Verwerking van latente vennootschapsbelasting in de jaarrekening

Transcriptie

1 Verwerking van latente vennootschapsbelasting in de jaarrekening 1. Inleiding De verwerking van de post vennootschapsbelasting (hierna: Vpb.), en vooral de latente Vpb. zorgt in de praktijk bij woningcorporaties regelmatig voor discussie. Veel corporaties hebben weinig met deze toch wat vreemde eend in de bijt, die de toch al complexe jaarrekening niet echt begrijpelijker lijkt te maken. Toch is de belastinglatentie geen willekeurig spookactief (of passief), ondanks dat er in voorkomende gevallen lang niet altijd eenduidig antwoord kan worden gegeven op de vraag wanneer een latentie nu wel of niet moet worden opgenomen of hoe deze gewaardeerd moet worden. Dat is op zich niet vreemd voor een sector die tot 2008 nimmer met deze balanspost te maken heeft gehad. De onduidelijkheid begon meteen in 2008 bij het integraal Vpb.-plichtig worden van de woningcorporaties. De discussie liep uiteen van het in het geheel niet opnemen van een latentie over met name het verschil tussen commerciële en fiscale waarde van het vastgoed, tot het volledig opnemen van een latentie over dit verschil. Corporaties zagen in de regel liever helemaal geen latente belastingvordering, die naar hun mening de balans (en vermogen) alleen maar opblies. Met dit artikel hoop ik u enige informatie te kunnen geven over de wijze van de verwerking van de latente vennootschapsbelasting in uw jaarrekening. Acute en uitgestelde Vpb.-verplichtingen en vorderingen De acute ofwel actuele Vpb.-verplichtingen en -vorderingen zijn direct te relateren aan een belastingaanslag over het betreffende jaar. Aangezien er bij het opmaken van de jaarrekening nog geen aangifte zal zijn gedaan, zal deze op basis van de in de jaarrekening bepaalde fiscale positie worden berekend. Deze balanspost is goed te volgen en lichten wij hier niet verder toe. Over de latente (of beter uitgestelde) belastingvorderingen en verplichtingen valt echter meer dan genoeg te zeggen. Uitgestelde Vpb.-verplichtingen en vorderingen In de praktijk komen we diverse benamingen tegen zoals: belastinglatenties, actieve of passieve Vpb.-latenties, voorziening voor latente belastingen of latente belastingverplichtingen en latente belastingvorderingen. Beter was het om over uitgestelde belastingverplichtingen of uitgestelde belastingvorderingen te spreken. De term latent wil in feite zeggen, verborgen of onzichtbaar blijven, terwijl deze verplichtingen en vorderingen nu juist in de jaarrekening zichtbaar gemaakt worden. Kortom ook de benaming van deze balanspost draagt niet echt bij aan het begrip hierover, maar ook in dit artikel hanteren we toch maar de gebruikelijke benamingen. 2. Hoe ontstaan belastinglatenties? Belastinglatenties ontstaan in het algemeen door de verschillen tussen uw commerciële (of beter vennootschappelijke) jaarrekening en de fiscale jaarrekening. De commerciële jaarrekening heeft vooral tot doel dat inzicht wordt gegeven in het vermogen en resultaat. De fiscale jaarrekening dient slechts één doel, namelijk het vaststellen van een grondslag (de belastbare winst) voor de heffing van vennootschapsbelasting. Bij de vraag of een verschil ook leidt tot het vormen van een belastinglatentie, moet worden bepaald of het verschil in de toekomst leidt tot te betalen of te 1

2 verrekenen vennootschapsbelasting. Voor verschillen die in de toekomst niet van invloed zijn op de belastingpositie, worden geen latenties gevormd. We onderscheiden uiteindelijk tijdelijke verschillen, semi-permanente verschillen en permanente verschillen. Tijdelijke verschillen Tijdelijke verschillen kunnen verschillen zijn tussen het fiscale en commerciële resultaat of een verschil tussen fiscale en commerciële balanswaardering. Bij de benadering vanuit een verschil tussen de commerciële en fiscale resultatenrekening gaat het om een juiste toerekening van kosten aan de juiste periode. Als gevolg van het feit dat de commerciële winst niet gelijk hoeft te zijn aan de fiscale winst (volgens uw aangifte Vpb.) zal ook de belastinglast in de commerciële jaarrekening niet gelijk zijn aan de daadwerkelijk over dat jaar verschuldigde Vpb. De boeking van een belastinglatentie zorgt dan voor een belastinglast, die correspondeert met het commerciële resultaat. Toch leidt niet ieder verschil tussen het fiscale en commerciële resultaat tot het vormen van een belastinglatentie. Van belang is namelijk of het gaat om een tijdelijk of permanent verschil. Bij tijdelijke verschillen lost het verschil in de loop der tijd weer op. Uiteindelijk is er slechts sprake van een verschil in timing, waarbij commercieel de kosten slechts op een ander moment worden genomen dan fiscaal. Over de gehele periode bezien, wordt namelijk fiscaal en commercieel hetzelfde bedrag aan kosten ten laste van het resultaat gebracht. Door het opnemen van latenties wordt de daadwerkelijk verschuldigde belasting (over het fiscale resultaat in de aangifte Vpb.) gecorrigeerd naar het bedrag van de belasting over het commerciële resultaat. Inmiddels wordt de jaarrekening meer vanuit de balans benaderd en gaat het bij de vennootschappelijke jaarrekening vooral om het juiste inzicht in het vermogen. Voor verschillen tussen de commerciële en fiscale jaarrekening gaat het dan niet meer alleen om de tijdelijke verschillen die hun oorzaak vinden in verschillen in timing, maar ook om verschillen in de waardering van activa en passiva op de balans. Ten aanzien van de verschillen tussen fiscale en commerciële waardering bestaat onderscheid tussen tijdelijke, semi-permanente en permanente verschillen. De tijdelijke verschillen zijn die verschillen, die gevolgen hebben voor de toekomstige belastingpositie. Een verschil wordt als tijdelijk gezien, indien er op enig moment sprake is van een fiscale afwikkeling van het verschil. Voor die verschillen wordt een belastinglatentie gevormd. Semi-permanente en permanente verschillen De semi-permanente verschillen, ook wel tijdelijke verschillen met een permanent karakter genoemd, zijn overige tijdelijke verschillen waarvoor, net als voor de permanente verschillen, geen latentie wordt gevormd. Semi-permanente verschillen zijn vooral de verschillen die blijven bestaan zolang de onderneming haar activiteiten niet stopt of zolang men het zelfde waarderingsstelsel blijft volgen. Van fiscale afwikkeling is dan pas sprake bij liquidatie of wijziging van de waarderingsgrondslagen. Uit het voorgaande blijkt het nut van een latentie bij het oplossen van zogenaamde timing - of tijdelijk verschil in balanswaardering. Indien een verschil in de resultatenrekening echter permanent is (zoals bijvoorbeeld door toepassing van de deelnemingsvrijstelling), lost het gebruik van een latentie dus niets op. Bij een permanent verschil wordt het verschil in belastinglasten daarom direct 2

3 ten laste of ten gunste van het resultaat gebracht. Op die wijze ontstaat er slechts een lagere of hogere belastingdruk ook wel onderdruk of bovendruk genoemd. Dit klinkt tot zover allemaal wel logisch, maar waar ligt nu het precieze onderscheid tussen al deze verschillen en als al sprake is van een zogenaamd tijdelijk verschil, hoe waarderen wij dat dan? Waardering van belastinglatenties Hierbij is het van belang om onderscheid te maken tussen latente belastingverplichtingen en latente belastingvorderingen. Latente belastingverplichtingen Bij een latente belastingverplichting leidt het tijdelijke verschil tussen de fiscale en commerciële waarde in de toekomst tot te betalen vennootschapsbelasting. Dit is het geval als de fiscale waarde van een actief lager is dan de commerciële waarde en de fiscale waarde van een passief hoger is dan de commerciële waarde. Dit leidt op het toekomstige moment van realisatie of afwikkeling tot een fiscale winst die hoger is dan de commerciële. In dat geval wordt een passieve belastinglatentie opgenomen, waarbij in beginsel als uitgangspunt het tarief wordt genomen dat geldt op het moment van afwikkeling van het verschil. De waardering kan in beginsel zowel tegen contante als nominale waarde plaatsvinden. Latente belastingvorderingen Een latente belastingvordering kan met name ontstaan door: - tijdelijke verrekenbare verschillen - beschikbare voorwaartse verliescompensatie Tijdelijke verrekenbare verschillen Zo kan sprake zijn van een tijdelijk verschil tussen de fiscale en commerciële waarde dat in de toekomst leidt tot het verrekenen van belasting. Dit is het spiegelbeeld van de situatie, die ik hiervoor heb beschreven en waarbij de fiscale waarde van een actief dus hoger is dan de commerciële waarde of waarbij de fiscale waarde van een passief lager is dan de commerciële waarde. Bij realisatie of afwikkeling van deze balanspost, zal de fiscale winst dus lager zijn dan de commerciële, wat dus tot verrekening van belasting zal leiden. Hierbij zal de latente vordering niet zo maar op de nominale of contante waarde 1 van het verschil maal het dan geldende tarief kunnen worden gewaardeerd. Voor de waardering zal ook gekeken moeten worden of er fiscale winst beschikbaar is voor de verrekening van het betreffende belastingbedrag. De latentie zal dus slechts worden opgenomen voor zover het bedrag dus daadwerkelijk verrekend kan worden met op dat moment verschuldigde Vpb. 1 Op de vraag of de latentie op nominale of contante waarde moet worden gewaardeerd wordt in het kader van dit artikel niet nader ingegaan. 3

4 Beschikbare voorwaartse verliescompensatie In de toekomst te verrekenen verliezen verlagen de op dat moment daadwerkelijk verschuldigde belasting slechts als er sprake is van fiscale winst, waarmee deze verliezen verrekend kunnen worden. Indien er in onvoldoende mate sprake zal zijn van fiscale winst zal daarmee bij de waardering van de actieve latente belastingvordering rekening moeten worden gehouden. Bij deze vraag kijken we dus niet alleen of in de toekomst (binnen de verrekeningstermijn van 9 jaar) winst wordt verwacht, maar ook of deze winst een fiscaal belastbare winst zal zijn. Zowel ten aanzien van de tijdelijke verrekenbare verschillen als de voorwaartse verliescompensatie is het dus de vraag of in de toekomst tijdig fiscale winst zal worden behaald. Hiervoor is onder meer van belang of de corporatie in staat is om in zekere mate aan tax planning te kunnen doen. Daarnaast is het de vraag of de oorzaak van het verlies incidenteel of meer structureel van aard is en in hoeverre de geprognosticeerde resultaten in het verleden betrouwbaar zijn gebleken? Zodra de kans op verrekenbaarheid in de toekomst reëel aanwezig wordt geacht, zal een latentie worden opgenomen. Het is overigens aan het bestuur om deze waarschijnlijkheid te beoordelen. Verschil commerciële en fiscale jaarrekening woningcorporaties Indien een voor de Vpb. vrijgesteld lichaam alsnog belastingplichtig wordt, moet voor een duidelijke afgrenzing van de vrijgestelde en belaste perioden een openingsbalans worden opgesteld, waarbij alle activa en passiva te boek worden gesteld voor de waarde in het economische verkeer. Om hieraan een praktische invulling te geven, is in gezamenlijk overleg tussen de belastingdienst en de sector een vaststellingsovereenkomst ontworpen (VSO 2). De VSO geeft regels voor de waardering van onder meer de materiële vaste activa en langlopende schulden op de openingsbalans. Deze waarderingen wijken af van de waardering volgens de commerciële jaarrekening. In RJ is vervolgens bepaald dat dit zogenaamde tijdelijke verschillen zijn tussen de commerciële en fiscale jaarrekening, die dus altijd aanleiding geven tot het vormen van een latentie. Voor andere verschillen tussen de commerciële en fiscale jaarrekening is dat geen gegeven, maar zal bezien moeten worden of enerzijds sprake is van een verschil dat fiscaal wordt afgewikkeld, zoals een zogenaamd verschil in timing (bijvoorbeeld bij de onderhoudsvoorziening) of een tijdelijk verschil in waardering of anderzijds een semi-permanent of permanent verschil. Dit onderscheid is, behoudens bij de VSO 2-gerelateerde verschillen, niet altijd even eenvoudig. Ten aanzien van het vastgoed van woningcorporaties is dus sprake van een tijdelijk verschil. Als gevolg van de waardering op 70% van de WOZ-waarde is de fiscale boekwaarde in de regel hoger dan de commerciële boekwaarde. Voor het vastgoed van de woningcorporatie geldt in feite het uitgangspunt van langdurige doorexploitatie. Deze actieve latentie wordt op basis van die veronderstelling op contante waarde gewaardeerd en als gevolg van de 'levenslange' doorexploitatie wordt deze contante waarde verondersteld nihil te zijn. Vanuit een praktisch oogpunt is echter afzonderlijk bepaald dat met betrekking tot het vastgoed waarvoor afwikkeling of realisatie binnen de bestaande beleidsperiode (in beginsel vijf jaar) wordt voorzien, wel een latentie moet worden opgenomen. Dat betekent dat alleen het waarderingsverschil meetelt dat ziet op het vastgoed dat binnen die termijn wordt verkocht of 4

5 gesloopt op basis van het geldende strategisch voorraadbeleid. Mocht er binnen die termijn echter geen sprake zijn van fiscale winst, zal deze latente vordering toch op nihil gewaardeerd worden. Herwaardering Voor woningcorporaties die hun vastgoed waarderen op actuele waarde, is jaarlijks sprake van een ongerealiseerde herwaardering. In dat geval kan in twee situaties een latentie ontstaan. In de overige gevallen is sprake van een semi-permanent verschil, waarvoor geen latentie wordt gevormd. Voor vastgoed dat geacht wordt tot het einde van de levensduur te worden geëxploiteerd ontstaat slechts een latentie voor zover sprake is van fiscale afschrijvingscapaciteit. Voor de materiële vaste activa in exploitatie is daarvan slechts sprake indien de fiscale boekwaarde meer bedraagt dan 100% van de WOZ-waarde. Dat zou (sporadisch) kunnen voorkomen bij nieuwbouw (van na 1 januari 2008) of op de openingsbalans tegen taxatiewaarde opgenomen vastgoed, zoals commercieel vastgoed. Herwaardering van vastgoed dat binnen het geldende strategisch voorraadbeleid wordt verkocht of gesloopt (en dus niet tot einde levensduur wordt geëxploiteerd), kan ook tot een latentie leiden. In beide situaties geldt bij actieve latenties uiteraard weer dat sprake moet zijn van voldoende toekomstige fiscale winst. Fiscale afwaardering Niet alleen schommelingen in de commerciële waardering kunnen voor verschillen met de fiscale boekwaarden zorgen, maar ook fiscale wijzigingen in de boekwaarden kunnen oorzaak zijn van zo n verschil. Momenteel is de afwaardering op grond van artikel VSO 2 zeer actueel. In de aangifte Vpb. 2012, waarin voor het eerst geen gebruik kan worden gemaakt van de herbestedingsreserve, zal bij veel corporaties bekeken worden in hoeverre men fiscaal kan (en wil) afwaarderen naar lagere bedrijfswaarde. Op basis van VSO 2 kan dit alleen als gevolg van een gedaalde WOZ-waarde. Leidt deze afwaardering op zich nu tot een latentie? Naar mijn mening zal dit alleen tot een (wijziging van) de belastinglatentie leiden voor zover het verschil tussen commerciële en fiscale boekwaarde betrekking heeft op vastgoed dat binnen de periode van vijf jaar wordt verkocht of gesloopt. Voor dit waardeverschil was al sprake van een latentie en deze wijzigt alleen doordat het verschil tussen beide boekwaarden wijzigt als gevolg van de fiscale afwaardering. Voor overig vastgoed dat gedurende de levensduur verder wordt geëxploiteerd, is (en blijft) sprake van een semi-permanent verschil. Indien zodanig fiscaal wordt afgewaardeerd, dat dit leidt tot een voorwaarts compensabel verlies, zal dit als zodanig ook tot een actieve latentie kunnen leiden, rekening houdend met hetgeen hiervoor is geschreven over de waardering van deze specifieke latentie. Om dit punt hiermee af te sluiten lijkt mij echter onbevredigend, wetende dat de afwaardering bij stijgende WOZ-waarden tot een toekomstige belaste opwaardering zal leiden en een verschil tussen het toekomstige commerciële en fiscale resultaat. Stel u voor dat uw verliezen reeds behoorlijk met operationele (fiscale) winsten zijn verrekend en vervolgens in enig jaar de WOZ-waarden met bijvoorbeeld 2% stijgen. Hoewel de economische groei nog in de kinderschoenen lijkt te staan, acht ook het CFV dit geen ondenkbaar scenario aangezien ook zij reeds met een bescheiden stijging rekening houden. Ook een geringe procentuele stijging, zal bij menige corporatie voor miljoenen aan belaste waardestijging veroorzaken. Zou daar in de jaarrekening op geen enkele wijze rekening mee 5

6 gehouden moeten worden? Voor een passieve latentie bieden de huidige regels geen ruimte, maar naar mijn mening zou er zeker enige toelichting moeten worden gegeven op deze voorwaardelijke verplichting onder de niet uit de balans blijkende verplichtingen. Zo staat dit punt op zijn minst op de agenda bij de bespreking van de jaarrekening en is men zich bewust van de keerzijde van deze fiscale afwaardering. Conclusie Wij hebben niet de illusie dat we met dit artikel alle onduidelijkheden omtrent de vorming van belastinglatenties hebben kunnen wegnemen. Daarvoor is dit artikel te beknopt en komen lang niet alle specifieke gevallen aan de orde. Deze post zal in voorkomende praktijkgevallen nog aanleiding blijven geven tot discussie en vragen. De accountant wil hierbij uitsluitend zorgen voor een correcte jaarrekening, terwijl de corporatie om diverse redenen een latentie liever niet (of wel) opgenomen ziet worden. De jaarrekening wordt er niet altijd duidelijker door en zeker (hoge) latente vorderingen lijken niets van echte waarde aan het vermogen toe te voegen. Hopelijk kan met wat meer begrip van belastinglatenties dit beeld iets worden genuanceerd. Ook al lijkt het wellicht vreemd om iets wat verborgen zou moeten zijn, uitdrukkelijk te presenteren, voor een correct beeld van het vermogen en resultaat in de commerciële jaarrekening is het opnemen van deze uitgestelde belastingvordering of verplichting wel degelijk van toegevoegde waarde. Verder verdient de mogelijke fiscale afwaardering naar lagere bedrijfswaarden in 2012 toch bijzondere aandacht, vanwege het risico van opwaardering en daarmee toekomstige verschuldigdheid van Vpb. Gezien onder andere het voorwaardelijke karakter van deze opwaardering, is een passieve latentie niet aan de orde, maar een vermelding van deze voorwaardelijke fiscale claim zou aan te bevelen zijn. Hans Delleman en Denny Vluggen Maastricht, april 2014 Bronnen: - C.J.M. Kimenai, Handboek Externe Verslaggeving S. Böhmer, Handboek Jaarrekening Handreiking voor het toepassen RJ 645 (2011) - R.P. van den Dool, Compendium Vennootschapsbelasting (12 e druk) 6