneindige hoeveelheid informatie. Dat is zijn betekenis, zijn grote historische rol. Jobs stelde zich geen vragen bij de informatie op zich. Het ging hem niet om de kwaliteit van de informatie, maar om de kwaliteit van de dragers, verwerkers en zenders ervan: steeds sneller, compacter, eenvoudiger, meer gebruiksvriendelijk, en met een esthetische flair. Het visionaire van Jobs was veeleer Naam: 5 De inzichten van Steve Jobs waren visionair, maar ook na hem is er nog ruim marge voor vernieuwing, schrijft Johan Braeckman, hoogleraar filosofie aan de Universiteit Gent psychologisch dan technisch: hij begreep dat hij van mensen informatiejunks kon maken. We hebben aan Jobs geen revolutionaire theoretische kennis te danken. De basisinzichten waarop hij zich baseerde waren er al. Sommige ervan, zoals de ontwikkeling van de formele logica, gaan terug tot de Griekse filosoof Aristoteles en de negentiende-eeuwse logicus George Boole. Andere aspecten danken we aan zeventiende-eeuwse genieën zoals Blaise Pascal, die een rekenmachine uitvond, en aan Gottfried Wilhelm Leibniz, die inzag dat we een code kunnen ontwikkelen die universele communicatie mogelijk maakt. Charles Babbage ontwierp al in de negentiende eeuw een computer die in principe kon werken. John von Neumann en Alan Turing werkten in de twintigste eeuw de wiskundige details ervan uit, en Claude Shannon en Norbert Wiener zorgden voor wetenschappelijke exactheid in de studie van informatie. Zonder dat alles geen computers, en dus ook geen Steve Jobs. Het is intrigerend dat enkele korte artikelen, in het bijzonder van Shannon, von Neumann Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd? Datum: 1 Klas: De opvolger van Steve Jobs is een neurochirurg 13

14 en Turing, vrijwel onbegrijpelijk voor leken, aan de grondslag liggen van de hele computerrevolutie. Dat doet geen afbreuk aan de rol van Steve Jobs in dit verhaal, maar het laat toe om hem in een breder perspectief te plaatsen. Jobs hielp mee om van de informatiestroom een zondvloed te maken. Aan het begin van die stroom ligt de bron: het menselijk vermogen om woorden, zinnen en hele verhalen te scheppen en die over te brengen naar andere mensen. Enkele anonieme voorlopers van Steve Jobs begrepen al duizenden jaren geleden dat we natuurlijke taal in symbolen kunnen omzetten, waaruit het schrift zich ontwikkelde. Alles vloeit daaruit voort. Het is een invalshoek om de menselijke geschiedenis te begrijpen: de verbetering en verfijning van methodes om informatie vast te leggen, te kopiëren, te vermenigvuldigen en over te brengen. In die zin is het niet meer dan logisch dat Jobs in de jaren zeventig zijn mosterd haalde bij Xerox, een bedrijf dat gespecialiseerd was in het maken van kopieën. Opnieuw, Jobs vernuft zat in het psychologische: hij zag in een flits dat Xerox de middelen had om mensen massaal te bekeren tot de computer. Mooi is ook dat Jobs, nadat hij zijn studies opgaf, nutteloze lessen in kalligrafie volgde, die jaren later van pas kwamen. Van de ontwikkeling van het schoonschrift naar de graphics van Apple en Pixar, het is maar een kleine stap. Uit: Johan Braeckman, De Morgen Bijlage Gutenberg In de middeleeuwen moest men naar kloosters en universiteiten reizen om boeken te lezen, die soms letterlijk waren vastgeketend. De drukpers, ontwikkeld in de vijftiende eeuw, betekende een dijkbreuk. De letterdruktechniek, aanwezig rond 1450, maakte een snelle productie van boeken mogelijk. Overal in Europa ontstonden drukkerijen. Aan het eind van de vijftiende eeuw hadden meer dan duizend drukkers al tussen acht en tien miljoen exemplaren gedrukt van meer dan veertigduizend boeken. De historicus Thomas Carlyle schreef in 1836: Hij die voor het eerst het werk van kopiisten bekortte door middel van losse drukletters, ontbond huurlegers en dankte de meeste koningen en senaten af en schiep een geheel nieuwe democratische wereld. Johannes Gutenberg of Steve Jobs: wie is het meest invloedrijk? Het is nog te vroeg om te antwoorden, en overigens, waarom zouden we kiezen? Beiden hielpen ze om van een beekje een stroom te maken, en van een stroom een vloed, die de wereld overspoelt. Wat is de volgende stap, en wie zal hem zetten? Ik zie maar één mogelijkheid. Net zoals de kleitabletten, papyrusrollen en boeken is de computer nog steeds een externe drager van informatie, ook al bevindt hij zich in mijn eigen huis en vlak voor mijn neus. De ultieme grens moeten we nog doorbreken: informatie rechtstreeks intern binnenbrengen. De opvolger van Steve Jobs is een neurochirurg die weet hoe hij chips in mijn brein kan integreren. Hieronder vind je een korte toelichting bij de namen van de wetenschappers en hun verwezenlijkingen waarvan sprake is in tekst 1. Aristoteles: (Grieks: Aριστοτέλης, Aristotélēs) (Stageira, 384 v.chr. - Chalkis, 322 v.chr.) was een Grieks filosoof en wordt met Socrates en Plato beschouwd als een van de invloedrijkste klassieke filosofen in de westerse traditie. Aristoteles hanteerde een analytische, inductieve manier van denken: het destilleren van een algemeen geldende waarheid uit het doen en laten van het individu en de waarneembare werkelijkheid. Hij zocht naar algemeen geldende principes, gebaseerd op ware en waarneembare feiten of aannames, die hij vervolgens toetste aan afzonderlijke gevallen. George Boole: (Lincoln, 2 november Ballintemple, 8 december 1864) was een Brits wiskundige en logicus. Vanaf 1849 was hij hoogleraar in de wiskunde in de Ierse stad Cork. Als uitvinder van de booleaanse logica, de basis van de moderne digitale computerlogica, wordt Boole achteraf beschouwd als een van de grondleggers van de computerwetenschap. Zijn zogenaamde booleaanse algebra s, een vorm van symbolische logica, worden op diverse plaatsen in de wiskunde gebruikt en vinden 14 Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?

15 toepassing bij het ontwerpen van computerschakelingen. De booleaanse operatoren, en / and, niet / not, of / or, waar onder andere zoekmachines gebruik van maken voor het specificeren van zoekopdrachten, zijn naar George Boole genoemd. Blaise Pascale: (Clermont-Ferrand, 19 juni 1623 Parijs, 19 augustus 1662) was een buitengewoon begaafd Frans wis- en natuurkundige, christelijk filosoof, theoloog en apologeet. Hij bouwde een van de eerste mechanische rekenmachines (optelling en aftrekking) (1642), de pascaline. Uit Pascals uitvinding van die eerste mechanische rekenmachine bleek zijn vermogen om nieuwe oplossingen te bedenken voor oude problemen. Hij begon erover na te denken vanwege het vele rekenwerk dat zijn vader beroepsmatig moest doen en ontdekte dat het meest energieverslindend bij de eindeloze optel- en aftreksommen het overdrachtsgetal is. Blaise ontwikkelde een houten kistje, waarin eerst zes en later acht tandradertjes naast elkaar geconstrueerd waren, die als in een horloge in elkaar grepen. Elke Franse muntsoort had zijn eigen tandwieltje en deed, wanneer het werd rondgedraaid, de wieltjes ernaast al naargelang de waarde ten opzichte van elkaar verspringen: het effect van de overdracht. Die vinding wordt vaak als de voorloper van de computer beschouwd en was voor die tijd revolutionair. Maar hoewel de uitvinding tijd- en energiewinst voor de gebruiker betekende, waren de fabricagekosten hoog. Uiteindelijk verkochten ze er vijftig. WiIlhelm Leibniz: (Leipzig, 1 juli 1646 Hannover, 14 november 1716) was een veelzijdig Duits wiskundige, filosoof, logicus, natuurkundige, historicus, rechtsgeleerde en diplomaat en wordt beschouwd als een van de grootste denkers van de 17e eeuw. Hij ontwikkelde min of meer gelijktijdig met (maar onafhankelijk van) Isaac Newton een tak van de wiskunde die bekendstaat als de analyse (differentiaal- en integraalrekening). Leibniz ontwikkelde ook het binaire getalstelsel met de cijfers 0 en 1, dat voor de moderne informatietechnologie van fundamentele betekenis is. Charles Babbage: (26 december oktober 1871) was een Brits wiskundige, filosoof, uitvinder en werktuigbouwkundige die bekend werd als de ontwerper van de eerste geautomatiseerde, programmeerbare, mechanische rekenmachine, de voorloper van de elektronische computer. John von Neumann: Hongaars: Neumann János (Boedapest, 28 december 1903 Washington D.C., 8 februari 1957) was een Hongaars-Amerikaans wiskundige, die behalve op vele deelgebieden van de wiskunde, ook in de natuurkunde, computerwetenschappen, informatica en economie zeer belangrijke bijdragen leverde. Hij was onder andere actief in de verzamelingenleer, de functionaalanalyse, de kwantummechanica, de operatorentheorie, de ergodische theorie, de continue meetkunde, economie en speltheorie, informatica, numerieke analyse, hydrodynamica (van explosies) en statistiek. Alan Turing: (Londen, 23 juni 1912 Wilmslow, 7 juni 1954) was een Brits wiskundige en informaticus avant la lettre. Alan Turing heeft tijdens zijn leven veel belangrijk werk verricht. Het belangrijkst zijn zonder twijfel zijn theoretische vorderingen op het gebied van de berekenbaarheid geweest, en de Turingmachine, een mechanisch model van berekening en berekenbaarheid en daarmee een model voor een computer. Het bekendst bij het grote publiek is de Turingtest, en zijn betrokkenheid bij het kraken van de Enigmacode (waardoor de Britten tijdens de Tweede Wereldoorlog op de hoogte zijn geweest van de locaties van de onderzeeërs van de Duitsers). Claude Shannon: (Petoskey, Michigan, 30 april 1916 Medford, Massachusetts, 24 februari 2001) was een Amerikaans wiskundige en elektrotechnicus en wordt de vader van de informatietheorie genoemd. Shannon werd geboren in Petoskey als zoon van de zakenman Claude Sr. ( ) en Mabel Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd? 15

16 Wolf Shannon ( ), dochter van Duitse immigranten. Hij was een ver familielid van Thomas Edison. In zijn jeugd werkte hij als boodschapper voor Western Union. Hij begon aan de studies elektronica en wiskunde aan de universiteit van Michigan in 1932, en behaalde zijn bachelorsgraad in Hij studeerde daarna aan het MIT, waar hij werkte aan de differential analyser van Vannevar Bush, een analoge computer. Door dat werk zag hij in dat de booleaanse algebra heel goed kon worden toegepast op de schakelingen die daarvoor nodig waren en zijn doctoraalscriptie uit 1937 aan het MIT, A Symbolic Analysis of Relay and Switching Circuits, legde de basis voor de wetenschap van het ontwerpen van digitale schakelingen. Norbert Wiener: (Columbia, Missouri, 26 november Stockholm, 18 maart 1964) was een Joods-Amerikaans wiskundige die bekend is geworden als grondlegger van de cybernetica. Wiener was verder een expert in stochastische processen en ruis, en heeft belangrijke bijdragen geleverd op het gebied van elektrotechniek, telecommunicatie en meet- en regeltechniek. Uit: Woordenschat 1 Leid de betekenis van de volgende woorden af uit de context van de tekst. Wellicht kan je kennis van het Frans en/of het Engels je daarbij helpen. - Visionair (r. 1): - Reduceren (r. 10): - Transformeren (r. 20): - Een nomade (r. 22): - Virtueel (r. 26): - Esthetisch (r. 33): - Flair (r. 33): - Intrigerend (r. 52): - Een leek (r. 54): - Vernuft (r. 74): - Ultiem (r. 106): - Integreren (r. 109): 2 Leg de volgende vaktermen grondig uit. Gebruik daarvoor ook de toelichting op blz Communicatiewetenschapper (r. 5): - Formele logica (r. 38): 16 Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?

17 - Kalligrafie (r. 78): - Graphics (r. 79): - Neurochirurg (r. 108): Analyse tekst 1 1 Wie was Marshall McLuhan? 2 Wat bedoelde Marshall McLuhan met the medium is the message en global village? 3 Hoe heeft Steve Jobs meegewerkt aan de global village? Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd? 17

18 4 Leg uit: Het ging hem (Steve Jobs) niet om de kwaliteit van de informatie, maar om de kwaliteit van de dragers, verwerkers en zenders ervan (r ). 5 Alles vloeit daaruit voort. (r. 66) Waarnaar verwijzen de vetgedrukte woorden? 6 Waarom werden boeken in de middeleeuwen soms letterlijk vastgeketend, denk je? 7 a Welke metafoor wordt in de hele tekst gebruikt om informatieoverdracht uit te beelden? b Citeer drie zinnen uit de tekst waarin deze metafoor gebruikt wordt. 8 Wat is volgens de auteur de ultieme grens voor informatieoverdracht? 9 Welke redenering bouwt hij op om tot die conclusie te komen? 10 Kun je in maximaal vier zinnen uitleggen welke rol Steve Jobs volgens Johan Braeckman gespeeld heeft voor de informatieverwerving? 18 Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?

19 Tekst 2 EVEN SITUEREN Big Brother In zijn in 1948 geschreven roman 1984 schetst George Orwell een onmenselijke, dictatoriale eenpartijstaat die in alle opzichten volledig beheerst wordt door de Partij. De alom aanwezige leider van de Partij en het land wordt Big Brother genoemd. Iedere bewoner van het land wordt continu in de gaten gehouden via camera s die zelfs in de huizen zijn geïnstalleerd. Dat gebeurt onder de slogan Big Brother is watching you ( Grote Broer houdt je in de gaten ). Via de link op kun je een commercial bekijken die je meteen in de sfeer van deze roman brengt, de dictatuur die Apple beweerde te bestrijden In Manila schrijft een man een boodschap op een bord in een eerbetuiging aan Steve Jobs. Foto Reuters / Romeo Ranoco Jobs werd zelf de Big Brother die hij bestreed In het dwingen van klanten overtreft Apple concurrent Microsoft, vindt journalist en schrijver Jan Kuitenbrouwer. Steve Jobs werd de Big Brother die hij zei te bestrijden. Mijn eerste computer was een Apple, de Apple III heette hij. Ik kocht hem in Het eerste Nederlandstalige boek over de personal computer werd erop geschreven. Met een onderbreking van enkele jaren ben ik sindsdien een Apple-gebruiker gebleven. In oktober 2011 overleed een van de twee oprichters van Apple, Steve Jobs. Jobs wordt geëerd en herdacht als ziener, als innovator, als een tweede Edison, maar niet voor wat hij bij uitstek was: een verkoper. Jobs grootste talent, zijn Midas touch, was marketing. De pc, de muis, desktopiconen, de mp3-speler, de touchscreentelefoon, de tabletcomputer: ze werden allemaal door anderen bedacht en ontwikkeld, maar Jobs zag de markt waarop ze verkocht konden worden. Die analyse is niet bedoeld om afbreuk te doen aan Jobs genie zijn grootsheid spreekt uit wat hij tot stand gebracht heeft, en iedereen die weleens heeft rondgelopen op Infinite Loop 1 in Cupertino, Californië, kan daar alleen maar een diep ontzag voor opbrengen. Maar het aanwijzen van Jobs ware talent is van belang om te beseffen wat hij heeft gecreëerd, wat elke marketeer creëert: een lucratieve mythe. Met z n slogan Think different, een regenbooglogo en Jobs informele klederdracht kennen we Apple als erflater van de Californische hippiecultuur: kleurrijk, alternatief, individualistisch, tegendraads. Apple was anders. Het beste werd die mindset uitgedrukt in de fameuze, op Orwells 1984 en Fritz Langs Metropolis geïnspireerde reclamecampagne waarmee de Macintosh gelanceerd werd: als een verlossing uit de tirannie van Big Brother, die mensen reduceert tot naamloze systeemslaven. Woordverklaring Edison = Amerikaans uitvinder uit de 19e eeuw. Zijn bekendste uitvindingen zijn de gloeilamp en de fonograaf. midas touch = (uit de Griekse mythologie) alles wat koning Midas aanraakte veranderde in goud. erflater = persoon die een erfenis nalaat mindset = denkwijze reduceren = beperken Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd? 19

20 En dat terwijl Apple ook op dat moment nog alles op alles zette om de zakelijke pc-markt te veroveren. Met die III van mij, en met de Lisa, maar ze waren kansloos tegen de verpletterende tandem van IBM/Microsoft. IBM met een ontzagwekkend netwerk voor sales en service in corporate Amerika, Microsoft met precies de juiste, veelzijdige, degelijke, praktische (en saaie) software. Hooguit vijf jaar na de introductie van de IBM-pc waren de kaarten geschud. Gelukkig groeide de markt nog even door ook academici, de media en de kunstwereld gingen computers gebruiken, en daarvoor werd Apple de preferred supplier, evenals voor de top van de thuismarkt. Apple bleef zo hardnekkig en vergeefs achter de businessmarkt aanjagen dat de nichegebruikers begin jaren negentig begonnen af te haken en het bedrijf er bijna aan onderdoor ging. Pas toen de pc-markt de schaal had bereikt waarop ook nichespelers een boterham kunnen verdienen, werd dat streven definitief opgegeven. Vervolgens kwam de imac, en voor de derde keer was het een typische thuiscomputer die Apples bestaansrecht bevestigde. En zoals een goede verkoper dat doet, modelleerde Jobs zijn verhaal naar de omstandigheden: Ik zei het toch, wij zijn anders. De antikartelprocessen die Microsoft rond die tijd aan zijn broek kreeg, bevestigden het: zoveel macht, dat was gevaarlijk. Goed dat Apple er was. En terwijl Bill Gates geschrokken zijn boeken en deuren opende, het grootste liefdadigheidsfonds uit de geschiedenis oprichtte en transparantie in Redmond, Washington het nieuwe zoemwoord werd, gingen in Cupertino, Californië de luiken juist dicht. Apple is geobsedeerd door geheimhouding, stelde The New York Times vast. Een spreekverbod met de pers is standaard voor al het personeel, medewerkers die met gevoelige informatie omgaan worden rond de klok vastgelegd op CCTV, leveranciers van buiten krijgen bij het geringste vermoeden van indiscretie hun congé. Broncode wordt alleen vrijgegeven als het echt niet anders kan en developers worden juridisch zwaarder gekneveld dan waar ook in de industrie. Dat Apple zowel hardware als software verkoopt, werd lange tijd als een zwakte gezien: je moet kiezen. Maar het biedt ook een mogelijkheid die de anderen niet hebben. Vendor lockin heet het in marketingtermen: alleen Nespresso verkoopt Nespressocapsules voor in een Nespressoapparaat. Dat is wat Apple de afgelopen twintig jaar gedaan heeft: de klant opsluiten. Muziek van itunes werkte jarenlang alleen op een Mac of een ipod, het verwijderen van de DRMblokkade (digital rights management) moest via de rechter worden afgedwongen. DRM-vrije muziek was bij itunes aanvankelijk duurder dan afgeschermde en ook vandaag nog rekent itunes een bedrag aan voor het deblokkeren van eerder aangeschafte muziek, terwijl die blokkade dus onwettig was. Toen kwamen de iphone en de ipad: die applicatiesoftware is uitsluitend verkrijgbaar via Apples AppStore, iets anders installeren is technisch onmogelijk. Als Hilton vijf procent van elke zakentransactie die op hun hotelkamers wordt afgesloten in rekening zou brengen, zou je vreemd opkijken, maar dat is wat Apple met krantenuitgevers doet: wie op een idevice deze krant wil lezen betaalt én de krantenuitgever én Apple. Elke app moet door Apple worden goedgekeurd voor hij de Store in mag. Informatie die Apple, om wat voor reden dan ook, niet bevalt, wordt afgekeurd. Seks en politiek: taboe. 20 Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd? Woordverklaring preferred supplier = bevoorrechte leverancier vergeefs = zonder resultaat nichegebruikers = een kleine gespecialiseerde doelgroep kartel = overeenkomst van ondernemers om de concurrentie te verkleinen CCTV = closed circuit television, interne televisiebewaking zijn congé krijgen = ontslagen worden developer = programmaontwikkelaar knevelen = vastbinden