G 1111I C DE BETEKENIS VAN GECERTIFICEERD BOUW TOEZICHT VOOR KLEINE EN MIDDELGROTE BOUWBEDRIJVEN EN ARCHITECTEN

Transcriptie

1

2 DE BETEKENIS VAN GECERTIFICEERD BOUW TOEZICHT VOOR KLEINE EN MIDDELGROTE BOUWBEDRIJVEN EN ARCHITECTEN Bibliotheek TU Delt!. 1111I C G

3 OTB-WERKDOCUMENT Onderzoeksinstituut OTB Technische Universiteit Delft Thijsseweg 11, 2629 JA Delft Tel. (015) Fax (015)

4 DE BETEKENIS VAN GECERTIFICEERD BOUW TOEZICHT VOOR KLEINE EN MIDDELGROTE BOUWBEDRIJVEN EN ARCmTECTEN H.J. Visscher F.M. Meijer Delft University Press, 1999

5 De serie OTB-werkdocumenten wordt uitgegeven door: Delft University Press Prometheusplein ZC Delft Tel. (015) Fax (015) Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van: Stichting Bouwresearch Postbus BV Rotterdam CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Visscher, H.J. De betekenis van gecertificeerd bouwtoezicht voor kleine en middelgrote bouwbedrijven en architecten / H.J. Visscher, F.M. Meijer - Delft: Delft University Press - (OTB-werkdocument / Onderzoeksinstituut OTB, ISSN ; 99-01) Met lito opg. ISBN NUGI 655 Trefw.: bouwtoezicht, kwaliteitszorg Copyright 1999 by Onderzoeksinstituut OTB No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from the publisher: Delft University Press, Prometheusplein 1, 2628 ZC Delft, The Netherlands.

6 INHOUD 1 INLEIDING Inleiding Probleemstelling, doel en onderzoeksvragen Uitvoering van het onderzoek Opbouw van de rapportage WAAROM GECERTIFICEERD BOUWTOEZICHT? Inleiding Ontwikkelingen in de bouwregelgeving Praktijk van het bouwtoezicht CONCEPTEN CERTIFICATIE BOUWTOEZICHT Inleiding Procescertificatie plantoetsing en uitvoeringstoezicht Procescertificatie deelprocessen Kwaliteitssysteemcertificatie met toezicht op projectkwaliteitsplannen VERKENNING VAN EFFECTEN Inleiding Effecten van procescertificatie plantoetsing en uitvoeringstoezicht Effecten van procescertificatie deelprocessen Effecten van kwaliteitssystemen met toezicht op projectkwaliteitsplannen 21 5 ONTWIKKELINGSMOGELIJKHEDEN Inleiding Erkende hoofdaannemer Kwaliteitssysteemcertificatie van architecten- en raadgevende ingenieursbureaus Waarborg-installateur Ontwikkelingsmogelijkheden voor de aannemers Ontwikkelingsmogelijkheden voor de architectenbranche

7 6 CONCLUSIES Inleiding Certificatie ten behoeve van het bouwtoezicht..... ;.' Effecten Opmerkingen naar aanleiding van discussie Ontwikkelingsmogelijkheden LITERATIJUR BIJLAGE 1 GEÏNTERVIEWDEN BIJLAGE 2 VERSLAG DISCUSSIEMIDDAG

8 1 INLEIDING 1.1 Inleiding Om tot een verdere verlichting van de regeldruk voor het bouwproces te komen, overweegt de overheid vormen van certificatie te erkennen als alternatief voor de technische controles op de naleving van de voorschriften van het Bouwbesluit door het gemeentelijk Bouwtoezicht. Belangrijke voorwaarden voor de overheid om met deze ontwikkeling te kunnen instemmen, zijn dat het moet leiden tot een vereenvoudigingen versnelling van procedures en dat het niet mag leiden tot marktafscherming. Momenteel is het nog allerminst duidelijk welke kant de ontwikkelingen op zullen gaan. Ofschoon er nog veel weerstand bij een aantal partijen in de bouw is, moeten we toch vaststellen dat het zeer aannemelijk is dat er vormen van certificatie op termijn zullen worden erkend als alternatief voor de overheidscontroie. Dit past bij een algemene beleidslijn van het ministerie van Economische Zaken om certificatie te bevorderen voor de controle op naleving van publieke voorschriften. Ook uit efficiëntieoverwegingen zullen bepaalde vormen van particuliere controle die een overlap vormen met de controle door het bouw- en woningtoezicht erkend moeten kunnen worden. Die erkenning kan het best worden vormgegeven via de 'officiële' (door de Raad voor Accreditatie erkende) certificatie. Certificatie is hoofdzakelijk een privaatrechtelijke aangelegenheid. De benodigde beoordelingsrichtlijnen die als grondslag voor certificaten kunnen dienen, zullen door de direct belanghebbenden moeten worden ontwikkeld. Binnenkort gaat er bij het ministerie van VROM een project van start waarin de erkenning van procescertificaten ten behoeve van het bouwtoezicht wordt verkend. Voor dit project is een begeleidingscommissie samengesteld waarin een aantal leden van het Overleg Platform Bouwregelgeving in is vertegenwoordigd. Met name het midden- en kleinbedrijf is beducht voor de marktafschermende werking die van een dergelijke ontwikkeling kan uitgaan. Certificatie kost geld. De grote bedrijven zouden daarom per definitie in het voordeel zijn. Veel grote bouwbedrijven beschikken op een of andere manier al over een kwaliteitssysteem. Daarnaast zouden 1

9 zij zich de benodigde ontwikkelings- en onderhoudskosten voor nieuwe certificatievormen beter kunnen permitteren. Deze verkenning richt zich op de vraag wat de positie van het midden- en kleinbedrijf (aannemers) en de architectenbranche is, wanneer besloten wordt bepaalde vormen van kwaliteitszorg en certificatie te erkennen als alternatief voor de (technische) controles en het toezicht door het gemeentelijk bouwtoezicht. 1.2 Probleemstelling, doel en onderzoeksvragen De probleemstelling van het onderzoek luidt als volgt: Wat zijn de (mogelijke) gevolgen voor de middelgrote en kleine bouwbedrijven en architecten als vormen van kwaliteitszorg, certificatie en erkenningsregelingen ten behoeve van het publieke bouwtoezicht worden erkend? Welke mogelijkheden zijn er voor deze sectoren om op de ontwikkelingen in te spelen? Het doel van het onderzoek valt in vier onderdelen uiteen: 1. Inzicht bieden in wat kan worden verstaan onder certificatie ten behoeve van het publieke bouwtoezicht; 2. Inzicht bieden in de mogelijke gevolgen voor het midden- en kleinbedrijf en de architecten van de erkenning van certificatie ten behoeve van het publieke bouwtoezicht; 3. Inzicht bieden in de mogelijkheden die er voor het midden- en kleinbedrijf en de architecten zijn om zich op deze ontwikkeling voor te bereiden en ervan te kunnen profiteren. 4. Inzicht bieden in de mogelijke behoefte aan instrumenten bij bouwbedrijven en architecten als procescertificatie via de Woningwet erkend wordt. 1.3 Uitvoering van het onderzoek Voor een overzicht van de mogelijke vormen van certificatie ten behoeve van het Bouwtoezicht en een schets van de te verwachten ontwikkelingen is voor een groot deel geput uit de kennis opgedaan bij eerdere onderzoeken. In opdracht van de VGBouw heeft het Onderzoeksinstituut OTB in 1998 een onderzoek (Visscher en Meijer, 1998) uitgevoerd met de volgende probleemstelling: Op welke wijze kan binnen de kaders van de Nederlandse bouwregelgeving een vorm van certificatie van ontwerpers, bouwers en externe controlebureaus ten behoeve van controles op de naleving van de voorschriften van het Bouwbesluit worden vorm gegeven? Wat zijn de voor- en nadelen, voorwaarden en consequenties van deze ontwikkeling en wat is het draagvlak om dit concept in de praktijk te realiseren? Om antwoorden op deze vragen te vinden is met 29 deskundigen uit de bouw gesproken. Het onderzoek heeft een complex en divers beeld opgeleverd. De meningen over de betekenis van kwaliteitszorg en certificatie en de verschillende vormen daarvan en 2

10 de consequenties van de meer prominente inzet van die instrumenten, lopen sterk uiteen. Een belangrijk resultaat van het onderzoek is een overzicht van de verschillende vormen van certificatie die mogelijk zouden kunnen worden ingezet voor het bouwtoezicht. Inhoudelijk hebben we ons verder verdiept in de kenmerken en (ontwikkelings-) mogelijkheden van het Midden- en Kleinbedrijf in de bouw met betrekking tot de certificatie. Hiertoe is een (beperkt) aanvullend onderzoek uitgevoerd. Er zijn negen interviews gehouden met vertegenwoordigers van het Midden- en Kleinbedrijf, de architectenbranche en het bouw- en woningtoezicht. We hebben ons in de interviews gericht op vragen als: Welke behoeften bestaan er?, Welke concepten lijken bruikbaar?, en vooral: Welke voorwaarden moeten aan de ontwikkelingen gesteld worden om nadelige gevolgen voor de doelgroep van het onderzoek te voorkomen? Waar in dit onderzoek wordt gesproken over geïnterviewden en respondenten, bedoelen we zowel de mensen die specifiek voor dit onderzoek zijn geïnterviewd als de deskundigen waarmee voor het onderzoek Gecertificeerd bouwtoezicht (Visscher en Meijer, 1998) is gesproken. Het onderzoek is afgesloten met een discussiebijeenkomst waarbij ongeveer twintig van de voor de beide onderzoeken geïnterviewde deskundigen, onder voorzitterschap van prof. dr. ir. H. Priemus van het Onderzoeksinstituut OTB, van gedachten hebben gewisseld over het thema. De deelnemers waren grofweg in te delen in drie categorieen, te weten: bouwbedrijven, ontwerpers en adviseurs en het bouw- en woningtoezicht. 1.4 Opbouw van de rapportage In hoofdstuk 2 zullen we de stand van zaken rond certificatie voor het publieke bouwtoezicht belichten. Aansluitend zetten we de motivatie voor deze ontwikkeling uiteen. Dit wordt benaderd vanuit de praktijk van het gemeentelijk bouwtoezicht en vanuit ontwikkelingen in het bouwproces en het instrumentarium van de verschillende partijen in de bouw. Ook zullen we de stand van zaken van de initiatieven van het ministerie van VROM inzake het 'plan van aanpak voor procescertificatie' weergeven. In hoofdstuk 3 zullen we drie concepten behandelen voor de toepassing van certificatie voor het publieke bouwtoezicht. In het vierde hoofdstuk volgt een beschouwing over de mogelijke effecten van de geschetste ontwikkelingen. Hoofdstuk 5 gaat vervolgens in op de vraag welke mogelijkheden er voor het middenen kleinbedrijf en de architectenbranche zijn om adequaat op de ontwikkelingen in te spelen. We besluiten het rapport met hoofdstuk 6 waarin de belangrijkste conclusies worden getrokken. 3

11 4

12 2 WAAROM GECERTIFICEERD BOUWTOEZICHT? 2.1 Inleiding Waarom wordt er gezocht naar mogelijkheden om de technische controles door het bouw- en woningtoezicht (gedeeltelijk) te vervangen door gecertificeerde particuliere controles? De motivatie vinden we onder meer in een ontwikkeling in de bouwregelgeving (streven naar minder bestuurs- en administratieve lasten) en een algemene beleidsontwikkeling van het ministerie van Economische Zaken. Voorts zijn er ontwikkelingen bij het bouw- en woningtoezicht te noemen die de vraag naar alternatieven oproept. Internationaal is een trend waarneembaar waarbij de daadwerkelijke controles op de overheidsvoorschriften in toenemende mate wordt overgelaten aan de particuliere partijen. Ook de ontwikkelingen in de bouwbranche die zijn gericht op het verbeteren van de kwaliteit van de procedures, geven voeding aan het idee van zelfcontrole. 2.2 Ontwikkelingen in de bouwregelgeving Uit onderzoeken die in het kader van de evaluatie van de herziene Woningwet en het Bouwbesluit zijn uitgevoerd en het eindrapport van de MDW -werkgroep bouwregelgeving (Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit) van het ministerie van EZ bleek dat bouwvergunningsprocedures door het bouwbedrijf nog steeds als belemmerend worden ervaren. Daarnaast werd geconstateerd dat de technische controles voor plantoetsing en het toezicht op de uitvoering van de bouw bij de gemeentelijke diensten voor bouw- en woningtoezicht steeds meer in de knel komen. De toenmalige staatssecretaris van Volkshuisvesting heeft medio 1997 naar aanleiding van deze constateringen het beleidsvoornemen geuit om procescertificatie via de W 0- ningwet expliciet te erkennen. Het is de bedoeling dat bedrijven in de bouw op deze wijze in staat worden gesteld om controles op de naleving van de voorschriften van het Bouwbesluit bij ontwerp en uitvoering te verzorgen als alternatief voor de technische controles door het bouw- en woningtoezicht. De staatssecretaris spreekt over certificatie van ontwerpers, bouwers en controlebureaus. In een verkorte bouwvergunningsprocedure zou dan alleen nog op planologische (bestemmingsplan) en welstandsaspecten getoetst moeten worden. Tevens zal het bouw- en woningtoezicht controleren of aan de certificatie-eisen is voldaan. Ook werd 5

13 voorgesteld om de leges meer in verhouding te brengen met de door de gemeente verrichte werkzaamheden. Dit zou onder meer betekenen dat de leges verlaagd kunnen worden als er een bedrijf bij het bouwproces betrokken is dat gecertificeerd is voor (delen van) de controle op de publiekrechtelijke voorschriften. Het gaat om vrijwillige certificatie. De bouwsector moet zelf zorgdragen voor de ontwikkeling van beoordelingsrichtlijnen en certificatieschema's. De beleidsvoornemens werden vervolgens voorgelegd aan het Overleg Platform Bouwregelgeving (OPB). Binnen het OPB werd geconstateerd dat voor de concrete uitwerking en de gevolgen van vrijwillige procescertificering nog te veel onduidelijkheden bestaan om nu al wettelijke mogelijkheden te scheppen voor een door de minister erkend procescertificaat. Conform dit advies van het OPB heeft de toenmalige staatssecretaris in een brief de Tweede Kamer in februari 1998 meegedeeld dat hij de gewenste uitwerking en de gevolgen onder meer in een proeftraject nader zal onderzoeken. Het is de bedoeling dat aan de hand van de uitkomsten van dat onderzoek de definitieve besluitvorming kan plaatsvinden over de wettelijke verankering van vrijwillige procescertificering. De bouwpraktijk wordt nadrukkelijk bij het onderzoek en de besluitvorming betrokken. Het ministerie van VROM heeft inmiddels een concept-plan van aanpak opgesteld. Het belangrijkste doel van de ontwikkeling is een vereenvoudiging van de vergunningsprocedure. Het huidige concept-plan van aanpak beslaat de periode tot 1 januari Tijdens de behandeling van dit onderwerp in het Overleg Platform Bouwregelgeving zijn er overigens verschillende geluiden te horen geweest. Sommige leden reageren afwijzend op het idee van procescertificering. Andere leden vragen zich af of productcertificering niet al moeilijk genoeg is en procescertificatie voorlopig toekomstmuziek zou moeten blijven. Een derde groep leden is op zich positief gestemd, waarbij men wel het voorbehoud maakt dat de ontwikkeling 'niet zal moeten uitlopen op een wildgroei van deelcertificaten waarvan de betekenis niet duidelijk genoeg zou zijn'. Binnen het OPB is ook de vraag gesteld welke consequenties procescertificering heeft voor de aansprakelijkheid in het bouwproces. Het concept-plan van aanpak van VROM bevat onder meer een lange lijst van randvoorwaarden die gesteld moeten worden aan de verdere ontwikkeling. De randvoorwaarden gaan over de onderwerpen van de certificering, het mededingingsvraagstuk, de kwaliteit van de certificatie, gemeentelijke effecten en juridische vraagstukken. Voorts heeft men een onderzoekstraject aangegeven. Deelonderzoeken binnen dat traject moeten onder meer ingaan op een behoefte-bepaling, de ontwikkeling van een concept-beoordelingsrichting voor 'de vergunningaanvrager', proefprojecten en een bedrijfs- en gemeentelijke effectentoets. VROM richt zich met het plan van aanpak expliciet op de ontwerpfase en het aantonen dat aan de voorschriften van het Bouwbesluit wordt voldaan in de aanvraag van de bouwvergunning. Men ziet in de Woningwet mogelijkheden om voor dit deel tot algemene erkenningen te komen van gecertificeerde procedures die dan door de gemeenten moeten worden geaccepteerd als voldoende bewijs. Voor controles en toe- 6

14 zicht op de uitvoering van de bouw (uitvoering volgens de specificaties van de verstrekte vergunning) ziet men geen mogelijkheden om op nationaal niveau te komen tot erkenning van certificaten. Dit behoort tot de gemeentelijke beleidsvrijheid. Om tot een uniform beleid te komen voor erkenning van certificaten voor de uitvoeringsfase zijn rollen weggelegd voor de VNG of Stadswerk. Een belangrijke randvoorwaarde voor de voorgestelde ontwikkeling is dat er geen marktafscherming zal plaatsvinden. Ook de kleine(re) bouwbedrijven moeten hun concurrentiepositie kunnen behouden. Voor kleine bedrijven kan het moeilijk of duur zijn om gecertificeerde systemen door te voeren; bovendien kan het de drempel verhogen voor de toetreding tot de markt. Ook de gevolgen voor de positie van het gemeentelijk bouw- en woningtoezicht moeten in kaart worden gebracht. Als er werkzaamheden bij het gemeentelijk bouw- en woningtoezicht wegvallen, zal het steeds moeilijker worden om voldoende capaciteit en kwaliteit te leveren voor de overblijvende taken. De inzet van het certificatie-instrument voor de uitvoering van controles op publiekrechtelijke voorschriften wordt vanuit het ministerie van Economische Zaken gestimuleerd. Dit is onder meer naar voren gekomen in het rapport van het MDW-project Normalisatie en certificatie. De erkenning door de overheid van certificatie-systemen als waarborg voor de naleving van publieke voorschriften is in Nederland geen onbekend verschijnsel. Bij de herziening van de Woningwet in 1992, is aan 'erkende kwaliteitsverklaringen' de status gegeven van 'bewijs dat aan de voorschriften van het Bouwbesluit wordt voldaan' (voorzover de kwaliteitsverklaringen daarop betrekking hebben). Deze kwaliteitsverklaringen dienen als zodanig door het bouw- en woningtoezicht te worden geaccepteerd bij de aanvragen voor een bouwvergunning. 2.3 Praktijk van het bouwtoezicht Voor de ontwikkeling van de certificatie in het kader van de bouwvergunningsprocedure kunnen de volgende argumenten worden genoemd. In de eerste plaats zijn de aanwezige capaciteit en kwaliteit bij de gemeentelijke diensten voor bouw- en woningtoezicht momenteel te beperkt om de technische controles uit te kunnen voeren. Er bestaan wat dit betreft grote verschillen tussen gemeenten onderling. De grootste problemen doen zich voor bij de kleine(re) en middelgrote gemeenten. Het wordt voor met name de kleine afdelingen steeds moeilijker om de ontwikkelingen in de regelgeving en techniek bij te houden. De controles in het kader van de bouwvergunning hebben in het algemeen geen toegevoegde waarde. Het verstrekken van een bouwvergunning geeft geen zekerheid dat aan de voorschriften is voldaan. Ten tweede blijven er, doordat bij de uitvoering van controles op gemeentelijk niveau geen gebruik wordt gemaakt van een landelijk uniforme structuur, verschillen bestaan tussen gemeenten. Het uniforme karakter van het Bouwbesluit wordt hierdoor geweld aangedaan. Aanvragers van bouwvergunningen proberen niet altijd hun recht te halen, 7

15 omdat dat tot langere procedures leidt en men de relatie met de gemeente niet in gevaar wil brengen. Verder kunnen we constateren dat, hoewel veel gemeentelijke afdelingen bouw- en woningtoezicht wel streven naar een meer uniforme aanpak, dit in de praktijk slechts moeizaam van de grond komt. Het COB, het netwerk van constructiespecialisten van de Vereniging Stadswerk, verstrekt een soort certificaten aan computerprogramma's die goed bruikbaar worden bevonden voor de constructieberekeningen. Als constructie-adviesbureaus van dergelijke gecertificeerde programma's gebruik maken, kan het toezicht daarop door de gemeente vereenvoudigd worden. Tevens is er een discussie gaande over de wijze (methode) waarop constructieve berekeningen gecontroleerd kunnen worden Op dit moment ontwikkelen afzonderlijke Nederlandse gemeenten beleid om tot er-. kenning te komen van kwaliteitssystemen of controleprocedures van de bij het bouwproject betrokken partijen. Deze erkenning kan dan uiteindelijk resulteren in een vereenvoudiging van de gemeentelijke controles en kortingen op de leges. Tot slot (en dat blijkt ook al uit de vorige alinea) erkennen gemeenten soms al het feit dat sommige partijen in de bouw systematisch kwaliteit leveren of dat er specifieke controles uitgevoerd worden die als alternatief kunnen dienen voor de gemeentelijke controles. Voorbeelden die genoemd kunnen worden, zijn de controles door de stichting Woningborg ten behoeve van het verstrekken van GIW -certificaten, expliciete plantoetsingen en bouwtoezicht door adviesbureaus, 'gestandaardiseerde' deelprocessen zoals bepaalde bouwfysica- (EPC) en constructieberekeningen en integrale kwaliteitssystemen van bouwbedrijven. 8

16 3 CONCEPTEN CERTIFICATIE BOUWTOEZICHT 3.1 Inleiding Er zijn veel concepten denkbaar voor de toepassing van certificatie van controle- en uitvoeringsprocessen voor het voldoen aan de technische publiekrechtelijke voorschriften. De staatssecretaris van VROM noemt de procescertificatie van ontwerpers, bouwers en controlebureaus. Het conceptplan van aanpak van het ministerie van VROM dat dient om de aanpassing van de wetgeving voor de erkenning van certificatie van het bouwtoezicht voor te bereiden, spreekt over de certificatie van de vergunningaanvrager. Tijdens de interviews hebben we verschillende concepten voorgelegd aan deskundigen uit vele geledingen van de bouw. We zijn daarbij tot de conclusie gekomen dat de volgende vormen van certificatie in het kader van het 'bouwtoezicht' kansrijk kunnen zijn: 1. De ontwikkeling van een procescertificaat voor de plantoetsing (controle van bouwplannen op basis van het Bouwbesluit) en toezicht op de uitvoering van de bouw; 2. De ontwikkeling van procescertificaten voor deelprocessen van het ontwerp- en het uitvoeringsproces conform het Bouwbesluit (bijv. Epe-berekeningen, constructieberekeningen, of complete ontwerp- enjof bouwprocessen met een beperkte variatie); 3. Zelfcontrole op basis van (ISO) kwaliteitssystemen in combinatie met toezicht per project op basis van zogenaamde project-controleplannen door het gemeentelijk bouw- en woningtoezicht. Deze verschillende vormen van certificatie kunnen naast elkaar bestaan. In de volgende paragrafen zullen we deze concepten verduidelijken. 3.2 Procescertificatie plantoetsing en uitvoeringstoezicht Er kan door partijen die dit wensen een beoordelingsrichtlijn worden ontwikkeld voor een procescertificaat 'plantoetsing', oftewel de controle of bouwplannen voldoen aan 9

17 de voorschriften van het Bouwbesluit. Wanneer de Harmonisatie Commissie Bouw (HCB) van de Stichting Bouwkwaliteit zo'n beoordelingsrichtlijn erkent, kan dit een Nationale Beoordelingsrichtlijn (BRL) worden. Na ~en aanpassing van de Woningwet zou hier ook rechtstreeks een publiekrechtelijke betekenis aan kunnen worden gegeven. Dit betekent dat, als een bouwplan wordt getoetst door een instantie die beschikt over het procescertificaat 'plantoetsing' en deze het plan goedkeurt, dit door de gemeente moet worden erkend. In de bouwvergunningsprocedure wordt dan nog slechts getoetst aan aspecten van welstand en voorwaarden uit bestemmingsplannen en er wordt gecontroleerd of de controle op de naleving van het Bouwbesluit door een erkend certificaat is afgedekt. In beginsel kunnen allerlei instanties zich bekwamen in de eisen uit de beoordelingsrichtlijn en een certificaat plantoetsing behalen. Dit kunnen bijvoorbeeld technische adviesbureaus zijn, maar het is uiteindelijk ook denkbaar dat afdelingen bouw- en woningtoezicht op deze wijze gecertificeerd zouden worden. In de beoordelingsrichtlijn zullen eisen worden opgenomen over de positie en de onafhankelijkheid van het controlebureau. Het gaat hier om een vrijwillige certificatie. Dit betekent dat de aanvrager van een bouwvergunning ervoor kan kiezen de technische toetsing door een gecertificeerd bureau te laten verrichten of door de niet-gecertificeerde gemeente. Parallel aan de plantoetsing kan ook een procescertificaat voor 'bouwtoezicht' (toezicht op de uitvoering van de bouw conform het ontwerp waarvoor de bouwvergunning is verstrekt) worden ontwikkeld. Interne controleprocedures We zijn in dit concept uitgegaan van de situatie dat een externe partij, zoals bijv. een adviesbureau, of eventueel een afdeling van het bouw- en woningtoezicht, de controles uitvoert. In een ontwikkelingsperiode is het van groot belang dat het gecertificeerde controleproces veel vertrouwen kan opbouwen. Dit is het best te garanderen als het wordt uitgevoerd door een partij die niet direct bij het bouwproces is betrokken. Als de gecertificeerde controle een plaats heeft verworven in het bouwproces, kan ook de mogelijkheid worden overwogen om dat proces onder te brengen bij partijen die wel direct bij het bouwproces betrokken zijn (architecten, bouwbedrijven en dergelijke). Strikt toezicht door de certificatie-instelling moet de onafhankelijkheid van het controleproces waarborgen. Relatie met de praktijksituatie Er zijn diverse adviesbureaus die.in opdracht van een architect of opdrachtgever plantoetsingen en toezicht op de uitvoering uitvoeren. Redenen om zo'n bureau in te schakelen zijn voor (kleine) architectenbureaus dat ze de kennis zelf niet in huis hebben (al dan niet als bewuste bedrijfskeuze). Opdrachtgevers schakelen een gespecialiseerd bureau in, als zij een hoge mate van zekerheid willen hebben over de te leveren kwaliteit. Ook worden deze controles en inspecties uitgevoerd ten behoeve van verzekeringscertificaten (GIW). Ook gemeenten schakelen wel externe bureaus in voor de technische toetsing. Dit doet men in drukke perioden als de capaciteit van de afdeling bouw- en woningtoezicht niet toereikend is. Het komt echter ook voor dat vrijwel alle technische controles worden uitbesteed (gemeente Roosendaal). Dit beleid wordt inge- 10

18 geven door bijvoorbeeld de overweging dat de gemeentelijke afdeling te klein is om over alle benodigde kennis te beschikken. Voor adviesbureaus die nu plantoetsing als dienstverlening uitvoeren, is procescertificatie van hun controleproces aantrekkelijk. Deze bureaus zijn er ook van overtuigd dat men een interessant product tegen beperkte kosten kan leveren. De bureaus die als externe plantoetsers worden ingeschakeld, houden zich met name bezig met algemene plantoetsing en bouwfysica. In vergelijking met het bouw- en woningtoezicht zijn deze bureaus veel meer bij het planvormingstraject betrokken, waardoor de sturende en kwaliteitsverbeterende werking groter kan zijn. De plantoetsing van het bouw- en woningtoezicht is vooral een eindcontrole van het definitieve ontwerp. Aanwijzingen voor aanpassingen zorgen voor extra kosten van de ontwerper. Het komt in de praktijk voor dat aanpassingen achterwege blijven. Controle op de uitwerking van de constructie door het constructie-adviesbureau behoort over het algemeen niet tot het takenpakket van een externe plantoetser. Het specialisme van de constructeur blijkt wat dit betreft een aparte plaats in te nemen in het bouwproces. De meeste functies in het bouwproces worden door verschillende partijen in wisselende combinaties uitgevoerd. De constructieve uitwerking ligt echter bijna altijd bij de specialist. Het gemeentelijk bouwtoezicht voert wel controles uit, soms door eigen en soms door ingehuurde specialisten. Het komt ook voor dat men de taak uitbesteedt. Adviesbureaus die plantoetsingen uitvoeren hebben de deskundigheid over de constructieve uitwerking meestal niet in huis. Dat externe plantoetsers de constructie niet controleren, komt volgens de geïnterviewden, doordat de kwaliteit van het werk van de constructiebureaus hoog genoeg wordt geacht en men daarnaast op de kwaliteit van het bouw- en woningtoezicht vertrouwt. Voor- en nadelen Er is een aantal voor- en nadelen te noemen van gecertificeerde (externe) controleurs. Een grote meerderheid van de respondenten is het eens met de stelling dat de kwaliteit van de controle hoog is en ook voor ieder project gewaarborgd zal zijn. Een beoordelingsrichtlijn stelt eisen aan het controleproces. Het proces zal gestructureerd moeten worden en voor iedere project op gelijke wijze worden afgehandeld. De certificatieinstantie ziet toe op de kwaliteit van het controleproces. Het gaat om een controleproces dat door alle partijen in de bouw moet worden erkend. Dit betekent dat de eisen die eraan gesteld worden hoog zijn. In ieder geval zullen de controleprocessen en de resultaten daarvan voor buitenstaanders inzichtelijk gemaakt moeten worden. Dit is het grootste verschil met de huidige werkwijze. De werkzaamheden van het bouw- en woningtoezicht worden over het algemeen niet volgens vastgelegde methoden uitgevoerd en zijn ook voor buitenstaanders niet of nauwelijks inzichtelijk. Het komt in de praktijk voor dat bij verhoogde werkdruk technische controles minder uitgebreid worden uitgevoerd. Het gemeentelijk bouwtoezicht is ook nauwelijks aansprakelijk te stellen voor de technische controles. Een ander mogelijk voordeel kan zijn dat particuliere bureaus een betere communicatie met hun klanten onderhouden dan nu het geval is met het gemeentelijk bouwtoezicht. Veel geïnterviewden zijn echter van mening dat, als dat het geval zou zijn, het 11

19 wellicht weer een bedreiging vormt voor de onafhankelijkheid van de controle. De relatie met het gemeentelijk bouwtoezicht wordt ook vaak als zeer positief ervaren. Vooral bij bouwprojecten waarbij veel verschillende partijen betrokken zijn en er geen uitgebreide directievoering en coördinatie bestaat, blijkt de gemeente als onafhankelijke partij een zeer welkome aanvulling als partner in het bouwproces. Een mogelijk bezwaar van certificatie van het controleproces kan zijn, dat de eisen die eraan gesteld moeten worden, moeilijk vast te leggen zouden zijn in verband met de complexiteit en diversiteit van het bouwproces. Dit bezwaar wordt door een minderheid van de respondenten beaamd. Het belangrijkste bezwaar lijkt het om de eisen zodanig in een beoordelingsrichtlijn vast te leggen dat alle betrokken partijen in de bouw zich erin kunnen vinden en het als instrument erkennen. Er zal daarbij een spanning bestaan tussen voldoende strikte eisen, zodat de kwaliteit voldoende gegarandeerd is en er voldoende vrijheid is voor de controlebureaus om een eigen, efficiënt controleproces te kunnen ontwikkelen. Deskundigen over het Bouwbesluit en technische controles zijn juist van mening dat het Bouwbesluit (en daarbij behorende normen) een uitstekend uitgangspunt vormen voor het vastleggen van een objectief controleproces. Bedrijven die geen gebruik maken van de diensten van adviesbureaus stellen zich snel op het standpunt dat 'kwaliteit geld kost'. Kortom, als een extern bureau een betere plantoetsing uitvoert dan een gemeentelijk bouwtoezicht, zullen de kosten vanzelf hoger zijn. Bureaus die externe plantoetsingen uitvoeren, menen dat het met die extra kosten nogal zal meevallen. Zelfs bij een woningbouwproject van geringe omvang kan er al heel veel worden gedaan voor het bedrag van de leges voor de bouwvergunning van zo'n project. Er zijn meer overwegingen die zullen bepalen wat de kosten en de kwaliteit van de controles door externe bureaus zullen worden in de praktijk. Concurrentie op de markt van externe plantoetsers kan er voor zorgen dat de bureaus geprikkeld worden om efficiënt te werken. De kwaliteit van deze externe plantoetsing kan worden bepaald door de eisen die in een beoordelingsrichtlijn worden vastgelegd. Hoe snel een gecertificeerd bureau zou kunnen werken in verhouding tot het gemeentelijk bouwtoezicht is op voorhand moeilijk te zeggen. Sommige respondenten voeren ook hier het argument aan dat onder druk van concurrentie er snel gewerkt zal worden. Bureaus die plantoetsingen uitvoeren, beweren ook dat men sneller zal kunnen werken dan het gemeentelijk bouwtoezicht. 3.3 Procescertificatie deelprocessen De tweede mogelijkheid die we behandelen, is de ontwikkeling van beoordelingsrichtlijnen voor de certificatie van deelprocessen van het ontwerpen en uitvoeren conform het Bouwbesluit. Gedacht kan hierbij worden aan de EPC-berekeningen, constructieberekeningen, maar ook aan ontwerp- of uitvoeringsprocessen die beperkt in diversiteit enlof omvang zijn. Mogelijke voorbeelden van dit laatste is het ontwerp en de bouw van woonwagens, het ontwerpen of uitvoeren van verbouwingen met een be- 12

20 perkte omvang en dergelijke. Hierbij is sprake van zelfcontrole. Voor die onderdelen waarvoor het certificaat dekkend is, zou dan in beginsel geen overheidscontrole meer nodig zijn. Certificatie van de deelprocessen kan op twee manieren nader worden uitgewerkt. De eerste manier is dat een specifieke controle aan het uitvoeringsproces wordt toegevoegd. In feite is er dan sprake van een deel-controleproces. Dit kan dan gaan volgens dezelfde eisen als in de beoordelingsrichtlijn voor de externe controle (plantoetsing). De tweede manier is dat het gehele werkproces wordt beheerst, waarbij de daadwerkelijke controles steekproefsgewijs plaatsvinden. Dit heeft het karakter van een kwaliteitssysteem, met dat verschil dat bij een kwaliteitssysteem het gehele bedrijfsproces wordt beheerst en er bij de procescertificatie wordt gefocust op de beheersing van de productspecificaties in het uitvoeringsproces. Het voordeel van de eerste manier is het expliciete karakter van de controles. De tweede manier heeft het voordeel van efficiëntie en effectiviteit, maar het nadeel van complexere beoordelingsrichtlijnen en certificatieschema's om tot erkenning van de procedures te komen om inzicht te krijgen in de kwaliteit van het eindproduct. Bij volledige procesbeheersing kunnen we in de eerste plaats denken aan 'beperkte' deelprocessen, zoals een EPC-berekening. Ook het ontwerpen van eenvoudige bouwwerken of bouwproces sen met gestandaardiseerde constructiesystemen zou op deze wijze gecertificeerd kunnen worden. Het certificaat dient het volledige uitvoeringsproces te dekken, wat het moeilijker maakt om in algemene eisen de diversiteit van 'alle' bouwprocessen onder te brengen. Voor complexere processen of voor certificatie die van toepassing zou moeten zijn op vele soorten bouwprojecten, moet er eerder gedacht worden aan de hiervoor genoemde specifieke controleprocessen of aan kwaliteitssystemen. De Woningwet is inmiddels aangepast zodat de erkenning van dergelijke deelprocessen mogelijk wordt gemaakt door de toevoeging van de term 'bouwwijze' aan de definitie van een kwaliteitsverklaring. Als vervolgens geschikte beoordelingsrichtlijnen worden ontwikkeld, kunnen erkende deelprocescertificaten worden verstrekt. 3.4 Kwaliteitssysteemcertificatie met toezicht op projectkwaliteitsplannen Een derde mogelijkheid om tot een alternatieve invulling te komen van de uitvoering van het bouwtoezicht is via de erkenning van (ISO) kwaliteitssystemen van partijen in de bouw. Met name bij de grotere uitvoerende bouwbedrijven is de ontwikkeling van de kwaliteitssystemen al redelijk ver. Deze certificatie is niet in de eerste plaats gericht op de specificaties van een eindproduct, maar op de beheersing en verbetering van het gehele bedrijfsproces. Het werken volgens publiekrechtelijke voorschriften maakt daar formeel wel onderdeel vanuit. Formeel betekent het hebben van een ISO-9OO1l2 certificaat van een ontwerpend of uitvoerend bouwbedrijf onder meer dat een certificatie-instantie verklaart dat ze vol- 13

21 doende vertrouwen heeft dat de gecertificeerde bedrijven in staat zijn om bij bouwprojecten aan de voorschriften te voldoen. Praktisch gezien is het voldoen aan bepaalde technische specificaties niet geborgd. De certificatie-instelling voert als grondslag voor de certificatie geen toezicht uit (audits) op gerealiseerde ontwerpen, bouwwerken of projectcontroleplannen. Er bestaat bij de ondervraagde respondenten een groot verschil van opvatting over de mogelijke betekenis van ISO-kwaliteitssystemen. Partijen die zelf over een kwaliteitssysteem beschikken, partijen die inhoudelijk met ISO-gecertificeerde bedrijven te maken hebben en deskundigen op het gebied van certificatie zijn ervan overtuigd dat deze kwaliteitssystemen erkend moeten kunnen worden als alternatief voor het bouwtoezicht. Daarvoor is dan eventueel een (beperkte) aanvulling op bestaande beoordelingsrichtlijnen nodig. Binnen het kader van de algemene normen kunnen er toepassingsrichtlijnen worden opgesteld ten behoeve van de uitwerking van kwaliteitssystemen voor specifieke branches en specifieke toepassingen. Het MKS voor aannemers en het MKA voor architecten zijn voorbeelden van 'handleidingen' voor het ontwikkelen van kwaliteitssystemen. Specifieke certificatie van kwaliteitssystemen volgens deze modellen is ook mogelijk via daartoe opgestelde beoordelingsrichtlijnen. Ten behoeve van het MKS is de BRL 5002 opgesteld. Een beoordelingsrichtlijn voor het MKA is de BRL 9990, bedoeld voor de NEN-EN-ISO beoordeling van architecten- en raadgevende ingenieurs. Certificatie van bedrijven volgens deze richtlijnen geeft meer informatie over de gehanteerde kwaliteitssystemen, maar een buitenstaander krijgt hiermee nog geen inzicht in de kwaliteitseisen van het te realiseren product. In de systematiek van het MKS en de bijbehorende beoordelingsrichtlijn dient er per bouwproject een projectkwaliteitsplan (PKP) te worden opgesteld. Hierin worden projectgegevens en de toepassing van het kwaliteitssysteem bij het project, vastgelegd. Bij het PKP horen feitelijk specifieke keuringsplannen. In de praktijk echter wordt er aan die expliciete keuringsplannen nog weinig uitwerking gegeven. Voor de toepassing van kwaliteitssystemen voor het bouwtoezicht zijn de volgende ontwikkelingsmogelijkheden denkbaar: 1. Uitwerking van de specifieke beoordelingsrichtlijnen met voldoende eisen aan keuringsplannen. Zo ontstaat een mogelijkheid om een dergelijke certificatie direct te erkennen. 2. Bedrijven integreren specifieke controleprocessen in hun kwaliteitssysteem. Dit is in feite hetzelfde als de procescertificatie die beschreven is in het vorige hoofdstuk. Ook hiermee wordt directe erkenning mogelijk. 3. De kwaliteitsbeheersing op basis van de eigen kwaliteitssystemen van de betrokken partijen worden per project op hun waarde en betekenis voor de noodzakelijk aantoonbare kwaliteit beoordeeld en gehonoreerd. Op deze wijze kan een bedrijf echter niet direct op basis van een certificaat ervan uitgaan dat er geen specifieke toegevoegde controles meer hoeven te worden uitgevoerd. Voor de komende jaren lijkt dit een werkwijze die zeker gevolgd zal gaan worden. In feite wordt dit in de hui- 14

22 dige praktijk ook al wel toegepast. Bedrijven met zeer betrouwbare kwaliteitssystemen worden door het bouw- en woningtoezicht vaak 'beloond' door minder controle en toezicht; voorts wordt verlaging van leges overwogen of zelfs ook al gegeven. Dit concept gaat ervan uit dat bedrijven met een gecertificeerd kwaliteitssysteem op basis van de ISO-normen zelfcontrole kunnen uitvoeren. Deze vorm van certificatie heeft zoals al aangegeven in beginsel niet direct betrekking op het voldoen van het eindproduct aan bepaalde specificaties of voorschriften. Binnen de systematiek worden wel projectgerichte kwaliteitsplannen opgesteld. Het gemeentelijk bouwtoezicht zou in plaats van rechtstreekse controle en inspectie kunnen gaan 'toezien' op de projectkwaliteitsplannen. Voor eenvoudige bouwwerkzaamheden kunnen ook eenvoudige kwaliteitsstemen worden ontwikkeld en eenvoudige projectkwaliteitsplannen worden ingediend. De ISO-kwaliteitssystemen hebben het imago zeer omvangrijk, moeilijk en duur te zijn. Er zijn echter vele uitwerkingsmogelijkheden. Een kwaliteitssysteem richt zich op het totale bedrijfsfunctioneren. Het invoeren van een volledig ISOkwaliteitssysteem lijkt niet direct haalbaar voor de kleine bouwbedrijven. Toch zijn er wel mogelijkheden, indien er voor de branche en sector specifieke handboeken worden ontwikkeld en aanvullende beoordelingsrichtlijnen. Het ministerie van EZ heeft zich ook uitgesproken voor het stimuleren van de ontwikkeling van volwaardige ISO-certificatie door kleine bedrijven (Tweede Kamer, ) I. De erkenningsregelingen van de Waarborg-installateur (VNl), maar ook de Erkende hoofdaannemer (NVOB) zijn in beginsel vereenvoudigde, maar zeer passend op de branches toegesneden kwaliteitssystemen. I In een brief aan de Tweede Kamer van de ministers van Economische Zaken en Justitie over de follow' up van het MDW-rapport Nonnalisatie en certificatie werd onder meer gereageerd op twijfels die werden geuit door ondernemers- en werknemersorganisaties die het niet helemaal geruststellend vonden dat het MDW-rapport de indruk wekt dat de overheid sterk gebruik wil maken van de mogelijkheid van zelfregulering. Zo zou de overheid het publieke belang uit het oog dreigen te verliezen. De bewindslieden hadden hierover een andere opvatting. Zij vonden dat in het geval de overheid constateert dat een concreet publiek belang voldoende wordt gediend door zelfregulering, overheidsregulering alleen maar als een belastende doublure zou werken. De Raad voor het Midden en Kleinbedrijf (RMK) uitte de vrees dat de kleinere bedrijven buiten de boot zouden vallen; voor hen is het invoeren en laten certificeren van een kwaliteitzorgsysteem vaak onhaal(-en betaal)baar. De ministers van EZ en Justitie vonden het niet voor de hand liggen om een apart op het midden- en kleinbedrijf toegesneden certificaat te introduceren om de 'certificatiedrempel' voor deze bedrijfssector te verlagen. Dit zou in hun ogen tot onduidelijkheid in de markt leiden. De bewindslieden spraken hun voorkeur uit voor een volwaardig certificaat voor het MKB. Vanuit de specifieke omstandigheden van bedrijven in de MKB-sector zou een stappenplan ontwikkeld moeten worden waannee deze bedrijven uiteindelijk (stapsgewijs) een volwaardig certificaat knnnen halen. Voor de ontwikkeling van een dergelijk stappenplan zou het ministerie van EZ financieel bijdragen aan een project dat de Raad voor de Accreditatie en MKB-Nederland samen gingen uitvoeren (wij zijn niet op de hoogte van de resultaten van dat onderzoek en de ontwikkelingen in het beleid hieromtrent). 15

23 De ontwikkeling van kwaliteitssystemen in de architectenbranche is lange tijd achtergebleven bij de bouwbedrijven. De laatste tijd zet die ontwikkeling zich echter wel verder door. In augustus 1998 is de BRL 9990 gepubliceerd. Deze Nationale Beoordelingsrichtlijn voor NEN-EN-ISO 9001 beoordeling van architecten en raadgevende ingenieursbureaus biedt de bureaus duidelijkheid in de criteria die moeten worden gehanteerd om het certificaat te kunnen behalen. Tevens weten klanten van bedrijven die volgens deze BRL zijn gecertificeerd, welke grondslagen zijn gehanteerd. In hoofdstuk 5 gaan we in op de mogelijkheden die er zijn om op basis van de systematiek voor de 'Erkende hoofdaannemer' tot een vorm van erkende zelfcontrole ten behoeve van het bouwtoezicht te komen. Ook zullen we ingaan op de uitwerkingsmogelijkheden voor de BRL 9990 voor architecten en adviseurs. 16

24 4 VERKENNING VAN EFFECTEN 4.1 Inleiding Het bevorderen van de inzet van certificatie voor een publiekrechtelijk doel brengt het gevaar van marktafscherming met zich. Dit gevaar wordt in de MDW -rapporten over Bouwregelgeving en normalisatie en certificatie, in het Kamerstuk waarin de beleidsintentie tot de erkenning van procescertificatie wordt uitgesproken, maar ook in het OTB-onderzoek Gecertificeerd bouwtoezicht aan de orde gesteld. De overheid stelt dan ook als harde randvoorwaarde voor de erkenning van certificaten voor een publiekrechtelijk doel dat er geen sprake zal mogen zijn van marktafscherming. In de MDW-rapporten worden als aanvullende voorwaarden genoemd dat certificatie niet mag leiden tot een verhoging van de complexiteit van procedures of een toename van de kosten. In dit hoofdstuk verkennen we de mogelijke effecten voor de kleine en middelgrote bouwbedrijven en de architecten van de ontwikkeling van een 'gecertificeerd bouwtoezicht'. We maken hierbij onderscheid naar de drie concepten die in het vorige hoofdstuk zijn beschreven. 4.2 Effecten van procescertificatie plantoetsing en uitvoeringstoezicht In het eerste concept gaat het om de situatie waarin gecertificeerde particuliere bureaus controles en - eventueel - inspecties uitvoeren voor een bouwvergunningaanvraag. Zij doen dit in concurrentie met het gemeentelijk bouw- en woningtoezicht. We gaan ervan uit dat de vrijwillige keuze tussen beide mogelijkheden een blijvende is. Een ander uitgangspunt is dat de kwaliteit van de (resterende) controles van het bouw- en woningtoezicht op het huidige niveau gehandhaafd blijft. Als de aanvrager van de bouwvergunning kiest voor een gecertificeerd controlebureau, toetst de gemeente de aanvraag alleen nog aan eisen van welstand en bestemmingsplan. De leges zullen voor die situatie verlaagd worden. 17

25 Plantoetsing Deze eerste certificatievonn heeft in de allereerste plaats vooral invloed op de aanvrager van de bouwvergunning. De aanvrager heeft nu de keuze om de bouwplannen door een gecertificeerd bureau te laten toetsen of door het gemeentelijk bouw- en woningtoezicht. De keuze zal bepaald worden door onder meer de kosten van de controles, de toegevoegde kwaliteit van het controleproces en het effect dat de verschillende vormen van controle hebben op de voortgang van het bouwproces. De aanvrager van een bouwvergunning dient in de aanvraag 'ten genoegen van het bouw- en woningtoezicht' aan te tonen hoe aan de voorschriften wordt voldaan. Dit betekent dat een uitgebreide set van tekeningen, berekeningen, testrapporten en eventueel kwaliteitsverklaringen moet worden ingediend. Het is denkbaar dat het gecertificeerde controleproces op naleving van de voorschriften van het Bouwbesluit uitgebreider is dan de eindcontrole die momenteel door het bouw- en woningtoezicht wordt verricht en naast de eindcontrole ook een deel van de technische uitwerking bevat. De keuze voor de gecertificeerde controle van het gespecialiseerde bureau kan dan ook bepaald worden door de keuze voor een uitgebreidere dienstverlening. De effecten voor het uitvoerend bouwbedrijf (klein en groot) lijken op het eerste gezicht minimaal. Voor de bouwprojecten waarbij de bedrijven geen andere rol vervullen dan dat van uitvoerend bouwbedrijf, is er geen effect. Het komt in de praktijk voor dat een uitvoerend bouwbedrijf de vergunning aanvraagt. Grote bouwbedrijven doe~ dit ook bij grote bouwprojecten. Voor kleine bouwbedrijven blijft het veelal beperkt tot vergunningaanvragen voor bouwactiviteiten van geringe complexiteit zoals verbouwingen. De grens tussen het wel of niet verzorgen van de vergunningaanvraag zal met name worden bepaald door de hoeveelheid ontwerp- en rekenwerk die daarmee gemoeid is. Als we ervan uitgaan dat het bij een klein bouwbedrijf bij het aanvragen van een bouwvergunning gaat om een bouwwerk van een beperkte omvang, lijkt het niet voor de hand liggend dat voor die situatie een extern controlebureau wordt ingeschakeld. De aanvraag zal op dezelfde wijze als nu aan het bouw- en woningtoezicht worden voorgelegd. De effecten voor de architectenbranche zullen in eerste instantie ook zeer beperkt zijn. Als de architect de bouwaanvraag verzorgt, ligt de keuze voor een gecertificeerde plantoetsing of een controle door het bouw- en woningtoezicht bij de architect. De betekenis van deze keuze is op voorhand moeilijk te zeggen. Uiteindelijk is het van groot belang te bepalen hoe het gecertificeerde proces van plantoetsing precies wordt ingevuld. Als, zoals we eerder stelden, dit proces uitgebreider is dan de eindcontrole van het bouw- en woningtoezicht nu, is het denkbaar dat de architecten het werk dat nu 'het voorbereiden van de bouwaanvraag' wordt genoemd (het aantonen dat aan de voorschriften wordt voldaan), uitbesteedt aan het controlebureau. Enerzijds zien we een ontwikkeling in de praktijk dat architectenbureaus dit 'technisch' werk willen uitbesteden en zich zodoende meer kunnen concentreren op het 'echte ontwerpen'. Anderzijds zien we bureaus die van mening zijn dat ook de technische uitwerking een essentieel deel van het architectenvak betreft en zich daarin dan ook willen bekwamen. 18

26 Het bestaande procescertificaat voor 'De kosten-kwaliteitstoets voor de woningbouw' is overigens vergelijkbaar met de in deze paragraaf bedoelde certificatie. Toezicht op de uitvoering Het gecertificeerde toezicht op de uitvoering van de bouw heeft op een andere manier effect op het bouwproces. Als onderdeel van de bouwvergunningsprocedure voert het bouw- en woningtoezicht inspecties uit op de uitvoering van de bouw om te controleren of er volgens de specificaties van de bouwvergunning wordt gebouwd. Als de opdrachtgever een gecertificeerd bureau inschakelt dat erkende inspecties op de uitvoering van de bouw verricht kan het toezicht van de gemeente vervallen. Ook dit zal consequenties hebben voor de leges. Het uitvoeringstoezicht kan een vervolg zijn van de gecertificeerde plantoetsing, maar kan daar ook los van staan. Ook het effect van certificering van het externe toezicht op de uitvoering zal voor het uitvoerende bouwbedrijf zeer beperkt zijn. Verondersteld mag worden dat het traditionele toezicht door de architect voor de opdrachtgever zal komen te vervallen als er een gecertificeerd bedrijf inspecties uitvoert. Wellicht heeft dit tot gevolg dat architecten(bureaus) die het directievoeren als belangrijk deel van hun bedrijfsvoering zien, het procescertificaat voor het 'uitvoeringstoezicht' zullen verwerven. 4.3 Effecten van procescertificatie deelprocessen Deelprocessen van het ontwerp- en uitvoeringstraject kunnen zodanig worden gecertificeerd dat de uitvoering conform de voorschriften van het Bouwbesluit geschiedt. Dit betekent dat in het kader van het bouwtoezicht geen controles en inspecties door het gemeentelijke bouw- en woningtoezicht of door externe, gecertificeerde controlebureaus op die processen hoeft te worden uitgevoerd. Hierbij is onder meer te denken aan processen zoals het opstellen van een EPC-berekening, constructieberekeningen en bepaalde uitvoeringsprocessen. Ook zou zo'n vorm van zelfcontrole betrekking kunnen hebben op het volledige ontwerpproces enlof de uitvoering van eenvoudige bouwwerken. Voor procescertificatie moeten de eisen die aan het desbetreffende proces worden gesteld, volkomen duidelijk zijn. Certificatie geeft de zekerheid dat het eindproduct aan eisen voldoet. Voor alle duidelijkheid benadrukken we hier het verschil met de kwaliteitssystemen die we in de volgende paragraaf verder uitwerken. De kwaliteitssystemen geven aan dat de bedrijfsprocessen aan eisen voldoen. Er wordt niet naar de feitelijke kwaliteit van de eindproducten gekeken. Een voorbeeld van de hier bedoelde certificatie is het procescertificaat voor 'Asbestverwijderen '. Door een aanpassing van de Woningwet in 1998 kan een erkende kwaliteitsverklaring nu ook betrekking hebben op 'een bouwwijze'. In beginsel opent dit de mogelijkheid voor een deel van de in deze paragraaf bedoelde procescertificaten. Voordat er sprake 19