De Haagse Samenwerking. Eindrapport

Transcriptie

1 De Haagse Samenwerking Eindrapport Den Haag, 11 december 2012

2 Colofon Projectnummer: Auteurs: Jesse Hoogenbosch Esther Klaster Timo Kruijt (stagiair) José Rijnen (tot september 2011) Yermo Wever B&A B.V. Prinses Margrietplantsoen 87 Postbus CV Den Haag t f info@bagroep.nl http: Copyright B&A B.V Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. B&A is gevestigd in Den Haag, Arnhem en Amsterdam :49:00

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Aanleiding, doelstelling en werkwijze Haagse Samenwerking Aanleiding Doelstelling Haagse Samenwerking Organisatie en werkwijze Haagse Samenwerking 9 3 Onderzoeksopzet Vraagstelling Onderzoeksopzet 14 4 Monitoring van de pilot Inleiding Beschrijving gezinnen Zomer Najaar Zomer Samenvatting 28 5 Resultaten Haagse Samenwerking Inleiding Resultaten enquêtes Doelstellingen Haagse Samenwerking Resultaten Proces Integraal plan van aanpak Zorgcoördinatie voor langere tijd De inzet van partijen van binnen en buiten het team De gemeente Den Haag Bureau Jeugdzorg Jeugdformaat De Jutters Ipse de Bruggen Inkomen en schuldhulpverlening Huisvesting Overige externe partners Hinder wachtlijsten Opschaling / Rode telefoon Resultaten doelstellingen Inleiding Overzicht per gezin Kosten en opbrengsten/ maatschappelijk rendement Meerwaarde Haagse Samenwerking Werkzame bestanddelen Structuur en regie 54 Inhoudsopgave 3

4 6 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 62 Inhoudsopgave 4

5 1 Inleiding In het najaar van 2010 is in Den Haag begonnen met het experiment de Haagse Samenwerking. Het doel van de Haagse Samenwerking is de ontwikkeling en toepassing van een doeltreffende aanpak voor hulp en ondersteuning aan jeugdigen en gezinnen. De Haagse Samenwerking is een experimenteel samenwerkingsverband tussen de gemeente Den Haag (Programmabureau Jeugd) en haar partners Bureau Jeugdzorg, Jeugdformaat, De Jutters en Ipse de Bruggen. De Haagse Samenwerking richt zich op een specifieke groep van vijftien multiprobleemgezinnen 1. Deze gezinnen hebben vaak eerder langdurige hulpverlening ontvangen zonder dat er tastbare resultaten zijn geboekt. In de Haagse Samenwerking wordt toegewerkt naar een doeltreffend, integraal aanbod dat gezinnen verder helpt. Het is de bedoeling dat de hulpverlening ontschot wordt aangeboden ongeacht de aanwezigheid van de vereiste indicaties en bestaande wachtlijsten. Begin 2011 hebben de gemeente Den Haag en Bureau Jeugdzorg aan B&A opdracht gegeven om de Haagse Samenwerking te monitoren en door middel van een beleidsonderzoek te evalueren. In een beleidsevaluatie zoals deze ligt de nadruk op de doelstellingen. Doelstellingen worden behaald of doelstellingen worden niet behaald. Tussen de oordelen behaald en niet behaald is uiteraard nuancering mogelijk. Daar waar doelstellingen niet, of niet volledig, worden behaald is ruimte voor verbetering. De belangrijkste opbrengst van een beleidsevaluatie is de lijst met verbetervoorstellen. Door deze insteek ligt de focus op zaken die niet goed gaan, daar is immers verbetering nodig. Als gevolg van deze aanpak krijgen zaken die wel goed gaan niet de aandacht die ze verdienen. In dit onderzoek hebben de medewerkers van de organisaties die aan de Haagse Samenwerking deelnamen alle informatie gegeven en medewerking verleend die nodig was om inzicht te krijgen in de werking van het experiment. Daarvoor zijn de onderzoekers, de medewerkers van het kernteam dat het experiment heeft uitgevoerd, in het bijzonder de projectleiders, buitengewoon dankbaar. Daarnaast past ook een woord van dank aan de gezinnen die hun ervaringen met de Haagse Samenwerking, in twee interviewrondes, met de onderzoekers hebben gedeeld. In het volgende hoofdstuk worden de aanleiding, doelstelling en werkwijze van de Haagse Samenleving behandeld. In het daarop volgende hoofdstuk wordt de onderzoekopzet en gevolgde methode van werken gepresenteerd. In hoofdstuk 4 volgen de monitorgegevens. In totaal is in de monitor drie keer gerapporteerd over de voortgang in het project. Met behulp van de monitorgegevens heeft de beleidsevaluatie van de Haagse Samenwerking plaatsgevonden. Deze wordt beschreven in hoofdstuk 5. In hoofdstuk 6 volgen de conclusies en aanbevelingen. 1 In totaal hebben 18 gezinnen aan de Haagse Samenwerking deelgenomen. Inleiding 5

6

7 2 Aanleiding, doelstelling en werkwijze Haagse Samenwerking 2.1 Aanleiding In Den Haag wonen multiprobleemgezinnen die in geen enkel geïndiceerd hulpaanbod lijken te passen. De gezinnen worden in behandeling genomen, maar na verloop van tijd steeds weer doorgestuurd naar een andere instelling met een ander aanbod dat beter zou aansluiten. Het gevolg is dat deze gezinnen niet de daadwerkelijke hulpverlening krijgen die ze hard nodig hebben. Het gevolg daarvan is dat kinderen uit huis worden geplaatst en gezinnen uit elkaar vallen. De hulpverlening aan deze gezinnen is gefragmenteerd. Zij is versnipperd over verschillende aanbieders die eigen methoden en technieken hanteren. Daar komt bij, dat de interventies gerealiseerd worden vanuit verschillende budgetten en/of indicaties en worden aangestuurd door verschillende organisaties vanuit verschillende domeinen. Dit staat een integraal, flexibel hulpaanbod in de weg. In het najaar van 2010 is in Den Haag het experiment de Haagse Samenwerking gestart. Het doel van dit experiment is om een integrale en doeltreffende aanpak te ontwikkelen voor hulp en ondersteuning aan jeugdigen en gezinnen. Om dit te realiseren wordt buiten eigen instellingskaders gekeken en getreden. Er wordt zowel gezocht naar nieuwe wegen in de samenwerking binnen het lokale veld én binnen de geïndiceerde zorg, als ook tussen het lokale veld en de geïndiceerde zorgaanbieders. De Haagse Samenwerking is een experimenteel samenwerkingsverband tussen de gemeente Den Haag (programmabureau Jeugd) en haar partners in het (geïndiceerde) hulpverleningsveld. De Haagse Samenwerking richt zich op een specifieke groep van achttien multiprobleemgezinnen die geïndiceerde zorg ontvangen, waarbij aanbod uit het lokale en regionale veld integraal en vraaggericht wordt ingezet. Waar eerder de vaak langdurige hulpverlening stagneerde zonder dat er tastbare resultaten werden geboekt, wordt nu toegewerkt naar een doeltreffend, integraal aanbod dat de gezinnen daadwerkelijk verder helpt. Deze hulpverlening wordt ontschot aangeboden ongeacht de aanwezigheid van de vereiste indicaties en wachtlijsten. Ten behoeve van de uitvoering op gezinsniveau is een kernteam geformeerd. In het kernteam zijn medewerkers van de gemeente, Bureau Jeugdzorg, Jeugdformaat, De Jutters, Ipse de Bruggen en Den Haag OpMaat 2 vertegenwoordigd. Het kernteam geeft concreet vorm aan het experiment en wordt geleid door Bureau Jeugdzorg en de gemeente Den Haag. De kernteamleden hebben uitvoerende taken in één of meer gezinnen. Begin 2011 heeft de gemeente Den Haag aan B&A gevraagd de Haagse Samenwerking te monitoren en te evalueren. 2.2 Doelstelling Haagse Samenwerking In de projectdefinitie zijn twaalf doelstellingen of prestaties genoemd op zowel proces-, als resultaatniveau die moesten worden behaald. Het gaat om de volgende doelstellingen: 2 Den Haag OpMaat kwam in de loop van het eerste experimentjaar in het kernteam. Aanleiding, doelstelling en werkwijze Haagse Samenwerking 7

8 1. Binnen twee maanden na acceptatie zijn de contouren van het plan van aanpakdat wordt opgebouwd per gezinslid - bekend, inclusief voorlopige doelen/gewenste resultaten en zijn gezinnen hierover geïnformeerd. 2. Het gezin heeft geen hinder ondervonden van wachtlijsten en kon direct geholpen worden omdat er afspraken zijn gemaakt met aanbieders dat gezinnen uit de Haagse Samenwerking voorrang hebben. 3. De multidisciplinaire aanpak heeft gewerkt: er is een integraal gezinsplan opgesteld en deskundigheden binnen het team zijn optimaal benut. De Haagse Samenwerking is er in geslaagd ook aanbod van andere partijen buiten het team in te zetten. 4. Er is (indien nodig en gewenst) zorgcoördinatie geleverd. 5. De situatie van het gezin is verbeterd ten opzichte van de situatie bij aanmelding Haagse Samenwerking. Daartoe worden bij de start de gezinnen zo nauwkeurig en feitelijk mogelijk beschreven. Meting van de resultaten vindt tussentijds en aan het eind van het traject plaats. Er wordt aangegeven welke werkwijze, interventies en methoden zijn ingezet in het gezin. En welke doelen zijn geformuleerd en in hoeverre deze zijn behaald. 6. De klant geeft aan tevreden te zijn na de hulp. Zowel in termen van procedures / afspraken en bejegening, als in het ervaren van een verbetering van de situatie. Dit wordt gemeten met een cliënttevredenheidsonderzoek. 7. Er is inzicht in de meerwaarde van Haagse Samenwerking ten opzichte van de reguliere situatie en in wat wel en wat niet heeft gewerkt. 8. Het is duidelijk wat er voor nodig is om de werkzame bestanddelen van Haagse Samenwerking in te passen in de reguliere situatie (implementatie). Uiteraard rekening houdend met de dynamische omgeving van de reguliere hulpverlening. 9. De structuur en de regie van de Haagse Samenwerking heeft gewerkt: er is bestuurlijk commitment, een heldere verantwoordelijkheidsverdeling en een opschalingstructuur. 10. Er is enig inzicht in wat de Haagse Samenwerking heeft gekost in termen van het kostenbeslag per gezin; hoeveel hulpverleners werkzaam zijn (geweest) in het gezin, hoeveel uur zijn besteed en wat de kosten hiervan zijn. Ook uren kern- en uitwerkingsteam en de stuurgroep worden hierin meegenomen. 11. Het is duidelijk geworden (door middel van interviews) in hoeverre de uitvoerend hulpverleners tevreden zijn over de manier van werken binnen de Haagse Samenwerking en in hoeverre zij het idee hebben dat er recht wordt gedaan aan de resultaten van de hulp en de ervaringen van de hulpverleners. 12. Het is duidelijk geworden (door middel van interviews) hoe leidinggevenden en directieleden van de participerende organisaties de Haagse Samenwerking Aanleiding, doelstelling en werkwijze Haagse Samenwerking 8

9 ervaren hebben, of zij enige weerstand in hun organisaties hebben ondervonden en of hun organisaties de bereidheid hebben om successen te implementeren. In deze beleidsevaluatie is onderzocht, men zou ook kunnen zeggen beoordeeld, of de beleidsdoelstellingen zijn behaald. Daarmee zijn de doelstellingen te beschouwen als een evaluatiekader. 2.3 Organisatie en werkwijze Haagse Samenwerking De organisatie van de Haagse Samenwerking is als volgt ingericht; er is een stuurgroep van bestuurders die de samenwerkingsafspraken tussen instellingen vormgeeft, een uitwerkingsgroep die een praktische uitwerking geeft aan de samenwerkingsafspraken en een kernteam dat de hulpverlening op gezinsniveau concreet uitvoert. Stuurgroep De opdrachtgever van de Haagse Samenwerking is de Stuurgroep. De stuurgroep bestaat uit de volgende bestuurders/functionarissen: Functie Directeur Welzijn, Jeugd en Burgerschap Programmamanager Jeugd Algemeen directeur Divisiedirecteur Directeur Zorg lid Raad van Bestuur a.i. Directeur BJZ Haaglanden Sector Hoofd Jeugdzorg Organisatie Gemeente Den Haag Gemeente Den Haag Jeugdformaat De Jutters Ipse de Bruggen Ipse de Bruggen Bureau Jeugdzorg Haaglanden Stadsgewest Haaglanden Uitwerkingsgroep De ontwikkeling en uitwerking ligt in handen van de Uitwerkingsgroep. De uitwerkingsgroep bestaat uit leidinggevenden en managers van de deelnemende instellingen. Functie Voorzitter Uitwerkingsgroep, Beleidsmedewerker Jeugd Projectleider Centra Jeugd en Gezin Jeugdregisseur en kernteamleider Haagse Samenwerking Manager Ambulante Hulp/Manager Onderzoek & Ontwikkeling Sociaal psychiatrisch verpleegkundige Manager Ambulante Dienstverlening Regiomanager Randgemeenten Kernteamleider Haagse Samenwerking Leidinggevende Ambulante hulp Manager JGZ Organisatie Gemeente Den Haag Gemeente Den Haag Gemeente Den Haag Jeugdformaat De Jutters Ipse de Bruggen Bureau Jeugdzorg Haaglanden Bureau Jeugdzorg Haaglanden Jeugdformaat Gemeente Den Haag Aanleiding, doelstelling en werkwijze Haagse Samenwerking 9

10 Kernteam De daadwerkelijke hulpverlening en zorgcoördinatie ligt in handen van het kernteam. Er is gestart met een kernteam van negen leden die de gezinnen begeleiden. Dit kernteam is vrij snel uitgebreid tot 20 leden. In de loop van het traject is het kernteam gesplitst in vier subkernteams, waarvan het eerste team experts telde die bij alle subkernteamoverleggen aanwezig waren maar niet in de gezinnen werkten, en drie overige teams bestonden uit zorgcoördinatoren en hulpverleners die verbonden waren aan de gezinnen. Functie Jeugdregisseur/projectleider Haagse Samenwerking, Voorzitter Teamleider/ projectleider Haagse Samenwerking, Voorzitter Gedragswetenschapper Sociaal psychiatrisch verpleegkundige Sociaal Casemanager/medewerker ICP Kernteam binnen gezinnen: Gezinsvoogd Gezinsvoogd Casemanager BJZ Toegang Ambulant hulpverlener Gezinsvoogd Junior gezinscoach Ambulant hulpverlener Gezinscoach Gezinsvoogd Gezinsvoogd Gezinsvoogd Maatschappelijk werker Ambulant hulpverlener Gezinscoach Gezinsvoogd Organisatie Gemeente Den Haag Bureau Jeugdzorg Bureau Jeugdzorg Opvoeden in de Buurt/(Jutters) Den Haag op Maat (gemeente) Organisatie Bureau Jeugdzorg Bureau Jeugdzorg Bureau Jeugdzorg Jeugdformaat Bureau Jeugdzorg Centra Jeugd en Gezin Jeugdformaat Centra Jeugd en gezin (dienst OCW) Bureau Jeugdzorg Bureau Jeugdzorg Bureau Jeugdzorg Ipse de Bruggen Jeugdformaat Centra Jeugd en gezin (dienst OCW) BJZ Werkwijze De werkwijze is lopende het project uitgewerkt en geconcretiseerd. Begin 2012 zijn de volgende uitgangspunten geformuleerd die de werkwijze beschrijven. In grote lijnen worden de adviezen gevolgd van het experiment Achter de Voordeur en het E-boek Aan de slag achter de voordeur. De belangrijkste adviezen uit het E-boek Aan de slag achter de voordeur zijn: Eén gezin, één plan, één regisseur. Niet het aanbod vanuit verschillende disciplines is leidend, maar het intrinsieke vermogen c.q. de motivatie in de gezinnen om greep te krijgen op het leven. Niet praten over het gezin maar met het gezin. Aanleiding, doelstelling en werkwijze Haagse Samenwerking 10

11 De inzet van een specifiek type professional met mandaat die bij het gezin over de vloer komt met een generalistische insteek. Niet alleen vanwege de noodzakelijke competenties, maar ook door het vermogen om handelingsmandaat op te eisen; d.w.z. los te komen van instellingsgeboden protocollen en gewoonten. Afspraken met deze regisseur om in het gezinsplan op maat gebruik te maken van diensten van alle verschillende specialistische hulptroepen. Er moet sprake zijn van inbedding van het project in een strategische coalitie. Met andere woorden; er moet sprake zijn van rugdekking door stakeholders, in het bijzonder de bestuurders. De beschikbaarheid van hulp en instrumenten om een maatschappelijk steunsysteem in en om deze gezinnen op te bouwen. De regisseur is voor langere tijd beschikbaar. De regisseur werkt vanuit een team waarvan de leden voortkomen uit verschillende kokers (multidisciplinair). Vanuit deze beginselen is voor de Haagse Samenwerking de volgende vertaling gemaakt. De problematiek binnen multiprobleemgezinnen grijpt in de meeste gevallen in elkaar. Vanuit de Haagse Samenwerking wordt uitgegaan van wat nodig is in het gezin. De teamleden werken samen in één gezin. De hulp wordt dus tegelijk ingezet in het gezin vanuit de eigen deskundigheid en ervaring. De deskundigen kijken over de eigen deskundigheid heen. De samenwerking wordt ingezet door verder te kijken dan het eigen hulpverleningskader. De teamleden doen de dingen die in het gezin nodig zijn, zonder zich te beroepen op kan niet/mag niet/niet mijn taak/niet mijn rol. Dit doet men samen. Het kan zo zijn dat een ambulant hulpverlener ruimere hulpverlening biedt voor het gezin dan strikt genomen onder zijn/haar functie valt Het kernteam (in tegenstelling tot de verwijzer ) bepaalt op basis van de vraag gezamenlijk welk hulpaanbod passend is voor het gezin. Daarbij wordt het aanbod samengesteld uit passende, verschillende onderdelen op basis van de expertise van de verschillende partijen. Hierbij is de vraag leidend, niet de beschikbaarheid van het aanbod. Benodigde expertise of aanbod welke niet voorhanden is, wordt door de deelnemende partijen snel beschikbaar gemaakt. Van te voren zijn er samenwerkingsverbanden afgesproken met Den Haag OpMaat, de Brijder Stichting, HKJ, Raad voor de Kinderbescherming, Tien voor Toekomst (Leger des Heils), Thuisbegeleiding (HWW) e.d. Het kernteam verdeelt taken op basis van vraag en expertise en bepaalt de coördinatie van de zorg. Bij elk gezin kan een andere keuze worden gemaakt welke professional voor dat gezin het meest geschikt is om deze rol uit te voeren. Bij een OTS is het de Jeugdbeschermer/gezinsvoogd die in beginsel de rol van zorgcoördinator op zich neemt. Later is er ruimte gekomen om van deze regel af te wijken. De door het kernteam aan het gezin toegewezen zorgcoördinator begeleidt van start tot eind. De zorgcoördinator maakt gebruik van alle nodige expertise uit het team en zorgt voor de regie en de communicatie op/over de zorg binnen het gezin. Per gezin wordt een duo van twee professionals ingezet, van verschillende organisaties omdat het gaat om multiprobleemgezinnen in vaak zeer complexe Aanleiding, doelstelling en werkwijze Haagse Samenwerking 11

12 situaties. Er wordt aanvullende expertise ingezet, van binnen of van buiten het team, als dat nodig is en. Waar bestaande hulpverleningstrajecten overbodig zijn, worden deze geschrapt. Alle leefgebieden worden meegenomen in het plan van aanpak. Waar nodig wordt er buiten de eigen instellingskaders gekeken en getreden. In de samenwerking met andere partners wordt ook gevraagd om deze instelling. Het kernteam heeft doorzettingsmacht. Wanneer de zorgcoördinator in samenspraak met het kernteam aangeeft wat gewenst is voor dit gezin, wordt dit overgenomen door de deelnemende organisaties in het hulpverleningsproces. Voor het organiseren van de hulp, zowel intern als extern, zetten de verschillende niveaus en disciplines (primair proces en staf) van de betrokken organisaties zich in. De twee projectleiders pakken knelpunten op die een belemmering vormen voor de voortgang en niet door de professional of het kernteam zelf opgelost kunnen worden. Wachtlijsten zijn niet acceptabel. De hulp vanuit het kernteam moet binnen 2 weken na aanmelding kunnen starten. De leden van het kernteam blijven in dienst bij hun eigen organisatie voor voeding van hun expertise en het inroepen van specialismen. Aanleiding, doelstelling en werkwijze Haagse Samenwerking 12

13 3 Onderzoeksopzet 3.1 Vraagstelling In de beleidsevaluatie wordt gemeten in welke mate doelen zijn gerealiseerd en wordt beoordeeld in welke mate het proces effectief en efficiënt is. Vooraf, bij de start van de Haagse Samenwerking is een evaluatiekader geformuleerd. In het evaluatiekader staat omschreven wat de doelstellingen zijn voor wat de wijze van uitvoering (proces) en effecten betreft. Evaluatiekader Het evaluatiekader is in paragraaf 2.2 gegeven en bestaat uit de proces- en effect doelstellingen. Sommige effectdoelstellingen betreffen de gezinnen, anderen de wijze van werken. Op basis van het evaluatiekader zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: Proces doelstellingen 1. Zijn binnen twee maanden, nadat een kernteamlid in het gezin is gepositioneerd, de contouren van het plan van aanpak -dat wordt opgebouwd per gezinslidbekend? a. Staan hierin de voorlopige doelen/gewenste resultaten? b. Zijn gezinnen hierover geïnformeerd? 2. Is er een integraal plan van aanpak opgesteld waarin de deskundigheden van het kernteam optimaal zijn benut en is de Haagse Samenwerking erin geslaagd ook aanbod van andere partijen buiten het team in te zetten? Andere partijen op het terrein van: a. Jeugdzorg b. Onderwijs c. Werk en inkomen d. Volwassenenzorg e. Huisvesting 3. Is er zorgcoördinatie geleverd? 4. Zijn wisselingen in de zorgcoördinatie vermeden? 5. Is de inzet van partijen, van binnen en buiten het team geslaagd? a. Jeugdzorg binnen het team i. Gemeente ii. Bureau jeugdzorg iii. Jeugdformaat iv. De Jutters v. Ipse de Bruggen b. Werk en inkomen c. Huisvesting d. Overige externe partners (Jeugdzorg buiten het team, onderwijs en volwassenenzorg) 6. Is de rode telefoon succesvol toegepast? 7. Was er sprake van wachtlijsten? Onderzoeksopzet 13

14 Effectdoelstellingen 8. Is de situatie van het gezin verbeterd ten opzichte van de situatie bij aanmelding Haagse Samenwerking, zijn de doelen behaald? 9. Is de cliënt tevreden met de hulp, zowel in termen van procedures en afspraken en bejegening, als in het ervaren van een verbetering van de situatie? 10. Wat zijn de werkzame bestanddelen van de Haagse Samenwerking en kunnen die worden toegepast in de reguliere situatie? 11. Hebben de gekozen structuur en regie gewerkt, is sprake van bestuurlijke commitment, een heldere verantwoordelijkheidsverdeling en een opschalingsstructuur? 12. Is er inzicht in de kosten en baten van de Haagse Samenwerking, en zo ja welk? 13. Zijn de uitvoerende hulpverleners tevreden over hun manier van werken binnen de Haagse Samenwerking? 3 Daar waar doelstellingen niet zijn behaald is onderzocht welke oorzaken hieraan ten grondslag kunnen liggen. In de loop van het onderzoek is naar aanleiding van publicaties van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, het onderdeel Maatschappelijke kosten batenanalyse (MKBA) aan het onderzoek toegevoegd. Hierin is per gezin onderzocht wat het saldo is van de kosten die gemaakt worden en de opbrengsten die met de inzet van de Haagse Samenwerking worden bereikt 3.2 Onderzoeksopzet In dit evaluatieonderzoek is, gezien de complexiteit van de materie gekozen voor meerdere onderzoeksmethoden naast elkaar. De volgende methoden en bronnen zijn toegepast: Dossieronderzoek: Van ieder gezin worden in een intranetmap alle gegevens bijgehouden. De intranetmap zorgt ervoor dat alle leden van het kernteam inzicht krijgen in de actuele situatie van de gezinnen. In de map worden officiële brieven en documenten geregistreerd alsmede gespreksverslagen, telefoonnotities en e- mails. Met name het plan van aanpak, de tussentijdse evaluaties en het afsluitingsformulier zijn uitvoerig geanalyseerd. Per gezin en per gezinslid is onderzocht wat de situatie was bij de start van de Haagse Samenwerking, welke hulpverlening er benodigd was, of die hulpverlening daadwerkelijk is geleverd en of die tot de gewenste verandering heeft geleid. Ook de overige verandering in de situatie van de deelnemers (de life events ) zijn inzichtelijk gemaakt 4. Gesprek met de projectleiding over bevindingen dossieronderzoek: Het resultaat van de analyse van de dossiers door B&A is uitvoerig besproken met de projectleiders. De projectleiding heeft ook een beknopte samenvatting per gezin gemaakt. 3 Aanvankelijk was het de vraag wat de kosten waren, halverwege 2012 heeft de gemeente de opdracht uitgebreid tot een maatschappelijke kosten-batenanalyse. 4 De onderzoekers van B&A hadden bij hoge uitzondering toegang tot de dossiers. De onderzoekers hebben daartoe een geheimhoudingsverklaring ondertekend. Onderzoeksopzet 14

15 Face to face enquête cliënten: Van meet af aan heeft ook de perceptie van de cliënt centraal gestaan in het onderzoek. Daarom is een cliënttevredenheidsonderzoek in de evaluatie opgenomen waarin met name is ingegaan op het proces (bent u voldoende geholpen?) en het resultaat (heeft de Haagse Samenwerking het verschil gemaakt?). Gezinnen zijn tweemaal benaderd. Eenmaal in het najaar van 2011 en eenmaal in het najaar van Deelname was vrijwillig. Niet alle gezinnen hebben deelgenomen aan de interviews 5. Web based enquête uitwerkingsteam, kernteam en deelnemers: B&A heeft een enquête gehouden onder het uitwerkingsteam, de kernteamleden en de overige werknemers van de deelnemende organisaties. De enquête is gebruikt om het beeld en het oordeel van de hulpverleners in de Haagse Samenwerking te kunnen optekenen. Web based enquête partners (e mailadressen uit dossiers): B&A heeft daarnaast een enquête gehouden onder de uitvoerders van de partners van de Haagse Samenwerking, dat wil zeggen de instellingen en instanties die niet tot de organisatie van de Haagse Samenwerking behoren maar wel een belangrijke bijdrage leveren aan de ondersteuning van de gezinnen. De lijst van te benaderen partners is samengesteld uit de informatie in de gezinsdossiers. Doel is te achterhalen hoe de partners de Haagse Samenwerking waarderen, wat ging goed, wat kon beter, verdient de Haagse Samenwerking continuering en welke aanbevelingen zijn mogelijk? 5 In 2011 is met 12 gezinnen gesproken, in 2012 met 10. Onderzoeksopzet 15

16

17 4 Monitoring van de pilot 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk behandelen we de monitoring zoals die vanaf het voorjaar van 2011 heeft plaatsgevonden. We starten in de volgende paragraaf met een korte beschrijving van de 18 gezinnen die in het project zijn betrokken. Daarna geven we de resultaten van de drie tussenrapportages. 4.2 Beschrijving gezinnen Het gaat om een beschrijving van de gezinnen zoals die bestond bij de start van de Haagse Samenwerking. Voor de meeste gezinnen is dat begin Drie gezinnen zijn in de loop van 2011 toegevoegd. De beschrijvingen zijn gebaseerd op het plan van aanpak. Gezin 1 Een gezin met negen kinderen waarvan de oudste niet meer thuis woont. De oudere kinderen zorgen voor de kleintjes en brengen ze naar school. De kinderen zien er onverzorgd uit en hun opvoeding groeit de ouders boven het hoofd. Een kind is betrokken geweest bij beroving en geweldpleging. Het gezin woont in een kleine huurwoning, vier kinderen per kamer met schimmel op de muren. Ouders werken niet en hebben een uitkering van het UWV omdat vader is afgekeurd, ook moeder heeft een slechte gezondheid. De vaste kosten overstijgen het inkomen. Het gezin is aangemeld bij Den Haag OpMaat voor schuldhulpverlening. Het gezin heeft een klein sociaal netwerk en de ouders spreken weinig Nederlands. Er is sprake geweest van huiselijk geweld. Moeder gaat naar Nederlandse les, maar mist veel lessen. Gezin 2 Een alleenstaande moeder met drie kinderen, de oudste dochter woont niet meer thuis, haar zoon is 16 en haar dochter, van een andere vader, is zeven. Er is een geschiedenis van huiselijk geweld bij een eerdere partner. Moeder is al jarenlang depressief en kan haar gezin niet aan. Zij heeft geestelijke en lichamelijke problemen, schulden en leeft met de niet haalbare wens om terug te keren naar Turkije. Bij de start van de Haagse Samenwerking waren meerdere hulpverleners van Jeugdformaat bij het gezin betrokken. De zoon heeft in 2008 al een periode in het logeerhuis van Jeugdformaat gewoond. Eind 2010 was er een crisis. De zoon heeft toen twee maanden bij een netwerkgezin gewoond, maar hield zich niet aan de afspraken. Vanaf halverwege februari 2011 is hij crisisgeplaatst in een logeerhuis van Jeugdformaat met de afspraak dat zo snel mogelijk observatiediagnostiek zal plaatsvinden. De jongste dochter verblijft in pleegzorg van Jeugdformaat. Zij is daar in april 2010 langdurig geplaatst. Er is geen OTS uitgesproken over de kinderen. Gezin 3 Het gezin bestaat uit vader, moeder en drie minderjarige kinderen. Het tweede kind heeft neurofibromatose en heeft in 2008/2009 onder observatie gewoond bij de Banjaard, hieruit bleek hij gedragsproblemen te hebben. De ouders hebben zwakke pedagogische mogelijkheden en zien de problemen van het tweede kind niet, hij krijgt te weinig grenzen en er is sprake van onderstimulatie. Het oudste kind is erg gevoelig en sociaal emotioneel zwak, ook zij heeft gedragsproblemen. Hoewel ze een positieve werkhouding heeft op school, kan ze snel boos worden. Vanuit Haags Monitoring van de pilot 17

18 Maatschappelijke Ondersteuning (HMO) moest er thuis de juiste pedagogische ondersteuning komen, indicatie hiervoor is zowel door het CIZ als Bureau Jeugdzorg afgewezen. Ook de hulpverlening voor de ouders is nooit goed van de grond gekomen omdat geen IQ gegevens omtrent te ouders voor handen zijn. De problematiek is vooral gerelateerd aan gebrekkige pedagogische mogelijkheden. Ten aanzien van het jongste kind is het onduidelijk of hier problemen zijn. Welzijnsorganisatie St. Zebra levert al lange tijd ondersteuning in het gezin, de maatschappelijk werker kent vader al 20 jaar. Gezin 4 Dit gezin bestaat uit een alleenstaande moeder met een zoontje, drie oudere kinderen wonen zelfstandig. Het zoontje is uit huis geplaatst geweest voor langere periodes en wordt bij aanmelding bij de Haagse Samenwerking versneld thuis geplaatst omdat de projectouders hun samenwerking met de zorgaanbieder op zeer korte termijn zullen stoppen. Op 17 december 2010 komt de jongen bij moeder te wonen. Om dit te laten slagen, moet snel verdere hulp worden ingezet. Nodig is psycho-educatie voor moeder en psychische hulp voor het kind. Er zijn opvoedproblemen, financiële problemen en persoonlijke problematiek bij moeder. Er is weinig netwerk en de sociale contacten die er zijn werken niet altijd positief. De belangrijkste vraag aan de Haagse Samenwerking is om het risico dat de thuisplaatsing misloopt te beperken en te bemiddelen, zodat de hulp die nodig is om dit traject te doen slagen, snel kan starten. Gezin 5 Dit gezin bestaat uit een alleenstaande moeder met vijf kinderen, van wie de twee minderjarigen een OTS hebben. Moeder is in 2005 vanuit België naar haar moeder in Nederland gevlucht vanwege haar tweede partner. Moeder is licht verstandelijk beperkt, heeft schulden en er moet bewindvoering worden geregeld. De twee oudste jongens zorgen thuis voor overlast vanwege hun blowen en het met vrienden op de bank hangen. Moeder heeft graag de vrienden van haar zoons om zich heen en blowt mee. De oudste dochter volgt een opleiding en doet het goed. Moeder heeft te weinig pedagogische vaardigheden, problemen op meerdere leefgebieden en problemen van persoonlijke aard. Het gezinssysteem is chaotisch. Het gezin woont in een vijfkamerappartement. Er is een geschiedenis van huiselijk geweld en seksueel misbruik, waar de oudste dochter slachtoffer van is geworden. De kinderen hebben verschillende vaders, de laatste partner is overleden en moeder ontvangt een ruim pensioen vanuit België. Zij kan echter niet met geld omgaan en heeft een schuld van tot euro. Moeder werkt niet vanwege haar gezondheid, maar zou rond moeten kunnen komen van haar uitkering. Gezin 6 Dit gezin bestaat uit een Somalische alleenstaande moeder met twee kinderen. Er is een geschiedenis van huiselijk geweld. Die is afgelopen sinds moeder met de jongens alleen woont, maar moeder is niet in staat de jongens goed te verzorgen en op te voeden. Over de kinderen is OTS uitgesproken. Het gezin is sociaal erg geïsoleerd. Er is een oma die elders in Nederland woont en erg belangrijk is voor de jongens. Oma maakt zich erg zorgen over haar dochter, maar is niet in staat om veel in te grijpen. Monitoring van de pilot 18

19 Gezin 7 Dit is een Antilliaans eenoudergezin met vier kinderen, waarvan drie minderjarig. Er zijn vragen over de geestelijke gesteldheid en de verstandelijke beperkingen van moeder. Er is veel overlast in de buurt omdat moeder vaak schreeuwt en ruzie maakt, de jongens lijken ernstig verwaarloosd. Waarschijnlijk is er sprake van psychiatrische problemen bij moeder, maar het is bijna niet mogelijk om dat te onderzoeken. Moeder werkt niet mee. Huisuitzetting dreigt en er zijn problemen met buren. Moeder voelt zich niet veilig in huis. Moeder heeft geen werk, leeft van een uitkering en heeft schulden. Ouders zijn uit elkaar. Vader is in april 2011 gedetineerd geweest voor huiselijk geweld. Vader heeft na zijn vrijlating geen vaste woonplek of werk en valt het gezin lastig. Kinderen zijn geconfronteerd geweest met ruzies en geweld. In het huishouden ontbreekt structuur. De oudste kinderen gaan niet op tijd naar bed, luisteren niet naar moeder en komen vermoeid aan op school. Ze zijn bovendien in aanraking geweest met de politie. Beide kinderen hebben gedragsproblemen. Moeder heeft veel tijd nodig voor zichzelf en heeft schulden. Moeder neemt beslissingen die niet passen bij de gezinssituatie en de financiële situatie, zij gaat op reis en laat de kinderen alleen achter. Buurthuis the Mall (voor Antilliaanse jongeren) is nauw betrokken bij het gezin. Voor alle kinderen is een OTS uitgesproken die loopt tot september Gezin 8 Een gezin met een gepensioneerde vader en vier zonen. De oudste twee kinderen hebben een andere vader. Voor de jongste drie is OTS uitgesproken. Vader (Nederlander), moeder (Indonesisch) en kinderen zijn in 2005/2006 uit Indonesië naar Nederland gekomen. Moeder en vader hebben beiden een andere visie op de ontwikkeling van de kinderen dan de hulpverlening. Vader en moeder zijn het ook onderling niet met elkaar eens. Kinderen worden betrokken in ruzies. Moeder woont in het benedenhuis, de rest woont boven en dat geeft onrust bij kinderen. Moeder is niet stabiel in haar dagelijks functioneren. Moeder stimuleert kinderen onvoldoende en is niet betrokken bij de schoolcarrière van kinderen, dat komt mede door een taalbarrière en psychoses. Het lukt vader niet om door te pakken naar de kinderen. Vader is gevoelig voor overmatig drankgebruik en stelt weinig regels aan de kinderen en het huis is vies. De financiële administratie is niet op orde. De kinderen hebben een taalachterstand. De kinderen zijn in 2008 aangemeld bij Bureau Jeugdzorg. Moeder en vader hebben aangegeven te willen scheiden en hebben een advocaat aangesteld. De zaak is niet doorgepakt en er zijn zorgen bij moeder over haar verblijfsvergunning en financiële situatie. Vader heeft ook drie volwassen dochters uit een eerder huwelijk die betrokken zouden willen zijn bij het gezin, maar dat wordt door moeder tegengehouden. Gezin 9 De moeder van dit gezin is in 1999 vanuit Curaçao in Nederland komen wonen, haar vier kinderen zijn in 2003 naar Nederland gekomen. Daarna zijn nog twee kinderen geboren. De jongste vier kinderen zijn minderjarig. Moeder is in 2003 veroordeeld tot 11 maanden detentie wegens drugsbezit. Moeder heeft en laag IQ (61). De kinderen zijn meerdere malen onder toezicht geplaatst. Het gezin veroorzaakt overlast in de buurt. In februari 2011 is moeder zes weken op vakantie geweest met achterlating kinderen. De gezinsvoogd heeft de minderjarige kinderen tijdelijk uithuis geplaatst, bij vrienden, weekendpleegouders en familie. Veel opvoedverantwoordelijkheid wordt gelegd bij de oudste kinderen die dit niet aan kunnen. De twee oudste zonen vallen niet Monitoring van de pilot 19

20 onder Haagse Samenwerking maar het dubbele maatregelenteam van Bureau Jeugdzorg in verband met een jeugdreclasseringmaatregel. Het huis van het gezin wordt gebruikt door een jeugdbende. De veiligheid in huis is beperkt. De kinderen verblijven veel op straat. Gezin 10 Dit is een Turks gezin met zes kinderen. Vader is werkloos, is gokverslaafd geweest en heeft enorme schulden. Hiervan is geen totaal overzicht. De huisvesting van het gezin schiet tekort. Het huis is klein, vochtig en er zit schimmel op de muren. Het huurteam van de gemeente is langs geweest maar er wordt een jaar lang geen vervolg gegeven aan de klachten. Bureau Jeugdzorg, Jeugdformaat en het schoolmaatschappelijk werk zijn bij het gezin betrokken. Moeder volgt een inburgeringscursus. De schuld is bijna en voor een groot deel een fraudevordering van de Sociale Dienst. Het gezin heeft teveel uitkering ontvangen toen ouders na een tijdelijke scheiding weer zijn gaan samenwonen. Schuldhulpverlening vanuit de sociale dienst kan niet bij fraude. De enige mogelijkheid is de Wet Sanering Natuurlijke Personen. Daarvoor is medewerking nodig van de sociale dienst, zorgverzekeraars en de Belastingdienst. Dit is zeer gecompliceerd. Den Haag OpMaat heeft de aanvraag voor schuldhulpverlening ingetrokken met de mededeling dat de aanvraag ook niet opnieuw in behandeling wordt genomen. Gezin wil eigenlijk terug naar Turkije als de schuldproblemen zijn opgelost. Gezin 11 Een Marokkaans gezin met vijf kinderen. De ouders hebben beiden psychische problemen en er is sprake van pedagogische onmacht bij ouders inzake hun derde kind. Eerdere opvoedingsondersteuning door Jeugdformaat is door ouders geweigerd. De ontwikkeling van het derde kind verloopt zorgelijk. Het gezin woont in een driekamer flat. De vier zussen slapen in één kamer. PsyQ heeft een verwijsbrief voor urgentieverklaring voor een grotere woning afgegeven maar hier hebben de ouders geen gebruik van gemaakt. Vader is afgekeurd en het gezin leeft van een uitkering. Beide ouders zijn onder behandeling bij PsyQ. Er is geen familie netwerk. In 2010 is tweemaal ingegrepen door de politie bij een familieruzie. Het jongste kind is lichamelijk en verstandelijk beperkt en vergt veel aandacht. Gezin 12 Dit is een Somalisch gezin met vier jonge kinderen zonder sociaal netwerk. Er zou sprake zijn van huiselijk geweld. Vader woont begin 2011 niet meer bij het gezin. Het huis is ernstig vervuild de kinderen hebben rattenbeten. De kinderen hebben een achterstand in het onderwijs en zijn fysiek en pedagogisch verwaarloosd. Een kind heeft ernstige luchtwegklachten. Moeder komt afspraken met het consultatiebureau en de longarts niet na. Het huis, van een particuliere eigenaar is klein, vochtig en veel is kapot. De elektrische installatie levert gevaar op. De urgentieverklaring voor een andere woning is in eerste instantie afgewezen vanwege het ontbreken van een voorlopige voorziening inzake voogdij/gezag. Moeder spreekt nauwelijks Nederlands en ontvangt een bijstandsuitkering. Moeder volgt een taalcursus en kinderen gaan naar de opvang. Er is een aanvraag voor schuldhulpverlening gedaan maar omdat de ouders nog gehuwd zijn kan verdere bemiddeling niet door de gemeente worden gedaan. Monitoring van de pilot 20