Patiëntenzorg. Kennis / Ervaring / Zorg

Transcriptie

1 411 Patiëntenzorg Kennis / Ervaring / Zorg

2 Onze visie op patiëntenzorg 05 De meerwaarde van patiëntgerichte zorg 08 Evidence-based practice (EBP): de best beschikbare kennis en expertise 10 Praktijkgericht onderzoek: patiëntveiligheid en verpleegkundige werkomgeving 12 Meld- en leersysteem ondersteunt patiëntveiligheid Derdelijnszorg, dankzij gespecialiseerde verpleegkundigen 15 Wondzorg, met de nieuwste technieken 17 Hartfalen: educatie en opvolging 18 Kindernefrologie: teaching en ondersteuning 23 Thuis dialyseren: een bewuste keuze 26 Kinderen en adolescenten met diabetes opvolgen 28 Postoperatieve pijn helpen bestrijden 30 De vele rollen van de diabetesverpleegkundige 31 Verpleegkundige opvolging van artritispatiënten 33 Nutritieverpleegkundige als spil bij parenterale voeding 35 Rokers begeleiden naar een leven zonder sigaret 36 Ademhalingsondersteuning optimaal begeleiden 40 Zorg voor mucopatiënten helpen organiseren 41 Stamceltransplantatie: kwaliteit gegarandeerd 42 Oncologieverpleegkundigen slaan de brug 45 De materniteit, baby- en moedervriendelijk De toekomst van de patiëntenzorg 46 De toekomst van de patiëntenzorg: teamwork en samenwerking

3

4 2 PATIëntenzorg

5 IIn het laatste deel van onze boekenreeks voor huisartsen en specialisten stellen we scherp op de patiëntenzorg in het UZA. U leest hoe we onze ambitie om hoogtechnologische én mensvriendelijke patiëntenzorg aan te bieden invullen: door werk te maken van permanente kwaliteitsverbetering, evidencebased te werken en ons door onderzoek te laten inspireren. Wat patiëntgerichte derdelijnszorg in de praktijk betekent en welke sleutelrol onze gespecialiseerde verpleegkundigen daarin spelen illustreren we met enkele sprekende voorbeelden, van wondzorg, thuisdialyse en postoperatieve pijnbestrijding tot parenterale voeding, ademhalingsondersteuning en stamceltransplantatie. 3

6 4 PATIëntenzorg 1. Onze visie op patiëntenzorg

7 De patiënt de zorg bieden die we ook onszelf en onze familie zouden willen schenken: op dat principe steunt de patiëntgerichte visie van onze verpleegkundige zorg. Om die visie waar te maken, gaan we innovatief met zorg om en zetten we in op samenwerking niet alleen in het UZA, maar ook met onze externe partners. auteur Paul Van Aken De meerwaarde van patiëntgerichte zorg Voordat de verpleegkundigen in het UZA een patiënt te zien krijgen, heeft die vaak al een heel traject doorlopen: verwijzing door de huisarts of specialist, diagnosestelling, planning enz. Dat brengt ons al meteen tot een belangrijk besef: het ziekenhuisverblijf is slechts een schakel in de keten van de gezondheidszorg. De tijd dat het ziekenhuis die keten domineerde, ligt achter ons, ook in onze visie. Hoogst mogelijke norm Welke meerwaarde voegt de verpleegkundige in het UZA aan die keten toe? Meerwaarde kunnen we alleen maar creëren door een duidelijke visie op zorg voorop te stellen. Artsen en verpleegkundigen handelen vanuit een professioneel zorgmodel. Dat zet hen ertoe aan de hoogst mogelijke norm te hanteren of de beste zorg te willen aanbieden. Onze visie kan dan ook heel kort worden samengevat: Morgen kan ik in het UZA zelf de patiënt zijn. Als we dat besef tot ons laten doordringen, ligt het voor de hand dat we voor onszelf alleen maar het beste en veiligste willen. Het is deze patiëntgerichte visie die we dagelijks in het UZA willen realiseren: professionals moeten altijd op zo n manier handelen dat ze de patiënt de zorg aanbieden die ze ook zichzelf of hun familie zouden willen bieden. Uit die visie blijkt meteen ook dat we de ambitie hebben om te excelleren in zorg: als leidraad voor goed professioneel handelen hanteren we immers de hoogste professionele norm. Om die visie waar te maken, steunen we op drie basispijlers: we willen de processen en de kwaliteit continu verbeteren, we willen evidence-based practices (EBP) toepassen en we willen met onderzoeksprojecten de bestaande kennislacunes wegwerken. Samenvattend betekent dat: innovatief omgaan met zorg. 5

8 Kwaliteitsbewaking, EBP, onderzoek Het is van cruciaal belang dat we onze visie met harde gegevens kunnen stofferen en bewaken. Anders gezegd: de verantwoordelijken en medewerkers hebben de opdracht de resultaten continu op te volgen en te evalueren, precies omdat we ze permanent willen verbeteren. Daarom zijn de indicatoren op onze boordtabellen zo belangrijk: niet alleen de echte resultaatsindicatoren zoals de incidentie van decubitus of van kathetergerelateerde sepsis maar ook indicatoren die de kwaliteit van het proces opvolgen en onder meer de kosten en doelmatigheid bewaken. Dat is juist de essentie van continue kwaliteitsverbetering. De toepassing van evidence-based practice is een garantie voor de patiënt dat onze probleemoplossende aanpak gestoeld is op een systematische methode. Daarin wordt de individuele vraag van de patiënt behandeld met de best beschikbare wetenschappelijke evidentie en de best beschikbare klinische expertise. De derde pijler is wetenschappelijk onderzoek. In samenwerking met de opleiding master in de verpleeg- en vroedkunde aan de UA hebben we twee onderzoekslijnen opgezet. De eerste is gericht op klinische vraagstellingen, vooral in verband met de patiëntveiligheid. De tweede onderzoekt de invloed van de werkomgeving op de klinische resultaten bij de patiënt er zijn immers steeds meer aanwijzingen dat die invloed groot is. De resultaten van die onderzoekslijnen passen we toe in de dagelijkse praktijk. Zo hebben we intussen een observatieprotocol ontwikkeld dat ons in staat moet stellen om snel in te grijpen als een patiënt acuut achteruitgaat. Gekwalificeerde medewerkers Om de drie basispijlers nog te kunnen verstevigen, is permanente aandacht nodig voor de kwalificatiegraad van onze medewerkers en voor de manier waarop ze met elkaar samenwerken. De kwaliteit van die samenwerking zal de toekomst van ons ziekenhuis bepalen. Daarom organiseren we de zorg vanuit een synergiemodel. Dat betekent dat we altijd de best gekwalificeerde medewerker inzetten om een bepaald patiëntenprobleem op te lossen. In die zin bestaat de universeel inzetbare verpleegkundige one size fits all in onze organisatie niet meer. 6 PATIëntenzorg

9 Overigens moeten we opmerken dat niet iedereen met een wit uniform een verpleegkundige is. Verantwoord omgaan met middelen betekent ook dat we voor sommige logistieke taken geen medewerkers met een bacheloropleiding hoeven in te zetten. In dit UZA-boekje leest u ook dat we tegelijk een groot aantal verpleegkundigen inzetten met bijzondere specialisaties. Die hebben vaak een hoger opleidingsniveau (master), en bovendien investeert het UZA in hun bijkomende vorming. Meer en meer merken we dat onze eerstelijnspartners die gespecialiseerde verpleegkundigen weten te vinden en dat ze bij hen aankloppen om ook in hun werkomgeving de beste zorg te waarborgen. Een ziekenhuis als het UZA heeft een permanent beschikbare en hoogopgeleide groep medewerkers nodig. We leiden onze medewerkers constant intern op, maar we sturen hen ook naar gespecialiseerde opleidingen. Samenwerken, intern en extern Sinds enkele jaren stellen we onze kennis ook ter beschikking van onze partners buiten het ziekenhuis. Jaarlijks nodigen we verpleegkundigen uit de thuiszorg en uit woon- en zorgcentra uit om een opleiding te volgen in het UZA. Daar geven we onze opgedane kennis en ervaring door. Want ook buiten het UZA verdient de patiënt de beste zorgen. Veel werk maken we ook van de naadloze overgang tussen de ziekenhuisomgeving en de thuissituatie of een residentiële patiëntenomgeving. Zo hebben we een verpleegkundige vrijgesteld om patiënten en hun omgeving voor te bereiden op soms complexe patiëntenzorg. Daarnaast wordt de patiënt omringd met maatschappelijk werkers. Die ondersteunen niet alleen het administratieve proces, maar vangen ook andere patiëntennoden op. Eén ding staat vast: partnership en samenwerking zijn noodzakelijke voorwaarden om excellente zorg te realiseren. Dat geldt niet alleen voor de UZA-medewerkers zelf: bij de samenwerking betrekken we iedereen die met de zorg voor de patiënt te maken heeft, ongeacht waar die zich bevindt. Het is onze volle overtuiging dat we voor huisartsen, thuisverpleegkundigen en andere partners een meerwaarde kunnen betekenen. We hopen dat dit UZA-boekje daartoe kan bijdragen. 7

10 De patiëntenzorg in het UZA stoelt op evidence-based practice: hij is onderbouwd met het best beschikbare bewijsmateriaal. EPB impliceert dat routines en gewoonten kritisch tegen het licht worden gehouden, wat van artsen en verpleegkundigen flexibiliteit en kritische openheid vergt. auteur Nancy Van Genechten Evidence-based practice (EBP): de best beschikbare kennis en expertise Evidence-based practice (EBP) houdt in dat artsen en verpleegkundigen hun beslissingen zo veel mogelijk baseren op wetenschappelijk bewezen kennis en ervaringen. Oude gewoonten worden kritisch gescreend, om de patiënt te kunnen behandelen en verzorgen volgens de best beschikbare bewezen inzichten. De basis van het bewijsmateriaal vormt de wetenschappelijke literatuur, aangevuld met praktijkervaringen en de expertise van deskundigen in het domein. Op basis van dat materiaal worden de voor- en nadelen van een interventie tegen elkaar afgewogen en wordt op elke onderzoeksvraag het best beschikbare antwoord geformuleerd. Op losse schroeven Natuurlijk kunnen artsen en verpleegkundigen het wetenschappelijke onderzoek niet zelf opvolgen en kritisch evalueren. De krachten werden wereldwijd gebundeld om zogenaamde reviews te maken van het wetenschappelijke onderzoek over een bepaald onderwerp. Dat gebeurt onder meer in het kader van de Cochrane Collaboration, dat ook een Belgische tak heeft, CEBAM. Op basis van die reviews worden dan over bepaalde onderwerpen richtlijnen geformuleerd die artsen en verpleegkundigen in de dagelijkse praktijk kunnen gebruiken. Evidence-based practice heeft heel wat gewoonten omgegooid. Zo werd voor oppervlakkige wonden zoals schaafwonden standaard eosine gebruikt om de wonde uit te drogen. Onderzoek toonde echter aan dat droge wonden niet noodzakelijk sneller genezen. Dat was een ingrijpende verandering: op basis van wetenschappelijk bewezen kennis wordt een wonde voortaan altijd wat vochtig gehouden. Het kostte heel wat tijd om iedereen daarvan te overtuigen nog altijd zijn sommige artsen en verpleegkundigen niet helemaal gerust als een wonde niet droog is. Daarnaast heeft EBP onder meer de manier veranderd waarop patiënten worden gewassen, om dat deel van de zorg nog efficiënter af te stemmen. 8 PATIëntenzorg

11 Bewijsvoering heeft ook de manier van scheren voor een operatie veranderd: dat gebeurt nu elektrisch. De procedure voor katheterzorg wordt continu afgestemd op nieuwe wetenschappelijke inzichten. Het grootste succesverhaal van EBP is ongetwijfeld het toepassen van een correcte handhygiëne. In het UZA zorgen we dat het materiaal daarvoor overal beschikbaar is en dat er steeds aan sensibilisering wordt gedaan. Daarnaast worden er om de vijf jaar nieuwe evidence-based reanimatierichtlijnen bekendgemaakt. Om die reden zijn we recent gestart met basic life support -trainingen. Dat gebeurt via een e-learningpakket dat permanent wordt geactualiseerd en dat de medewerkers op elk moment kunnen consulteren. Gebrek aan evidence Evidence-based werken impliceert dus dat een vertrouwde aanpak achterhaald kan blijken te zijn. Dat vraagt van artsen en verpleegkundigen heel wat flexibiliteit. Kritisch blijven en blijven openstaan voor nieuwe inzichten: dat is de grote uitdaging van evidence-based werken. In een universitair ziekenhuis als het UZA waar artsen en verpleegkundigen intensief bezig zijn met onderwijs en onderzoek ligt die mentaliteit misschien net iets meer voor de hand dan elders. De grootste hinderpaal voor evidence-based werken is meestal het gebrek aan bewezen kennis. Enerzijds wordt er op heel wat gebieden weinig onderzoek gedaan. Anderzijds is het vaak erg moeilijk om een sluitende wetenschappelijke studie op te zetten. Zo is sluitend wetenschappelijk onderzoek in de wondzorg erg moeilijk, aangezien geen twee wonden identiek zijn. Voor de meerderheid van de vragen waar artsen mee worden geconfronteerd, bestaat er momenteel geen evidence. Geneeskunde en verpleegkunde blijven dus in grote mate een kunst een kwestie van ervaring, klinisch inzicht en gezond verstand, en een kwestie van samenwerking in multidisciplinaire teams. 9

12 Het departement patiëntenzorg van het UZA zet in op praktijkgericht onderzoek over patiëntveiligheid en over de verpleegkundige werkomgeving. De interdisciplinaire onderzoeksprojecten moeten de verpleegkundige zorg inspireren en optimaliseren. Praktijkgericht onderzoek: patiëntveiligheid en verpleegkundige werkomgeving Universitaire ziekenhuizen dragen de maatschappelijke verantwoordelijkheid om te voorzien in opleiding en onderzoek. Het UZA vertaalt die opdracht in kennis, ervaring en zorg. Kennis staat voor het genereren, evalueren en implementeren van nieuwe kennis om innovatieve en kwaliteitsvolle zorg te ondersteunen. Twee speerpunten Het departement patiëntenzorg UZA kiest resoluut voor praktijkgericht onderzoek over twee hoofdthema s: de verpleegkundige werkomgeving en patiëntveiligheid. De onderzoeksprojecten worden opgezet in nauwe samenwerking met onze partners: de master verpleegkunde en vroedkunde van de faculteit geneeskunde en gezondheidswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en de bacheloropleidingen verpleegkunde en vroedkunde van de Artesis hogeschool Antwerpen, de Karel De Grote-Hogeschool Antwerpen en de hogeschool HZ University of Applied Sciences in Vlissingen. De onderzoeksprojecten moeten de verpleegkundige zorg helpen optimaliseren. Ze zijn ingebed in een interdisciplinaire context en worden zowel gestuurd door concrete problemen uit de dagelijkse praktijk als door theoretische conceptuele modellen. Werkomgeving en preventie Naast de vele onderzoeksinitiatieven via bachelor- en masterproeven werden twee doctoraatsprojecten opgestart. Sinds 2006 wordt naar aanleiding van een intussen voltooid doctoraatsonderzoek (2009) de werkomgeving van de verpleegkundige in kaart gebracht om verbeterinitiatieven te begeleiden en te ondersteunen. Een goed uitgebalanceerde 10 PATIëntenzorg

13 en gezonde werkomgeving staat toe kwalitatieve en veilige zorg te verlenen, in samenwerking met andere zorgverlenende partners, patiënten en familie. Bovendien is zo n werkomgeving ook aantrekkelijk voor (nieuwe) verpleegkundigen. Concreet heeft het onderzoek een beleidsoptie ondersteund om verpleegkundigen aan te trekken en in dienst te houden. Dat heeft er onder meer toe geleid dat het UZA sinds twee jaar geen interimverpleegkundigen meer hoeft in te zetten. In een tweede doctoraatsproject opgestart in 2010 in het speerpunt patiëntveiligheid wordt een verbetertraject rond verpleegkundige observatie en rapportage opgezet. Het doel: vermijdbare schade bij patiënten helpen voorkomen. Een standaard observatieprotocol met een observatiescore (Modified Early Warning Score, MEWS) en een communicatiemethodiek werden procesmatig geïmplementeerd op alle verpleegafdelingen. Daarnaast loopt het opleidingstraject vroegtijdig detecteren, communiceren en behandelen van kritisch zieke patiënten. Dat toonde onder meer het belang aan van accurate observatie met een positieve impact op het tijdig detecteren van potentieel klinisch kritische patiënten op verpleegafdelingen. De resultaten van deze en andere onderzoeksinitiatieven worden gepubliceerd in nationale en internationale peer-reviewed tijdschriften. Die publicaties ondersteunen de kwaliteit en de relevantie van ons onderzoek en bevorderen de uitwisseling van kennis en ideeën met andere onderzoekers, zowel in binnen- als in buitenland. Wetenschappelijk onderzoek ondersteunt de ambitie van het UZA om met de beste krachten en in de beste omstandigheden patiënten en hun families de best mogelijke zorg te verlenen. Verschillende onderzoeksinitiatieven zijn in voorbereiding die de kwaliteit en de veiligheid van patiëntenzorg concreet positief beïnvloeden. Thema s zijn onder meer preventie en behandeling van doorligwonden, valincidenten, ondervoeding, nosocomiale infecties en de evaluatie van het acute pijnbeleid. AUTEURS Peter Van Bogaert Koen De Meester 11

14 Meld- en leersysteem ondersteunt patiëntveiligheid Het departement patiëntenzorg van het UZA stapt over op een elektronisch meld- en leersysteem. Het doel: de cultuur van patiëntveiligheid versterken door leerprocessen te voeden met gemelde (bijna-)fouten en (bijna-)incidenten. auteur Danny Van heusden In het departement patiëntenzorg bestaat al een lange traditie om incidenten te melden via een schriftelijk formulier. Dat meldsysteem werd in 2004 procesmatig bijgestuurd: voortaan lag de klemtoon niet meer alleen op het melden van incidenten, maar ook van potentiële en bijna-incidenten onder de naam veiligheidsrapportering in de zorg. Op basis van die gegevens werden diverse interdisciplinaire verbeteracties opgezet. Expertteam In 2011 werd beslist om over te stappen op een elektronisch meld- en leersysteem. Dat is toegankelijk voor elke zorgverstrekker. Het nieuwe meldsysteem kwam tot stand op basis van de ervaringen uit de veiligheidsrapportering in de zorg en door overleg met vertegenwoordigers van het artsenkorps en andere zorgverstrekkers (kinesitherapeuten, apothekers enz.). Een nieuwe structuur moet het proces van melden en leren ondersteunen. De incidentafhandeling wordt op het afdelingsniveau gebracht, bij de hoofdverpleegkundige en de referentieverpleegkundige patiëntveiligheid, in samenspraak met artsen en andere zorgverleners. Dat versterkt de betrokkenheid van de afdeling. Bovendien kan zo specifieke kennis worden gegenereerd, zodat de afdeling uit de meldingen kan leren. Daarnaast zal een multidisciplinair expertteam doorgedreven analyses uitvoeren. Dat zal gebeuren op vraag van de betrokken zorgverleners en bij ernstige of complexe incidenten, waarbij bijvoorbeeld diverse zorgverleners en afdelingen betrokken zijn. Het expertteam zal ook regelmatig de algemene rapportering van incidenten op ziekenhuisniveau bespreken. Momenteel wordt het nieuwe meld- en leersysteem getest op vier pilootafdelingen. Dat gebeurt in nauwe samenwerking met de artsen en andere zorgverleners. Na een positieve evaluatie wordt het systeem begin 2013 over alle verpleeg- en medische afdelingen uitgerold. 12 PATIëntenzorg

15 In het meld- en leersysteem kan elke zorgverstrekker en elke andere medewerker van het ziekenhuis een fout melden, ongeacht de hiërarchische of functionele positie en vrij van blaam. Het is de bedoeling dat ook bijna-fouten en bijna-incidenten worden gemeld elke situatie die een kwalitatieve en veilige patiëntenzorg potentieel of effectief kan bedreigen of heeft bedreigd. Het systeem maakt een gedegen analyse mogelijk, uitgevoerd door een multidisciplinair expertteam. Het leerproces wordt gevoed door weldoordachte verbeteracties en moet een doelmatige impact hebben op de structuren en processen van de zorg. Benchmarking Accuraat melden en efficiënt leren ondersteunt de cultuur van patiëntveiligheid. Uit onderzoek blijkt dat ziekenhuizen met een sterke proactieve patiëntveiligheidscultuur enkele gemeenschappelijke kenmerken hebben: ze geven feedback nadat fouten zijn gemeld, ze zorgen voor een niet-straffende respons op fouten en het streven naar patiëntveiligheid wordt gesteund door de leiding of het management. Bij alle zorgverleners wordt de patiëntveiligheidscultuur om de drie jaar gemeten met de Hospital Survey on Patient Safety Culture, een analyse-instrument dat werd ontwikkeld door het Amerikaanse Agency for Healthcare Research and Quality. De resultaten werden door de Universiteit Hasselt gebenchmarked met 83 Belgische acute ziekenhuizen. Het UZA scoorde in deze analyse op verschillende aspecten gunstig tot zeer gunstig en identificeerde een aantal leerpunten. In vergelijking met de eerste meetperiode in 2007 werd een gunstige evolutie gemeten. De benchmarking stimuleert het UZA en het departement patiëntenzorg om nog sterker in te zetten op initiatieven die de patiëntveiligheidscultuur rechtstreeks en onrechtstreeks kunnen bevorderen. 13

16 2. Derdelijnszorg, dankzij gespecia liseerde verpleegkundigen Het UZA verstrekt topklinische en topreferente derdelijnszorg: medische problemen waarvoor geen verdere verwijzing mogelijk is, worden met de meest geavanceerde methoden en technieken behandeld. Dat doen we patiëntgericht, dankzij de inzet van gekwalificeerde en gespecialiseerde verpleegkundigen, die nauw samenwerken met interdisciplinaire teams. We zetten enkele verpleegkundige specialisaties in de kijker. 14 PATIëntenzorg

17 Wondzorg, met de nieuwste technieken AUTEUR Sonja Vlayen Wondzorg vergt altijd een multidisciplinaire aanpak. Afhankelijk van de oorzaak van de wonde verloopt de verzorging in overleg met de juiste discipline meestal plastische en reconstructieve heelkunde, vaatheelkunde, abdominale heelkunde, dermatologie, orthopedie of de pijnkliniek. Gespecialiseerde wondzorg is vooral belangrijk om chronische of moeilijke en traag helende wonden om te buigen naar helende wonden. In principe moet een wonde binnen zes weken geheeld zijn. Is dat niet het geval, dan moet zeker advies worden ingewonnen om te vermijden dat de patiënt nog maanden of jaren zorg nodig heeft. Wondadvies De verpleegkundig specialist wondzorg past hooggekwalificeerde wondzorg toe en combineert de adviezen van de artsen met verpleegkundige kennis. Ze volgt regelmatig bijscholingen en congressen en geeft ook zelf les. Dat stelt haar in staat om een evidence-based wondzorgbeleid toe te passen. Daarvoor is een derdelijnsziekenhuis zoals het UZA natuurlijk uitstekend geplaatst: verpleegkundigen kunnen er werken met de allernieuwste soorten verband en de verworven kennis verder verspreiden. De gespecialiseerd verpleegkundige wondzorg geeft wondadvies en schrijft dat uit in een stappenplan. Bij opgenomen patiënten voert ze ingewikkelde vormen van wondverzorging zelf uit. Daarnaast is ze ook beschikbaar voor ambulante wondconsultatie. Wondzorgverpleegkundige Sonja Vlayen T (niet op maandag en woensdag) T (consultatie vaatpatiënten, dinsdag tot 17 uur) T (consultatie alle soorten wonden, donderdag 8.30 tot 12 uur) Nieuwste technieken De meest voorkomende wonden zijn veneuze ulcera. Daarvoor worden verschillende zwachteltechnieken toegepast. Een ervan is de nieuwe tweelaagse compressietherapie: die houdt het verband de hele week ter plaatse, wat de compliance van de patiënt enorm verhoogt. Het doel van de behandeling is om een ulcus binnen zes weken te sluiten. Veel aandacht gaat naar patiënteneducatie: patiënten worden grondig geïnformeerd over wat ze wel en niet mogen doen. Als de klassieke wondbehandeling faalt, worden ook voor andere wonden nieuwe technieken ingezet. Dat geldt bijvoorbeeld voor drukletsels, moeilijk helende wonden, arteriële wonden, traag helende postoperatieve wonden, skin tears (lapwonden of huidscheurtjes) of radiodermitis. Innoverende technieken zijn onder meer larventherapie, vacuümverbanden, gepolariseerd licht, antibacteriële verbanden en siliconenverbanden. 15

18 Aan een ongeval van meer dan 50 jaar geleden hield ik onderbeenwonden over die maar niet wilden genezen. Tot ik twee jaar geleden voor een longaandoening werd opgenomen in het UZA. De verpleging riep er gespecialiseerd wondzorgverpleegkundige Sonja Vlayen bij. Elke week verzorgde ze me met speciale compressiezwachtels. Ik zag resultaat, geloofde in haar kennis en zette door. Nu zijn alle wonden dicht. Ik kan weer wandelen en voor mijn vrouw zorgen, die reuma heeft. Frans (75) wonden zijn na 50 jaar eindelijk genezen. 16 PATIëntenzorg

19 Hartfalen: educatie en opvolging AUTEUR Lieve Scheurweghs Bij hartfalen is het hart niet in staat om genoeg bloed rond te pompen om alle doelorganen nieren, hersenen, longen enz. normaal te doen functioneren. De chronische aandoening gaat gepaard met opstoten van de compensatie. Als die opstoten niet tijdig worden herkend, kunnen ze leiden tot multipele ziekenhuisopnames. De partners: patiënt... Op de hartfalenpolikliniek werken een cardioloog, een verpleegkundige, een diëtist, een kinesist, een sociaal verpleegkundige en een psycholoog samen. Om de behandeling te doen slagen, is uiteraard ook nauwe samenwerking met de huisarts essentieel. De patiënt is een belangrijke partner in het behandelingsproces. Zonder zijn medewerking kan vochtretentie niet tijdig opgemerkt en behandeld worden. De verpleegkundige probeert daarom de patiënt optimaal te ondersteunen. Het is van cruciaal belang dat patiënten en hun omgeving over de nodige vaardigheden beschikken om vochtretentie te voorkomen of tijdig te detecteren. Daarom zijn educatie en opvolging belangrijke taken van de hartfalenverpleegkundige. Bij symptomen van decompensatie moet de patiënt snel handelen. Dat kan door gedragsaanpassingen dieet, betere therapietrouw, gestuurde diuretica-aanpassingen enz. door te voeren of door meteen contact op te nemen met de huisarts of de hartfalenverpleegkundige.... en huisarts De hartfalenconsultatie vervangt de huisarts niet. De cardioloog en de hartfalenverpleegkundige begeleiden de patiënt mee bij de aanpak van zijn hartfalen. Ze vullen de huisarts aan en houden hem of haar continu op de hoogte. Via de hartfalenverpleegkundige kunnen huisartsen op korte termijn een afspraak voor hun patiënt vastleggen. Om ziekenhuisopnames zo veel mogelijk te vermijden, staan een snelle diagnose en behandeling immers voorop. Verpleegkundigen hartfalen Lieve Scheurweghs T Els Van Hertbruggen Mira Goris 17

20 Kindernefrologie: teaching en ondersteuning auteur Sofie Eerens In het multidisciplinaire team kindernefrologie zorgt de verpleegkundig specialist voor diverse groepen patiënten: kinderen in peritoneaaldialyse, kinderen met een transplantnier, kinderen met spina bifida, kinderen met chronische nierinsufficiëntie (CKD) in stadium 3 tot 5 en kinderen met een neurogene blaas. Een groot deel van de patiënten zijn geïncludeerd in de revalidatieovereenkomst kindernefrologie. In het UZA worden ze gevolgd door een team van kindernefrologen, gespecialiseerde diëtisten, psychologen, een sociaal assistente en een verpleegkundige. Voor kinderen met spina bifida zorgt een spinateam voor de opvolging. Teaching De verpleegkundig specialist kindernefrologie staat onder meer in voor het aanleren van peritoneaaldialyse, blaaskatheterisatie, darmspoeling en het subcutaan toedienen van groeihormoon en erytropoïetine aan ouders en kinderen. De kinderen met CKD 3-5 komen halfjaarlijks tot jaarlijks langs voor een nierfunctietest. Om kinderen op de peritoneaaldialyse voor te bereiden, heeft de dienst kindernefrologie het boekje Bert de Beer heeft een zieke nier ontwikkeld. Voor kinderen die wachten op een transplantnier is er Bert de Beer krijgt een nieuwe nier. De verpleegkundige leert kinderen ook hoe ze een blaaskatheterisatie moeten uitvoeren. Onder de 5 jaar sonderen de ouders, maar zodra kinderen 5 jaar zijn, leren ze hoe ze dat zelf kunnen doen. Het motto om kinderen te leren sonderen is: sonderen is even gemakkelijk als tanden poetsen. Ook huis- en schoolbezoeken staan op het programma. Bij de opstart van peritoneaaldialyse is zo n bezoek standaard. Als kinderen op school een blaaskatheterisatie moeten uitvoeren, gaat de verpleegkundige langs om de school of de crèche voor te bereiden of om leerkrachten of verzorgers de katheterisatie aan te leren. Om de zorgkwaliteit hoog te houden, gaat de verpleegkundige bij de opstart van een nieuwe peritoneaaldialyse mee naar de operatiezaal. Samen met de chirurg kiest ze de optimale dialysekatheter en doet ze een proefspoeling. 18 PATIëntenzorg

21 De verpleegkundige zorgt daarna voor het dialyseverband. Aansluitend start de teaching van de peritoneaaldialyse aan de ouders en eventueel het kind. De teaching gebeurt door de verpleegkundig specialist op de afdeling en duurt ongeveer zeven dagen. Zodra de teaching rond is, mag het kind met de peritoneaaldialyse naar huis. Permanente ondersteuning Voor de kinderen en hun ouders is voldoende ondersteuning vanuit het ziekenhuis van cruciaal belang. Daarom zijn zowel de kindernefrologen als de verpleegkundigen de klok rond bereikbaar. Ook motivatie is een cruciale succesfactor. Een chronisch ziek kind met peritoneaaldialyse thuis, een kind met een transplantnier dat dagelijks medicatie moet nemen en twee tot drie liter moet drinken, een kind dat vijf tot zes keer per dag moet sonderen: al die situaties vergen heel wat moed en doorzettingsvermogen, zowel van het kind als van zijn omgeving. In samenwerking met het UZ Gent en het UZ Leuven gaat de verpleegkundig specialist één keer per jaar op kamp met alle kinderen in dialyse en met de getransplanteerde kinderen. De kinderen leren zo lotgenoten kennen, wat hen enorm veel steun geeft. De verpleegkundig specialist zorgt op kamp voor de medicatietoediening, de diëten en de dialyses. Wetenschappelijk onderzoek Omdat kwaliteit van zorg heel belangrijk is, is sinds 2011 een doctoraatsproject opgestart in verband met de kwantificatie en kwalificatie van nierfunctievervangende therapie bij kinderen. Aan dit onderzoek werken alle universitaire ziekenhuizen van België en Nederland en één Duits centrum mee. Verpleegkundige kindernefrologie Sofie Eerens T Secretariaat T vanessa.de.jongh@uza.be 19

22 20 PATIëntenzorg

23 Jarre kreeg al zijn hele leven sondevoeding, tot een infectie een niercrisis veroorzaakte. Na enkele maanden peritoneaaldialyse kreeg hij een nieuwe nier. De dialysetechnieken leerden we van verpleegkundige Sofie. Ze blinkt uit in haar job en is een echte vertrouwenspersoon: we hebben een heel goede band en kunnen altijd bij haar terecht. Ook Jarre is heel erg op haar gesteld. Thuis doet hij de spelletjes die ze in het ziekenhuis speelden. Johan, papa van Jarre (7) die van bij de geboorte aan nierfalen lijdt 21

24 Gespecialiseerde verpleegkundige zorg is een grote meerwaarde. Bij de behandeling van kinderuronefrologie doen we daarom een beroep op Sofie Eerens van het UZA. Patiënten leert ze onder meer sondage van het urostoma aan. Zij benadert elk kind persoonlijk, is erg patiëntgericht en beschikt over heel wat expertise. De samenwerking met het UZA past in een geïntegreerd zorgtraject. Dat helpt ons om superspecialistische therapieën met de correcte knowhow op te vangen. In de samenwerking gaat ook veel aandacht naar goede communicatie en patiëntgerichte opvang, met respect voor de verwijzer. Dr. Joost Baert, kinderuroloog AZ Klina 22 PATIëntenzorg

25 Thuis dialyseren: een bewuste keuze auteur Vera Kovacic Bij sommige patiënten gaat de nierwerking zo sterk achteruit dat nierdialyse nodig is, al dan niet in afwachting van een niertransplantatie. De meest gebruikte techniek in België is hemodialyse, waarbij het bloed via een pompsysteem over een kunstnier wordt geleid. Bij de klassieke hemodialyse komt de patiënt drie keer per week naar het ziekenhuis of een low-care dialysecentrum, voor een behandeling van telkens vier uur. Een tijdrovende aangelegenheid die moeilijk te combineren is met een job. Daar staat tegenover dat veel patiënten zich veilig voelen in het ziekenhuis en het contact met medepatiënten belangrijk vinden. Een alternatief is thuisdialyse. Peritoneale dialyse (PD) en thuishemodialyse (THD) zijn twee nierfunctievervangende therapieën waarbij de patiënten hun behandeling zelf kunnen uitvoeren. Dat biedt vele voordelen. Thuis is het altijd rustiger en comfortabeler en de patiënt hoeft minder vaak naar het ziekenhuis te reizen. Daardoor kan de patiënt beter functioneren, zowel privé als maatschappelijk. Mogelijk kan hij of zij blijven werken. Ook de lagere zorgkosten zijn een voordeel. Patiënten hebben meer vrijheid om een vakantiebestemming te kiezen. Ook het tijdstip om de behandeling uit te voeren kunnen ze zelf bepalen. Er zijn ook minder dieetbeperkingen. Inpassen in leefpatroon PD gebeurt thuis manueel of met een toestel (automatisch). Bij manuele PD hangt de patiënt de zak met vloeistof aan een statief. Het dialysaat loopt via een katheter in de buikholte, waar het vier tot zes uur blijft. De behandeling duurt 20 minuten en moet drie tot vier keer per dag worden herhaald. Bij automatische PD gebeurt de behandeling s nachts. s Avonds sluit de patiënt zich aan een klein toestel aan, en s ochtends koppelt hij zich weer af. De behandeling duurt ongeveer acht uur. Naargelang de dialysebehoefte en de levensstijl van de patiënt wordt een therapie voorgesteld waarbij één van deze technieken gebruikt wordt of een combinatie van de beide. Na een ambulante opleiding van vier dagen kan de patiënt zijn behandeling 23

26 zelfstandig thuis uitvoeren. De eerste keer gaat de verpleegkundige mee naar huis. Peritoneale Dialyse (PD) is een vrij eenvoudige behandeling die door alle leeftijden kan worden uitgevoerd. De gebruikte technieken en materialen zijn veilig en makkelijk door de patiënt te hanteren. Bij thuishemodialyse wordt het bloed buiten het lichaam gezuiverd. Dat gebeurt drie keer per week, door middel van een machine en een kunstnier: na het prikken sluit de patiënt zich aan het toestel aan. De behandeling duurt vier uur. Technisch gezien verloopt de hemodialyse thuis op dezelfde manier als in een dialysecentrum. De dialysemomenten kunnen aan het leefpatroon worden aangepast en kunnen zowel overdag als s nachts worden ingepland. Bij thuishemodialyse duurt de opleiding van de patiënten langer: vier tot zes weken. De patiënten of hun partners leren zichzelf aan te prikken en het toestel zelf op te bouwen. Daardoor ervaren patiënten een groter gevoel van zelfstandigheid: ze hebben hun behandeling zelf onder controle. De dialyseverpleegkundige ondersteunt de patiënt tijdens zijn opleiding, maar is ook 24 uur per dag telefonisch bereikbaar voor verpleegtechnische vragen. Verpleegkundigen peritoneale en thuisdialyse Vera Kovacic vera.kovacic@uza.be T Gsm Carina Simons carina.simons@uza.be T Anita Bernaerts anita.bernaerts@uza.be T Helpen kiezen Bij thuisdialyse dragen patiënten meer verantwoordelijkheid voor hun behandeling, maar genieten ze ook meer vrijheid. Ze hoeven slechts één keer om de zes weken naar het centrum te komen en kunnen hun behandeling inpassen in hun leefpatroon, zodat werk, school en gezin beter te combineren zijn. Doordat ze zelf verantwoordelijk zijn voor de dialyse, krijgen ze snel inzicht in hun eigen dialysebehandeling. Iedereen kan thuis dialyseren, tenzij dat om medische, sociale of psychisch-sociale redenen niet verantwoord is. De behandelende nefroloog informeert de patiënt over de beschikbare opties. De keuze van de behandeling is heel persoonlijk. Meestal heeft de patiënt al in de pre dialysefase uitgebreid de kans gekregen om een weloverwogen therapiekeuze te maken. 24 PATIëntenzorg

27 De dialyse begon meteen bij mijn opname op intensieve zorg, toen mijn nieren nog maar voor 7% werkten. Nadien volgde ik 3 dagen training peritoneaaldialyse bij Vera Kovacic. Om de 6 weken kom ik op controle, maar ik kan de PDverpleegkundige dag en nacht bereiken met vragen en problemen. Het dieet en de dialyse zijn natuurlijk een hele aanpassing, maar ik probeer zo actief mogelijk te blijven. Tom (29) ontwikkelde in een laat stadium symptomen van chronisch nierfalen en wacht op een niertransplantatie 25

28 Kinderen en adolescenten met diabetes opvolgen auteurs Hilleke Haagdorens, Sandra Van Riet, anne gotemans Het Diabetescentrum voor Kinderen en Adolescenten staat in voor de zorg van kinderen en jongeren met diabetes. Het multidisciplinair team bestaat uit pediaters-endocrinologen, diabeteseducatoren, diëtisten, psychologen en een sociaal verpleegkundige. Zij werken nauw samen en kunnen zo de patiënten optimaal begeleiden op zowel medisch als psychosociaal vlak. Het team wil therapietrouw stimuleren en een zo goed mogelijke levenskwaliteit voor de patiënt nastreven. Educatie en begeleiding Zodra een nieuwe patiënt met een diagnose van diabetes wordt aangemeld, staan we als kinderdiabetesteam paraat. Na de telefonische aanmelding maken de diabetesverpleegkundigen onmiddellijk tijd vrij om het kind en zijn ouders op te vangen. Ze stellen hen gerust en maken afspraken over de opname en het verloop van de educatie. Tijdens de opname leren de diabetesverpleegkundigen de patiënten om hun bloedglucose te meten, insuline in te spuiten of de insulinepomp te bedienen, hypo s op te vangen en te hoge bloedglucosewaarden te corrigeren volgens plan. Kortom: ze nemen de volledige opstart en begeleiding onder hun hoede. Ze bouwen een vertrouwensrelatie op met de jongere en zijn ouders, gaan op huis- en schoolbezoek, informeren de jeugdbeweging, leren aanpassingen aanbij sport en zijn voor het gezin permanent bereikbaar, zowel telefonisch als per mail. Ze lezen meters en pompen uit, passen insulinedosissen aan en geven praktische adviezen. Ze proberen de patiënten een zo normaal mogelijk leven te laten leiden en hun diabetes in te plannen in hun leven. Om de drie maanden begeleiden ze hen verder op de diabetesraadpleging. Ze evalueren het beleid en helpen intensief mee met de voorbereiding van hun plannen: vakanties, bos -en zeeklassen, trainingen, enzovoort. Behandelingen: insulinepen of insulinepomp We behandelen kinderen en jongeren met diabetes met insulinepentherapie, volgens basaal-bolusschema, of met insulinepomptherapie (CSII). Ook orale antidiabetica maken soms deel uit van de behandeling. Bij de keuze van de behandeling wordt bekeken welke therapie het best aansluit bij 26 PATIëntenzorg

29 de levensgewoonten van de patiënt en zijn omgeving. Een insulinepomp biedt het voordeel dat men deze heel nauwkeurig kan instellen volgens de individuele noden. Bovendien zijn hele lage doseringen mogelijk en kan er met verschillende tijdsintervallen gewerkt worden. Er wordt rekening gehouden met de glycemische index om de toediening van de maaltijdinsuline te spreiden. Terwijl bij pentherapie minstens 4 injecties per dag vereist zijn, hoeft men de infusieset van een pomp slechts om de 3 dagen te vervangen. Insulinepomtherapie laat meer flexibiliteit toe in het dagelijks eten en leven. Daarom wordt voor kinderen onder de leeftijd van 6 jaar altijd voor de pomp gekozen. In combinatie met een insulinepomp, kan continue glucose monitoring (CGM) gebruikt worden. Dat is een onderhuids ingebrachte sensor die voortdurend de glucose in het interstitieel vocht meet. CGM wordt ook gebruikt voor diagnostische doeleinden, bijvoorbeeld om zicht te krijgen op de postprandiale glycemie en de nachtelijke schommelingen in de bloedsuikers. Dit wordt echter nog niet terugbetaald door het RIZIV. Geen beperkend dieet, wel correct inschatten van koolhydraten De patiënten worden niet tot een dieet of vast voedingsschema beperkt, maar leren wel wat gezond eten is en hoe ze de hoeveelheid koolhydraten in hun voeding correct kunnen inschatten. Zowel bij insulinepomp- als insulinepentherapie kan gebruik gemaakt worden van een boluscalculator. Dat rekenprogramma bepaalt de vereiste insulinedosering op basis van de gemeten glycemie, genuttigde koolhydraten en actieve insuline. Telemonitoring Het team werkt intensief met telemonitoring om patiënten op te volgen. Zij kunnen hun glycemiemeter of insulinepomp thuis uitlezen op de pc of via een gateway. De arts of diabeteseducator bekijkt de resultaten in het ziekenhuis, geeft feedback aan de patiënt en past indien nodig het insulineschema aan. Alle informatie wordt op een overzichtelijke manier samengebracht en is beschikbaar voor alle betrokken (para)medici. Diabeteseducatoren-verpleegkundigen (24u permanentie, ook in weekeinde) Anne Gotemans anne.gotemans@uza.be T Gsm Hilde Van Huffelen hilde.van.huffelen@uza.be T Gsm Hilleke Haagdorens hilleke.haagdorens@uza.be T Gsm Diabeteseducator-ervaringSdeskundige Sandra Van Riet sandra.van.riet@uza.be T Gsm Secretariaat Kim Heps kinderdiabetes@uza.be T

30 Postoperatieve pijn helpen bestrijden auteur Hilde De Belder Postoperatieve pijn is meestal goed te behandelen. Een goede communicatie tussen patiënt en zorgverleners is hiervoor echter essentieel, evenals een efficiënte organisatie van de zorg. Een goede pijnbestrijding vermindert het risico op complicaties. Acute Pijn Dienst (APD) In de Acute Pijn Dienst (APD) van het UZA werken anesthesisten, algologen en pijnverpleegkundigen samen om het postoperatieve pijnbeleid te organiseren en op te volgen. Eventueel worden ook een kinesist, een psycholoog en en mensen van andere disciplines bij de pijnbestrijding betrokken. In het UZA schrijven artsen orders uit voor de verpleegkundigen en worden er protocollen gebruikt, zodat de verpleegkundigen in welomschreven omstandigheden autonoom analgetica kunnen toedienen. Als die niet blijken te volstaan, spreken ze een arts aan. Bij zwaardere en pijnlijkere operaties wordt peroperatief of postoperatief een PCA-pijnpomp gestart PCA staat voor patient controlled analgesia. Dat kan langs epidurale of intraveneuze weg of via een perifere zenuwblokkade. De patiënt krijgt continu analgetica toegediend en kan zich binnen de ingestelde grenzen via een bolusknop een extra dosis toedienen. De acute pijnverpleegkundige Het zijn uiteraard vooral de artsen en verpleegkundigen die aan het bed van de patiënt komen, die de pijn zo goed mogelijk moeten beoordelen en behandelen. Regelmatig wordt de patiënt gevraagd de intensiteit van de pijn te scoren op een schaal van 10 (Visual Analogue Score, VAS). Op basis daarvan worden analgetica toegediend. Toch zijn er gegronde redenen om een specifieke pijnverpleegkundige in te zetten. Zij gaat immers dagelijks langs op alle chirurgische afdelingen en fungeert als aanspreekpunt voor artsen en verpleegkundigen die de pijn bij 28 PATIëntenzorg

31 een patiënt niet onder controle krijgen. Bij patiënten met een pijnpomp gaat ze na of de pijnbehandeling goed verloopt, of het analgetische effect afdoende is, of er nevenwerkingen zijn, wanneer de pomp kan afgebouwd of gestopt worden, of er bijkomende medicatie nodig is, enzovoort. Bovendien informeert ze de patiënt over pijnbestrijding en neemt eventueel de angst voor morfine weg. Bij complexere pijnproblemen overlegt ze met een algoloog van het pijncentrum of een anesthesist. Ze organiseert zo nodig ook bijscholingen voor de afdelingsverpleegkundigen. En de huisarts? Huisartsen kunnen er bij hun patiënten op aandringen dat ze hun pijn voor hij helemaal kan doorbreken melden aan de arts en de verpleegkundige. Ook kunnen ze hen informeren over de mogelijkheid van een PCA-pomp of epidurale verdoving. Mochten huisartsen na de operatie problemen vaststellen die kunnen samenhangen met de epidurale verdoving of de verdoving via een perifere zenuwblokkade, kunnen ze contact opnemen met de dienst anesthesie of het pijncentrum. Pijncentrum T ANesthesie T

32 De vele rollen van de diabetesverpleegkundige auteur Nancy Bolsens Patiënten helpen om zo goed mogelijk met hun diabetes te leren leven: dat is het doel van het multidisciplinair diabetesteam. In dat team hebben de diabetesverpleegkundigen een centrale plaats. Eigenlijk spelen ze diverse rollen tegelijkertijd. Unit verantwoordelijke Verpleging consultatie Endocrinologie, diabetologie, metabole ziekten en nutritiepathologie Nancy Bolsens T Diabetesverpleegkundigen T Diabetische voetkliniek T Diagnoses stellen en overdragen van kennis De diabetesverpleegkundige diagnosticeert in samenwerking met de behandelende diabetoloog stoornissen en beperkingen en toetst of de beoogde resultaten wel worden gehaald. Om acute en chronische complicaties te helpen voorkomen, heeft ze inzicht in de effecten van langdurige zorgverlening. Ze verleent belevingsgerichte zorg aan de diabetespatiënt en bevordert het zelfmanagement. Ze is dan ook vertrouwd met nieuwe behandelmethoden en -technieken en weet hoe materialen en hulpmiddelen moeten worden verstrekt en gebruikt. Daarvoor is permanente bijscholing noodzakelijk. Daarnaast draagt ze kennis en vaardigheden over aan de patiënt en de omgeving, zodat de diabetespatiënt een zo normaal mogelijk leven kan leiden, ondanks zijn beperkingen, onzekerheden en angsten. Zelfzorg staat daarin voorop. Voorlichten, bijsturen en innoveren De diabetesverpleegkundige probeert vragen van patiënten en hun omgeving op zo n manier te beantwoorden dat ze gedragsverandering helpen stimuleren. Ze geeft ook klinische lessen en bijscholingen aan verpleegkundigen en andere professionele hulpverleners, praktijkondersteuners en artsen. Zij helpt ook mee aan presentaties van voorlichtingsprogramma s. Verder helpt de diabetesverpleegkundige mee aan de ontwikkeling van protocollen en richtlijnen volgens het principe van evidence-based practice. Ze helpt ze vervolgens ook te implementeren. Ze past nieuwe ontwikkelingen toe in de beroepssituatie: insulinepompen, continue glucose monitoring enz. Ten slotte heeft ze haar eigen verpleegkundige praktijk en levert een proactieve bijdrage aan het multidisciplinaire team. Ze verwijst de patiënt door naar relevante zorgverleners, evalueert en doet voorstellen om behandelingsschema s bijvoorbeeld wondzorg bij diabetesvoetwonden bij te sturen. 30 PATIëntenzorg

33 Verpleegkundige opvolging van artritispatiënten auteur Ellen De Cuyper Op de dienst reumatologie van het UZA worden artritispatiënten behandeld, meer bepaald patiënten die lijden aan reumatoïde artritis, spondylitis ankylosans en psoriasis artritis. Die inflammatoire reumatische aandoeningen zijn chronisch en brengen langdurige klachten pijn, stijfheid, vermoeidheid en onvoorspelbare lichamelijke beperkingen met zich mee. Dat heeft gevolgen voor alle facetten van het leven en maakt een specifieke verpleegkundige aanpak noodzakelijk. Biologicals Momenteel gaat extra aandacht naar patiënten die starten met recent ontwikkelde en complexe therapieën: de zogenoemde biologicals (anti-tnf, anti-il6 en andere). De reumaverpleegkundige informeert de patiënten over de werking van de medicatie en over aandachtspunten zoals infecties, vaccinatie, geplande chirurgische ingreep, kinderwens. Ze onderstreept het belang van therapietrouw en van de strikte opvolging door de reumatoloog, in nauwe samenwerking met de huisarts. Ze handelt ook de relatief zware administratieve aspecten van de behandeling af. Bij de biologicals is immers vooraf de goedkeuring van het ziekenfonds nodig. De verpleegkundige volgt de standaard ziekte-evaluatie op, zodat ze die machtiging desnoods op vraag van de reumatoloog kan laten verlengen. Communicatie Daarnaast speelt de reumaverpleegkundige een sleutelrol in de communicatie met de ergotherapeut, de kinesitherapeut en patiëntenbegeleider. De ergotherapeut helpt patiënten om te gaan met de beperkingen van hun aandoening en leert hen gewrichtssparende technieken aan. Op de dienst fysische geneeskunde kunnen artritispatiënten een specifiek revalidatieprogramma of een onderhoudsprogramma volgen meteen ook een gelegenheid om positief ingestelde lotgenoten te ontmoeten. De maatschappelijk werker loodst hen doorheen het labyrint van sociale en financiële tegemoetkomingen en staat in voor emotionele opvang, ondersteuning en begeleiding. Ook in de communicatie met huisartsen is de reumaverpleegkundige een vaste schakel. Via het medisch verslag geeft de reumatoloog de huisarts onder meer richtlijnen voor de eerstelijnsbehandeling. Bij een dringende vraag kan 31

34 de huisarts ook zelf contact opnemen en zo nodig een urgentieraadpleging voor de patiënt vastleggen. Elke dag staat een verpleegkundige ter beschikking van de patiënt, maar ook van de huisarts. Eventuele vragen beantwoordt ze vanuit haar eigen deskundigheid. Als dat nodig blijkt, polst ze bij de reumatoloog. Dankzij de vele contacten met collega s, patiënten en zorgpartners heeft de reumaverpleegkundige een brede kijk op het zorgproces. Ze is dan ook in staat om breed gedragen verbetervoorstellen te formuleren. Dat heeft er bijvoorbeeld toe geleid dat de dagopname voor artritispatiënten die met biologicals worden behandeld aanzienlijk werd verkort. Dagziekenhuis T Reumaverpleegkundigen Paulette Claus paulette.claus@uza.be Ilse Van Remortel ilse.van.remortel@uza.be Tim De Cloet tim.de.cloet@uza.be Ellen De Cuyper ellen.de.cuyper@uza.be Steve Aerts steve.aerts@uza.be 32 PATIëntenzorg

35 Nutritieverpleegkundige als spil bij parenterale voeding auteurs Els Mattheeussen, Conny Wouters De nutritieverpleegkundigen maken deel uit van een multidisciplinair nutritieteam. Dat bestaat uit een geneesheer-specialist-coördinator, geneesheer-specialisten, diëtisten, consulenten en een ziekenhuisapotheker. Het nutritieteam speelt een ondersteunende en adviserende rol op het gebied van gewone voeding, medische bijvoeding en artificiële voeding zowel sondevoeding als parenterale voeding. Ook thuis Als patiënten in het ziekenhuis worden opgenomen, worden ze gescreend op ondervoeding. Zolang ze opgenomen blijven, wordt hun voedingstoestand opgevolgd. Op het multidisciplinaire overleg worden voedingsbehoeften en -problemen besproken en wordt de verdere voedingsstrategie bepaald. De hoofdtaak van de nutritieverpleegkundigen is het opstarten en opvolgen van parenterale voeding of totale parenterale nutritie (TPN), zowel in het ziekenhuis als thuis (Home-TPN). Parenterale voeding is een manier om voedingsstoffen aan te leveren via een andere weg dan het maag-darmstelsel. Ze wordt toegepast bij patiënten die om allerlei redenen via orale of enterale weg niet genoeg gevoed kunnen worden. Complicaties terugdringen De tendens om ook thuis TPN toe te dienen groeit. Dankzij Home-TPN kunnen patiënten het ziekenhuis verlaten, krijgen ze kansen om zich zowel sociaal als professioneel te rehabiliteren en kunnen ze hun levenskwaliteit verbeteren. Hoewel de meeste patiënten met behoorlijk succes lange tijd met Home-TPN behandeld kunnen worden, blijft parenteraal voeden een ingrijpende en dure interventie, die ook nog eens samenhangt met een significante morbiditeit. Als een erkend nutritieteam dat over klinische expertise beschikt die patiënten kan opvolgen, kan dat de kans op gerelateerde complicaties fors verminderen. Bij Home-TPN coördineert de nutritieverpleegkundige de behandeling. Ze vraagt de goedkeuring aan bij de verzekeringsinstelling, zorgt ervoor dat de thuisverpleegkundige, de patiënt of de mantelzorger adequaat opgeleid zijn en volgt de patiënt op. Dat doet ze in samenwerking met alle zorgpartners, zowel buiten het ziekenhuis als intramuraal. Ze informeert ook over specifieke brochures en protocollen. Regelmatig overlegt ze met de patiënt, de thuisverpleging en de huisarts om de zorgcontinuïteit te bewaken, zelfs op vakantiebestemming. Nutritie-arts van wacht (24 uur permanentie) T Nutritieverpleegkundigen Conny Wouters Els Mattheeussen nutritionnurse@uza.be T