Dynamisch Beekdal de Hasselt Ontwerp Projectplan Dynamisch Beekdal, fase 6a

Transcriptie

1 Dynamisch Beekdal de Hasselt Ontwerp Projectplan Dynamisch Beekdal, fase 6a Vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van Waterschap Aa en Maas 27 augustus

2 Inhoud Samenvatting Inleiding Aanleiding Leeswijzer Doelstelling Samenwerking met de streek: Het MGA-proces en de klankbordgroep Omgeving en projecten (inclusief doelstellingen en opgaven)... 8 Eigendomssituatie Huidige situatie Algemeen beeld van de huidige situatie Ecologie Hydrologie Kades en waterkeringen Grondgebruik en bodemopbouw Beheer en onderhoud Geschiedenis van landschap en cultuurhistorie Recreatie Legger Toekomstige situatie Algemeen beeld van de toekomstige situatie Ecologie Hydrologie Kades en waterkeringen Grondgebruik Beheer en onderhoud Onderhoud Recreatie Legger Effecten van het plan

3 4.1 Doelrealisatie (positieve effecten) Uitstralingseffecten (negatieve effecten) Compensatie uitstralingseffecten Grondbalans Aandachtspunten tijdens uitvoering Wijze van uitvoeren (hoofdlijnen) Aandachtspunten uit wettelijke verplichtingen Aandachtspunten ter voorkoming / vermindering van overlast Verantwoording Verantwoording op basis van wet- en regelgeving Verantwoording op basis van beleid (waterschapsbeleid en overig beleid) Waterschapsbeleid Europees beleid Nationaal beleid Provinciaal beleid Gemeentelijk beleid Benodigde vergunningen en meldingen Monitoringsplan Rechtsbescherming Bijlagen Bijlage 1: Beheer en onderhoudsplan Bijlage 2: Inhoudelijke informatie waterkeringen Bijlage 3: Tabel monitoringsplan Bijlage 4: Kaartmateriaal

4 Samenvatting Het Dynamisch Beekdal is het gedeelte van de Aa tussen Heeswijk-Dinther en s-hertogenbosch. Het beekdal wordt door waterschap Aa en Maas in fases opnieuw ingericht. Het meest benedenstroomse deelgebied tussen de Beusingsedijk en de nieuwe Zuid Willemsvaart is het plangebied voor dit ontwerp projectplan. Dit gebied heeft de streeknaam de Hasselt. Het projectplan ontleent hier dan ook haar naam aan. In de huidige situatie bestaat het plangebied voornamelijk uit agrarisch gebied met als grondgebruik grasland en maïsteelt. Het gebied wordt door middel van kades en bemalen watergangen beschermd tegen periodieke hoge waterstanden op de Aa. Het doel van dit projectplan is door middel van te treffen maatregelen ruimte te creëren voor 15 ha ( m 3 ) waterberging, 0,9 km beekherstel en ecologische verbindingszone tussen bestaande natuurgebieden, 1 vispassage benedenstrooms de nieuwe sifon onder de Zuid Willemsvaart in combinatie met 3 ha natuurcompensatie voor de aanleg van de A2. Met het realiseren van een meanderende beek wordt de huidige Aa afgetakt en vormt daarmee de bron voor de Rosmalense Aa die via het Kanaalpark in noordelijke richting naar de Maas stroomt. In het ontwerpproces is door het waterschap gezamenlijk met de belangrijkste stakeholders (Landgoed de Wamberg) en de betrokken overheden (gemeenten Sint-Michielsgestel en s- Hertogenbosch, provincie Noord-Brabant en Rijkswaterstaat) invulling gegeven aan de gezamenlijk gestelde doelen. In de directe omgeving van het plangebied vinden diverse ontwikkelingen plaats. Deze zijn in samenhang met elkaar bekeken en op elkaar afgestemd. Het betreft de omlegging van de Zuid-Willemsvaart, de ontwikkeling van het kanaalpark en de Rosmalense Aa, de ontwikkeling van bedrijventerrein De Brand II met in de directe omgeving de toekomstige windturbines en de verbreding van de provinciale weg N279. In het plan is rekening gehouden met bestaande en nieuw te realiseren natuurwaarden. Daarvoor wordt aan de noord en oostgrens van het plangebied een beschutte corridor gecreëerd zodat de das via het plangebied bestaande foerageergebieden kan bereiken. Ten aanzien van archeologische en cultuurhistorische waarden wordt in het uiterste noorden en oosten van het deelgebied rekening gehouden met een zone waar mogelijk sporen van de circumvallatielinie van het beleg van s- Hertogenbosch uit 1629 in de ondergrond aanwezig zijn. Indien hier bodemingrepen gaan plaatsvinden dan zal hier een archeologisch vervolgonderzoek uitgevoerd worden. Wat betreft hydrologische effecten en toekomstige mogelijkheden voor grondgebruik wordt door middel van de aanleg van bemalen kwelsloten en plaatselijk grondwater gestuurd peilbeheer het gewenste grondgebruik mogelijk gemaakt. Voor zowel de gestelde natuurdoelen als hydrologische effecten is aangegeven in het monitoringplan hoe de ontwikkelingen in het plangebied verlopen. Als dit ontwerp-projectplan is vastgesteld, wordt het bekend gemaakt. Het plan ligt gedurende zes weken ter inzage. Voordat het waterschap een definitieve beslissing neemt, kunnen belanghebbenden en ingezetenen gedurende deze periode hun zienswijze op dit ontwerpprojectplan kenbaar maken. Vervolgens zal een definitief projectplan worden opgesteld door het Algemeen Bestuur van het waterschap. Ook dit besluit wordt dit bekend gemaakt. Het plan ligt dan gedurende zes weken ter inzage. Gedurende zes weken vanaf de dag na die waarop het besluit ter inzage is gelegd kan beroep worden ingesteld bij de rechtbank. 4

5 1. Inleiding 1.1 Aanleiding De Aa is een laaglandbeek, die ontspringt bij Nederweert, in Limburg, om vervolgens via de oostkant van Helmond naar Veghel te stromen. Daar gaat ze, parallel aan de Zuid-Willemsvaart, naar s- Hertogenbosch, om samen met de Zuid-Willemsvaart en de Dommel de Dieze te vormen. Tot aan de jaren 30 van de vorige eeuw was de Aa een kenmerkende beek voor het landschap. De Aa was een meanderende (slingerende) beek die regelmatig buiten haar oevers trad bij hoog water. Door hevige regenval of het afvlakken van oevers kon de loop van de Aa veranderen. In de jaren 30 werd onder invloed van de mens hier een einde aan gemaakt. Om de Aa beter te kunnen sturen werden kades aangelegd en meanders afgesneden. Ook werd er intensief bemalen om landbouw mogelijk te maken. Deze bedijking van de Aa zorgde er echter wel voor dat de stad s-hertogenbosch vaker te maken kreeg met hoogwater golven. Het Dynamisch Beekdal is het gedeelte van de Aa tussen Heeswijk-Dinther en s-hertogenbosch. De Aa is daar een rechte beek met steile oevers en kades. In de toekomst moet de Aa weer een meanderende (kronkelende) beek worden. Het realiseren van het Dynamisch Beekdal, met een directe verbinding naar de Maas, is een lang bestaande wens van het waterschap. Met de plannen voor de omlegging van de Zuid-Willemsvaart werd ook de realisatie van het Dynamisch Beekdal kansrijk. Het waterschap anticipeerde hierop met de presentatie van het inrichtingsplan Dynamisch Beekdal in 2005, waarin de maatregelen voor beekherstel en waterberging zijn uitgewerkt. Het plan gaat uit van 6 fasen, waarvan er inmiddels 2 zijn gerealiseerd (fase 1: meander Assendelft en fase 2: meander Kasteel Heeswijk). Op 29 september 2011 heeft het waterschapsbestuur gekozen voor een gestuurde waterberging voor de fasen 5 en 6 (zie rode omcirkeling in figuur 1). Dit in tegenstelling tot het inrichtingsplan van Hiermee wordt de waterberging effectiever en het draagvlak in de streek groter. Voor fase 3 en 4 wordt op dit moment eveneens een projectplan opgesteld. In verband met de aantakking op de Rosmalense Aa is fase 6 opgedeeld in twee delen. De aansluiting op de Rosmalense Aa moet uiterlijk eind 2014 gerealiseerd zijn. Om dit te kunnen realiseren is een tweedeling gemaakt, waarbij het meest benedenstroomse deel (fase 6a) nu wordt opgepakt. Dit gebied heeft de streeknaam de Hasselt. Het projectplan ontleent hier dan ook haar naam aan. De Hasselt Figuur 1 Fasering Dynamisch Beekdal, met in het noordwesten plangebied de Hasselt 5

6 1.2 Leeswijzer In hoofdstuk 1 is het algemene beeld van het projectplan gepresenteerd. Nadat de aanleiding, doelstelling en samenwerking met de omgeving en overige projecten zijn benoemd, wordt in deel 1 van het projectplan ingegaan op welke veranderingen er nu concreet worden aangebracht. Hoofdstuk 2 beschrijft de huidige situatie, voor herinrichting. In de verschillende paragrafen komen de relevante thema s aan bod. Hoofdstuk 3 beschrijft de toekomstige situatie. Eerst wordt er een toelichting gegeven op de algemene schets, waarna in de verschillende paragrafen aangegeven wordt wat er ten opzichte van de huidige situatie verandert. Hoofdstuk 4 beschrijft de effecten van het plan; er wordt gekeken naar doelrealisatie, maar ook naar eventuele nadelige effecten en hoe hiermee wordt omgegaan. Hoofdstuk 5 gaat in op de aandachtspunten voor de uitvoering. In deel 2 wordt ingegaan op de verantwoording van de keuzes; hierbij wordt gekeken naar beleid en wet- en regelgeving. Ook worden de resultaten uit de noodzakelijke onderzoeken meegenomen. Deel 3 gaat in op de rechtsbescherming. 1.3 Doelstelling Voor het Dynamisch beekdal in het geheel, en daarmee ook voor de Hasselt (fase 6a), is het doel om op een integrale wijze invulling te geven aan de beleidsopgaven voor waterberging, beekherstel, ecologische verbindingszone en het geven van een impuls voor extensieve recreatie langs, en waterrecreatie op de Aa. In het Waterbeheerplan (vanaf nu WBP genoemd) van waterschap Aa en Maas staan deze doelen als volgt uitgewerkt. - Fase 6a van het Dynamisch beekdal is (net als de andere fasen) opgenomen als in te richten waterbergingsgebied; - Fase 6a van het Dynamisch beekdal is (net als de andere fasen) opgenomen als te realiseren EVZ langs waterlopen; - Fase 6a van het Dynamisch beekdal is (net als enkele andere fasen) opgenomen als beekherstel, met de opgave van beekherstel-natuur; - De Aa, stromend door het Dynamisch Beekdal, is als watergang belangrijk voor de visstand ontwikkeling. Dit is verwerkt in het Koepelplan Dynamisch Beekdal (te lezen op de website dat in 2006 is vastgesteld. De uitgangspunten van het Koepelplan zijn verwerkt in dit projectplan. Een wijziging t.o.v. het koepelplan is dat het realiseren van een ongestuurde waterberging is aangepast naar een, zowel gestuurde als ongestuurde waterberging. (Besluit AB, 29 september 2011.). Naast de doelstellingen uit het waterbeheerplan (doelstellingen waterschap), zijn er ook nog overige doelstellingen (Rijkswaterstaat, provincie, gemeenten s-hertogenbosch en st. Michielsgestel). Deze hebben een landschappelijke invloed op de inrichtingsplannen van het waterschap. D.m.v. gebiedsgericht werken worden deze doelstellingen meegenomen in dit projectplan: - Het realiseren van wateraanvoer voor de Rosmalense Aa; - Het realiseren van natuurcompensatie in verband met de aanleg van A2 Rondweg Den Bosch en wegverbredingen A2 Eindhoven-Valkenswaard en A58 Eindhoven-Oirschot; - Het landschap kan in de toekomst mee veranderen met het grondgebruik (van extensief agrarisch naar meer natuurlijk in combinatie met rood-voor-groen); - Landschappelijke inpassing van de Brand II en het toetsen van het effect van eventuele toekomstige windmolens. Voor meer inhoudelijke duiding, en een overzicht van eisen en wensen, zie het programma van eisen, dat als bijlage is toegevoegd aan dit projectplan. 6

7 De procesmatige doelstelling voor deze fase in het project is het opstellen van een bestek gereed projectplan (conform Waterwet), ter voorbereiding op de uitvoering. De doelstellingen zijn vertaald naar een projectresultaat. In dit projectplan worden de volgende resultaten nagestreefd: - 15 ha waterberging ( m3); - 0,7 km EVZ/Beekherstel (Rosmalense Aa tot aan verdeelwerk); - 0,9 km Rosmalense Aa inclusief verdeelwerk (tot aan de Oude Bossche Baan); - 1 vispassage; - 3 ha natuurcompensatie in verband met de aanleg van A2 Rondweg Den Bosch en wegverbredingen A2 Eindhoven-Valkenswaard en A58 Eindhoven-Oirschot; - Zo goed als mogelijk rekening houden met een toekomstige (nieuwe) landgoedontwikkeling met een totale omvang van ongeveer 10 ha; - Landschappelijk inpassing bedrijventerrein de Brand II voor zover deze maatregel gelegen is binnen het projectgebied; - Afstemming op de inpassing van windmolens, die door de gemeente s-hertogenbosch gebouwd worden t.b.v. haar energiedoelstelling; 1.4 Samenwerking met de streek: Het MGA-proces en de klankbordgroep Stakeholders In het ontwerpproces is door het waterschap gezamenlijk met de belangrijkste stakeholders (Landgoed de Wamberg) en de betrokken overheden (gemeenten Sint-Michielsgestel en s- Hertogenbosch, provincie Noord-Brabant en Rijkswaterstaat) invulling gegeven aan de gezamenlijk gestelde doelen. Hierbij wordt gewerkt vanuit de Mutual Gains Approach (MGA). In deze MGA methodiek staat het creëren van een win-win voor elke deelnemer centraal. Klankbordgroep In het Dynamisch Beekdal wordt al lang gewerkt met een klankbordgroep. In deze klankbordgroep zitten vertegenwoordigers van lokale belangengroepen, waarvan een aantal organisaties als agendalid zijn opgenomen. De volgende belangengroepen zijn opgenomen in de klankbordgroep: - IVN Bernheze - IVN Sint-Michielsgestel - Brabants Landschap - Natuurgroep Gestel - Heemkunde Berlicum - Buurtvereniging Kom Mirroi - Actiecomité Middelrode - ZLTO Sint-Michielsgestel - Visclub EBHV (agendalid) - VVV (agendalid) - Gemeente Bernheze (agendalid) - Gemeente Sint-Michielsgestel (agendalid) De klankbordgroep wordt voorgezeten door het waterschap. In het MGA-proces is het ontwerp aan de klankbordgroep voorgelegd en de klankbordgroep heeft ingestemd met het voorliggende ontwerp. 7

8 1.5 Omgeving en projecten (inclusief doelstellingen en opgaven) Door middel van gebiedsgericht werken, en omdat onderstaande projecten grote invloed hebben op de landschappelijke inpassing, worden onderstaande projecten (zie ook figuur 3) ingepast in dit projectplan. Omlegging Zuid-Willemsvaart De Zuid-Willemsvaart gaat in de huidige situatie door de binnenstad van s-hertogenbosch. In de huidige omvang is het kanaal niet geschikt voor grote schepen. Er is geen ruimte in de binnenstad om het kanaal te verbreden. De Zuid-Willemsvaart zal daarom een nieuw tracé krijgen ten oosten van s- Hertogenbosch en daar uitmonden in de Maas. Op dit moment is Rijkswaterstaat bezig met de uitvoering van de omlegging. Natuurcompensatie Zuid-Willemsvaart Rijkswaterstaat heeft vanuit de aanleg van de Zuid-Willemsvaart een compensatieopgave voor het realiseren van een dassenleefgebied. Oorzaak is dat door de aanleg van de Zuid-Willemsvaart een deel van het foerageergebied wordt afgesloten. Het houdt concreet in dat een ecologische verbinding tussen de natuurgebieden van Landgoed de Wamberg, het Aa-dal en Pettelaar-Dooibroek (een EVZ die langs de Keerdijk naar Den Dungen loopt) gerealiseerd wordt (afkomstig uit: eindconcept notitie Rijkswaterstaat, 2013). De realisatie van de verbinding naar de Poeldonk/Keerdijk is nauw verbonden met de realisatie van het Dynamisch beekdal. Het is daarbij van belang dat het gebied tussen de Zuid-Willemsvaart/N279 en de Hasseltsedijk geschikt blijft als migratiegebied voor de das en de das naar de passage wordt geleid. Dit betekent dat het gebied toegankelijk blijft. Zie ook onderstaande figuur 2. Figuur 2 mogelijke routes voor dassen 8

9 Rosmalense Aa en Kanaalpark De Rosmalense Aa is een nieuwe ecologische verbindingszone, die ten oosten van de nieuwe Zuid- Willemsvaart wordt gerealiseerd. De Rosmalense Aa dient als natuurcompensatie voor de verlegging van de Zuid-Willemsvaart en vormt de ecologische verbinding van het Dynamisch Beekdal met de Maas. De Rosmalense Aa is een extra route voor vissen vanuit de Maas naar het Dynamisch Beekdal naast de bestaande route via de vispassage bij Crèvecoeur en de StadsAa. Daarnaast is versterking en uitbreiding van het leefgebied voor watergebonden flora en fauna voorzien in de zogenaamde groene geleding de zone oostelijk van het nieuwe kanaal noordelijk van de Oude Bossche Baan. Dit omvat de ecozone langs het kanaal, de ecologische verbinding van gemiddeld 60 m breed inclusief de Rosmalense Aa via het te realiseren Kanaalpark door gemeente s-hertogenbosch). Maatregelen landgoed de Wamberg Door Rijkswaterstaat is, in samenwerking met het waterschap, invulling gegeven aan het verzoek van de Raad van State om de cumulatieve waterhuishoudkundige gevolgen voor de gronden van het landgoed De Wamberg in beeld te brengen en inzichtelijk te maken in hoeverre ernstige vernatting door middel van maatregelen kan worden tegen gegaan. Uitgangspunt is dat de maatregelen uitgevoerd zijn voordat het kanaal het waterniveau bereikt dat is voorzien. De maatregelen beslaan het verdiepen van een groot aantal slootjes op het landgoed, grondwater gestuurd peilbeheer via de omgelegde Wambergsebeek die met behulp van een gemaal afwatert op de Groote Wetering, een kwelsloot ter hoogte van de dassenburcht en een kwelsloot langs de Oude Bossche Baan. Deze laatste maatregel, de kwelsloot langs de Oude Bossche Baan, is onderdeel van onderhavig plan. De overige zaken worden door Rijkswaterstaat uitgevoerd. Verbreding N279 Op de N279 tussen 's-hertogenbosch en Veghel is in toenemende mate sprake van verkeersproblemen, die indirect leiden tot leefbaarheidsproblemen in de aanliggende kernen. De provincie is bezig met de planvorming van de weg, het wordt een weg met 2x2 rijstroken waar maximaal 80 km/u mag worden gereden. In een later stadium kan dit eventueel uitgebreid worden naar 100 km/uur. Bij de A2, de Brand en de A50 blijven de aansluitingen gelijkvloers. Er komen extra in- en uitvoegstroken om de capaciteit van de kruisingen te verhogen. Alle overige kruisingen op het tracé worden ongelijkvloers. Taakstelling Natuurcompensatie Rijkswaterstaat locatie de Hasselt Vanuit drie infrastructuur projecten heeft Rijkswaterstaat een taakstelling natuurcompensatie die ingevuld gaat worden in het plangebied op 2,9 ha tussen de nieuwe Zuid Willemsvaart en de zandvang. Deze projecten zijn als volgt met de bijbehorende taakstelling: A2 Rondweg Den Bosch 1,3 ha EHS (nat) bloemrijk grasland oftewel vochtige hooilanden; A58 Eindhoven-Oirschot 1,2 ha EHS vochtige hooilanden; A2 Leenderheide-Valkenswaard 0,25 ha ven en 0,04 ha moeras; Totaal 2,79 ha EHS natuurcompensatie; 2,5 vochtige hooilanden, 0,25 ha ven en 0,04 ha moeras. De Brand II De gemeente s-hertogenbosch wil, om de doorontwikkeling van industrieterrein de Brand mogelijk te maken, dat water-gerelateerde bedrijven zich moeten kunnen vestigen. Hierop wordt industrieterrein De Brand uitgebreid met De Brand II, direct aan de Zuid-Willemsvaart. Windturbines Voor de ontwikkeling van nat bedrijventerrein De Brand II heeft gemeente s-hertogenbosch de opgave deze energie neutraal te ontwikkelen. De gemeenteraad heeft besloten (d.d. 9 september 9

10 2008) deze opgave in te vullen met de zoekopdracht te bekijken of dat met windturbines gerealiseerd kan worden. Figuur 3 Schets met ontwikkelingen in het gebied Eigendomssituatie beschrijving eigendomssituatie Alle werken worden uitgevoerd op gronden die in eigendom zijn van het waterschap. Uitzondering is de Oude Bossche Baan, deze weg is in eigendom van de gemeente Sint-Michielsgestel. De gemeente Sint-Michielsgestel is partner in het Dynamisch Beekdal. De agrarische woning en bedrijfsgebouwen zijn in bezit van het waterschap en zijn vanaf 2014 onbewoond. Het plangebied wordt doorkruist door de nieuwe Zuid - Willemsvaart. Rijkswaterstaat is eigenaar van het kanaal inclusief de keringen en blijft tevens eigenaar van de sifon onder het kanaal en de damwandconstructie. 10

11 DEEL 1: AANLEG VAN DYNAMISCH BEEKDAL DE HASSELT EN VISPASSAGE ZANDVANG 11

12 2 Huidige situatie In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de huidige situatie. Om een goed beeld van het gebied en de situatie te verkrijgen, wordt er thematisch aandacht besteed aan de huidige situatie. 2.1 Algemeen beeld van de huidige situatie De Hasselt is het meest benedenstroomse deel van het Dynamisch Beekdal. Het plangebied ligt in de gemeenten Sint-Michielsgestel en s-hertogenbosch. In het oosten wordt het plangebied begrensd door de Beusingsedijk en in het westen vormt de A2 de grens. Ten noorden van het projectgebied ligt Landgoed de Wamberg en in het zuiden is bedrijventerrein De Brand gevestigd. In totaal bestrijkt het gebied zo n 15 hectare. In figuur 4 is in het rode kader weergegeven om welk gebied het gaat. Figuur 4 Overzicht van het projectgebied Dwars door het projectgebied loopt de Zuid-Willemsvaart. Deze kruist de Aa halverwege de Beusingsedijk en de zandvang, en verlaat het projectgebied ter hoogte van noordoostelijke hoek van de zandvang. In de zandvang kan zand uit de hierop uitkomende waterlopen bezinken. De Zuid-Willemsvaart vormt de grens tussen de gemeenten Sint-Michielsgestel en s-hertogenbosch. Middels een stelsel van sifons (welke reeds zijn aangelegd) wordt de Aa onder de Zuid-Willemsvaart doorgeleid. De daadwerkelijke projectgrens is groter dan het plangebied waar maatregelen getroffen worden. Hiertoe is gekozen om eventuele (landschappelijke) uitstralingseffecten in beeld te kunnen brengen. 12

13 2.2 Ecologie Het benedenstroomse deel van de Aa en directe omgeving is in ecologisch opzicht matig tot slecht ontwikkeld. In de loop der tijd is de beek rechtgetrokken, waardoor de beek met zijn steile oevers nu ligt ingeklemd tussen kades. Het beekdal voldoet daarmee niet als ecologische verbindingszone. Figuur 5 De Aa als kaarsrechte beek De beek kent een geringe stroming en weinig stromingsvariatie. Dit in combinatie met het ontbreken van variatie in oever -en bodemstructuren maakt de Aa tot een waterloop met weinig beeksoorten. Voor een beschrijving van beeksoorten die in de toekomst gewenst zijn, zie hoofdstuk 3.2 van het projectplan. Waterplanten die voorkomen zijn onder andere de gele plomp, pijlkruid, de grote egelskop en gewoon sterrenkroos. In de parallelsloot is daarnaast glazig fonteinkruid sterk aanwezig (BEWA, augustus 2013). Dit zijn soorten die kenmerkend zijn voor matig tot voedselrijk en stilstaand tot zeer langzaam stromend water. De vissengemeenschap bevat vooral algemene soorten. Kenmerkende beekvissen als de beekprik, de serpeling en de kopvoorn ontbreken nagenoeg. De riviergrondel, winde, bermpje en kleine modderkruiper komen sporadisch voor (BuWa, 2012, Brouwer et al., 2012 en OVB, 1997 in Grontmij, 2004). In 2012 heeft een monitoring van de visstand plaatsgevonden in het traject van de Aa net bovenstrooms de stuw Runkampen. Soorten die zijn aangetroffen zijn de baars, bermpje, blankvoorn, kleine modderkruiper, pos, riviergrondel, snoek en zeelt. Over de aanwezigheid van macrofauna zijn geen gegevens beschikbaar. Het gebied is zeer in trek bij vogels. De randvoorwaarden zijn in de huidige situatie behoorlijk, door de openheid, in combinatie met de aanwezigheid van houtlanen, verspreid liggende bomen/bosschages, Landgoed de Wamberg en open water (de Zandvang en Stenen Kamerplas) in de nabijheid. Enkele opvallende waarnemingen in het vogelbestand zijn de blauwe kiekendief, gele kwikstaart, grote barmsijs, grote zilverreiger, ijsvogel, kraanvogel, wespendief, wielewaal, witgatje, wulp en zwartkop. Door het ontbreken van goed ontwikkeld moeras, natte oevers en plas-dras situaties leven er nagenoeg geen moerasvogels in het gebied. De aanwezigheid van Blauwborst en Bosrietzanger vormen een uitzondering. 13

14 In de bosschage aan de noordzijde van de Oude Bossche Baan was een dassenburcht gevestigd. In verband met de aanleg van de Zuid-Willemsvaart is ter compensatie op enkele honderden meters afstand in Landgoed de Wamberg een kunstburcht aangelegd die nu bewoond wordt door een dassenfamilie. Het aangrenzende Landgoed de Wamberg vormt het leefgebied van de das. De das is een beschermde soort en wordt in het gebied rond het landgoed als een normaal verschijnsel beschouwd. Zo is er sprake van diverse burchten. De das gebruikt het plangebied tussen de Oude Bossche Baan, Beusingsedijk de Aa en zandvang/dijk als foerageergebied. Of de randzone van het plangebied langs de Beusingsedijk en Oude Bossche Baan door de das als migratieroute wordt gebruikt is tijdens recent veldbezoek (voorjaar 2013) hierdoor niet duidelijk geworden. De randzone biedt mogelijkheden met structuren als bomenlanen, met hier en daar struweel met opgaande begroeiing. Vooralsnog lijkt deze zone echter onvoldoende beschutting en omvang te bieden voor dassen aangezien dit zeer schuwe zoogdieren zijn. Op Landgoed de Wamberg zijn zeker zes soorten vleermuizen actief (BEWA, augustus 2013), namelijk de gewone dwergvleermuis, de gewone of grijze grootoorvleermuis, de laatvlieger, de rosse vleermuis, de ruige dwergvleermuis en de watervleermuis. Deze vleermuizen gebruiken de Aa niet als jachtgebied, maar richten zich hoofdzakelijk op het kleinschalige gebied van de Wamberg. De bomenlanen langs de Oude Bossche Baan bieden potentiële verblijfplaatsen voor vleermuizen. Figuur 6 Links overzicht van een deel van het plangebied met de parallelsloot langs de Aa; rechts bestaande overhoek binnen het plangebied met een afwisseling van begroeiing als voorbeeld voor de in te richten migratieroute voor de das De huidige zandvang wordt gebruikt als viswater en is wat flora en fauna betreft weinig ontwikkeld. Volgens de natuurdatabank (NDFF: Nationale databank Flora en Fauna) bevat het geen interessante soorten met uitzondering van diverse watervogels. Daaronder bevinden zich onder andere de winteren zomertaling, dodaars, futen en aalscholvers. De plas wordt bij het in te richten gebied betrokken als te ontwikkelen doorstroommoeras, waarbij de functie van zandvang behouden blijft. Hierdoor ontstaat een robuuste eenheid. 2.3 Hydrologie Oppervlaktewater De belangrijkste waterlopen in het plangebied zijn de Aa, de daarlangs liggende bermsloot (of parallelsloot) en de Wambergse Beek. De Aa ligt tussen kades en voert het water van een belangrijk deel van het waterschapsgebied af naar de Maas. Het peil van de Aa varieert van 2,20 m+ NAP in perioden met lage afvoer, tot ca. 4,90 m+ NAP bij extreme afvoeren en hoge Maaspeilen. De 14

15 bermsloot en de Wambergse Beek lozen hun water via het gemaal Stenen Kamer op de Aa. Het gemaal Stenen Kamer houdt het water in de zomer op 3,00 m+ NAP en in de winter op 2,20 m+ NAP. Op de lage delen ligt nog een aantal perceelsloten om de gronden voldoende droog te houden. Door het systeem van kades en bemaling van de landbouwgronden, is de veiligheid gegarandeerd en blijven de omliggende gronden en bebouwde kernen vrij van inundaties en overstromingen. Figuur 7 luchtfoto met bestaande waterlopen Grondwater De grondwaterstroming wordt o.a. bepaald door de samenstelling en opbouw van de ondergrond. Voor het plangebied zijn twee lagen van belang: Een bovenlaag van ongeveer 30 m dik, die bestaat uit slibhoudend zand, leemlagen en veen en is goed doorlatend. De grondwaterstand en stroming wordt beïnvloed door de ligging van de Zuid- Willemsvaart, de Aa en de kleinere waterlopen. De grondwaterstand fluctueert in de loop van het jaar. In de zomer zakt het grondwater weg door de verdamping en in de winter stijgt het water weer als gevolg van het neerslagoverschot. Vanwege de sterk wisselende maaiveldhoogtes is de diepte van de grondwaterstand te opzichte van maaiveld sterk afhankelijk van de locatie. In de lage delen kan het grondwater tot 20 cm beneden maaiveld stijgen. In de zomer daalt de waterstand tot meer dan 80 cm beneden maaiveld. Onder deze bovenlaag ligt een laag met goed doorlatende zandgronden. De grondwaterstroming in deze laag wordt niet beïnvloed door het aanwezige waterlopenstelsel en gaat in noordwestelijke richting naar de Maas. Kwel en infiltratie In het plangebied komen zowel kwel- als infiltratiegebieden voor. Op de hogere dekzandrug infiltreert het regenwater en voedt daarmee het grondwater in de lagere delen (lokale kwel). Uit onderzoek van de provincie blijkt dat er geen sprake meer is van kwel uit diepere lagen. Effecten door verbreding en omlegging Zuid-Willemsvaart De omlegging van de Zuid-Willemsvaart heeft een belangrijke invloed op het regionale watersysteem. Het peil van de Zuid-Willemsvaart komt op 4,70 m+ NAP en op de plaats waar de Zuid-Willemsvaart de Aa kruist wordt een sifon gebouwd waarmee het water van de Aa onder de Zuid-Willemsvaart stroomt. Het nieuwe tracé en het hoge peil van de Zuid-Willemsvaart zorgen voor een sterke toename van de lokale kwel, waardoor de grondwaterstanden zonder extra maatregelen 15

16 met 5 tot 50 cm zullen stijgen. Door deze grote invloed op het watersysteem in het plangebied en omgeving, gaat het waterschap in nauwe samenwerking met Rijkswaterstaat maatregelen nemen om de waterhuishouding geschikt te houden voor de gewenste functies in het gebied. De aanleg van de Zuid-Willemsvaart biedt daarnaast ook kansen om het gebied opnieuw in te richten, dan wel functies te veranderen. 2.4 Kades en waterkeringen In de huidige situatie wordt het plangebied beschermd door een kade langs de noordzijde van de Aa en langs de zandvang. Het betreft een kade met de (laagste) status overige waterkering. Een kade krijgt de status overig als bij bezwijken van de kade sprake is van wateroverlast met beperkte schade. De kade is waarschijnlijk opgebouwd uit zand, er zijn geen boringen of sonderingen beschikbaar, wel is bekend dat de westelijker gelegen kades langs de Aa zijn opgebouwd uit zand. Dit geldt eveneens voor de ondergrond. De huidige kade heeft een hoogte tussen de 6,0 en 6,4 m+ NAP. De kruin is 4 meter breed en de taluds zijn circa 1 op 3. Het maaiveld in het achterland ligt tussen de 3,5 en 4,0 m+ NAP. Bij een maatgevend hoogwater (T=100) van 5,4 m+ NAP is dan sprake van een waterkerende hoogte van circa 2 m. Figuur 8 huidige situatie met overige kering langs zuidzijde plangebied 2.5 Grondgebruik en bodemopbouw De her in te richten percelen worden in de huidige staat gebruikt voor agrarische doeleinden. Hierbij gaat het voornamelijk om grasland. De meest voorkomende gewassen in het plangebied zijn gras en maïs. In het plangebied staat één agrarisch bedrijf. Samen met de onderhoudspaden vormt de Aa op een traject van 0,7 km onderdeel van het plangebied. De huidige Aa zorgt voor afwatering van het achterliggende gebieden. In de zandvang kan zand dat vanuit de hierop uitkomende waterlopen meegevoerd wordt, bezinken. 16

17 Bodemopbouw Volgens de bodemkaart van STIBOKA (Stichting voor Bodemkartering) zijn er in het plangebied twee bodemtypen aanwezig: beekeerdgronden en laarpodzolgronden. De beekeerdgronden zijn de lage gronden in de beekdalen en hebben een donkere, humeuze bovengrond. Deze voedselrijke bovenlaag gaat over in een voedselarme laag van dekzand. De natuurlijke vegetatie was elzenbroekbos. Beekeerdgrond komt voor in gebieden met een fluctuerende grondwaterstand, waardoor vaak roest aanwezig is. Laarpodzolgronden ontstaan door een uitspoeling van organische stof uit de bovenlaag, die neergeslagen is in de ondergrond. De humushoudende bovenlaag is circa 40 centimeter diep en gaat via een goed doorlatende tussenlaag over in humusarme ondergrond. Geomorfologie Geomorfologie heeft betrekking op het landschap en de processen die bij het ontstaan van het landschap een rol spelen of hebben gespeeld. Het beekdal van de Aa is een mengsel van ondiepe dalen en lage ruggen en heuvels. De dalen zijn de restanten van de meanders van de Aa. Buiten deze dalen liggen de vlakten en welvingen met kleine hoogteverschillen. Deze welvingen worden gevormd door dekzandruggen, ontstaan in de ijstijden. De oude Bossche Baan ligt bijvoorbeeld op de rug van een dergelijke dekzandrug. Hoogteligging Het gebied helt naar het westen. Het maaiveld in het plangebied varieert volgens het Actueel Hoogtebestand van Nederland (AHN) van 6 m+ NAP (aan de zuidkant) tot 3,40 m+ NAP in het noordelijk deel. Figuur 9 hoogtekaart KLIC-Melding In januari 2013 is er een KLIC-melding uitgevoerd. In de Beusingsedijk en Oude Bossche Baan liggen alle gangbare nutsvoorzieningen (water, electra, glasvezel en riolering). In de oosthoek van het terrein ligt een rioolleiding van het waterschap. In de kade van de zandvang ligt een laagspanningskabel en een waterleiding. 17

18 2.6 Beheer en onderhoud In het plangebied worden vier vormen van beheer en onderhoud toegepast, namelijk het beheer en onderhoud van de waterlopen, de kades, de kunstwerken en de terreinen. Beheer en onderhoud van de waterlopen In het plangebied zijn drie leggerwatergangen aanwezig, te weten de Aa, de parallelsloot aan de noord/oostzijde van de Aa en de Wambergsebeek. De bodem van de Aa wordt twee keer per jaar met een boot gemaaid. Wanneer de begroeiing van de bodem te snel groeit, wordt een extra bodemmaaibeurt ingepland. De taluds van de Aa worden vanaf de kade gemaaid. Dit gebeurt eens per jaar in combinatie met het maaien van de kades. De parallelsloot aan de oostzijde van de Aa en de Wambergsebeek worden twee keer per jaar volledig gemaaid vanaf een onderhoudspad. Figuur 10 beheer en onderhoud van de bodem, met een maaiboot Beheer en onderhoud van de kades Buiten- en binnentaluds van de kades worden één keer per jaar gemaaid, waarbij het gras op een lengte van ongeveer 7 cm wordt gemaaid, en het maaisel na het maaien opgeruimd dient te worden. Jaarlijks worden de onderbegroeiing en opschot van de taluds en de kruin verwijderd en wordt een schouw uitgevoerd op de bedekking van de grasmat en eventuele holen van dieren. Beheer en onderhoud aan kunstwerken In het plangebied is een aantal stuwen en een gemaal aanwezig. In de Wambergse Beek staan stuw 205-A en 205-B. Het gemaal in het gebied is gemaal Stenenkamer. Aan het gemaal vindt eens paar maand onderhoud plaats, het onderhoud aan de stuwen vindt plaats op afroep. Ter hoogte van gemaal Stenenkamer wordt het watersysteem van industrieterrein de Brand verbonden met het plangebied middels een sifon. Ook dit sifon moet worden onderhouden. Beheer en onderhoud van het terrein Terreinonderhoud vindt voornamelijk plaats op de eigendommen van het waterschap nabij gemaal Stenen Kamer. De groenvoorzieningen worden bijgehouden en het groen tussen het straatwerk wordt jaarlijks verwijderd. 18

19 2.7 Geschiedenis van landschap en cultuurhistorie Geschiedenis van het landschap In het begin van de 19e eeuw was de Aa nog niet gekanaliseerd, zoals ook blijkt uit het kaartbeeld in afbeelding 11 is weergegeven (kaart uit omstreeks 1850). Figuur 11 kaartbeeld van de meanderende Aa en het plangebied uit omstreeks 1850 De Zuid-Willemsvaart is in 1826 in gebruik genomen. In meer gedetailleerde kaarten uit die tijd is maar weinig bebouwing te zien. De vorm van de percelen in het beekdal was destijds voornamelijk smal en langwerpig, zoals te zien is op afbeelding 12. Figuur 12 smalle en langwerpige kavelstructuren 19

20 Vanaf de jaren 30 van de 20ste eeuw is de Aa gekanaliseerd (zie figuur 13). Op bovenstroomse delen is de oude rivierloop echter nog steeds in het landschap te herkennen. In delen van het landschap heeft ruilverkaveling plaatsgevonden. De oude perceleringsstructuur met de lange, smalle percelen, heeft plaatsgemaakt voor grotere percelen. Figuur 13 Kaartbeeld van de gekanaliseerde Aa en het plangebied uit omstreeks 1950 Archeologie De Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) is een landelijk bestand dat gebaseerd is op de gedachte dat in het verleden de mogelijkheden tot bewoning sterk samenhingen met het oorspronkelijke landschap en bodemtype. Door hier inzicht in te verkrijgen, kunnen voorspellingen gedaan worden over de kans op het aantreffen van archeologische waarden. Deze trefkans staat op de IKAW weergegeven in indicaties van zeer laag, laag, middelhoog of hoog. Vooral gebieden met een middelhoge en hoge trefkans zijn van archeologisch belang. Het plangebied valt in een gebied met een lage archeologische verwachting, zoals te zien is op figuur 14, waar een uitsnede te zien is van de Indicatie Kaart Archeologische Waarden (IKAW). Figuur 14 uitsnede van projectgebied uit IKAW-kaart (juni 2013) 20

21 Ondanks de lage verwachting binnen het projectgebied heeft, In opdracht van Waterschap Aa en Maas, het onderzoeks- en adviesbureau BAAC B.V. een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd. Zij komen tot de volgende conclusie: Voor een groot deel van het deelgebied waarvoor een voorlopig ontwerp bekend is, kan worden vastgesteld dat het een lage, dan wel geen verwachting heeft op archeologische vondsten (zie figuur 15). Hier is archeologisch vervolgonderzoek niet noodzakelijk. Figuur 15 Archeologische verwachtingenkaart (BAAC juli 2013) In het noordoostelijke deel van het plangebied bevindt zich echter een dekzandkop. Hieraan, en aan het nabijgelegen beekdal is een hoge verwachting op het voorkomen van archeologische vindplaatsen uit alle perioden toegekend. Het advies luidt om hier een veldonderzoek te laten uitvoeren in de vorm van boringen wanneer de verstoringsdiepte dieper dan de bouwvoor zal reiken. Dit geldt ook voor het deel van het gebied waaraan een middelhoge archeologische verwachting is toegekend. Het uiterste noorden en oosten van het deelgebied bevindt zich in een zone waar mogelijk sporen van de circumvallatielinie van het beleg van s-hertogenbosch uit 1629 in de ondergrond aanwezig zijn. Indien hier bodemingrepen gaan plaatsvinden dan dient een archeologisch vervolgonderzoek plaats te vinden in de vorm van een proefsleuvenonderzoek. Het doel van een proefsleuvenonderzoek is het vaststellen van de exacte omvang, gaafheid en conserveringsgraad van de (eventueel aanwezige) vindplaats(en) op basis waarvan de archeologische waarde van het gebied definitief kan worden vastgesteld. Bovendien wordt met een proefsleuf informatie verkregen over het voorkomen van eventuele grondsporen en of funderingsresten die met een booronderzoek zelden zullen worden gevonden/herkend. 21

22 Op grond van de nieuwe Monumentenwet is de gemeente verantwoordelijk voor de omgang met archeologische waarden binnen het eigen gemeentelijk grondgebied. De gemeente moet vaststellen of bij wijziging van een bestemmingsplan, bij het verlenen van een ontheffing of vergunning of bij het nemen van een projectbesluit, rekening gehouden is met in de grond aanwezige dan wel te verwachten archeologische resten. Het advies van BAAC B.V. vormt een zogenaamd selectieadvies. Het selectieadvies dient eerst beoordeeld te worden door de bevoegde overheid (betreffende gemeente) en leidt tot een selectiebesluit. Het waterschap zal daartoe een omgevingsvergunning aanvragen. Aan de vergunning zullen de betreffende gemeenten voorwaarden koppelen ter bescherming van eventueel aanwezige archeologische waarden. Deze voorwaarden neemt het waterschap op in het bestek. Cultuurhistorie De provincie Noord-Brabant heeft een Provinciale kaart met cultuurhistorische waarden laten maken, de Cultuurhistorische Waardenkaart van Noord-Brabant (CHW). Hierop staan archeologische gegevens, zoals archeologische monumenten en een indicatieve kaart, maar ook verschillende cultuurhistorische elementen in het landschap, zoals historische stedenbouw, historisch geografische elementen en historisch groen. Oude Bossche Baan Figuur 16 uitsnede van projectgebied uit CHW-kaart (juni 2013) 2.8 Recreatie Het plangebied wordt veelvoudig gebruikt door recreanten. Met name wandelaars maken zeer frequent gebruik van de mogelijkheden die Landgoed De Wamberg op dit vlak te bieden heeft. Fietsers fietsen regelmatig over de Oude Bossche Baan en de Beusingsedijk. Aan de zijde van de Oude Bossche Baan wordt daarnaast in de zandvang veelvoudig gevist door leden van de vissersbond. Tenslotte loopt een van de routes van de kanovereniging door de Aa. In het gedeelte van de Aa dat langs het plangebied wordt daarom regelmatig gekanood. 22

23 2.9 Legger Jaarlijks zal het waterschap de in dat jaar gerealiseerde werken inmeten en optekenen op revisietekeningen. Vervolgens worden de maten of de functionele eisen in de Legger vastgelegd. Hiervoor neemt het waterschap een apart besluit: het leggerbesluit. Figuur 17 leggerkaart met waterkeringen en watergangen 23

24 3 Toekomstige situatie In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de veranderingen die met dit projectplan beoogd worden. Eerst wordt een algemeen beeld geschetst van de toekomstige situatie. Vervolgens zal thematisch (dezelfde thema s als in hoofdstuk 2) aangegeven worden wat er veranderd wordt, en waarom. 3.1 Algemeen beeld van de toekomstige situatie De Hasselt is na herinrichting een open, natuurlijk landschap. De Rosmalense Aa slingert door het gebied heen, en krijgt de ruimte om haar eigen weg te zoeken. De oude Aa zal in het landschap aanwezig blijven voor piekafvoeren, terwijl de natuurontwikkeling op en rondom de Rosmalense Aa zal gebeuren. De directe (natte) omgeving van de beek bestaat uit riet, zegges, ruigten, els en wilg. De droger gelegen delen zullen begroeid worden door verschillende grassoorten met hier en daar struweel en opslag. In het noorden en oosten van het gebied staan bomenrijen met ondergroei. Bij hoog water kan het gehele gebied ten oosten van de Zuid-Willemsvaart als waterberging ingezet worden. Hiervoor moeten enkele kaden aangelegd worden. Middels een systeem van kunstwerken zal dit gebeuren. Waar mogelijk worden laanstructuren die aansluiten op landgoed De Wamberg, hersteld. Door het plaatsen van bomen en laanstructuren wordt ook het zicht op De Brand II, het industrieterrein aan de Zuid-Willemsvaart, zo veel mogelijk ontnomen. Figuur 18 toekomstig landschapsbeeld van de Hasselt Het water dat niet via de Rosmalense Aa afgevoerd kan worden naar de Maas, wordt via de Aa en een stelsel van sifons onder de Zuid Willemsvaart doorgeleid. Deze sifons zijn in opdracht van Rijkswaterstaat al gerealiseerd. In totaal zijn er vier sifonbuizen aangelegd, waarvan er één vispasseerbaar is. Middels een stelsel van lokstromen en een nog te realiseren vispassage aan de westkant van de Zuid-Willemsvaart, wordt de Aa vispasseerbaar. De vispassage is een zogenaamde 24

25 bekkenpassage, een natuurlijk ogende vispassage waarin door het aanleggen van verscheidene bekkentrappen de vissen het waterpeilverschil kunnen overbruggen. De Aa sluit hier aan op de zandvang en de StadsAa, waarna deze haar weg naar de Maas vervolgt. 3.2 Ecologie In de toekomst slingert de Aa als Rosmalense Aa vanaf de inlaat bij de Beusingsedijk door het open gebied. Hierdoor neemt de laaglandbeek de functies van beekherstel en Ecologische Verbindingszone over van de Aa. De Aa blijft in zijn huidige vorm, als rechte beek, onveranderd. In de toekomstige Rosmalense Aa komen veel waterplanten voor. Daaronder verschillende fonteinkruiden, waterranonkelsoorten, Aarvederkruid, Gele plomp, Pijlkruid en Grote en Kleine egelskop. Daarnaast zwemmen er typische beekvissen als de serpeling, de winde en het bermpje. Soorten die verder voorkomen zijn libellen als de beekrombout, macrofauna als kokerjuffers en eendagsvliegen, ijsvogels, de waterspitsmuis en de bever. De Rosmalense Aa heeft een bodembreedte van 1 m en is vrij optrekbaar voor vissen. De Figuur 19 waterspitsmuis beek heeft een stroomsnelheid van 0,15-0,5 m/s en de waterdiepte is gemiddeld 0,70 m. De mate van slingering is gedempt ten opzichte van de referentiesituatie (meanderende beek vóór kanalisatie, vanaf de jaren 30 van de vorige eeuw) om voldoende stroomsnelheid en micromeandering te krijgen. Ook wordt hiermee stilstaand water tegengegaan met het risico op sterke woekering van water-, oeverplanten en algengroei. Figuur 20 Typische beekvissen die het in Rosmalense Aa goed gaan doen. Links de Serpeling rechts de Winde (bron: ravon.nl 25

26 Figuur 21 Overzicht van gewenste inrichting, habitats en enkele doelsoorten Beekherstel In de toekomst is de Rosmalense Aa permanent watervoerend en krijgt na verloop van tijd een licht asymmetrisch dwarsprofiel met veel variatie in oevers en waterbodem. De morfologie van de beek bestaat verder uit een afwisseling van steile buitenbochten en aangezande flauwe binnenbochten. De dynamiek bestaat uit peilfluctuaties van enkele tientallen centimeters en een lichte variatie in stroming die versterkt wordt ecologisch maaibeheer (met micromeandering in het natte profiel) en de input van organisch materiaal. De beek treedt zelden buiten haar oevers. De directe (natte) omgeving van de beek bestaat uit riet, zegges, ruigten, els en wilg, waarbij de grondwaterstanden in de winter niet tot aan het maaiveld komen. Kanaalkwel zorgt wel voor een permanente vernatting van het beekdal. In de zomer zakken de grondwaterstanden tot enkele decimeters onder het maaiveld. De natte beekzone gaat over in een afwisseling van natte kwellaagtes, moeras, poelen, struweel en bloemrijk grasland (Royal Haskoning, 2002, Molen, D. van & R. Pot, 2007). Aan de noordoostzijde, tegen de Oude Bossche Baan en Beusingsche Dijk, bevindt zich een zone waar kwelwater, afkomstig van de Zuid-Willemsvaart, in kwelsloten uitreedt en het gebied instroomt. Hier bevinden zich belangrijke overgangen van nat naar droog en gradiënten in voedselrijkdom. Met name aan de zuidzijde van de Rosmalense Aa is 10-20% van het grondgebied als opslag in de vorm van elzen en wilgen aanwezig, wat voor enige beschaduwing zorgt. Direct langs de beek is meer opgaande beplanting (20-30%) aanwezig. Tussen de gekanaliseerde Aa en Rosmalense Aa is een overgang van de hoge droge kade naar het lager gelegen natte beekdal aanwezig. Aan de teen van de kade treedt schoon kwelwater in laagtes uit waarmee een overgang naar het voedselrijke beekwater ontstaat. Figuur 22 kokerjuffer en beekrombout 26

27 Ecologische verbindingszone Het Dynamisch Beekdal en de Rosmalense Aa, vormen een Ecologische Verbindingszone (EVZ) van gemiddeld 25 meter breed tussen de natuurgebieden Kasteel Heeswijk, landgoed de Wamberg en Landschapspark Rosmalense Aa. Doelsoorten die gebruik maken van de EVZ zijn de kamsalamander, struweelvogels (o.a. Fitis, Tuinfluiter, Nachtegaal), kleine en grote modderkruiper, en dagvlinders (zie ook PVE). Het landschap is kleinschalig met (bloemrijke) graslanden, kruidenvegetaties, bospercelen en struwelen van meidoorn, sleedoorn en lijsterbes. Figuur 23 Voorbeeld van een kleinschalig landschap (Groene Woud) in een natuurlijk beekdal (bron: compendiumvoordeleefomgeving.nl) De kwelsloten vormen de voortplantingshabitat voor amfibieën als de kamsalamander en heikikker. Soorten als de kleine alpenwatersalamander en de alpenwatersalamander zijn weinig kritisch en kunnen zich in allerlei wateren voortplanten. Als landhabitat komen vooral allerlei typen loofbos in aanmerking. Beide soorten zijn in ons land niet bedreigd ( De kamsalamander daarentegen stelt als gidssoort hogere eisen aan z n habitat. Het heeft een voorkeur voor kleinschalige landschappen met een afwisseling van struweel, hagen en bosschages. Het permanente voortplantingswater is schoon en helder met ondiepe en diepere delen, en een rijke watervegetatie. Beschaduwing is beperkt. De kwelsloten en beekdal zijn hierop ingericht. Verder zijn plas-draszones langs de beek aanwezig met diverse en structuurrijke water- en oevervegetaties. Her en der liggen (van nature hooggelegen) droge terreindelen die altijd droog staan. Deze terreindelen dienen, naast donken als stapstenen, als hoogwatervluchtplaatsen voor dieren als bijvoorbeeld de das. 27

28 Figuur 24 schetsmatig profiel van gewenste situatie Om een functionele migratieroute binnen de EVZ langs de Aa te maken, realiseert Rijkswaterstaat een onderdoorgang in de Beusingsedijk (Rijkswaterstaat, 2013). De oostzijde van het kanaal wordt ingericht met natuurvriendelijke oever en plasbermen. Deze zone is voor diverse diersoorten waaronder amfibieën. Om een functionele migratieroute voor de das te realiseren tussen landgoed De Wamberg en Poeldonk/Keerdijk wordt de oostelijke kanaaldijk ingericht met diverse vruchtdragende struiken en wordt een dassentunnel in de Beusingsedijk aangelegd en geleidend raster. De Beusingsedijkbrug over de Aa biedt op dit moment voldoende ruimte voor migratie. Aanvullende maatregelen als looprichels met geleiding zijn nodig aangezien met het toekomstige waterpeil van de Aa de oevers onder de brug onder water staan. Voor de das is het wenselijk de droge oversteekplaatsen aan te kleden met bijvoorbeeld stobben en snoeiafval. Zandvang en vispassage De ondiepe delen van de zandvang (tot 1 m) ontwikkelt zich naar een doorstroommoeras waarbij de ondiepe oeverzones deels begroeid zijn met moerasvegetatie en moerasbos. De diepere delen die ongeveer 50% van het oppervlak beslaan, blijven open water en blijven functioneren als zandvang. Om visoptrek via de Aamonding te garanderen is een bekkenvispassage met v-vormige bekkens aanwezig die aansluit op de vispasseerbare sifon die onder de Zuid-Willemsvaart ligt. De bekkens zijn bekleed met natuurstenen. De buitenbochten van de oevers worden niet bekleed om erosie te voorkomen. De rondingen in bekkens worden minimaal. Bij de uitvoering worden de drempels en de stroomdraad die daarmee ontstaat zo ingericht, dat de stroomdraad uitkomt op de volgende drempel en niet op de oever. Figuur 25 voorbeeld van een vispassage (Crèvecoeur) Vissen zullen vanuit hun natuurlijke drang om paaigronden te vinden op zoek gaan naar de uitstroomvoorziening van de bekkentrap. De bekkenpassage bevat minimaal tien bekkens waarbij een hoogteverschil van 80 cm wordt overbrugd tussen de vissifon en de uitstroom in de Aa. Per 28

29 bekken wordt een hoogteverschil van hooguit 8 cm overbrugd. Elk bekken is minimaal 10 m lang en de lengte is groter dan de breedte. In het middelste bekken is een rustbekken aanwezig waarin de waterturbulentie minimaal is. De uitstroom van de vispassage staat haaks op de hoofdstroom van de Aa. Daarbij is de lokstroom minimaal 10% van het debiet in de Aa (zie verdere eisen: Handreiking vispassages in Noord-Brabant, Coenen et al., 2013). Voor de bekkenpassage is tijdens het optrekseizoen (maart-juni) een debiet van 1 m 3 /s beschikbaar. Het beekdal voldoet hiermee aan de randvoorwaarden van een benedenloop van een laaglandbeek. 3.3 Hydrologie Beekherstel/ecologische verbindingszone De Rosmalense Aa in het projectgebied is een permanent stromende verbinding, die een belangrijke ecologische schakel vormt tussen de Maas, De StadsAa en het bovenstroomse deel van Dynamisch Beekdal, met als markant punt Kasteel Heeswijk en haar omliggende natuur. De Rosmalense Aa begint bij de inlaat bij de Beusingsedijk, en loopt als nevenbeek tot aan de Bossche Baan, waarmee de gewenste doelstellingen van de Aa (beekherstel, KRW en ecologische verbindingszone) worden gerealiseerd. De bestaande Aa blijft in zijn huidige vorm gehandhaafd en voert het water af dat niet via de Rosmalense Aa stroomt. De Rosmalense Aa voldoet aan de hydrologische en ecologische doelstellingen van de Aa (streefbeeld laaglandbeek), met uitzondering van de afmetingen die horen bij dit streefbeeld. De maximale afvoer van de nevenbeek is daarvoor te laag (max 2 m3/s), om de gewenste stroomsnelheden te behalen. De hydrologische doelstellingen voor beekherstel van het plangebied zijn als volgt samengevat: - Beekherstel met de eis van permanente stroming, een stroomsnelheid van 0,1 tot 0,5 m/s, en een slingerend zomerbed met minimaal 10% opgaande begroeiing. De waterdiepte is 0,4 tot 1,0 m en de beek is vispasseerbaar. Maatregelen De locatie van de maatregelen is weergegeven in figuur 26. Rosmalense Aa wordt bij de Beusingsedijk aangesloten via een inlaatwerk op de Aa (1), loopt parallel aan de Aa naar het noorden (2) en stroomt vanaf de sifon evenwijdig aan de Zuid-Willemsvaart (4). Ter hoogte van de sifons is een bypass (3), waardoor het teveel aan water terugstroomt naar de Aa en daarmee de visoptrek via de StadsAa mogelijk. Voor de voeding van de Rosmalense Aa is een aantal maatregelen nodig, die ervoor zorgen dat bij lage afvoeren het Aa-water helemaal of grotendeels door de nevenbeek stroomt. Bij hoge afvoeren moet het water via de bestaande (te handhaven) Aa, omdat de capaciteit van de nevenbeek onvoldoende is (5). De verdeling van de afvoeren en de waterpeilen worden geregeld met 3 vaste overlaten in combinatie met de regelbare kleppen van de sifons (6). 29