straks 10 tips invallen Juf Esmaa s (Meiden van Halal) naughty children O jee, een kind met adhd De plussen en minnen van

Transcriptie

1 straks Straksvoordeklas Tijdschrift voor studenten op lerarenopleidingen Een uitgave van de Algemene Onderwijsbond mei 2007 Juf Esmaa s (Meiden van Halal) naughty children De plussen en minnen van invallen O jee, een kind met adhd 10 tips

2 Inhoud 4. Nieuws Populariteit pabo daalt schrikbarend 8. Mondige moslima De sterren van Juf - Meiden van Halal - Esmaa 10. De Groene Golf Drie meiden in actie voor betere startersbanen 11. Helder De handschrifttheorie 12. Beginnen als vervanger De plussen en minnen van invallen 16. Dubbelinterview Janet Bootsma was de eerste lio die beginner Gisela Hofkamp begeleidde. 18. Lerarentekort Gesucht: Lehrer aus Deutschland tips O jee, een kind met adhd 23. Wijze Wies Help, mijn stagebegeleider is een cynische invalster De redactie van Straksvoordeklas wordt graag op de hoogte gehouden van nieuws en initiatieven op alle opleidingen. Stuur je tips en suggesties voor artikelen naar Straksvoordeklas, Postbus 2875, 3500 GW Utrecht of mail naar straksvoordeklas@aob.nl Colofon Straksvoordeklas Straksvoordeklas is een uitgave van de Algemene Onderwijsbond Jaarbeursplein 22, Utrecht Postadres: Postbus 2875, 3500 GW Utrecht Telefoon: Straksvoordeklas verschijnt vier maal per jaar in een oplage van exemplaren en wordt gratis verspreid op alle pabo s, lerarenopleidingen vo/bve en de universitaire lerarenopleidingen. Uitgever: Robert Sikkes Hoofd- en eindredactie: Yvonne van de Meent Website: Han van Almere Medewerkers aan dit nummer: Alette van Doggenaar, Richard Hassink, Elly Helder, Rietje van Vliet, Rob Voorwinden, Rineke Wisman en Wijze Wies Foto s: Yvonne de Blaauw, Joost Grol en Rob Niemantsverdriet Grafisch ontwerp: Typetank, René van den Berg, Ivo de Boer en Peter van Dorst, Druk: Hollandia Printing Advertentie-exploitatie: VVP, Verenigde Periodieken, Postbus 433, 2040 AK Zandvoort, , vvp.vp@planet.nl Vijf vragen Özlem Gençalioglu Ze heeft het razend druk sinds ze in februari begon aan de pabo Groenewoud in Nijmegen. Özlem Gençalioglu (20) zal zeker niet naar Den Haag trekken om meer les te eisen. Ik zit elke dag tot zes uur op school en ben s avonds en in het weekend bezig met huiswerk. Altijd juf willen worden? Ik heb ook wel eens aan journalistiek gedacht en misschien ga ik na de pabo nog een stewardess-opleiding doen. Dat duurt maar zes maanden. Maar het onderwijs past heel erg goed bij mij. Ik kom ook uit een echte onderwijsfamilie. Mijn vader heeft natuur- en scheikunde gestudeerd, maar heeft hier in Nederland Turkse les gegeven. Mijn nichtjes staan voor de klas en een paar van mijn vriendinnen ook. Hoe bevalt het op de pabo? Ik vind de stages echt super, maar de opleiding is zwaar. Ik heb hiervoor de mbo-4-opleiding onderwijsassistent gedaan en daar zei iedereen: de pabo is niet moeilijk, het is alleen veel werk. Maar veel is ook moeilijk. Ik weet soms niet waar ik moet beginnen. Je moet je vakken bijhouden, toetsen maken, stages voorbereiden en je digitale portfolio samenstellen. Sinds ik op de pabo zit, heb ik niet veel vrije tijd meer. Ik zit elke dag tot zes uur op school en ben s avonds en in het weekend bezig met huiswerk. Heb je de taal- en rekentoets al gehaald? Nee, maar ik zat bij allebei wel heel dicht tegen de norm aan. Gelukkig heb ik nog twee kansen. Veel van mijn klasgenoten zijn voor de taaltoets gezakt, ook Nederlandse studenten, dat viel me wel tegen. Ik hoop wel dat we nog wat meer taallessen krijgen voor ik die toets over moet doen. Aan welk vak heb je een hekel? We hebben niet echt rot vakken. Ik heb overal wel wat aan. Als je les gaat geven moet je overal kennis van hebben. Als kind heb ik geschiedenis altijd een vervelend vak gevonden, maar zelfs dat begin ik leuk te vinden. Wat doe je over tien jaar? Ik hoop dat ik dan mijn eigen vaste klas heb en mijn eigen huisje-boompje-beestje. De eerste jaren wil ik fulltime werken zodat ik flink kan sparen. Maar als ik zelf kinderen heb, wil ik parttime gaan werken. En dat kan natuurlijk goed in het onderwijs. Straksvoordeklas mei 2007

3 Nieuws Redactie Yvonne van de Meent Bijdragen Richard Hassink en Rob Voorwinden Beeld Typetank Populariteit pabo daalt flink Het aantal vooraanmeldingen voor de pabo is met veertien procent gedaald ten opzichte van vorig jaar. Pabodirecteuren denken dat de verplichte taal- en rekentoetsen scholieren afschrikken. Eind maart hadden 3450 scholieren zich aangemeld voor de pabo, veertien procent minder dan in maart Pabo-directeuren hopen dat de belangstelling nog aantrekt, maar houden rekening met een stevige daling van het aantal eerstejaars. Jef Bückers, directeur van de pabo van de Avans Hogeschool in Breda, denkt dat de populariteitsdaling te maken heeft met de introductie van de verplichte taal- en rekentoets. De pabo stond altijd bekend als een makkelijke opleiding, maar door die toetsen is t een stuk zwaarder geworden. Scholieren weten dat ze weggestuurd worden als ze aan het eind van het eerste jaar die toetsen niet gehaald hebben. Ik schat dat bij ons een kwart van de studenten één van de twee toetsen niet haalt en een bindend negatief studieadvies krijgt. Om de koudwatervrees weg te nemen, organiseert de pabo Breda in juni een oriëntatiecursus taal en rekenen. Die cursus van een week wordt afgesloten met een proeftoets. Als daaruit blijkt dat er achterstanden zijn, kunnen de aankomende eerstejaars in augustus een bijspijkercursus volgen. Het idee is dat eerstejaars daarna weinig of geen moeite hebben de echte toets te halen, aldus Bückers. Karel Aardse, directeur van de Marnix Academie in Utrecht, vindt het iets te simpel om de taal- en rekentoets de schuld te geven van de populariteitsdaling. De economie trekt aan en dan kiezen scholieren altijd minder voor studies die opleiden voor overheidssectoren, stelt de pabodirecteur, die ook voorzitter is van het sectoraal adviescollege van de Hbo-raad. Bovendien hebben we de afgelopen jaren ook te maken met een Kennistest WOII overschot van pabo-afgestudeerden. De overheid kan wel roepen dat iedereen die nu naar de pabo gaat over vier jaar zeker een baan vindt. Maar als scholieren in hun omgeving jonge leraren tegenkomen die werkloos zijn, denken ze wel twee keer na voor ze zich aanmelden bij de pabo. Toch kan ook Aardse zich voorstellen dat de introductie van de toetsen een rol speelt. Als scholieren het daardoor niet aandurven om naar de pabo te gaan, hebben we natuurlijk wel een probleem. Aan de andere kant is het ook goed dat leerlingen die niet sterk in hun schoenen staan, zich serieus afvragen of de pabo een goede keuze is. We streven naar een kwaliteitsverhoging bij de lerarenopleidingen. De pabo is geen eitje, je kunt weggestuurd worden als je het niveau niet hebt. Het is goed als die boodschap doorkomt. (YvdM) Eindelijk goed nieuws over het kennisniveau van aankomende leraren. Uit een onderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, blijkt dat studenten op de lerarenopleidingen voldoende weten over de Tweede Wereldoorlog. Derde- en vierdejaars aan de pabo en de lerarenopleiding geschiedenis zijn goed op de hoogte van de ideeën van Hitler en de gevolgen daarvan, zoals de Jodenvervolging. Ook hebben ze redelijk goede kennis van de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Europa en de rol van Nederland hierin. Maar ze weten minder over de oorlog in Azië en specifieke gebeurtenissen zoals de Februaristaking en het buiten werking stellen van de grondwet. De kennis van pabo-studenten is vergelijkbaar met die van andere hoogopgeleiden in de leeftijd van 18 tot 30 jaar. Bij studenten aan de lerarenopleiding geschiedenis ligt het kennisniveau hoger. Uit het onderzoek blijkt dat toekomstige docenten, vooral pabostudenten, veel belang hechten aan onderwijs over de Tweede Wereldoorlog. Om leerkrachten daarbij te helpen heeft het Nationaal Comité een boekje vol verhalen over oorlog, vrede, vrijheid en grondrechten samengesteld voor kinderen in groep 7. (YvdM) Meer informatie over het onderzoek en het lesmateriaal is te vinden op Straksvoordeklas mei 2007

4 Leerkrachten te negatief over allochtone ouders Leerkrachten in het basisonderwijs hebben vaak een negatief beeld van allochtone ouders. Zij denken dat die weinig belangstelling hebben voor wat hun kind op school doet, dat ze hun kinderen te laat naar bed sturen, niet zorgen voor een goed ontbijt en nauwelijks met ze spelen. Ook denken leerkrachten dat allochtone ouders de Nederlandse taal onvoldoende beheersen om een oudergesprek te volgen. Dat ontdekte de Leidse cultureel-antropologe Marijke Booijink toen zij onderzoek deed naar de communicatie van scholen met allochtone ouders. Die negatieve beelden zijn vaak onterecht en staan echte communicatie in de weg. Leerkrachten overschatten bijvoorbeeld de taalproblemen en kijken daardoor niet verder naar andere oorzaken van de moeizame communicatie. Omdat scholen hechten aan goede contacten met ouders, heeft Booijink een handreiking met praktische tips samengesteld die kunnen helpen bij het verbeteren van de communicatie. Ze adviseert leerkrachten bijvoorbeeld veel meer tijd te steken in individuele gesprekken. Een tienminutengesprek is voor allochtone ouders zeker twintig minuten tekort. (YvdM) De handreiking met tips is gratis te downlaoden van de site Spellingregels op bankpas Is het gefaxt of gefaxd? En schrijf je verbrande of verbrandde duim? Voor iedereen die wel eens twijfelt over een d, t of dt is er nu de Taalkaart. De Taalkaart heeft hetzelfde formaat als een bankpas en is ook van hetzelfde materiaal gemaakt. Je kan m dus altijd bij de hand hebben. De kaart is ontwikkeld door docenten in het basis- en voortgezet onderwijs en is geschikt voor leerlingen vanaf groep 7 tot en met hbo- en wo-studenten, aldus Global id, het bedrijf dat de kaart op de markt brengt. Eerder bracht het bedrijf een rekenkaart uit. Aan een bankpas met het eerste en zesde couplet van het Wilhelmus erop, wordt gewerkt. De Taalkaart kost 2,95 en is te koop bij 150 boekhandels in Nederland. (YvdM) Straks-panel Hoe kunnen scholen jonge leraren boeien en binden? Veel beginnende leraren hobbelen van invalbaan naar invalbaan (basisonderwijs) of moeten genoegen nemen met zes lesuren links en vier lesuren rechts (voortgezet onderwijs). Niet bepaald motiverend. Wat kunnen scholen doen om jonge leraren voor het onderwijs te behouden? Jan Verbart, vierdejaars pabo Hogeschool Zeeland: Uiteraard is zicht op een vaste baan fijn, maar er is meer nodig. Ik wil leerkracht zijn op een school met een goed en leuk team, waar ik het eerste jaar een mentor heb die is vrij geroosterd om mij als beginner te helpen. Ik wil ook de mogelijkheid krijgen mijn kennis te verbreden en te verdiepen. Voor een hoger salaris kom ik niet. Peter Blind, vijfdejaars lerarenopleiding techniek Hogeschool Utrecht: Beginners moeten goed opgevangen worden. Je moet opgenomen worden in het docententeam en vooral voor vol worden aangezien. Ik mag graag innoveren, meepraten en beslissen. De gevestigde orde op een school moet een nieuweling niet zien als een bedreiging maar als een verrijking. Met geld smijten is in mijn ogen niet de oplossing. Als starters het niet naar hun zin hebben, hou je ze ook niet vast met meer geld. Voor wat betreft meer vaste banen zou ik willen zeggen: Babyboomers ga lekker met pensioen en gun de starters wat ruimte om zichzelf te bewijzen! Saskia van Geest, derdejaars pabo Thomas Moore in Rotterdam: Als er geen banen zijn, kun je ze ook niet tevoorschijn toveren. Je kunt oudere leraren tenslotte niet wegsturen. Maar op het moment dat er meer geld in het onderwijs gepompt wordt, kunnen beginners misschien wel andere taken doen in de school als extra begeleiding voor de kinderen. Op deze manier rollen ze het onderwijs in en zullen ze uiteindelijk een baan voor de klas krijgen. Nick van Meerwijck, vierdejaars pabo Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: De doorstroom in het onderwijs is onvoldoende. Mensen blijven vaak zitten waar ze zitten. Ik vind dat er meer geld naar het (basis)onderwijs moet. Met dat geld kan bijvoorbeeld een orthopedagoog aangenomen worden of kan een zittende leerkracht een opleiding gaan doen en daarna doorgroeien naar een andere functie. Wenda Groot, beginner op de Prinses Catharina-Amalia school in Den Haag: Ik denk dat het niet zozeer aan de jonge leraren ligt die geboeid moeten worden. Als je net klaar bent, wil je gewoon werken. In een vaste baan! Natuurlijk kan een algemene salarisverhoging ook geen kwaad, dat is natuurlijk altijd meegenomen. Maar ik denk niet dat dit de oplossing is voor het probleem. (RH) Straksvoordeklas mei 2007

5 Nieuws Heibel over de rekentoets De landelijke rekentoets waarvoor alle tienduizend eerstejaarsstudenten aan de pabo dit jaar een voldoende moeten halen, is niet rechtsgeldig. Dat menen enkele studenten die deze kwestie hebben aangekaart bij hun opleiding. Bij de digitale rekentoets, die is ontworpen door het Cito in Arnhem, krijgen studenten geen inzicht in de fouten die zij hebben gemaakt. Na afloop krijgen studenten alleen te zien hoe zij hebben gepresteerd op onderdelen als hoofdrekenen, breuken en meetkunde. Dat is in strijd met de wettelijke regels voor examens in het hoger onderwijs. Het landelijk overleg van de lerarenopleidingen basisonderwijs, het Lobo, heeft het Cito gevraagd studenten alsnog inzage te geven. Pabo-studenten die daar behoefte aan hebben, kunnen een afspraak maken in Arnhem. Zij mogen daar de gemaakte opgaven onder gecontroleerde omstandigheden inzien. Het Cito zal er op toezien dat de vragen niet worden gekopieerd. Als de opgaven gaan circuleren onder studenten, zou het arsenaal aan toetsvragen namelijk zeer sterk moeten worden uitgebreid. En dat is een kostbare zaak. Eind april kwam een nieuw probleem met de rekentoets aan het licht. Gert Schoeman, docent aan de Katholieke Pabo in Zwolle, ontdekte een fout in het softwareontwerp. Als de toets wordt afgesloten zonder alle vijftig vragen te beantwoorden, is de kans groot dat je toch een voldoende krijgt, was het gerucht dat onder studenten rond ging. Schoeman nam de proef op de som. Hij maakte in het toetssysteem acht fictieve dossiers aan en brak de toets na maximaal vijf vragen af. Zeven van de acht nepstudenten haalden een voldoende, drie kregen zelfs een tien, meldde hij in het gratis dagblad De Pers. Het Cito erkent de fout, maar stelt dat het probleem zich alleen voordoet als je het toetsprogramma voortijdig afsluit. Daarom kunnen studenten sinds 1 mei alleen een voldoende halen als alle vijftig vragen beantwoord zijn. Hoeveel studenten er vóór 1 mei ten onrechte een voldoende hebben gehaald, is niet bekend. (RV) Meer weten over de rekentoets? Kijk op bij vraag en antwoord rekentoets. Straksvoordeklas mei 2007 topadvertentie.indd :52:21

6 d d Uit de hogeschoolpers Verplichte kantinedienst Tweedejaars van de Amsterdamse academie voor lichamelijke opvoeding moeten allemaal één keer een kantinedienst draaien, waarbij ze medestudenten die hun troep niet opruimen, moeten aanspreken op hun asociale gedrag. Een kantinedienst duurt van half elf tot half vier, waardoor ingeroosterde studenten lessen kunnen missen. Enkele tweedejaars vinden zo n verplichte kantinedienst tijdens lesuren veel te ver gaan. Weigeraars kunnen niet gedwongen worden mee te werken, constateert directeur bedrijfsvoering Gribling. Maar we maken wel een aantekening in iemands dossier. Als ze dan later om een gunst vragen, bijvoorbeeld een extra herkansing, zijn wij op onze beurt minder geneigd om mee te werken. d Havana 23 Kiesjeminor Een minor uitzoeken is een hele klus. Zeker als je verder wilt kijken dan het aanbod van je eigen hogeschool. Negen studenten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen die de minor entrepreneurship volgden, hebben daarom een website ontwikkeld waar informatie is te vinden over alle minors die door Nederlandse hogescholen aangeboden worden. Op zijn in totaal 470 keuzevakken te vinden. d Sensor 12 Master of education Zes eerstegraads lerarenopleidingen van de Hogeschool van Amsterdam zijn omgedoopt in masteropleiding. Gediplomeerden mogen zich voortaan master of education noemen. Het gaat om de opleidingen economie, geschiedenis, Engels, Frans, Nederlands en wiskunde. De eerstegraadsopleidingen in Utrecht, Leeuwarden en Tilburg zijn al eerder omgezet in masteropleidingen. d Havana 29 Meer vakkennis in Zwolle De Zwolse lerarenopleidingen ruimen meer plaats in voor vakinhoudelijke kennis. In de oude programma s werd 38 procent van de tijd besteed aan vakkennis, in de nieuwe programma s kan dat oplopen naar 47 procent, afhankelijk van de keuze voor verdiepende of verbredende minoren. Dat stelt Lex Stomp, manager bij de leraren- opleidingen van Hogeschool Windesheim in reactie op de kritiek van vierdejaars geschiedenis Bert-Thijs de Jong. De student, die is aangesloten bij Beter Onderwijs Nederland (BON), protesteert tegen de geringe aandacht voor vakkennis en het lage aantal contacturen. d Hsk 15 Bredase canon Koen Ballemans en Marjolein Seghers, beide vierdejaars aan de pabo van de Avans Hogeschool, hebben de geschiedenis van Breda samengevat in 22 vensters. Het ontwikkelen van een Bredase canon begon als een schoolopdracht, maar inmiddels heeft een uitgever interesse getoond. Het oorspronkelijke idee was de canon uit te brengen op posterformaat, maar inmiddels werken Ballemans en Seghers aan een boek dat in november in de winkel moet liggen. d Punt.11 (advertentie) Multimediale methode Fries De Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) heeft samen met twee Friese pabo s een multimediale methode Fries voor pabo-studenten gemaakt. Uitgangspunt vormde het leerplan Fries op de basisschool dat de SLO al eerder ontwikkelde. Het leermateriaal bevat veel filmfragmenten van voorbeeldlessen, maar ook interviews met leerkrachten, taalcoördinatoren en basisschooldirecteuren. Aan de filmfragmenten zijn opdrachten voor studenten gekoppeld. De materialen kunnen door studenten zelfstandig gebruikt worden, maar ze kunnen ook worden ingebed in de modules Fries die op de twee pabo s verzorgd worden. De SLO kreeg de opdracht het nieuwe leermateriaal te ontwikkelen nadat er twee jaar geleden veel kritiek kwam op het niveau van onderwijs in de Friese taal. Basisscholen in Friesland moeten een onderwijsaanbod verzorgen waarmee kinderen Fries leren verstaan, spreken, lezen en schrijven. Tweetaligheid van alle leerlingen is het uiteindelijke doel. (YvdM) Meesterbaan Straksvoordeklas mei 2007

7 De sterren van Juf Esmaa Alariachi Het is echt opvoeden, heel vermoeiend Met haar zussen Jihad en Hajar maakt Esmaa Alariachi (27) het spraakmakende tv-programma De Meiden van Halal. Na de zomer beginnen de opnames van een nieuwe reeks waarin de drie mondige moslima s de discussie aangaan met andersdenkenden. Naast haar tv-werk staat Esmaa voor een Amsterdamse klas met moeilijk opvoedbare kinderen. Het eerste wat ze moeten leren, is ophouden met schelden en vloeken. Tekst Rineke Wisman Beeld Yvonne de Blaauw Op het schoolbord staan de namen van haar leerlingen met daarachter een aantal sterren. Goed gedrag levert ze een ster op, legt Esmaa Alariachi uit. Door op tijd komen of een half uur zelfstandig te werken, verdienen ze zo n ster. Maar dat kunnen ze dus bijna niet. Als een leerling vijf sterren verdiend heeft, mag hij 25 minuten chillen. Alariachi wijst naar een lokaal naast het schoolplein waar leerlingen kunnen tafelvoetballen en -tennissen. Achter één van de namen staan 156 sterren. Deze leerling is de school eigenlijk ontgroeid. Zijn moeder wil hem graag hier houden, omdat ze bang is dat hij anders terugvalt in zijn oude gedrag. Esmaa Alariachi is docent Engels op het Altra College, een zmok-school voor kinderen met ernstige gedragsproblemen. De acht leerlingen die zij begeleidt komen van een gewone vmboschool. Daar ging het een paar keer mis of één keer goed mis en dan wil de school zo n leerling niet meer hebben. Een time-out bij het Altra College moet terugkeer mogelijk maken, maar als na zo n periode blijkt dat terugkeer niet verstandig is, kunnen de leerlingen maximaal twee jaar op de zmok-school blijven. Tijdens de timeout gaan de leerlingen gewoon door op het oude niveau met de boeken die ze hebben. Ik heb bijna voor ieder kind en voor elk vak een ander hoofdstuk en andere informatie. Ze krijgen alle boekvakken van mij. Gym, handvaardigheid en ict krijgen ze van iemand anders. Hoe was je eerste werkdag hier? Ze loopt naar de deur en doet even voor hoe sommige leerlingen de klas binnenkwamen: Hé, Hé, kanker, flikker, goedemorgen! kanker, flikker, goedemorgen! Esmaa: Met een stalen gezicht wachtte ik tot iedereen binnen was en stelde me toen voor als de nieuwe juf. Het eerste wat ze moesten leren, was netjes praten. Ik liet ze alle vieze woorden opnoemen die ze kenden en noteerde alles op het bord. Ik daagde ze uit. Is dit alles wat jullie weten? Ik kom uit Amsterdam-West en ken er veel meer. Na die sessie was het voortaan verboden om te schelden en beledigen in de klas. En werkte dat? Ze vloeken nu veel minder. Als ze het doen, moeten ze nablijven en ouderwets strafwerk maken. Ik mag niet schelden in de klas. Een kwartier straf voor één scheldwoord. Ik houd ze hier dan ook écht een kwartier. Ik laat één voor één de leerlingen de klas uit gaan, behalve degene die na moet blijven en doe dan de deur dicht. Na drie keer tegen de muur slaan en ik wil weg roepen, accepteert de leerling meestal zijn lot en gaat aan het werk. Je bent driekwart van de tijd aan het opvoeden. Heel vermoeiend. Je moet er bovenop zitten en dat is niet leuk om te doen. Het zuigt energie, maar je moet het consequent volhouden. Het zijn naughty children in de puberleeftijd. Deze school moet rust, discipline en duidelijkheid uitstralen. Anders werkt het niet. Hoe houd jij het vol? Je moet niks persoonlijk nemen. Als ze je moeder gaan uitschelden, willen ze jou ermee raken. Als je daar gevoelig voor bent, ben je de pineut. Ik ontwikkelde mijn eigen methode. Je kan wel advies van anderen aannemen, maar het moet wel bij je passen. Ik heb een oudere collega die heel rustig tegen de leerlingen praat, op een moederlijke toon. Waarom doe je dat nou? Je weet toch dat het niet goed is? Dat past niet bij me. Als ik dat zou doen, kwam het niet over. Soms zeggen de leerlingen iets positiefs over vroegere leraren. Daar haak ik direct op in: wat was er dan zo leuk aan die persoon? Ze bleef altijd rustig, juffrouw. Als ik flipte - en u weet dat ik kan flippen - bleef zij rustig. Dat sla ik op. Dan weet ik dat deze aanpak bij deze leerling werkt. Maar ik houd het ook vol, omdat ik een band opbouw met de leerlingen Straksvoordeklas mei 2007

8 Esmaa Alariachi met drie van haar naughty children: Ondanks alle narigheid kan ik ontzettend met ze lachen. in mijn klas. Ondanks alle narigheid kan ik ontzettend met ze lachen. Hoe kwam je op de lerarenopleiding Engels terecht? Na de mavo en de mbo-opleiding tot doktersassistente kreeg ik een baan in een huisartsenpraktijk. Na twee jaar dacht ik: dit houd ik niet vol tot mijn 65ste. Ik kon namelijk bloedprikken, kweekjes laten onderzoeken en mensen te woord staan, maar op geen enkele manier groeien. Een assistente die al jaren in dienst was, volgde de nascholingen. Tijdens de lerarenopleiding bleef ik werken bij een dienstenpost van huisartsen in Amsterdam-Zuid. Omdat ik daar min of meer carrière had gemaakt ik zat zelfs in de ondernemingsraad - ben ik niet op zoek gegaan naar een onderwijsbaan. Ik vond het wel goed zo. Toen ik twee jaar geleden meedeed aan een project over het Midden-Oosten zei iemand: waarom sta jij niet voor de klas? Hij bracht me in contact met het Altra College en nog diezelfde week tekende ik het contract. Ik heb nooit actief gesolliciteerd. Je moeder werkte ook als docent. Heeft dat je geïnspireerd? Ik vond het leuk wat ze allemaal deed. En het was geweldig dat zij met de schoolvakanties ook vrij had. Ze zei wel altijd: in het onderwijs ben je nooit uitgeleerd. Mijn moeder was de eerste Marokkaanse vrouw die Arabische les gaf in Nederland. Mijn ouders kwamen als gastarbeiders naar Nederland. Mijn vader was automonteur en kon zo aan de slag. Toen Marokkaanse gezinnen in de jaren zeventig herenigd werden, kwamen er veel Marokkaanse kinderen naar Nederland die naast het reguliere onderwijs nog behoefte hadden aan Arabische les. Toen kon mijn moeder ook weer aan het werk. Hoe ben je bij de tv terechtgekomen? Mijn zusje Jihad werkte bij de Amsterdamse zender AT5. Zij vertelde verhalen over hoe het er bij ons thuis aan toe ging. Een regisseur wilde er iets mee doen. Het eerste idee was een real life soap à la Big Brother, maar daar voelden we niks voor. Dan zouden we thuis vanwege de camera s ineens onze hoofddoeken ophouden, terwijl we dat in het echt niet doen. We gaan alleen bedekt naar buiten. Hoe ziet je toekomst eruit: onderwijs of televisie? Ik hoop een combinatie van beiden. Een tvcarrière biedt op dit moment geen zekerheid. Sowieso vind ik het belangrijk om naast tv iets heel anders te doen. Voor de klas staan vind ik mooi, maar ik wil niet tot mijn 65ste op een zmok-school werken. Sommige leerlingen begeven zich buiten schooltijd op het criminele pad. Er zijn er pas nog een paar opgepakt. Dan denk je: waar doe ik het voor? Ik zou graag meer vakinhoudelijk bezig willen zijn. Ik heb nu niet eens de ruimte om de simple present en de present perfect uit te leggen. H Straksvoordeklas mei 2007

9 Floor ter Wal (links) biedt minister Ronald Plasterk een verjaardagstaart aan. De meiden van de Groene Golf Beginnende docenten hollen vaak van invalbaantje naar invalbaantje en krijgen nauwelijks de mogelijkheid zich verder te ontwikkelen in hun vak. Daardoor keren ze na een paar jaar het onderwijs gedesillusioneerd de rug toe. Doodzonde, vindt de Groene Golf, een groep jonge docenten die de positie van starters in het onderwijs hoger op de politieke agenda probeert te krijgen. De drie initiatiefneemsters stellen zich voor. Tekst Rob Voorwinden Beeld Rob Niemantsverdriet Anneloes Vogelaar werkt bij het Da Vinci College, een roc in Dordrecht. Ze zit daar ook in de medezeggenschapsraad. Waarom de Groene Golf? Ik heb het actievoeren en de politiek van huis uit meegekregen. Mijn vader zat in de gemeenteraad, was actief in een politieke partij en de vakbond. Een heleboel mensen in mijn omgeving vinden de Groene Golf in mijn plaatje passen. Hoe kwam je aan je eerste baan? Ik heb een lio-stage gedaan bij het Da Vinci College en na afloop vroegen ze of ik een paar uurtjes per week wilde blijven. Dat was een mooi bijbaantje naast mijn studie. En als je eenmaal binnen bent, staat al snel de volgende teamleider op de stoep die ook een paar uurtjes voor je heeft. Binnen een half jaar had ik een volledige baan. Grootste misstand in het onderwijs? Dat je nauwelijks kan doorgroeien in salaris. Mijn teamleider had me voorgedragen voor een hogere salarisschaal omdat ik veel extra werk doe. Maar dat kon niet, volgens de directeur p&o. Dat is niet echt motiverend. Verder hebben mensen buiten het onderwijs het altijd over onze lange vakanties, maar in de bve-sector volgen we niet meer automatisch de vakanties van de leerlingen. Soms werk je in de zomervakantie door, want de inburgeringscursussen, de stages van de leerlingen en de opdrachten van bedrijven 10 Straksvoordeklas mei 2007

10 Helder staan niet stil. Verder draaien we elke week een paar uur extra om te sparen voor ons verlof. Dat lijkt dan vakantie, maar is het niet: we hebben er gewoon voor gewerkt. Heb je een tip voor beginners? Houdt je vizier open en denk mee. Stel je niet op van: dit zijn mijn uurtjes, dat doe ik en daarna ben ik klaar. Als je zelf initiatief neemt kan je veel leuke dingen doen. Neem ook initiatief op het gebied van je arbeidsvoorwaarden: soms moet je ergens om vragen. Weet dus wat je rechten zijn en wat er in de cao staat, en word lid van een vakbond. Desiree Kootstra geeft les aan groep 6 en 8 op een openbare basisschool in Wormer. Waarom de Groene Golf? Veel mensen hebben een mening over het onderwijs, maar in de debatten mis ik vaak de stem van de leraren die er werken. Die mag ook wel eens gehoord worden. Hoe kwam je aan je eerste baan? Ik ben zij-instromer en werkte eerst als jurist bij een vermogensbeheerder. Dat was ook een leuke baan we waren erg bezig met maatschappelijk verantwoord ondernemen maar de omgeving was heel formeel. Daar wilde ik niet tot mijn pensioen blijven. Als zij-instromer in het onderwijs moest ik een assessment doen en de assessor was een schooldirecteur die me meteen een baan aanbood. Grootste misstand in het onderwijs? Uit het feit dat onderwijsmensen zo begaan zijn met hun vak en met de leerlingen, wordt wel eens een slaatje geslagen. Want we doen ons werk toch wel, ondanks de salarisverschillen die er met andere sectoren zijn ontstaan. We hebben natuurlijk wel de meest fantastische baan die er bestaat, maar het werk moet echt aantrekkelijk gemaakt en gehouden worden voor jongeren. Het is voor beginners bijvoorbeeld heel moeilijk om een vaste baan te krijgen, je moet echt uren bij elkaar sprokkelen. En er zijn weinig carrièremogelijkheden: als je voor de klas staat, kan je niet echt doorgroeien. Dat probeer ik overigens zelf wel, ik ben nu bezig met de opleiding tot schoolleider. Nog een tip voor beginners? Zorg ervoor dat je alles wat je wordt toegezegd, zwart op wit krijgt. Daarvoor hoef je de relatie met je werkgever niet te verstoren, je moet je gewoon zakelijk opstellen. Want ik hoor nog veel te vaak dat er dingen worden beloofd die niet worden waargemaakt. Daardoor kan je behoorlijk in de problemen komen. Floor ter Wal geeft les op een montessorischool in Delft Waarom de Groene Golf? Ik wil opkomen voor de belangen van de beginners. Een leuk neveneffect daarvan is dat je nog eens ergens komt. Zo waren we laatst op het ministerie van onderwijs om een verjaardagstaart aan te bieden aan minister Plasterk. Hij ging meteen koffie, thee en gebakbordjes regelen en daarna hebben we flink wat van onze standpunten naar voren kunnen brengen. Hoe kwam je aan je eerste baan? Ik werkte als lio op een school waar ik kon blijven. Ik heb er zelfs versneld mijn diploma voor gehaald. Na anderhalf jaar ben ik overgestapt naar een montessorischool. Het spreekt me erg aan dat je bij dit onderwijs uitgaat van de interesses en mogelijkheden van het kind. Grootste misstand in het onderwijs? Dat er zo weinig ruimte is voor nascholing. Er liggen in mijn lokaal bijvoorbeeld mooie montessorimaterialen voor extra rekenonderwijs, maar daar kan ik niet mee omgaan. Daarvoor moet ik een cursus van twee avonden volgen. Die vraag ik nu al drie jaar achter elkaar aan, maar het nascholingsbudget is steeds op. Zo liggen die materialen te verstoffen en kan ik mezelf niet ontwikkelen als leerkracht. Dat is nogal demotiverend. Verder hoor ik dat veel beginners op drie of vier scholen tegelijk moeten werken om een volledige baan bij elkaar te sprokkelen. Laatst sprak ik een collega die op één school vast zou worden aangenomen en daarom haar uren op de andere twee scholen opzegde. Waarop die vaste baan op het laatste moment toch niet doorging. Dat is toch schandalig? Tip? Let op je rechten en plichten en laat niet met je sollen. H Meer over het verlanglijstje van De Groene Golf is te vinden op: De groep bestaat inmiddels uit veertig beginnende docenten. Wil je meedoen aan de activiteiten? Mail naar: groenegolf@live.nl. Mannen zijn ook welkom! Straksvoordeklas mei 2007 Sinds twee jaar lerares Nederlands op een vmbo-school in Drenthe De handschrifttheorie Ik heb een zwak voor Kim. Een onverzorgd meisje, dat er alles aan doet om negatieve aandacht te krijgen. Ze rookt, vloekt, haalt alleen maar onvoldoendes en roept bij binnenkomst al dat ze jou en je vak haat. Ik houd van dit kind. Achter haar houding schuilt een heel onzeker meisje. Haar leven is een puinhoop. Dat is goed terug te zien aan haar werk. Haar handschrift is onleesbaar en bestaat grotendeels uit doorhalingen. Tijd om mijn zelfontwikkelde handschrifttheorie uit te proberen. Als Kim haar schoolwerk meer op orde heeft, zal ze betere cijfers halen. Ze krijgt positieve aandacht, wat goed is voor haar zelfvertrouwen. Ze zal zich beter gaan gedragen. Kim staat bij mijn bureau: Deze opdracht vind ik stom en ga ik niet maken. Laat eerst maar eens zien wat je al gedaan hebt. Ze heeft best hard gewerkt, dus ik zeg: Meid, ik zie dat je veel gedaan hebt. Je mag deze opdracht overslaan, maar dan moet je ook wat voor mij doen. Wat dan? Ik denk dat jij netter kan schrijven dan je nu doet. Probeer eens aan elkaar te schrijven. Mede dankzij de aanmoediging van haar klasgenoten krijgen we haar zover. Wauw, zo is het echt veel mooier Kim!, roepen er een paar. Stom!, zegt ze, maar ik zie haar glunderen. Als jij in de rest van jouw schrift aan elkaar schrijft, krijg je van mij een nieuw schrift met paarden erop. Echt? Echt!. Een week later haalt ze haar eerste 7 voor Nederlands. Ik juich, het werkt! Toen werd het vakantie. Kim kwam na de vakantie terug zoals we haar eerder kenden: dwars en negatief. Zonder in haar schrift te kijken wist ik het al, het was weer een zooitje. De opmerking nu krijg je ook geen schrift van me maakte totaal geen indruk op haar. Daar ging mijn methode. Voorlopig is mijn plan mislukt, maar binnenkort probeer ik het weer. Gewoon bij dezelfde leerling. Ik weet zeker dat mijn theorie werkt. Reageren? Mail naar column_helder@hotmail.com 11

11 De plussen en minnen van invallen Een vaste baan is voor de meeste beginnende docenten niet weggelegd. Een onderwijscarrière begint daarom vaak met invallen. Voor sommige starters een noodoplossing voor anderen uitgelezen kans om ervaring op te doen. Ik wil zo veel mogelijk scholen van binnen zien. Vier pagina s over invallen, inclusief tips. Zorg dat je altijd een lunchpakket in je vriezer hebt liggen. Dan ben s morgens nadat je gebeld bent meteen weg. Tekst Rietje van Vliet Beeld Typetank 12 Straksvoordeklas mei 2007

12 Maandagochtend 7 uur. Karlijn Leeflang werkt sinds een paar maanden voor de vervangingspool van het Personeelscluster Oost-Nederland (PON) en weet dat ze een telefoontje kan verwachten. Meestal wordt ze donderdag of vrijdag al ingeseind. Dat is wel prettiger, bekent ze, want nu was ik op zondagavond toch wat meer gespannen. Maar dat de vervangingscoördinator zou bellen, wist ze zeker. Ook deze ochtend is het raak. Ze krijgt te horen welke basisschool die dag haar werkplek is. Een uur later is Leeflang op de school van bestemming. Ik wil daar vroeg zijn om alvast kennis te maken met mijn collega s. En wat tijd hebben om me kunnen voorbereiden. Zodra de eerste kinderen binnenkomen, gaat ze bij de deur staan. Iedereen krijgt een hand. Natuurlijk onthoud ik lang niet alle namen, maar zo n kennismaking is belangrijk voor een goede start. Als iedereen binnen is, begint Leeflang met een kennismakingsspel. Ze spreekt met de kinderen af dat zij die dag haar hulpjes zijn. Zij maken me wegwijs in de regels van de school. Dat gaat altijd goed. Het is belangrijk hoe je binnenkomt. In groep acht ben ik strenger en zakelijker dan in de onderbouw, maar wel houd ik de kinderen altijd aan de regels. Karlijn Leeflang heeft een fulltime aanstelling bij het PON. Het is de oudste vervangingspool en behoort met zijn 117 aangesloten basisscholen tot de grote pools van Nederland. De aangesloten scholen kunnen een beroep doen op de zestig leerkrachten die bij PON in dienst zijn. Daarvoor dienen de scholen een declaratie in bij het Vervangingsfonds. Daar merken de invallers zelf niets van. De overheid geeft de basisscholen geen eigen budget om ziektevervanging te betalen, maar stort dit in het landelijke Vervangingsfonds, vertelt Marcel Touw. Hij coördineert voor het Vervangingsfonds het landelijke verzuim- en arbobeleid. Het Vervangingsfonds hanteert strenge regels bij het uitbetalen van vervangers. Wanneer de directeur een klas voor zijn of haar rekening neemt, of wanneer twee klassen worden samengevoegd, kan er bijvoorbeeld niet gedeclareerd worden. Dat gebeurt bij één op de vier ziektegevallen. Het Vervangingsfonds keert jaarlijks ruim 350 miljoen euro uit, licht Touw de cijfers toe. Grofweg een halve ton per school, of tweeduizend euro per formatieplaats. Dat is bijna het maandsalaris van een beginnende fulltime leerkracht van een basisschool. Heel veel dus. Maar omdat het aantal ziekmeldingen afneemt, zullen deze bedragen ook minder worden. Minder zieken betekent immers minder invallen. Vroeger was het onderwijs een koploper in het ziekteverzuim, maar die situatie behoort inmiddels tot de voltooid verleden tijd. De verwachting is dat het rond de huidige zes procent zal blijven. Stipuren Scholen in het voortgezet onderwijs werken veel minder vaak met invallers. Sinds begin vorig jaar zijn ze niet meer bij het Vervangingsfonds aangesloten. Scholen krijgen nu zelf hun budget voor ziektevervanging. Het gevolg was dat het voorgezet onderwijs op zoek is gegaan naar andere manieren om zieke docenten te vervangen. Men moest wel, want er zijn zoveel vacatures dat bijna iedereen die van de lerarenopleiding af komt, werk heeft. Sommige scholen hebben het tekort aan invallers weggewerkt door hun docenten standaard extra salaris te betalen voor de uren die ze stand-by moeten staan. Het Bredero College in Amsterdam-Noord bijvoorbeeld werkt met een systeem van stipuren. Dat zijn de tussenuren van docenten waarop ze verplicht aanwezig zijn h als invaller mis je wel een eigen klas Sarah Görtemöller heeft vorig jaar haar pabodiploma gehaald bij de Saxion Hogeschool in Deventer. Ze had geen baan maar gelukkig belde het schoolbestuur van haar lio-school op. Of ik wilde invallen, vertelt ze. Op de Borgloschool in Deventer was de juf van groep 2 langdurig afwezig. Ik kon de klas zo overnemen. Aanvankelijk zou ze tot de herfstvakantie blijven maar waarschijnlijk duurt het tot de zomer. Met mijn tijdelijke aanstelling moet ik in principe invallen op alle scholen die onder het schoolbestuur vallen. Maar dat is bij mij niet nodig. Het voordeel van Görtemöllers contract is dat ze alvast pensioenrechten opbouwt en kan rekenen op de jaarlijkse salarisverhogingen. Ze werkt immers meer dan zestig dagen in een schooljaar. Alleen al daarom raad ik iedereen aan alle invalbanen te accepteren, zegt ze. Maar je doet een heleboel ervaring op. En je komt op verschillende scholen die later misschien een vaste baan voor je hebben. Ideaal vindt ze een invalbaan niet. Zelf heeft ze het geluk dat ze lange tijd een eigen klas heeft, maar volgens mij mis je dat enorm, als je nu eens hier en dan weer daar werkt. Het lijkt Sarah Görtemöller niets om s ochtends vroeg nog niet te weten waar je die dag gaat werken. Ze vindt het juist prettig om te weten waar je aan toe bent. Het is jammer dat je als invalkracht niet altijd terecht kunt in de groep waar jouw voorkeur naar uitgaat. Straksvoordeklas mei

13 om een zieke collega te kunnen vervangen. Voor die stipuren krijg je niet extra betaald omdat ze in je salaris zijn verdisconteerd. Andere scholen geven bij langere ziektevervanging een collega-docent een tijdelijke ophoging van de aanstelling. Vaak houden ze ook nog een klein vervangingsbudget aan om van buiten af invallers in te huren. Op vmbo-scholen wordt de afwezigheid van een docent dikwijls opgevangen door de rest van het vaste team dat bij een klas hoort. Sommige scholen hebben liever ervaren leerkrachten als invaller en bieden starters de kans met een eigen klas aan de slag te gaan. Maar in veel gevallen zijn het juist de beginnende leerkrachten die het vervangingswerk doen. Naar schatting begint een derde van alle pabo-afgestudeerden zijn onderwijscarrière als invaller. De meeste starters beginnen als losse vervanger bij verschillende schoolbesturen. Dit heeft veel nadelen. Je moet bijvoorbeeld lang wachten op je salaris, vertelt Karlijn Leeflang, die voor haar aanstelling bij de vervangingspool op verschillende scholen inviel. Aan het begin van de maand wist ze niet hoeveel ze zou verdienen en ook niet of ze het geld de 30ste wel in handen zou hebben. Ik werkte er toen voor de zekerheid via een uitzendbureau bij, omdat ik het financieel anders niet kon bolwerken. Het is daarom raadzaam om precies bij te houden wanneer je waar invalt. Vooral omdat je nog tijden lang nastortingen kunt krijgen van eerdere maanden. Als je voor meerdere schoolbesturen werkt, weet je dat vaak niet uit je hoofd. Een goede administratie is nodig omdat de salarisstrookjes van elkaar verschillen en vaak ook onoverzichtelijk zijn. Uitzenddocent Een oplossing voor deze administratieve rompslomp biedt het uitzendbureau. Maar basisscholen werken nauwelijks met uitzendkrachten. De vervangingspools nemen al voldoende werk uit hanen en bovendien vergoedt het Vervangingsfonds de bemiddelingskosten van het uitzendbureau niet. Manpower, het uitzendbureau dat zich op de onderwijssector richtte, is daarom ook gestopt met het bemiddelen van vervangers. Alleen uitzendbureau Studenttalent richt zich nog op deze markt. Pabo-studenten in de Randstad kunnen via dit studentenuitzendbureau als invaller aan het werk. Het voortgezet onderwijs doet, op enkele vmbo-scholen na, nauwelijks een beroep op uitzendbureaus. Een elegante manier om als invaller te werken, is via een vervangingspool. Je rechtspositie als incidentele invaller of uitzendkracht is immers minimaal. Maar in een vervangingspool krijg je gewoon salaris, heb je adv-dagen, heb je recht op vakantie, scholing en je kunt ook zelf ziek zijn. Will de Graaff, vervangingscoördinator van PON, beschouwt het werken in de vervangingspool dan ook als een uitstekende start van een onderwijscarrière. Je doet veel ervaring op, in verschillende klassen en in verschillende schooltypen. Van montessori- en daltononderwijs tot en met speciaal onderwijs. De pool is daardoor een uitstekende opstap naar een vaste aanstelling op een van de aangesloten scholen. Freelancen Er is nog een manier om in te vallen: als freelance docent. De belastingdienst beschouwt je dan als zelfstandig ondernemer zonder personeel (zzp er). Zo n bedrijfje moet wel aan een heleboel eisen voldoen en je krijgt te maken met allerlei belasting- en verzekeringszaken. Als freelance docent stuur je zelf een rekening voor het geleverde werk naar het schoolbestuur. Deze constructie komt weinig voor, zo blijkt uit een steekproef. Scholen werken zo nu en dan met freelancers, maar meestal gaat het dan niet om onderwijsuitvoering, maar om organisatie- en beheerstaken. En als het toch om leerkrachten gaat, dan is het meer voor speciale taken, bijvoorbeeld voor een bepaald project. Of het is een het leuke van freelancen is dat ik eigen baas ben Al tijdens de lerarenopleiding Nederlands aan de Hogeschool van Amsterdam stond Mattie Jansen voor de klas. Een prima baan maar ze wilde niet op één plek blijven. Ik wilde juist veel scholen van binnen zien om te kunnen kiezen wat goed bij me past. Daarom ben ik als freelance docent begonnen. De acquisitie van opdrachtgevers gaat via de Teach-In Group. Als Teach-In met een school in zee gaat, wordt er een gepaste kandidaat aan de school voorgesteld, vertelt Jansen over de procedure. Het gaat om langere periodes. Soms omdat een docent met zwangerschapsverlof is, andere keren omdat er een plek vrij is voor een aantal uren. Het onderhandelen over tarieven gaat in samenspraak met de freelance docent. Jansen heeft op drie scholen een opdracht: in Geldermalsen, Culemborg en Amersfoort. Variërend van een praktijkschool tot en met een gymnasium. Het bevalt me uitstekend en ook de scholen zijn zo te horen tevreden over mijn kwaliteiten als docent. Ze hebben me gevraagd voor een onderwijsontwikkelingsproject. Ook dan maken we duidelijk afspraken over de gewenste resultaten. Dat werkt erg verhelderend. Het leuke van deze manier van werken vindt Matti Jansen dat ze eigen baas is en dat ze zich steeds opnieuw moet bewijzen. Dat houdt me scherp en ik blijf er creatief door. Ik heb zeer gevarieerd werk. Bovendien zijn er doorgroeimogelijkheden, ook bij Teach-In. Ik wil in de toekomst docenten gaan begeleiden maar ook een commerciële functie lijkt me leuk. 14 Straksvoordeklas mei 2007

14 balletjuffrouw of een remedial teacher die wordt ingeschakeld. Maurice Vink, een van de directeuren en medeoprichters van Teach-In Group, denkt dat het onderwijs een groeimarkt is voor freelancers. Mits het hartstikke goede docenten zijn, klinkt het stellig. Wij zijn een samenwerkingsverband van zo n honderd freelance eerste- en tweedegraads docenten, die staan voor de kwaliteit van hun onderwijs. Ons bedrijf groeit. We hebben zelfs een prijs gekregen voor onze aanpak. Het woord onderwijskwaliteit valt regelmatig als Vink vertelt over de plus-docenten die bij Teach- In zijn aangesloten. Wij stellen hoge eisen. Onze docenten moeten stevig in de schoenen staan, resultaatgericht werken en gevoel hebben voor culturen in organisaties. Alle docenten hebben dit door middel van een assessment laten zien. Teach-In heeft van alle docenten een scherp profiel en streeft naar een goede match tussen school en docent. De Teach-In-docenten geven niet alleen les, maar worden ook ingehuurd voor speciale projecten zoals het vergroten van de leerlingtevredenheid of het ontwikkelen van lesmateriaal. Altijd worden de docenten inhoudelijk en zakelijk begeleid. Vink: Voor onze docenten is freelance werken een bewuste keuze en geen noodoplossing. Binnenkort start Teach-In Group samen met Christelijke Hogeschool Windesheim een docenttraineeship voor startende docenten. Het bedrijf neemt de trainees twee jaar in dienst. Ze worden ingezet op verschillende scholen in het hele land en volgen tegelijkertijd een ontwikkelprogramma. Het verhoogt hun kwaliteiten als docent en het verrijkt hun loopbaan. Daarna is het aan hen of ze als freelancer verder gaan of een vaste baan in het onderwijs zoeken. H Vijf invaltips Plussen & Minnen Maak voor iedere klas of groep waar je kunt invallen een map met leuke opdrachten, lesideeën, werkbladen. Je hebt altijd iets achter de hand. Stel je even voor aan de collega s die in de lokalen naast je werken. Dan weten zij dat er een invaller is en kunnen ze een extra oogje in het zeil houden. Zorg ervoor dat je een lijstje met vragen klaar hebt over kleine algemene regels, zoals schooltijden, toiletgebruik op school, tijden dat jarigen rondgaan, buiten spelen, pauzes, pleindienst, water drinken tijdens de les, laarzen, petten, keycoards. leuke lesideeën uitproberen goede opstap naar een aanstelling veel afwisseling goede manier om ervaring op te doen je krijgt het onderwijs goed in de vingers geen vergaderingen of oudergesprekken een vrij leventje Wanneer je voor het eerst in een klas invalt kun je beginnen met een vragenrondje. De kinderen mogen een vraag aan jou stellen en in ruil daarvoor mag jij hun een vraag stellen. Hierdoor is meestal het ijs wel gebroken en kan je het hebben over de regels in de klas. Zorg dat je altijd een lunchpakket in je vriezer hebt liggen. Dan ben s morgens nadat je gebeld wordt meteen weg. En vergeet de routebeschrijving niet die je natuurlijk van elke invalschool klaar hebt liggen. Straksvoordeklas mei

15 DUBBEL INTERVIEW Janet Bootsma kreeg geen doorgewinterde begeleider toen ze twee jaar geleden aan haar lio-stage op een basisschool in Veenwoude begon. Ze was de eerste lio die Gisela Hofkamp begeleidde. Gisela was soms zo kritisch dat Janet even moest slikken. Ik heb wel eens gedacht dat ik een waardeloze leerkracht was. De laatste aflevering van de serie Dubbelinterview over beginners en de mensen die hen op weg helpen. Tekst Alette van Doggenaar Beeld Joost Grol Toen ik voor het eerst een stagiaire kreeg, heb ik Gisela meteen gebeld Janet Bootsma is leerkracht van bij De Wereldbol in Amstelveen De lio-stage was moeilijker dan ik had verwacht. Tijdens eerdere stages verzorgde ik vooral losse lessen. Als je echt hele dagen voor een groep staat krijg je met nieuwe dingen te maken. Je moet ineens een planning hebben voor een hele dag. Je moet weten hoe je overgangen maakt van de ene les naar de andere. En de communicatie met ouders, dat is ook nieuw. Ik was ook helemaal niet gewend aan kritiek, die kreeg ik voor mijn lio-stage nauwelijks. Maar Gisela was kritisch en direct. Daar schrok ik in het begin wel van. Ik heb wel eens gedacht dat ik een waardeloze leerkracht was. Maar achteraf was die kritiek juist goed. Ik heb enorm veel van Gisela geleerd. Na de stage kwam ik in het speciaal onderwijs terecht. Dat betekent nog meer dan op een gewone basisschool duidelijk zeggen wat je wilt, grenzen stellen, consequent zijn, gestructureerd werken. En ik merkte dat ik dat gewoon kon. Dat heb ik echt allemaal van Gisela geleerd. In het begin stond Gisela nog boven me maar we zijn al snel echt collega s geworden. Het klikte persoonlijk ook erg goed. Bij het eerste gesprek zaten we al met elkaar te lachen. Ik denk dat dat belangrijk is. Je moet iets van elkaar aan kunnen nemen en dat gaat makkelijker als je elkaar mag. We hebben in dat jaar enorm veel samen gepraat en bedacht en uitgeprobeerd. We hebben een planbord gemaakt omdat we het idee hadden dat veel kinderen behoefte hadden aan een goed overzicht over de dag. Positieve aandacht geven was ook een thema waar we ons mee bezig hebben gehouden. En we waren altijd op zoek naar nieuwe materialen. Ik wist al van mezelf dat ik ervan houd om dingen op te pakken. In Brussel was ik tijdens mijn stage in groep 3 naar de kleuterschool gestapt om materialen te lenen en te kijken hoe ze daar in hoeken werkten. Ik wilde onderzoeken of ik iets kon doen om de overgang soepeler te laten verlopen. Die drang om dingen te ontwikkelen herkende ik ook bij Gisela en dat was erg leuk. We zijn nog steeds een luisterend oor voor elkaar. Toen ik voor het eerst zelf een stagiaire kreeg heb ik haar meteen gebeld. Op dit moment heb ik een gecombineerde groep 3/4/5 in Amstelveen op De Wereldbol kunst- en cultuurschool. Daarnaast studeer ik opvoedingsondersteuning aan de Universiteit van Amsterdam. Niet omdat ik het onderwijs uit wil. Maar misschien dat ik als ik veertig ben behoefte heb aan iets extra s. Leerkracht zijn vind ik nu het allerleukste wat er is. 16 Straksvoordeklas mei 2007

16 We zeggen wel eens tegen elkaar dat we ooit samen een school gaan beginnen Gisela Hofkamp werkt op de Dr. Theun de Vriesskoalle in Veenwouden. Ik heb zelf voor Janet gekozen. Haar enthousiasme voor het vak en hoe ze met kinderen om wilde gaan sprak me enorm aan. Het sloot allemaal erg aan bij mijn ideeën. Wat ik belangrijk vond was dat ze niet bang was om dingen te ontwikkelen. Ze kon kritisch tegenover zichzelf en de omgeving staan. Wat ze bijvoorbeeld in Brussel had gedaan vond ik daar een goed voorbeeld van. Ik wilde zelf ook graag nieuwe ideeën opdoen en verwachtte dat dat met Janet zou kunnen gebeuren. In eerste instantie was ik de groepsleerkracht en begeleider van Janet, maar langzamerhand is het steeds meer samenwerken geworden. Het werd onze groep. Janet heeft wel eens moeten slikken. Ik ben erg direct. Dan zei ik bijvoorbeeld dat de leerlingen veel te lang moesten wachten als de rekenles was afgelopen. Of ik sprak haar erop aan dat ze te aardig was voor sommige kinderen. Als je bijvoorbeeld tegen een kind zegt nog een keer en dan en zo n kind gaat toch weer over de schreef, is het tijd voor maatregelen en moet je niet opnieuw waarschuwen. Dan word je ongeloofwaardig. Dat soort dingen zei ik gewoon tegen haar. Ik vind het essentieel dat je openhartig kunt zijn tegen elkaar. Een stagiair moet kritiek kunnen verdragen, en dat kan Janet heel goed. Ik heb dat ook wel eens anders meegemaakt met iemand die veel te gevoelig reageerde. Dan kun je als stagiair niet veel leren. Andersom had ik ook veel aan de inbreng van Janet. We zijn heel actief geweest dat jaar, met met allerlei dingen. Bijvoorbeeld met het aanleren van uitgestelde aandacht. Dat betekent dat leerlingen moeten wennen aan regels waarbij ze even moeten wachten voordat ze een vraag kunnen stellen. Sommige kinderen verdrinken in de strippenkaart met taken die ze moeten afwerken. Om ze te helpen hebben we een extra kaart bedacht om te leren inschatten hoe lang ze ergens mee bezig kunnen zijn. Veel van de dingen die we toen allemaal bedacht hebben gebruik ik nog steeds. Toen Janet na de stage weg moest heb ik haar echt gemist als collega. Gelukkig zien we elkaar nog steeds. We gaan elke twee jaar samen naar de Nederlandse Onderwijs Tentoonstelling. En we wisselen tips uit over materialen en boeken. We delen de passie voor het onderwijs. Bij wijze van grap zeggen we wel eens tegen elkaar dat we ooit samen een school gaan beginnen. Straksvoordeklas mei

17 Gesucht: Lehrer aus Deutschland De Nijmeegse opleiding Duits heeft een bijzondere aanval op het lerarentekort geopend. Het Instituut voor Leraar en School werft Duitse studenten voor de lerarenopleiding Duits. En met succes. Duitse studenten vallen voor de kleinschaligheid en de praktijkgerichtheid van het Nederlandse hoger onderwijs. Christina Bremges en Elke Bovenkerk staken vorig jaar de grens al over. De manier van lesgeven vind ik vreemd. Er wordt erg weinig uitgelegd. Tekst Alette van Doggenaar Beeld Typetank Duits is geen populair vak. Niet aan de universiteiten en ook niet aan de lerarenopleidingen. In Münster zijn er meer studenten Nederlands dan er in heel Nederland studenten Duits zijn, vertelt Kees-Jan van Oorsouw. Hij is docent bij de opleiding Duits van het Instituut voor Leraar en School (ILS) van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Nu al is er een tekort aan docenten Duits in het voortgezet onderwijs en dat probleem zal alleen maar groter worden als de Graue Welle met pensioen gaat. Bovendien is het moeilijk om een opleiding in de lucht te houden als er te weinig studenten zijn. Daar heeft Van Oorsouw wat op gevonden. Sinds vorig jaar werft de HAN actief studenten in Duitsland. Ik kwam op het idee omdat er in de regio Kleef waar ik woon, erg veel werkloosheid heerst. Ook onder academici. Ik bedacht dat die werklozen een deeltijdopleiding Duits zouden kunnen volgen. Met 99 procent kans op een baan! En het werkt. Dit jaar is de eerste klas met 25 Duitse deeltijdstudenten van start gegaan. Daarmee is de instroom meer dan verdubbeld. Daarnaast zijn er twee Duitse voltijders begonnen: Christina Bremges en Elke Bovenkerk. Waarom kozen ze voor Nijmegen? Bremges was op een studiebeurs waar ze flyers van de HAN tegenkwam. Toen ze eenmaal op de open dag was geweest, was ze om. In Duitsland had ik me ook georiënteerd op een studie Duits, maar daar zit je soms met vijfhonderd anderen in een collegezaal. Hier in Nijmegen is het veel minder massaal, zelfs erg persoonlijk. Bovendien wilde ik graag weg uit Mönchengladbach waar ik vandaan kom. Volgens Van Oorsouw is de massaliteit niet de enige reden. In Duitsland is het onderwijs veel formeler en strenger. Bovendien is het erg theoretisch. Het fenomeen stage is daar onbekend. Je eerste stage, de zogenaamde Referendardienst is eigenlijk meteen je eerste baan. Elke Bovenkerk koos voor Nijmegen in navolging van haar moeder en haar zus die ook aan de HAN hebben gestudeerd. Ze had in Duitsland al een jaar economie gedaan maar dat beviel niet. Nu heeft ze het erg naar haar zin. Misschien wil ze zelfs een tweede vak gaan doen. NT2 Een Nederlandse onderwijsbevoegdheid wordt in Duitsland niet erkend en dat betekent dat de Duitsers die in Nijmegen studeren ook in Nederland moeten gaan werken. Voor Bremges en Bovenkerk is dat geen enkel probleem, zeggen ze. Ook niet als ze in Duitsland zouden wonen. Van Oorsouw: Reizen vormt voor Duitsers geen bezwaar. Nederlanders vinden Duitsland al gauw ver, maar Duitsers definiëren de grensstreek wat ruimer. Omdat afgestudeerden bijna verzekerd zijn van werk, kunnen Duitsers een school uitzoeken die op een overbrugbare afstand van hun woonplaats ligt, vertelt Van Oorsouw. Onze studenten hebben vaak al voordat ze zijn afgestudeerd een baan. Scholen vinden het fijn om moedertaalspreker in dienst te hebben, weet hij. En de 18 Straksvoordeklas mei 2007

18 leerlingen vinden het interessant, heeft Bremges gemerkt tijdens haar eerste oriënterende stage. Ze vragen van alles en willen je Duits horen spreken. Van de Duitse studenten wordt wel verwacht dat ze ook het Nederlands machtig zijn. In de vakantie voorafgaand aan het studiejaar is een intensieve zomercursus georganiseerd van drie weken. Na die eerste drie weken konden ze al allerlei gesprekken voeren, stelt Van Oorsouw. De rest van het jaar bereiden de studenten zich voor op het staatsexamen Nederlands als tweede taal (NT2). Bovenkerk is bescheiden over haar taalvaardigheid. De mensen begrijpen me, maar ik voel me nog wel onzeker. Wat valt Bremges en Bovenkerk op hier in Nederland? Groepswerk, altijd groepswerk. Elke Bovenkerk zegt het wat vermoeid. Van Oorsouw weet wat ze bedoelt. Ik hoor dat ook van de deeltijders. Duitse studenten zijn gewend om individueel aan hun opdrachten te werken. Voor Bovenkerk en Bremges is het wel eens moeilijk, die samenwerking in groepjes. Wij willen graag op tijd beginnen aan een opdracht, vertelt Bremges, Maar de andere studenten stellen het steeds uit tot het laatste moment. Dat is wel een verschil beaamt Van Oorsouw: De studiediscipline is bij de Duitsers vaak veel groter. Althans in de eerste jaren. Daar staat tegenover dat de Nederlanders weer wat creatiever zijn. Bovenkerk ziet nog een verschil: Nederlandse studenten kunnen beter reflecteren. Als gevraagd wordt waarom ze iets gedaan hebben of hoe, hebben ze daar een antwoord op. Wij zijn dat niet gewend, maar ik denk wel dat het nuttig is om te leren. In je beroep is dat belangrijk, denk ik. Onbeleefd Een groot verschil is dat Duitsers gewend zijn aan formelere omgangsvormen. Van Oorsouw: Onlangs waren we in Amsterdam bij een lezing van een Duitse schrijver en daar zag je ook hoe Kwijnende lerarenopleiding Duits werft moedertaalsprekers dat eraan toegaat. Zo iemand is erg op een afstand. Een docent in Duitsland heeft een bepaalde status. Die is bijna niet te bereiken. Een bron van onzekerheid die daarmee samenhangt is het gebruik van u en jij. In Duitsland is het al snel onbeleefd om jij te zeggen. Zelfs jonge mensen of oudere mensen die elkaar al heel lang kennen zeggen u tegen elkaar. Tegen Straksvoordeklas mei 2007 een docent jij zeggen is ongehoord. Bijna onmogelijk om dat anders te doen vinden de studenten. Hun eerste kennismaking met het onderwijs op een Nederlandse school heeft ook wat verbazing gewekt. Bovenkerk en Bremges lopen beide stage op een montessorischool in Nijmegen. De manier van lesgeven vind ik vreemd. Er werd erg weinig uitgelegd, zegt Bremges. Ze leggen ook alles in het Nederlands uit. Dan vraag ik me af hoe die leerlingen Duits leren spreken. Je ziet dat vaker, weet Van Oorsouw. Als opleiding propageren we om zoveel mogelijk Duits te spreken bij het lesgeven. Wat dat betreft hebben Nederlandse collega s de nodige schroom. Die vinden dat eng. Ze zeggen dat ze bang zijn dat leerlingen het niet begrijpen. Maar in de praktijk went het snel. Bovenkerk verwacht over vijf jaar in deeltijd te werken en daarnaast nog een studie te doen. Ze woont in Duitsland of in Nederland. Net hoe uitkomt. Misschien is het wel leuk om ook eens in een ander deel van Nederland te werken. Bremges werkt in Nederland, denkt ze. Waar ze woont zal mede van een eventuele partner afhangen. Van Oorsouw is al weer bezig met de voorbereidingen voor het volgende studiejaar. De aanmeldingen van Duitse studenten overtreffen die van dit jaar. Dankzij werving en mond-tot-mondreclame weten steeds meer Duitsers de weg naar de HAN te vinden. H 19

19 10 tips O jee, een kind met adhd Impulsief, matig geconcentreerd en hyperactief. Drie tot vijf procent van de kinderen heeft last van een aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit, ofwel adhd. Hoe ga je daar als leerkracht mee om? Een leerling met adhd is geen lastpak, maar een onvermogend kind. Tekst Rineke Wisman 1. Geen onwil, maar onmacht Je stelt een vraag en de helft van de klas steekt braaf z n vinger op. Een kind met attention deficit hyperactivity disorder (adhd) roept het antwoord zonder na te denken, maar dat doet hij niet expres. Adhd is een neurobiologische stoornis in de hersenen die ervoor zorgt dat een kind impulsief, matig geconcentreerd en hyperactief is. Gemiddeld zit bijna in elke klas een adhd-kind. Verdiep je in de aandoening (zie: Verder lezen). De allerbelangrijkste tip? Weet dat het gedrag niet voortkomt uit onwil, maar uit onmacht, zegt orthopedagoog Trix van Lieshout. De oorzaak ligt bij de aandoening, niet bij de persoon. 2. Schrap de waaromvraag Ze doen voor ze denken, hebben geen rem, zijn zowel innerlijk als uiterlijk steeds in beweging, snel opgewonden of gefrustreerd en chaotisch. Een adhd-kind voelt zich constant onrustig van binnen en heeft moeite met plannen en organiseren. Vraag nooit waarom ze doen wat ze doen, want een kind met adhd heeft daar geen antwoord op. Schrap de waaromvraag uit je woordenschat, adviseert Astrid van Kleeff, moeder van drie adhd-zonen, leerkracht en oprichter van een zorgboerderij voor kinderen met adhd. Door steeds naar het waarom te vragen bestaat de kans dat het kind een negatief zelfbeeld ontwikkelt. 3. Kijk verder dan de stoornis Weglopen, voor de beurt spreken, met dingen gooien. Een kind met adhd kan een continue stoorzender zijn dat alleen maar negativiteit oproept. Constateer (door een paar weken turven) aan welke drie gedragingen van het kind je je het meest stoort en werk daaraan door duidelijk aan te geven welk gedrag je verwacht. Hierdoor lukt het je waarschijnlijk beter om ook de leuke kanten te zien van de lastpak. Orthopedagoog Trix van Lieshout: Een kind is niet alleen adhd. Heeft het kind pit? Humor? Creativiteit? Voor zijn zelfbeeld is het goed deze kant ook te belichten. Moedig het kind aan een spreekbeurt te houden over de aandoening. Zo geef je er ook een positieve invulling aan. 4. Betrap ze op goed gedrag Fijn dat je even je mond kon houden. Beloon een kind met adhd regelmatig door een compliment of door een duim op te steken. Vestig er direct aandacht op als je ziet dat een kind keurig luistert of eerst zijn vinger opsteekt voor hij praat, zegt Herald Hofmeijer van de Marnix Academie in Utrecht. Hij leert pabo-studenten hoe ze het best om kunnen gaan met adhd ers in de klas. Soms zit een kind elf minuten zijn best te doen door stil te zitten en goed op te letten. Een heel knappe prestatie voor iemand met adhd. Als je het opmerkt en beloont met positieve feedback bestaat de kans dat hij het zeventien 20 Straksvoordeklas mei 2007

20 minuten volhoudt. Als je het niet opmerkt, maar daarna wel het wiebelen op de stoel in de twaalfde minuut benoemt, is het kind minder geneigd om de volgende dag weer zijn best te doen. 5. Houd rekening met een trage harde schijf... Het is mooi weer en je verrast de klas door het binnenprogramma voor een buitenactiviteit te verruilen. Als je plotseling met zo n boodschap komt, is het kind met adhd waarschijnlijk de enige die niet juicht. Een adhd-kind heeft een iets tragere harde schijf, aldus Astrid van Kleeff. Het schiet in de stress van onverwachte roosterveranderingen. Geef het kind wat meer tijd zich aan te passen. Neem het voor het begin van de les even apart om te vertellen dat de klas straks naar buiten gaat. Het gaat allemaal om permanente voorstructurering van allerlei situaties, aldus Van Lieshout. Met name de ongestructureerde schoolpleinsituatie is moeilijk. Vraag voor de pauze begint wat het kind straks wil doen, en met wie, en zie erop toe dat het ook gebeurt en heb engelengeduld Spreekt het kind alweer voor zijn beurt? Bestraf het niet, benoem het wel, zegt Herald Hofmeijer van de Marnix Academie. Zeg: Ik begrijp dat jij het antwoord ook weet. Als jij straks je vinger opsteekt, mag jij het zeggen. Geef het kind daarna de ruimte om de vraag te beantwoorden en geef niet te snel de beurt door. Korte feedback is belangrijk. Wacht niet zes beurten met het inlassen van zo n belofte. Heb eindeloos geduld, vult Anco van Moolenbroek aan. Hij is adjunct-directeur op het Driestar College in Gouda. Een adhd er leert niet van zijn fouten. Je moet bereid zijn iedere keer opnieuw te beginnen. 7. Stel haalbare doelen Om te verkomen dat je gedesillusioneerd raakt, kun je beter de lat niet al te hoog leggen. Stel haalbare doelen, raadt Herald Hofmeijer aan. Een kind met adhd zal altijd onrustig blijven. Het is een aandoening die je niet geneest. Een voorbeeld van een haalbaar doel is een concentratieverhoging van drie naar zes minuten. Met een reëel doel ben je zelf vaker tevreden en het kind merkt daardoor ook dat het voldoet. 8. Wees een coach... Kinderen met adhd zijn kortstondig en leven in het moment, aldus Trix van Lieshout. Houd het kind voortdurend in de gaten. Herhaal opdrachten. Vraag het kind een opdracht samen te vatten om te weten of hij de stof of instructie opgenomen heeft. Zorg dat op hun tafel alleen het boek ligt van het vak waaraan gewerkt wordt. Kinderen met adhd hebben namelijk de neiging om alles tegelijkertijd op tafel te leggen. Slikt het kind medicijnen, zoals Ritalin, om de aandoening te reguleren? Help hem eraan herinneren. Loop bij de eerste tekenen van ontregeling naar het kind toe. Hoe gaat het? Kan ik je helpen? Je moet er steeds bij zijn. Hij moet jouw gezag permanent zien en voelen. Geef de leerling een plek schuin voor je bij de muur. Een plek waar je hem aan kan raken, maar waar je hem ook prima kan negeren, aldus Van Moolenbroek maar laat je niet helemaal opslokken Een adhd-kind in de klas heeft veel extra aandacht nodig. Laat je er niet helemaal door opslokken. Probeer in de klas een klimaat te scheppen waarin iedereen anders mag zijn. De een vindt het moeilijk om een bal te vangen, de ander heeft extra hulp nodig bij het lezen. En een kind met adhd is alle dagen heel druk. Kinderen gelijk behandelen gaat niet, maar je kan ze wel gelijkwaardig behandelen, aldus Herald Hofmeijer. 9. Kweek een band met de ouders Ouders en leerkracht willen hetzelfde, namelijk het beste voor het kind. Ouders zijn vaak betrokken, maar ook kritisch. Bouw aan het begin van het schooljaar aan een positieve basis waarop je de rest van het jaar terug kunt vallen. Anco van Moolenbroek: Begin het jaar met een kennismakingsgesprek. Wat verwachten we van elkaar? Wat kunnen we voor elkaar betekenen? Ouders van zorgleerlingen belt hij een keer per maand om door te nemen hoe het gaat. We zijn geneigd alleen te bellen als het niet goed gaat. Bel ook eens als het kind zich goed heeft gedragen. Veder lezen Astrid van Kleeff. O jee, een kind met adhd. Afstudeerscriptie uitgegeven in eigen beheer Prijs: e 17,50. Bestellen bij astridvankleeff@chello.nl Trix van Lieshout Pedagogische adviezen voor speciale kinderen. Uitgever: Bohn Stafleu Van Loghum, e 26,90, ISBN10: Trix van Lieshout Druk druk druk; praktische tips voor de opvoeding van kinderen met adhd. Bestellen door e 6,80 over te maken op giro van de Wim Sonneveldschool in Utrecht, onder vermelding naam en adres en boekje adhd. Straksvoordeklas mei