Archeologische Rapporten Oranjewoud 2010/126

Transcriptie

1 Archeologische Rapporten Oranjewoud 2010/126 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout, gemeente Oosterhout (N.-Br.) projectnr revisie september 2010 Auteurs A. Spoelstra H.J.L.C. Koopmanschap Opdrachtgever Lidl Nederland GmbH Postbus AD Huizen datum vrijgave beschrijving revisie 00 goedkeuring vrijgave 22 september 2010 concept A. Spoelstra H. Koopmanschap

2 Colofon Titel: Archeologische Rapporten Oranjewoud 2010/126. Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout, gemeente Oosterhout (N.-Br.) Auteur(s): A. Spoelstra, H.J.L.C. Koopmanschap ISSN: Oranjewoud B.V. Postbus AA Heerenveen Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Ingenieursbureau Oranjewoud bv, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt, door een derde of voor enig ander werk of doel dan waarvoor het is vervaardigd. Disclaimer Archeologisch vooronderzoek wordt in zijn algemeenheid uitgevoerd door het steekproefsgewijs bemonsteren d.m.v. boringen, proefsleuven en/of veldkartering. Hoewel Ingenieursbureau Oranjewoud bv de grootste zorgvuldigheid betracht bij het uitvoeren van het archeologisch onderzoek, is het juist deze steekproefsgewijze benadering die het onmogelijk maakt garanties ten aanzien van de situatie af te geven op basis van de resultaten van een archeologisch vooronderzoek. Oranjewoud aanvaardt derhalve op generlei wijze aansprakelijkheid voor schade welke voortvloeit uit beslissingen genomen op basis van de resultaten van archeologisch (voor)onderzoek.

3 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout Inhoud Blz. Administratieve gegevens 4 Samenvatting 5 1 Inleiding 7 2 Beschrijving onderzoekslocatie Begrenzing onderzoeks- en plangebied Landschappelijke situatie Historische situatie en mogelijke verstoringen Huidig en toekomstig gebruik 14 3 Bekende archeologische waarden 15 4 Archeologische verwachting Archeogische verwachtingskaarten Gespecificeerde archeologische verwachting 17 5 Conclusies en advies Conclusies Selectieadvies 19 Literatuur en geraadpleegde bronnen 21 Bijlagen 1 Archeologische perioden 2 AMZ-cyclus 3a ARCHIS: terreinen met archeologisch status 3b ARCHIS: archeologische waarnemingen Kaarten ARCHIS IKAW, AMK-terreinen en waarnemingen uit ARCHIS II arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 3 van 21

4 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout Administratieve gegevens OW Projectnummer OM-nummer Provincie Noord-Brabant Gemeente Oosterhout Plaats Oosterhout Toponiem Vondellaan 13 Kaartblad 44D Coördinaten / / / / Kadaster Gemeente Oosterhout, sectie M, nrs 3123 en 3125 Opdrachtgever Lidl Nederland GmbH Uitvoerder Oranjewoud Datum uitvoering September 2010 Projectteam H. Koopmanschap A. Spoelstra Bevoegd gezag Gemeente Oosterhout Beheer documentatie Oranjewoud Almere Vondstdepot nvt Afbeelding 1 Locatie plangebied (ster) (Topografische Kaart 1: (hier verkleind weergegeven), Topografische Dienst Kadaster, Emmen) arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 4 van 21

5 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout Samenvatting In september 2010 is in opdracht van Lidl Nederland GmbH door Ingenieursbureau Oranjewoud BV een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd ten behoeve van een locatie aan de Vondellaan te Oosterhout (Noord-Brabant). Het betreft daarbij het perceel van pand Vondellaan 13. Op basis van de resultaten van het archeologisch bureauonderzoek kan worden geconcludeerd dat de omgeving van het plangebied een hoge en brede archeologische verwachting kent. Binnen de landschappelijke context van het plangebied kunnen vindplaatsen worden verwacht uit de periode Paleolithicum - Nieuwe Tijd. Daarnaast kan een breed scala aan complextypen worden aangetroffen, variërend van nederzettingen tot grafvelden en votiefdepots. Meest waarschijnlijk moeten sporen uit de IJzertijd en vanaf de Late Middeleeuwen worden verwacht. Deze archeologische verwachtingswaarde geldt echter alleen indien er sprake is van een intact bodemprofiel. De kans is zeer groot dat het bodemprofiel ter plaatse van het plangebied reeds volledig is verstoord als gevolg van de realisatie van de wijk "Oosterheide" in de jaren zestig van de vorige eeuw. Selectieadvies Op basis van de geringe oppervlakte van het plangebied, en de verwachte ligging in een zone met een lage archeologische verwachtingswaarde wordt geadviseerd geen vervolgonderzoek uit te voeren. Derhalve is het selectieadvies het plangebied vrij te geven met betrekking tot het aspect archeologie arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 5 van 21

6 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 6 van 21

7 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout 1 Inleiding In september 2010 is in opdracht van Lidl Nederland GmbH door Ingenieursbureau Oranjewoud BV een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd ten behoeve van een locatie aan de Vondellaan te Oosterhout (Noord-Brabant). Het betreft daarbij het perceel van pand Vondellaan 13. De aanleiding voor het archeologisch onderzoek is de toekomstige herinrichting van het gebied. In het plangebied zullen de huidige opstallen worden gesloopt, waarna op het vrijgekomen perceel een nieuwe supermarkt wordt gerealiseerd. Ten behoeve van het verkrijgen van vrijstellingen en vergunningen dienen ook de eventuele archeologische waarden in het gebied te worden onderzocht. Een archeologisch onderzoek dat in het kader van ruimtelijke onderbouwing plaatsvindt, past als onderzoeksstrategie binnen de zogenaamde Archeologische Monumentenzorg (AMZ). Deze cyclus wordt toegelicht in bijlage 2. Het doel van een archeologisch bureauonderzoek is het opstellen van een gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied. Voor het opstellen van een dergelijke verwachting wordt gebruik gemaakt reeds bekende archeologische waarnemingen, historische kaarten, de landschappelijke situatie en bodemkundige gegevens. Een gespecificeerde verwachting gaat in op de mogelijke aanwezigheid, het karakter, omvang, datering en verstoring van archeologische waarden binnen het plangebied. Dit bureauonderzoek uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.1. arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 7 van 21

8 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 8 van 21

9 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout 2 Beschrijving onderzoekslocatie 2.1 Begrenzing onderzoeks- en plangebied Het plangebied ligt in het zuidelijke gedeelte van de bebouwde kom van Oosterhout, in de wijk Oosterheide. De locatie wordt omsloten door de wegen Zuiderhout (N en W), Anjeliersstraat (O) en Vondellaan (Z). De oppervlakte van het plangebied bedraagt circa 1200 m² (0,12 hectare). Zie afbeelding 1 en 2. Afbeelding 2. Het plangebied (roze lijn) en nabije omgeving op een recente luchtfoto Landschappelijke situatie Geologie en geomorfologie Het plangebied ligt in fysisch-geografisch opzicht in het Brabantse zandlandschap 2. In de ondiepe ondergrond komen rivierafzettingen voor, daterend uit het Midden-Pleistoceen. Deze afzettingen worden gerekend tot de Sterksel Formatie en bestaan overwegend uit grof zand en grind 3. Bij eerder uitgevoerd archeologisch onderzoek op verschillende plaatsen in de gemeente Oosterhout is vastgesteld dat deze formatie dagzoomt op meerdere plaatsen. De rivierafzettingen worden afgedekt door een glooiend pakket zand dat onder invloed van de wind is afgezet in de laatste ijstijd, het Weichselien (ca jaar geleden). Dit zogenaamde 'dekzand' behoort tot de Formatie van Boxtel. 1 Bron: GoogleMaps 2 Berendsen, Berendsen, 2008 arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 9 van 21

10 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout Gedurende het Holoceen (vanaf jaar geleden) stijgt de temperatuur, en raakt het landschap geleidelijk begroeid. Vanwege het afsmelten van het landijs steeg de zeespiegel. Op het land steeg de grondwaterspiegel en vernatte de bodem. Hierdoor ontstond in de lagere zones van het landschap veen (Nieuwkoop Formatie; Laagpakket van Griendtsveen). Vanaf de Late IJzertijd wordt ook de mens een belangrijke landschapsvormende factor. Vooral gedurende Late Middeleeuwen ontstaan als gevolg van ontbossing heidevelden en stuifzandgebieden die we zowel archeologisch maar ook historisch kunnen volgen. In de Late Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd ontstaan akkerbouwcomplexen met een opgebracht plaggendek, de zogenaamde essen of engen 4. In de loop van de 19 e eeuw zijn delen van deze heidevelden opnieuw in cultuur gebracht op beplant met bossen, vaak ten behoeve van de mijnbouw. Dit is ook het geval in het plangebied in Oosterhout. Het plangebied is, vanwege de ligging in de bebouwde kom, niet gekarteerd op de geomorfologische kaart. In de nabije omgeving komen echter terrasafzettingen voor, bestaande uit welvingen (code: L12 /L8) en vlakten (code: 2M19). Het betreft oude rivierterrassen, bedekt met dekzand. Verder komen er laagten ontstaan door afgravingen voor (code: 3N8). Zie afbeelding 3. Afbeelding 3. Het plangebied (ster) en nabije omgeving op de geomorfologische kaart. In de nabije omgeving liggen terrasafzettingen, bestaande uit vlakten (groen) en welvingen (geel). De ontgraven zones zijn blauw 5 4 De Mulder et al, ARCHIS/Alterra arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 10 van 21

11 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) is een belangrijk hulpmiddel bij archeologisch onderzoek in buitengebied. Met behulp van het AHN kunnen hoogteverschillen worden gevisualiseerd, die herleid kunnen worden tot bepaalde geomorfologische- en geografische vormkenmerken van het landschap. Op het AHN is te zien dat het plangebied in een zone ligt die van zuid naar noord afhelt. Het maaiveld in het plangebied ligt ongeveer op 5,52 m + NAP. Op het kaartbeeld van de iets wijdere omgeving is te zien dat het plangebied zich op de noordelijke punt van een hooggelegen uitloper in het landschap bevindt (zie afbeelding 4 en 5). Deze hoge uitloper vormt de grens van het dekzandlandschap, dat naar verder naar het zuiden toe snel in hoogte toeneemt. Ten noorden van Oosterhout ligt het dekzand lager en wordt bedekt door mariene afzettingen uit het Holoceen. Het in de omgeving van het plangebied waar te nemen verloop in hoogte is dus onderdeel van een algemene tendens in dit landschap. Afbeelding 4 (links) en 5 (rechts). Het plangebied (ster) op het kaartbeeld van het AHN 6 Bodem en grondwater De bodemkundige- en hydrologische situatie hangt sterk samen met de geomorfologische situatie en de hoogteligging. Het plangebied is, vanwege de ligging in de bebouwde kom, niet gekarteerd op de Bodemkaart. Verwacht mag worden dat de oorspronkelijke bodemopbouw (deels) verstoord is bij de realisatie van de woonwijk Oosterheide. Buiten de bebouwde kom komen overwegend podzolbodems voor. Deze bodems zijn typerend voor het dekzandgebied: het zand bestaat hier uit zuiver kwarts, dat moeilijk aanvullende mineralen en voedingsstoffen vasthoudt. Hierdoor kan het proces van podzolering onstaan. Podzolgronden ontstaan als gevolg van een neerslagoverschot. Door uitspoeling van humuszuren uit deze A-horizont lossen ijzer- en aluminiumdeeltjes op in regenwater in het onderliggende zand (E-horizont). Vervolgens worden deze deeltjes naar beneden getransporteerd. Nadat het regenwater verzadigd is slaan de deeltjes neer 6 arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 11 van 21

12 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout op een bepaalde diepte (B-horizont). De E-horizont of uitspoelingslaag is te herkennen aan de grijze tot lichtgrijze kleur, de B-horizont of inspoelingslaag is te herkennen aan de donkerbruine tot roodbruine kleur. Naar beneden wordt de kleur geleidelijk lichter tot aan het niet door bodemvorming beïnvloede zand (C-horizont). Dit zand is over het algemeen geel tot grijs. De laag waarin zich de geleidelijke overgang van B- naar C- horizont bevindt, wordt B/C-horizont genoemd 7. In het plangebied overheersen veldpodzolgronden (code: Hn21-VII 8 ). Deze podzolbodems ontstaan onder vrij natte omstandigheden, met een vrij hoge grondwaterstand. Een deel van ijzer- en humus deeltjes is reeds opgelost in het grondwater, waardoor de uitspoelings- en inspoelingshorizonten ontstaan door regenwater hier breder, maar ook vager zijn (er zijn minder deeltjes die uitspoelen en minder deeltjes die neerslaan). Omdat het proces van podzolering vele honderden jaren in beslag neemt is een intacte podzolbodem indicatief voor een langdurig onverstoorde bodem in het algemeen. Voor de archeologie zijn ze van belang, omdat in een dergelijke bodem oude vindplaatsen nog intact kunnen zijn. Zoals al eerder werd aangegeven wordt in het plangebied verwacht dat er geen sprake meer is van een podzolprofiel maar eerder een AC-profiel waarbij de BEhorizonten verstoord zijn geraakt. 2.3 Historische situatie en mogelijke verstoringen Rondom Oosterhout zijn meerdere vindplaatsen van prehistorische jagers-verzamelaars bekend, en ook voor boeren was Oosterhout al sinds de prehistorie een aantrekkelijke plaats voor vestiging. De bodem was vruchtbaar, makkelijk te bewerken en kende een goede afwatering. Nederzettingen lagen in het Brabantse zandlandschap altijd op de hogere ruggen (centrale plaatsen hierbij zijn de Houtse Akkers, de Leijsenakkers en Dorst). Toch hebben af en toe verschuivingen naar lagere delen plaatsgevonden. In de Romeinse tijd waren de nederzettingen bijvoorbeeld geconcentreerd op de hellingen van ruggen, dicht bij de lage gebieden. Tijdens de Laat-Romeinse tijd en op de overgang naar de Vroege Middeleeuwen treedt een verschuiving op van bewoning naar de iets hoger gelegen delen van de dekzandruggen. In de Volle en Late Middeleeuwen keert dit proces weer om: de toenemende vraag naar graan voor een snel groeiende bevolking leidde tot een uitbreiding van het bouwland. Al vanaf de 11e eeuw werden beekdalen en natte broekgebieden beter benut door er ten gunste van weidegebieden vegetatie te verwijderen 9. Oosterhout heeft twee Middeleeuwse kernen, waarvan onbekend is welke de oudste is en in hoeverre beide kernen onderling interactie hebben gekend. De nederzetting Oosterhout kenmerkt zich in de Middeleeuwen door een open structuur, waarbij de bebouwing langs meerdere wegen staat. Een van de mogelijke redenen van de open structuur is de pottenbakkersindustrie, die ruimte nodig had (vanwege brandgevaar). De pottenbakkersnijverheid in Oosterhout dankt zijn bestaan mede aan de geringe diepte van de kleivoerende lagen in de bodem. In de 17e en de 18e eeuw was sprake van grote bloei: in bijna 30 werkplaatsen werd gelijktijdig gebruiksaardewerk vervaardigd. Oosterhout behoorde hiermee tot de grootste pottenbakkerscentra van het land. 7 Stiboka, Grondwatertrap VII: hoogste grondwaterstand (winter): >80 cm -mv. Laagste grondwaterstand (zomer): >120 cm -mv arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 12 van 21

13 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout De Middeleeuwse bewoningskernen van de Markt en de Heuvel staan overigens los van voorgaande bewoning: IJzertijdbewoning en bewoning uit de Romeinse tijd was dynamischer en vond vooral plaats rondom de Molenbuurt en de Houtse Akkers 10. Het plangebied lag lange tijd temidden van de woeste gronden: de heidegebieden in de wijdere omgeving. In de loop van de 19 e eeuw zijn deze heidevelden beplant met bomen, veelal in het kader van de werkverschaffing. Sommige gedeelten zijn ook in cultuur gebracht. Historisch Kaartmateriaal 11 De oudste gedetailleerde kaart is de kadastrale minuut uit de periode Het plangebied is in deze periode niet bebouwd, maar wel verkaveld. Op de militairtopografische kaart uit de periode is goed te zien dat het plangebied nog ver buiten de bebouwde kom van Oosterhout ligt, in de Oosterhoutsche Bosschen (afbeelding 6). In deze zones wisselen beboste percelen en kleine akkers elkaar af. Afbeelding 6. Het plangebied (blauwe cirkel) in de periode In de loop van de eerste helft van de 20 e eeuw verdwijnt het bos en de heide geleidelijk, en worden de Oosterhoutse Bossen steeds meer in cultuur gebracht. In het plangebied veranderd er weinig: het is in deze periode afwisselend in gebruik als akker, bos of 9 Vervloet, van der Haar & Sophie, arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 13 van 21

14 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout grasland. De directe omgeving van het plangebied staat in deze periode bekend als 'De Lage Heide' en 'Keipolder', en bestaat uit kleine blokvormige perceeltjes. In de tweede helft van de 20 e eeuw breidt de plaats Oosterhout sterk uit. De Oosterhoutse Bossen zijn nu volledig in gebruik als agrarisch gebied 12. In 1959 heeft in de directe omgeving van het plangebied schaalvergroting plaatsgevonden: de kleine akkertjes zijn samengevoegd tot grotere percelen (afbeelding 7). Op de kaart uit 1969 is de wijk Oosterheide te zien: het plangebied maakt vanaf deze periode deel uit van de bebouwde kom van Oosterhout. Deze wijk breidt zich in de loop van de tijd uit tot de huidige omvang. Afbeelding 7. Het plangebied (blauwe cirkel) in 1959, vlak vóór de aanleg van de wijk Oosterheide 2.4 Huidig en toekomstig gebruik Huidig gebruik plangebied Het plangebied maakt deel uit van de bebouwde kom van Oosterhout, in de uitbreidingswijk Oosterheide (jaren '60 van de 20 e eeuw). Het plangebied bestaat uit de pand(en) van autobedrijf van Riel. Consequenties toekomstig gebruik In de toekomst zullen de huidige opstallen, behorende bij het garagebedrijf, worden gesloopt. Op dezelfde plaats zal een supermarkt worden gebouwd. Hierbij zullen graafwerkzaamheden plaatsvinden. In dit stadium is de verstoringsdiepte nog niet bekend. Bij de graafwerkzaamheden in het kader van deze werkzaamheden worden eventueel aanwezige archeologische resten bedreigd. 12 De Pater et al, 2005 arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 14 van 21

15 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout 3 Bekende archeologische waarden In de database ARCHIS van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn de terreinen met een archeologische status (CMA-nummers) en de archeologische waarnemingen (CAAnummers) geregistreerd. De archeologische monumenten worden gevisualiseerd op de Archeologische Monumentenkaart, en worden daarom AMK-terreinen genoemd. Eerder onderzoek In de wijk Oosterheide heeft eerder archeologisch onderzoek plaatsgevonden, waarvan de resultaten in ARCHIS staan weergegeven (Onderzoeksnummers). Ten zuidoosten van het plangebied is een bureauonderzoek uitgevoerd in het plangebied 'Beneluxweg', gelegen tussen de A27 en de wijk Oosterheide 13. Op basis van de resultaten van dit onderzoek werd geconcludeerd dat in het plangebied sprake was van een potentieel hoge verwachting, maar ook van een hoge mate van verstoring. Het selectieadvies luidde dan ook dat verder vervolgonderzoek niet noodzakelijk was. Dit selectieadvies is overgenomen door de gemeente Oosterhout in het selectiebesluit. AMK-terreinen In de nabije omgeving van het plangebied zijn geen AMK-terreinen geregistreerd. Voor een overzicht van de AMK-terreinen in de wijdere omgeving wordt verwezen naar bijlage 3a. Waarnemingen In de nabije omgeving van het plangebied liggen geen archeologische waarnemingen. Voor een overzicht van de waarnemingen in de wijdere omgeving wordt verwezen naar bijlage 3b. 13 ARCHIS: Onderzoeksmeldingsnummer 41038/Onderzoeksnummer 3188; Weerheijm & Lutz 2010 arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 15 van 21

16 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 16 van 21

17 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout 4 Archeologische verwachting 4.1 Archeogische verwachtingskaarten IKAW De Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) is een door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed opgestelde kaart waarop aan de hand van eerder gedane archeologische waarnemingen en de bodemkundige gegevens is aangegeven wat de kans is in een bepaald gebied archeologie aan te treffen: laag, middelhoog of hoog. Zoals de naam al aangeeft gaat het hier - vanwege schaal en extrapolatie - slechts om een ruwe indicatie. Het plangebied is, vanwege de ligging in de bebouwde kom, niet gekarteerd op de IKAW. In de omgeving bevinden zich overwegend zones met een lage- en middelhoge verwachting. Zie tekening ARCHIS in de kaartenbijlage. Provinciale verwachtingskaart Het plangebied is, vanwege de ligging in de bebouwde kom, niet gekarteerd op de Cultuurhistorische Waardenkaart van Noord-Brabant (versie 2010). In de omgeving bevinden zich overwegend zones met een lage en middelhoge/hoge verwachting. 4.2 Gespecificeerde archeologische verwachting Onderstaande gespecificeerde verwachting gaat uit van een intact bodemprofiel. Voor een verstoord bodemprofiel geldt dat onderstaand verwachtingsmodel niet van kracht is en dat de archeologische verwachtingswaarde moet worden bijgesteld naar laag. datering Voor het plangebied geldt op basis van bekende waarnemingen in de omgeving met name een verwachting voor archeologische resten uit de Romeinse tijd, de Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd. Resten uit Laat Paleolithicum tot en met IJzertijd en uit de Vroege Middeleeuwen zijn echter niet uit te sluiten. complextype Vanaf het Paleolithicum tot het Neolithicum kunnen binnen het plangebied ondermeer vuursteenconcentraties en haardkuilen worden verwacht die de weerslag zijn tijdelijke jacht- of extractiekampjes van rondtrekkende jager-verzamelaars. Vanaf het Neolithicum tot en met de Romeinse Tijd kunnen resten van huizen/nederzettingen worden verwacht, alsmede schuren, spiekers en opstallen. Verder kunnen sporen van agrarische activiteit worden aangetroffen, zoals erfafscheidingen. Daarnaast kunnen ook menselijke begravingen/crematies worden aangetroffen, afhankelijk van de datering variërend van vlakgraven tot crematiegraven. Ook off-site materiaal kan worden verwacht. Tenslotte kunnen resten die duiden op religieuze/rituele activiteiten worden aangetroffen, zoals rituele deposities. arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 17 van 21

18 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout Uit de Late Middeleeuwen en de Nieuwe tijd worden met name resten van extensieve agrarische activiteit worden verwacht (erfafscheidingen, sloten, verspreid staande schuren/veekralen). Vanwege de ligging in de woeste gronden buiten de dorpskern en akkercomplexen van Oosterhout wordt de kans op de aanwezigheid van nederzettingen als laag ingeschat. De kans op de aanwezigheid van resten van bebouwing (o.a. muurresten) uit deze periode van de 19 e - tot en met de 20 e eeuw binnen het plangebied wordt, op basis van de afwezigheid van bebouwing op de historische kaarten uit deze periode, laag ingeschat. Er is dus een ruime variatie aan complextypen mogelijk, verdere specificatie is niet mogelijk. Wel hangen de verwachte complextypen sterk samen met de locatie, in het bijzonder de diepte. omvang Bij nederzettingen moet rekening worden gehouden met vindplaatsen variërend van enkele honderden vierkante meters tot meer dan één hectare. Andere complextypen kennen een grote variatie in omvang. diepteligging De diepteligging wordt bepaald aan de hand van het aanwezige bodemtype. Afhankelijk hiervan kan de diepteligging van eventueel archeologisch vondstmateriaal ingeschat worden. Wanneer op basis van extrapolatie van de omringende gebieden wordt uitgegaan van hoge veldpodzolen ter plaatse, zijn eventuele archeologische resten te verwachten vanaf het maaiveld tot in de bovenste 20 cm van de C-horizont. Bij vondsten in de bouwvoor/a-horizont zal het gaan om verploegde vondsten. locatie Archeologische resten kunnen in principe overal in het plangebied worden aangetroffen. uiterlijke kenmerken In principe zijn alle mogelijke spoor- en vondstcategorieën denkbaar. Op zandgronden zijn organische resten (zoals hout, bot en metalen objecten) meestal sterk aangetast of volledig verdwenen. Paleolithicum en Mesolithicum: vuursteenconcentraties, bewerkt vuursteen en natuursteen, houtskoolconcentraties en haardkuilen. Neolithicum - Middeleeuwen: Nederzettingen: paalgaten (huizen, spiekers, opstallen, schuren), greppels, waterputten met houten beschoeiingen, afvalkuilen. Agrarische activiteit: erfafscheidingen door middel van palenrijtjes en vlechtwerk. Vondstmateriaal: voornamelijk aardewerk, metaal en vuursteen. Ook: rituele deposities van waardevolle objecten, zoals (ceremoniële) wapens en werktuigen, zoals bijlen en zwaarden en sierraden. Middeleeuwen en NIeuwe Tijd tot circa 1920: extensief agrarisch gebruik van de heide: geringe dichtheid aan sporen en vondstmateriaal. mogelijke verstoringen Het plangebied is tot de jaren '60 van de vorige eeuw in gebruik geweest als heide/bos en later als agrarisch gebied. Daarna is de wijk Oosterheide aangelegd. Bij de aanleg van deze wijk zal de bodem waarschijnlijk sterk zijn verstoord. arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 18 van 21

19 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout 5 Conclusies en advies 5.1 Conclusies Op basis van de resultaten van het archeologisch bureauonderzoek kan worden geconcludeerd dat de omgeving van het plangebied een hoge en brede archeologische verwachting kent. Binnen de landschappelijke context van het plangebied kunnen vindplaatsen worden verwacht uit de periode Paleolithicum - Nieuwe Tijd. Daarnaast kan een breed scala aan complextypen worden aangetroffen, variërend van nederzettingen tot grafvelden en votiefdepots. Meest waarschijnlijk moeten sporen uit de IJzertijd en vanaf de Late Middeleeuwen worden verwacht. Deze archeologische verwachtingswaarde geldt echter alleen indien er sprake is van een intact bodemprofiel. De kans is zeer groot dat het bodemprofiel ter plaatse van het plangebied reeds volledig is verstoord als gevolg van de realisatie van de wijk "Oosterheide" in de jaren zestig van de vorige eeuw. 5.2 Selectieadvies Op basis van de geringe oppervlakte van het plangebied en de verwachte ligging in een zone met een lage archeologische verwachtingswaarde wordt geadviseerd geen vervolgonderzoek uit te voeren. Derhalve is het selectieadvies het plangebied vrij te geven met betrekking tot het aspect archeologie. (Selectie)advies Geen vervolgonderzoek noodzakelijk Ook voor vrijgegeven (delen van) plangebieden bestaat altijd de mogelijkheid dat er tijdens graafwerkzaamheden toch losse sporen en vondsten worden aangetroffen. Het betreft dan vaak kleine sporen of resten die niet door middel van een booronderzoek kunnen worden opgespoord. Op grond van artikel 53 van de Monumentenwet 1988 dient zo spoedig mogelijk melding te worden gemaakt van de vondst bij de Minister (de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: ARCHISmeldpunt, telefoon Een vondstmelding bij de gemeentelijk of provinciaal archeoloog kan ook. Ingenieursbureau Oranjewoud B.V. Oosterhout, september 2010 arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 19 van 21

20 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 20 van 21

21 22 september 2010, revisie 00 Bureauonderzoek ten behoeve van het plangebied 'Vondellaan 13' te Oosterhout Literatuur en geraadpleegde bronnen Berendsen, H.J.A (5 e druk): De vorming van het land. Inleiding in de geologie en geomorfologie. Van Gorcum, Assen. Berendsen, H.J.A (4 e druk): Landschappelijk Nederland. Van Gorcum, Assen. Haar, L.J. van der & G.J. Sophie, Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek Lukwelpark Oosterhout. Archeologische Rapporten Oranjewoud 2010/100, Heerenveen. Mulder, E.F.J. de, et.al De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen. Pater, B.C. de, Schoenmaker, B., Grote Atlas van Nederland Asia Maior, Zierikzee. Tol, A. & P. Verhagen. 2004: Optimale en standaard boormethoden in: A. Tol e.a. Prospectief boren. Een studie naar de betrouwbaarheid en toepasbaarheid van booronderzoek in de prospectiearcheologie. RAAP, Amsterdam (RAAP-rapport 1000), Vervloet, J.A.J. 1986: Zandlandschap. In: Het Nederlandse landschap. Een historischgeografische benadering. Stichting Matrijs, Utrecht. Weerheijm, W.J. & A. Lutz, Bedrijventerrein Beneluxweg, Gemeente Oosterhout. Ruimtelijk advies op basis van een archeologisch bureauonderzoek. Vestigia-Rapport V870, Amersfoort Kaarten Topografische kaart 1:25000 ( Geomorfologische kaart van Nederland 1: (Rijks Geologische Dienst 1981) Bodemkaart van Nederland, 1:50000, kaartblad 44 West (Stiboka, 1982) Internet IKAW: CMA: CAA: AHN: CHW: Historische kaarten: arch2.2 Vakgroep Archeologie blad 21 van 21

22

23 Bijlage 1 : Archeologische perioden

24

25 Bijlage 1 : Archeologische perioden Als bijlage op de resultaten en verzamelde gegevens wordt hieronder een algemene ontwikkeling van de bewonersgeschiedenis in Nederland geschetst. Gedurende het Paleolithicum ( voor Chr.) hebben moderne mensen (homo sapiens) onze streken tijdens de warmere perioden wel bezocht, doch sporen uit deze periode zijn zeldzaam en vaak door latere omstandigheden verstoord. De mensen trokken als jager-verzamelaars rond in kleine groepen en maakten gebruik van tijdelijke kampementen. De verschillende groepen jagerverzamelaars exploiteerden kleine territoria, maar verbleven, afhankelijk van het seizoen, steeds op andere locaties. In het Mesolithicum ( voor Chr.) zette aan het begin van het Holoceen een langdurige klimaatsverbetering in. De gemiddelde temperatuur steeg, waardoor geleidelijk een bosvegetatie tot ontwikkeling kwam en de variatie in flora en fauna toenam. Ook in deze periode trokken de mensen als jager-verzamelaars rond. Voorwerpen uit deze periode bestaan voornamelijk uit voor de jacht ontworpen vuurstenen spitsjes. De hierop volgende periode, het Neolithicum ( voor Chr.), wordt gekenmerkt door een overschakeling van jager-verzamelaars naar sedentaire bewoners, met een volledig agrarische levenswijze. Deze omwenteling ging gepaard met een aantal technische en sociale vernieuwingen, zoals huizen, geslepen bijlen en het gebruik van aardewerk. Door de productie van overschot kon de bevolking gaan groeien en die bevolkingsgroei had tot gevolg dat de samenleving steeds complexer werd. Uit het Neolithicum zijn verschillende grafmonumenten bekend, zoals hunebedden en grafheuvels. Het begin van de Bronstijd ( voor Chr.) valt samen met het eerste gebruik van bronzen voorwerpen, zoals bijlen. Het gebruik van vuursteen was hiermee niet direct afgelopen. Vuursteenmateriaal uit de Bronstijd is meestal niet goed te onderscheiden van dat uit andere perioden. Het aardewerk is over het algemeen zeldzaam. De grafheuveltraditie die tijdens het Neolithicum haar intrede deed werd in eerste instantie voortgezet, maar rond 1200 voor Chr. vervangen door begravingen in urnenvelden. Het gaat hier om ingegraven urnen met crematieresten waar overheen kleine heuveltjes werden opgeworpen, eventueel omgeven door een greppel. In de IJzertijd ( voor Chr.) werden de eerste ijzeren voorwerpen gemaakt. Ten opzichte van de Bronstijd traden er in de aardewerktraditie en in het gebruik van vuursteen geen radicale veranderingen op. De mensen woonden in verspreid liggende hoeven of in nederzettingen van enkele huizen. Op de hogere zandgronden ontstonden uitgebreide omwalde akkercomplexen (celtic fields). In deze periode werden de kleigebieden ook in gebruik genomen door mensen afkomstig van de zandgebieden. Opvallend zijn de verschillen in materiële welstand. Er zijn zogenaamde vorstengraven bekend in Zuid-Nederland, maar de meeste begravingen vonden plaats in urnenvelden. Met de Romeinse tijd (12 voor Chr. tot 450 na Chr.) eindigt de prehistorie en begint de geschreven geschiedenis. In 47 na Chr. werd de Rijn definitief als rijksgrens van het Romeinse Rijk ingesteld. Ter controle van deze zogenaamde limes werden langs de Rijn castella (militaire forten) gebouwd. De inheems leefwijze handhaafde zich wel, ook al werd de invloed van de Romeinen steeds duidelijker in soorten aardewerk (o.a. gedraaid) en een betere infrastructuur. Onder meer ten gevolge van invallen van Germaanse stammen ontstond er instabiliteit wat uiteindelijk leidde tot het instorten van de grensverdediging langs de Rijn. Over de Middeleeuwen ( na Chr.), en met name de Vroege Middeleeuwen ( na Chr.), zijn nog veel zaken onbekend. Archeologische overblijfselen zijn betrekkelijk schaars. De politieke macht was na het wegvallen van de Romeinen in handen gekomen van regionale en lokale hoofdlieden. Vanaf de 10e eeuw ontstaat er weer enige stabiliteit en is een toenemende feodalisering zichtbaar. Door bevolkingsgroei en gunstige klimatologische omstandigheden werd in deze periode een begin gemaakt met het ontginnen van bos, heide en veen. Veel van onze huidige steden en dorpen dateren uit deze periode. De hierop volgende periode 1500 heden wordt aangeduid als Nieuwe Tijd.

26

27 Bijlage 2 : AMZ-cyclus

28

29 Bijlage 2 : AMZ-cyclus Het AMZ-proces Archeologisch onderzoek in Nederland wordt in de meeste gevallen uitgevoerd binnen het kader van de zogenaamde Archeologische Monumentenzorg (AMZ). Het gehele traject van de AMZ omvat een aantal stappen die elkaar kunnen opvolgen, afhankelijk van het resultaat van de voorgaande stappen. In de procedure wordt volgens een trechtermodel gewerkt. Het startpunt ligt eigenlijk al bij het bepalen van de onderzoeksplicht. Op diverse provinciale en landelijke archeologische waardenkaarten kan namelijk worden ingezien of het plangebied ligt in een zone met een archeologische verwachting. Indien dit het geval blijkt te zijn, dan zal er in het kader van de planprocedure onderzoek verricht moeten worden om te bepalen of er archeologische waarden binnen het plangebied aanwezig zijn. Hiermee start de zogenaamde AMZ-cyslus (zie afb. 1 en 2) Afb. 1: de AMZ-cyclus De eerste fase: bureauonderzoek Uitgangspunt voor het bureauonderzoek is het vaststellen van een gespecificeerd verwachtingsmodel dat op detailniveau voor het plangebied aangeeft wat er aan archeologische vindplaatsen aanwezig kan zijn. Op basis van dit verwachtingsmodel wordt bepaald of er een veldonderzoek nodig is en wat de juiste methode voor dit veldonderzoek zou moeten zijn om deze mogelijk aanwezige archeologische resten te kunnen aantonen.

30 Afb. 2: proces van de AMZ De tweede fase: inventariserend veldonderzoek (IVO) Het inventariserend veldonderzoek kan worden opgesplitst in drie subfases. Fase 1. verkennend onderzoek In sommige gevallen wordt er gestart met een verkennend onderzoek. Een verkennend onderzoek kent een relatief lage onderzoeksintensiteit en word feitelijk uitgevoerd omdat er bij het bureauonderzoek onvoldoende gegevens beschikbaar zijn om dit voldoende te kunnen onderbouwen. Dit is bijvoorbeeld het geval als er te weinig bodemkundige of geologische gegevens zijn om binnen het plangebied de verwachtingswaarden te kunnen onderbouwen of zelfs überhaupt tot een verwachtingswaarde te komen. Met een verkennend onderzoek kan tot in detail de verwachtingswaarde worden aangebracht. Zodoende kan door terugkoppeling een aangescherpt verwachtingsmodel worden gemaakt en kan karterend veldonderzoek in een vervolgfase gerichter en daarmee ook kostenefficiënter worden ingezet. Fase 2. karterend onderzoek In de regel wordt er gestart met een karterend onderzoek. Dit veldonderzoek dient om het verwachtingsmodel uit het bureauonderzoek te toetsen en eventueel aanwezige vindplaatsen op te sporen. Het onderzoek wordt vrijwel altijd vlakdekkend uitgevoerd door middel van boringen en/of oppervlaktekarteringen of proefsleuven. Het resultaat is in de regel een overzichtskaart met de resultaten van het onderzoek. Eventueel aangetoonde vindplaatsen worden daarbij aangegeven. Indien er geen archeologische vindplaatsen worden aangetroffen of wanneer bijvoorbeeld al blijkt dat deze geheel zijn

31 verstoord, dan wel van geen waarde zijn, is dit meestal ook het eindstadium van de AMZcyclus. Als er wel archeologische vindplaatsen worden aangetroffen of het blijkt uit de onderzoeksgegevens dat deze met zeer grote zekerheid kunnen worden verwacht, dan dient er een waardestellend onderzoek te worden uitgevoerd. Meestal is van de vindplaatsen die bij een karterend onderzoek zijn aangetroffen nog slechts in beperkte mate bekend wat de waarde ervan is. Fase 3. waarderend onderzoek Een waarderend onderzoek dient de fysieke kwaliteiten van een eerder aangetoonde of reeds bekende archeologische vindplaats vast te stellen en dient te leiden tot een waardestelling. Voor een waardestelling is het van belang om in elk geval de aard van de vindplaats, de exacte begrenzing in omvang en diepteligging, de datering en de mate van conservering en intactheid te weten. Een waarderend onderzoek kan worden uitgevoerd door middel van boringen of proefsleuven. Wat de beste methode is hangt sterk af van de omstandigheden en de aard van de vindplaats. In de meeste gevallen worden er voor een waardestelling proefsleuven of proefputten gegraven. omdat met deze methode meer en betere informatie over de vindplaats kan worden verkregen dan met aanvullende booronderzoek. Proefsleuven zijn lange sleuven van twee tot vijf meter breed die worden aangelegd in de zones waar in de voorgaande onderzoeksfase aanwijzingen voor vindplaatsen zijn aangetroffen. De derde fase: Selectie en waardering Het eindresultaat van een waardestellend onderzoek is een selectieadvies waarin op basis van de waardestelling van de vindplaats(en) wordt aangegeven of een vindplaats behoudenswaardig is. Deze waardestelling geschiedt op basis van verschillende waarderingscriteria. De term behoudenswaardig is sterk gerelateerd aan de essentie van het rijks- en provinciaal beleid ten aanzien van de archeologische monumentenzorg. In eerste instantie gaat dit namelijk uit van het behoud van het bodemarchief in situ (ter plekke in de bodem). Alleen wanneer dit binnen een belangenafweging niet kan zal het stuk waardevol bodemarchief voor het nageslacht bewaard dienen te worden door middel van een opgraving. Dit wordt ook wel behoud ex situ genoemd. Wanneer behoud niet gewenst is vanwege een relatief gering waarde van de vindplaats(en) kan nog worden besloten om de bodemingrepen onder archeologische begeleiding te laten uitvoeren. Ook is het natuurlijk nog mogelijk dat er helemaal geen archeologisch onderzoek meer hoeft plaats te vinden en kan het terrein worden 'vrij gegeven'. Het bevoegd gezag zal op basis van het selectieadvies uiteindelijk aangeven welke maatregelen er dienen te worden genomen. Deze beslissing wordt het selectiebesluit genoemd. Plaats van de AMZ-cyclus in de planvorming Net als met andere omgevingsfactoren waarmee binnen de planvorming rekening gehouden dient te worden, is het ook voor de archeologie van belang om dit in een zo vroeg mogelijk stadium in te steken. Niet alleen is dit voor een aantal onderzoeksfasen vanwege provinciaal of gemeentelijk beleid al een vereiste, het geeft bovendien al vroeg inzicht in eventuele risico's qua exploitatie en potentiële vertragingen in een project. Indien er een middelhoge of hoge kans op de aanwezigheid van archeologische resten bestaat, zal het bevoegd gezag een inventariserend onderzoek verplicht stellen ten behoeve van de ruimtelijke onderbouwing. Dit onderzoek is gebaseerd op het specifieke verwachtingsmodel uit het bureauonderzoek dat daaraan vooraf dient te gaan. In praktijk worden deze onderzoeken gecombineerd uitgevoerd en in één verslag gerapporteerd.

32 Wanneer eenmaal een planprocedure is voorgenomen zal met het archeologisch onderzoek al kunnen worden begonnen. In principe kan het gehele inventariserend veldonderzoek, inclusief een selectieadvies, voorafgaand aan een planprocedure worden afgerond. Dit heeft als voordeel dat binnen het toekomstige plan de omvang van de archeologische vindplaats(en) definitief kan worden afgebakend en er, bij behoud in situ, de bestemming 'archeologische waardevol' kan worden opgenomen. Ook kunnen dan in bijvoorbeeld een aanlegvergunning specifieke voorschriften worden opgenomen om aantasting te voorkomen. In dit kader en deze planfase kan ook een voorschot worden genomen op inrichtingsmaatregelen (aanpassing van een eventueel al beschikbaar stedenbouwkundig ontwerp of het voorschrijven van bijvoorbeeld een groenzone, speelveld, parkeerplaatsen etc.). Indien dit mogelijk is kan ook worden voorgeschreven dat er archeologievriendelijk gebouwd dient te worden door aanpassing van funderingswijze of ander technische maatregelen. Het nadeel van het uitvoeren van een waardestellend veldonderzoek na de een planprocedure is dat daarmee ook de consequenties ervan pas later in beeld komen, wat leidt tot een aantal risico's. Vaak blijkt dan behoud in situ veel lastiger te zijn en is dit dan alleen met technische maatregelen nog mogelijk. Soms is alleen behoud ex situ door middel van opgravingen de enige nog resterende kostbare optie.

33 Bijlage 3a: AMK-terreinen uit ARCHIS II

34

35 monumentnr waarde Terrein van hoge archeologische waarde kaartblad + volgnr. 44D 003 provincie Noord-Brabant plaats Den Hout gemeente Oosterhout toponiem Vraggelen; Herweg coordinaten complextype Urnenveld datering van Bronstijd laat: vc datering tot IJzertijd: vc monumentnr waarde Terrein van hoge archeologische waarde kaartblad + volgnr. 44D 005 provincie Noord-Brabant plaats Dorst gemeente Oosterhout toponiem Oude Leij coordinaten complextype Nederzetting, onbepaald datering van datering tot Paleolithicum laat B: C Mesolithicum: vc monumentnr waarde Terrein van hoge archeologische waarde kaartblad + volgnr. 44D 009 provincie Noord-Brabant plaats Oosterhout gemeente Oosterhout toponiem Oosterhout coordinaten complextype Stad datering van datering tot Middeleeuwen laat A: nc Nieuwe tijd: Pagina 1 van 1 Bijlage 3a. ARCHIS: Terreinen met archeologische status

36

37 Bijlage 3b: Waarnemingen uit ARCHIS II

38

39 waarnemingsnr type vindplaats Onbekend gemeente Oosterhout Mesolithicum: vc Mesolithicum: vc toponiem BAARSCHOT coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: onbepaald vondstdatum 1962 waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Onbekend datering van tot gemeente Oosterhout Onbekend Onbekend toponiem SLOTBOOMSTRAAT coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: graafwerk vondstdatum 1842 waarnemingsnr type vindplaats Urnenveld plaats Vrachelen datering van tot gemeente Oosterhout Bronstijd laat: vc IJzertijd vroeg: vc toponiem VRAGGELEN coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: graafwerk vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald gemeente Oosterhout Mesolithicum laat: vc Bronstijd: vc toponiem MOLENBUURT/MULDERSTEEG IJzertijd: vc Nieuwe tijd A: nc coordinaten IJzertijd: vc IJzertijd: vc vondstomstandigheden Archeologisch: opgraving IJzertijd laat: vc Nieuwe tijd C: heden Romeinse tijd: 12 vc nc Romeinse tijd: 12 vc nc vondstdatum Romeinse tijd midden: nc Romeinse tijd midden: nc Romeinse tijd midden B: nc Romeinse tijd midden B: nc Middeleeuwen: nc Middeleeuwen: nc waarnemingsnr type vindplaats Pottenbakkerij gemeente Oosterhout Middeleeuwen laat A: nc Nieuwe tijd C: heden toponiem Frederiksstraat Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd A: nc coordinaten Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd C: heden vondstomstandigheden Archeologisch: opgraving vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Onbekend gemeente Oosterhout IJzertijd laat: vc Romeinse tijd vroeg: nc toponiem OOSTERHOUT Romeinse tijd: 12 vc nc Romeinse tijd: 12 vc nc coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: onbepaald vondstdatum Pagina 1 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

40 waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald gemeente Oosterhout IJzertijd: vc IJzertijd: vc toponiem OOSTERHOUT type vindplaats Onbekend coordinaten datering van tot vondstomstandigheden Archeologisch: opgraving Middeleeuwen vroeg C: nc Middeleeuwen vroeg C: nc vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Pottenbakkerij gemeente Oosterhout Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd B: nc toponiem LEEUWENSTRAAT coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: opgraving vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald gemeente Oosterhout IJzertijd: vc IJzertijd: vc toponiem VRACHELEN II/GOORSTRAAT coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: opgraving vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Onbekend gemeente Oosterhout Romeinse tijd vroeg A: 12 vc - 25 nc Romeinse tijd vroeg A: 12 vc - 25 nc toponiem MARKKANAAL Romeinse tijd midden B: nc Romeinse tijd midden B: nc coordinaten vondstomstandigheden Onbekend vondstdatum 9999 waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald plaats Onbekend datering van tot gemeente Breda Mesolithicum: vc Mesolithicum: vc toponiem CADETTENKAMP Mesolithicum midden: vc Mesolithicum laat: vc coordinaten Mesolithicum laat: vc Mesolithicum laat: vc vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald plaats Onbekend datering van tot gemeente Breda Mesolithicum: vc Mesolithicum: vc toponiem CADETTENKAMP coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum Pagina 2 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

41 waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald plaats Onbekend datering van tot gemeente Breda Mesolithicum: vc Mesolithicum: vc toponiem CADETTENKAMP coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Ter Aalst datering van tot gemeente Oosterhout Bronstijd laat: vc Bronstijd laat: vc toponiem VRACHELSE HEIDE coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: graafwerk vondstdatum 1937 waarnemingsnr type vindplaats Onbekend gemeente Oosterhout Romeinse tijd midden B: nc Romeinse tijd midden B: nc toponiem DE WARANDE (ZWEMBAD) coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: onbepaald vondstdatum 1962 waarnemingsnr type vindplaats Infrastructuur, onbepaald plaats Teteringen datering van tot gemeente Oosterhout Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd B: nc toponiem DE KALBERGEN; KALIX BERNA coordinaten vondstomstandigheden Indirect: literatuur vondstdatum 9999 waarnemingsnr type vindplaats Weg plaats Onbekend datering van tot gemeente Breda Romeinse tijd: 12 vc nc Romeinse tijd: 12 vc nc toponiem HOEVENEIND(?) coordinaten vondstomstandigheden Indirect: onbepaald vondstdatum 9999 waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Onbekend datering van tot gemeente Breda Middeleeuwen: nc Nieuwe tijd: heden toponiem coordinaten vondstomstandigheden Indirect: onbepaald vondstdatum 9999 Pagina 3 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

42 waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald plaats Onbekend datering van tot gemeente Oosterhout Middeleeuwen vroeg B: nc Middeleeuwen vroeg B: nc toponiem coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: graafwerk vondstdatum 9999 waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald gemeente Oosterhout Romeinse tijd midden: nc Romeinse tijd midden: nc toponiem MOLENBUURT coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: opgraving vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Pottenbakkerij gemeente Oosterhout Nieuwe tijd: heden Nieuwe tijd: heden toponiem Frederiksstraat Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd A: nc coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: graafwerk vondstdatum 9999 waarnemingsnr type vindplaats Onbekend gemeente Oosterhout Mesolithicum: vc Mesolithicum laat: vc toponiem WILHELMINAKANAAL Middeleeuwen laat: nc Nieuwe tijd A: nc coordinaten Onbekend Onbekend vondstomstandigheden Archeologisch: booronderzoek OM-nr vondstdatum 1999 waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Den Hout datering van tot gemeente Oosterhout Neolithicum midden: vc Neolithicum midden: vc toponiem TERHEIJDENS SPOOR Neolithicum midden A: vc Neolithicum laat B: vc coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum Pagina 4 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

43 waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald plaats Den Hout datering van tot gemeente Oosterhout Mesolithicum midden: vc Mesolithicum laat: vc toponiem HERSTRAAT; TERHEIJDENS SPOOR type vindplaats Onbekend coordinaten datering van tot vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering Neolithicum laat B: vc Bronstijd midden A: vc IJzertijd: vc IJzertijd: vc vondstdatum IJzertijd vroeg: vc IJzertijd vroeg: vc IJzertijd laat: vc Romeinse tijd vroeg: nc Onbekend Onbekend waarnemingsnr type vindplaats Onbekend gemeente Oosterhout Romeinse tijd: 12 vc nc Romeinse tijd: 12 vc nc toponiem 't Aapje coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald gemeente Oosterhout Romeinse tijd vroeg: nc Romeinse tijd midden: nc toponiem Molenbuurt coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald plaats Oosteind datering van tot gemeente Oosterhout Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd: heden toponiem Heikant Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd A: nc coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Kasteel gemeente Oosterhout Nieuwe tijd: heden Nieuwe tijd: heden toponiem Spijtenburg Nieuwe tijd B: nc Nieuwe tijd C: heden coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: onbepaald vondstdatum Pagina 5 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

44 waarnemingsnr type vindplaats Niet van toepassing gemeente Oosterhout Nieuwe tijd: heden Nieuwe tijd: heden toponiem 't Aapje coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald gemeente Oosterhout IJzertijd: vc Romeinse tijd: 12 vc nc toponiem Molenbuurt IJzertijd: vc Nieuwe tijd: heden coordinaten Romeinse tijd: 12 vc nc Romeinse tijd: 12 vc nc vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering Nieuwe tijd: heden Nieuwe tijd: heden vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald gemeente Oosterhout Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd B: nc toponiem Baseliekplein Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd A: nc coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: graafwerk vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald gemeente Oosterhout IJzertijd: vc Romeinse tijd: 12 vc nc toponiem Snelweg Romeinse tijd vroeg A: 12 vc - 25 nc Romeinse tijd midden A: nc coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Niet van toepassing gemeente Oosterhout IJzertijd: vc Romeinse tijd: 12 vc nc toponiem Goorstraat IJzertijd: vc Nieuwe tijd C: heden coordinaten Middeleeuwen vroeg A: nc Nieuwe tijd C: heden vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering Nieuwe tijd B: nc Nieuwe tijd C: heden vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Niet van toepassing gemeente Oosterhout Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd: heden toponiem Hondstraat Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd C: heden coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum Pagina 6 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

45 waarnemingsnr type vindplaats Pottenbakkerij gemeente Oosterhout Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd C: heden toponiem Leeuwenstraat coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: opgraving vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Niet van toepassing gemeente Oosterhout Romeinse tijd: 12 vc nc Romeinse tijd: 12 vc nc toponiem coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: onbepaald vondstdatum 1985 waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Onbekend datering van tot gemeente Oosterhout Neolithicum: vc Nieuwe tijd C: heden toponiem IJzertijd: vc IJzertijd: vc coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: onbepaald vondstdatum 1983 waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Onbekend datering van tot gemeente Oosterhout Middeleeuwen laat: nc Middeleeuwen laat: nc toponiem Middeleeuwen laat A: nc Middeleeuwen laat A: nc coordinaten vondstomstandigheden Onbekend vondstdatum 1983 waarnemingsnr type vindplaats Urnenveld plaats Den Hout datering van tot gemeente Oosterhout Bronstijd laat: vc IJzertijd vroeg: vc toponiem Herweg coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: graafwerk vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald gemeente Oosterhout Paleolithicum laat: C vc Paleolithicum laat: C vc toponiem Vijftig Bunder coordinaten vondstomstandigheden Onbekend vondstdatum 9999 Pagina 7 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

46 waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald plaats Den Hout datering van tot gemeente Oosterhout Mesolithicum: vc Mesolithicum: vc toponiem Herstraat (Terrein A) Mesolithicum: vc IJzertijd: vc coordinaten Mesolithicum vroeg: vc Mesolithicum laat: vc vondstomstandigheden Niet-archeologisch: kartering Mesolithicum midden: vc Mesolithicum laat: vc Mesolithicum laat: vc Neolithicum: vc vondstdatum 2001 Mesolithicum laat: vc Mesolithicum laat: vc Neolithicum: vc Bronstijd midden: vc type vindplaats Onbekend datering van tot Paleolithicum midden: Paleolithicum midden: Paleolithicum laat: C vc Paleolithicum laat: C vc Neolithicum laat: vc IJzertijd: vc Bronstijd: vc Middeleeuwen laat: nc Middeleeuwen: nc Nieuwe tijd A: nc waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald plaats Den Hout datering van tot gemeente Oosterhout Paleolithicum: tot 8800 vc Neolithicum: vc toponiem Herstraat (Terrein B) Neolithicum: vc Neolithicum: vc coordinaten Neolithicum midden B: vc Neolithicum laat A: vc vondstomstandigheden Niet-archeologisch: kartering vondstdatum 2001 waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald gemeente Oosterhout Neolithicum: vc Neolithicum: vc toponiem Vrachelen III type vindplaats Onbekend coordinaten datering van tot vondstomstandigheden Niet-archeologisch: graafwerk Paleolithicum midden: Paleolithicum midden: vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Teteringen datering van tot gemeente Breda Mesolithicum: vc Neolithicum laat: vc toponiem CADETTENKAMP coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Teteringen datering van tot gemeente Breda Mesolithicum: vc Neolithicum laat: vc toponiem HEISTRAAT coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum Pagina 8 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

47 waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Teteringen datering van tot gemeente Breda Mesolithicum laat: vc Mesolithicum laat: vc toponiem HEISTRAAT coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: (veld)kartering vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Economie, onbepaald gemeente Oosterhout Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd A: nc toponiem TORENKWADRANT Nieuwe tijd B: nc Nieuwe tijd C: heden coordinaten Nieuwe tijd B: nc Nieuwe tijd B: nc vondstomstandigheden Archeologisch: opgraving Nieuwe tijd C: heden Nieuwe tijd C: heden Onbekend Onbekend vondstdatum type vindplaats Kleiwinning datering van tot Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd C: heden waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Teteringen datering van tot gemeente Breda Mesolithicum: vc Nieuwe tijd: heden toponiem Woonakkers Neolithicum: vc Nieuwe tijd C: heden coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: OM-nr vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Teteringen datering van tot gemeente Breda Paleolithicum: tot 8800 vc IJzertijd: vc toponiem Waterakkers Bronstijd: vc Neolithicum: vc coordinaten Nieuwe tijd: heden Nieuwe tijd: heden vondstomstandigheden Archeologisch: OM-nr vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Teteringen datering van tot gemeente Breda Nieuwe tijd: heden Nieuwe tijd: heden toponiem Boswonen coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: OM-nr vondstdatum Pagina 9 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

48 waarnemingsnr type vindplaats Onbekend gemeente Oosterhout Bronstijd: vc Romeinse tijd: 12 vc nc toponiem Kloostertuin Bronstijd: vc Nieuwe tijd C: heden coordinaten type vindplaats Percelering/verkaveling vondstomstandigheden Archeologisch: begeleiding datering van tot Bronstijd: vc Romeinse tijd: 12 vc nc vondstdatum Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd C: heden Nieuwe tijd B: nc Nieuwe tijd C: heden Nieuwe tijd C: heden Nieuwe tijd C: heden waarnemingsnr type vindplaats Landbouw gemeente Oosterhout Middeleeuwen laat: nc Nieuwe tijd: heden toponiem Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd B: nc coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: OM-nr vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Onbekend gemeente Oosterhout Paleolithicum: tot 8800 vc Nieuwe tijd C: heden toponiem Zwaaikom Neolithicum: vc Nieuwe tijd C: heden coordinaten Bronstijd vroeg: vc Nieuwe tijd C: heden vondstomstandigheden Archeologisch: Bronstijd laat: vc Nieuwe tijd C: heden OM-nr Romeinse tijd: 12 vc nc Nieuwe tijd C: heden vondstdatum Middeleeuwen laat A: nc Nieuwe tijd C: heden Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd B: nc Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd A: nc Middeleeuwen laat B: nc Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd B: nc Nieuwe tijd C: heden Nieuwe tijd C: heden Nieuwe tijd C: heden waarnemingsnr type vindplaats Onbekend plaats Teteringen datering van tot gemeente Breda Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd C: heden toponiem nieuwbouw ROC, Florijncollege coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: OM-nr vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Leerlooierij gemeente Oosterhout Nieuwe tijd: heden Nieuwe tijd: heden toponiem Veerseweg 52 type vindplaats Nederzetting, onbepaald coordinaten datering van tot vondstomstandigheden Niet-archeologisch: graafwerk Romeinse tijd: 12 vc nc Middeleeuwen: nc Romeinse tijd: 12 vc nc Middeleeuwen laat A: nc vondstdatum 2003 Pagina 10 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

49 waarnemingsnr type vindplaats Onbekend gemeente Oosterhout Mesolithicum: vc Mesolithicum: vc toponiem Wilhelminakanaal coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: booronderzoek vondstdatum 1999 waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald plaats Den Hout datering van tot gemeente Oosterhout Paleolithicum midden: Paleolithicum laat: C vc toponiem Herstraat (Terreinen A tm C) Mesolithicum: vc Mesolithicum: vc coordinaten Mesolithicum vroeg: vc Mesolithicum laat: vc vondstomstandigheden Niet-archeologisch: kartering Mesolithicum midden: vc Mesolithicum laat: vc Neolithicum: vc Neolithicum: vc vondstdatum 2004 Neolithicum midden B: vc Neolithicum laat: vc waarnemingsnr type vindplaats Versterking, onbepaald gemeente Oosterhout Middeleeuwen: nc Nieuwe tijd: heden toponiem Slotje Borsele coordinaten vondstomstandigheden Indirect: archief vondstdatum 9999 waarnemingsnr type vindplaats Versterking, onbepaald gemeente Oosterhout Middeleeuwen: nc Nieuwe tijd: heden toponiem slotje de blauwe camer coordinaten vondstomstandigheden Indirect: archief vondstdatum 9999 waarnemingsnr type vindplaats Niet van toepassing plaats Teteringen datering van tot gemeente Breda Nieuwe tijd A: nc Nieuwe tijd C: heden toponiem St Josephstraat Nieuwe tijd B: nc Nieuwe tijd C: heden coordinaten Nieuwe tijd B: nc Nieuwe tijd B: nc vondstomstandigheden Archeologisch: Nieuwe tijd C: heden Nieuwe tijd C: heden OM-nr vondstdatum waarnemingsnr type vindplaats Niet van toepassing plaats Teteringen datering van tot gemeente Breda Middeleeuwen laat B: nc Nieuwe tijd B: nc toponiem Hoolstraat Nieuwe tijd: heden Nieuwe tijd: heden coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: OM-nr vondstdatum Pagina 11 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

50 waarnemingsnr type vindplaats Nederzetting, onbepaald plaats Teteringen datering van tot gemeente Breda Nieuwe tijd B: nc Nieuwe tijd B: nc toponiem Brandweerpost Zandgouw coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: OM-nr vondstdatum Pagina 12 van 12 Bijlage 3b. ARCHIS: Archeologische waarnemingen

51 Kaartenbijlage

52

53 ARCHIS Vondellaan 13 Oosterhout IKAW, AMMK en Waarnemingen / september 2010 X: / Y: Legenda WAARNEMINGEN HUIZEN TOP10 ((c)tdn) MONUMENTEN archeologische betekenis archeologische waarde hoge archeologische waarde zeer hoge archeologische waarde zeer hoge arch waarde, beschermd IKAW zeer lage trefkans lage trefkans middelhoge trefkans hoge trefkans lage trefkans (water) middelhoge trefkans (water) hoge trefkans (water) water niet gekarteerd PROVINCIES plangebied Schaal 1: m N Archis /