Bachelor Studiegids 2010/2011 Technische Informatica

Transcriptie

1 faculteit elektrotechniek, wiskunde & informatica Bachelor studiegids 2010/2011 technische informatica

2 Bachelor Studiegids 2010/2011 Technische Informatica Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica Creative Technology Electrical Engineering Technische Informatica Technische Wiskunde

3

4 VOORWOORD Voorwoord Op de Universiteit Twente worden mensen opgeleid om problemen op te lossen met behulp van techniek. Omdat dat de mensheid helpt in de omgang met de uitdagingen die op haar afkomen. Omdat je er geld mee kunt verdienen. En omdat het opwindend is om de grenzen van de techniek te verleggen! Informatica speelt een steeds belangrijker rol in het spectrum van techniek. Er is tegenwoordig bijna geen apparaat meer waar niet op een of andere manier informatica aan te pas komt. Informatica vergemakkelijkt wat we al deden, maar opent ook mogelijkheden die totaal nieuw zijn. Om dat voor elkaar te krijgen willen we aan de UT informatici opleiden die in staat zijn fundamentele concepten te bestuderen, te ontwikkelen en toe te passen, vaak in nauwe samenwerking met andere disciplines. De basis hiervoor wordt gelegd in de driejarige Bacheloropleiding Technische Informatica. Middels een breed pakket aan informaticavakken, ondersteunende wiskundevakken, en onderzoeks- en ontwerpprojecten, worden hier kritische en creatieve informatici voorbereid op hun carrière. Deze studiegids geeft een overzicht van de inhoud en organisatie van de studie. Heel veel plezier en succes met de studie, Rom Langerak Opleidingsdirecteur Informatica

5 DEEL A Bachelorprogramma Technische Informatica Technische Informatica 1.1 Doelen Eindtermen 11 Technische Informatica aan de Universiteit Twente 2.1 Bacheloropleiding Organisatie Opleidingsdirecteur Bachelorcoördinator Na de bacheloropleiding Aansluitende masteropleidingen Stage (in het buitenland) Arbeidsmarkt perspectieven Extra curriculaire activiteiten Honours programma Wiskunde Excellence stream Tweede bacheloropleiding 18 Opbouw van het studieprogramma 3.1 Algemeen Het programma Het eerste jaar Het tweede jaar Het derde jaar Keuzevakken Opleiding specifieke regelingen P-in-2-regel Examens Ingangeisen De minor Afsluiting van de Bachelorstudie Het ontwerpproject Het bachelorreferaat Diploma Studeren in het buitenland 32

6 INHOUDSOPGAVE Onderwijsvormen en studiebegeleiding 4.1 Onderwijsvormen Organisatie studiebegeleiding Studiebegeleiding tijdens het eerste jaar Studiebegeleiding tijdens het tweede en derde jaar Studentendecanen en psychologen 38 Toetsing en kwaliteit 5.1 Toetsing Toetsvorm per vak Integratie: projecten Kwaliteitszorg onderwijs Vakevaluaties Onderwijs Evaluatie Commissie (OEC) Studievoortgangsrapporten Opleidingscommissie (OLC) Examencommissie Onderwijs- en Examenregeling (OER) Studentenstatuut Accreditatie 45 DEEL B Cursusinformatie Technische Informatica 48 DEEL C Algemene bijlagen 85 1 De faculteit EWI Organogram EWI Opleidingen Diensten en Eenheden Faciliteiten 93 2 De organisatie van het onderwijs Studentenstatuut (Her)inschrijving studie Studenten Services Communicatie en informatie Collegekaart Jaarroosters Colleges 102

7 2.7 Vakken volgen Wegwijs op de campus Studiemateriaal PC-privé regeling voor studenten en aanschaf pc/laptop/printer Tentamens UT regelingen Studiefinanciering Overgangsregelingen Garantiebeurs Regeling afstudeersteun Topsporters Regeling Studentenactivisme Studeren met een functiebeperking UT faciliteiten Bureau Onderwijszaken EWI Union Shop Notebook Service Centre Bibliotheek/informatiespecialist EWI Studentenrestaurant Studentenactivisme 110

8 INHOUDSOPGAVE

9

10 DEEL A Bachelorprogramma Technische Informatica

11 1 Technische Informatica

12

13 1.1 Doelen 1. Doelstelling van de bacheloropleiding is het opleiden van academische bachelors die in staat zijn efficiënt en effectief ICT-systemen en hun toepassingen van hoge kwaliteit te ontwerpen en af te stemmen op hun gebruikscontext. De bachelors beschikken hiertoe over inzicht in en ervaring met het benutten van modellen, (formele) methoden, gereedschappen en hun onderliggende concepten. De bacheloropleiding richt zich op de ontwikkeling van een combinatie van wetenschappelijke onderzoekende houding, gedegen technische kennis en inzicht en ervaring met het selecteren en geïntegreerd toepassen van deze kennis in een ontwerpproces. Dit stelt de bachelors in staat om op wetenschappelijke, ethisch en maatschappelijk verantwoorde wijze geavanceerde ICT-technologie toe te passen en bij te dragen aan verdere ontwikkeling in het vakgebied. Daarnaast stelt dit de bachelors in staat om zich in een masteropleiding te specialiseren op een specifiek soort, of aspect van, ICT systemen en/of toepassingen en hun ervaring met wetenschappelijk onderzoek uit te breiden. Door het aanbieden van activerend, uitdagend en op ontwerpen gericht onderwijs waarin het combineren van kennis, kwaliteit, creativiteit en technologische ontwikkelingen centraal staan wordt de bachelor voorbereid op een toekomst waarin professionele kennis voortdurend wordt aangevuld en beargumenteerd toegepast. 2. De bacheloropleiding Technische Informatica heeft, in aanvulling op het hierboven gestelde, haar doel als volgt verwoord. De bacheloropleiding Technische Informatica richt zich op het opleiden van bachelors met gedegen kennis, inzicht en ervaring gerelateerd aan het ontwikkelen van een breed scala aan complexe software systemen en hun toepassingen, evenals bij het ontwikkelen van gecombineerde hardware- en softwaresystemen. Centraal in de bacheloropleiding staat kennis en inzicht in de theorie, de concepten, modellen, methoden en technieken voor: het ontwikkelproces van software (software engineering); de integratie van hardware en software; het ontwikkelen van informatiesystemen; het ontwikkelen van intelligente systemen; de interactie tussen mens en machine; het ontwikkelen van netwerk- en communicatiesystemen. 10

14 TECHNISCHE INFORMATICA 1.2 Eindtermen De bacheloropleidingen hebben de volgende algemene eindtermen: B0. De bachelor heeft kennis en inzicht in het vakgebied zoals aangegeven in de opleidingsspecifieke eindtermen. B1. De bachelor is in staat om op een deelgebied een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van wetenschappelijke kennis en kan hiertoe onder begeleiding een onderzoeksplan opzetten en uitvoeren. B2. De bachelor is in staat om op een deelgebied bij te dragen aan de ontwikkeling en/of toepassing van het vakgebied. B3. De bachelor is in staat (verandering-) problemen in het vakgebied te analyseren en de hiervoor benodigde informatie te verwerven. B4. De bachelor is in staat oplossingen/systemen te ontwerpen en hierbij kennis, methoden en technieken uit het vakgebied te selecteren, en te benutten. B5. De bachelor is in staat oplossingen/systemen te evalueren op hun eigenschappen en probleemoplossend vermogen en om op basis hiervan een keuze tussen verschillende oplossingen te maken en te verantwoorden. B6. De bachelor is in staat ethische, sociale, culturele en maatschappelijke aspecten van problemen, oplossingen en ontwikkelingen in het vakgebied te analyseren en te bespreken. B7. De bachelor is in staat samen te werken in een team, een ontwikkelproces te managen en plannen als ook om een ontwikkelproces te documenteren. B8. De bachelor is in staat onderzoek en ontwerpen te verantwoorden en zowel schriftelijk als mondeling te presenteren aan verschillende doelgroepen, zowel aan kritische vakgenoten als aan mensen die zijn/haar vaktechnische competenties niet hebben. B9. De bachelor is in staat zich zelfstandig nieuwe kennis en vaardigheden eigen te maken. B10. De bachelor is multidisciplinair ingesteld en heeft kennis van tenminste één ander vakgebied. 11

15 In aanvulling op de algemene eindtermen geldt voor de bachelor Technische Informatica dat hij op academisch niveau kennis heeft van en inzicht heeft in het vakgebied Technische Informatica en dat hij in staat is deze kennis en inzichten professioneel te benutten. Dit blijkt uit de volgende eindtermen. INF1. De bachelor Technische Informatica heeft gedegen kennis van en inzicht in software ontwikkeling en de daarvoor beschikbare (formele) methoden, technieken en gereedschappen en hij is in staat deze op gestructureerde wijze toe te passen. INF2. De bachelor Technische Informatica heeft kennis van en inzicht in de levenscyclus van softwaresystemen en hij heeft ervaring met zowel het modelleren, analyseren, specificeren en realiseren van software systemen als met het valideren en verifiëren van de gespecificeerde eigenschappen. INF3. De bachelor Technische Informatica heeft kennis van en inzicht in de functionele en kwaliteitsaspecten van software systemen (zoals onder andere veiligheid, betrouwbaarheid, gebruikersvriendelijkheid, prestatie, onderhoudbaarheid) en hij is in staat deze effectief in het ontwerpproces te betrekken en oplossingen op deze eigenschappen te beoordelen en evalueren. INF4. De bachelor Technische Informatica is in staat de voor het ontwerp en evaluatie van een softwaresysteem relevante wiskunde te gebruiken. INF5. De bachelor Technische Informatica is in staat de belangrijkste organisatorische, sociale en economische aspecten met betrekking tot het ontwikkelen van een systeem bij het ontwerp te integreren. INF6. De bachelor Technische Informatica heeft gedegen kennis van en inzicht in computerarchitectuur, besturingssystemen, en de wisselwerking tussen hardwareen software systemen en hij is in staat deze te benutten bij de integratie van hardware en software en de ontwikkeling van ingebedde software systemen. INF7. De bachelor Technische Informatica heeft gedegen kennis van programmeer concepten, algoritmen, gegevensstructuren, gegevensopslag en modelleren om informatiesystemen te kunnen specificeren en ontwerpen. INF8. De bachelor Technische Informatica heeft kennis van en inzicht in de theorie en concepten van intelligente systemen en het ontwerpen van user-interfaces, waarbij de interactie tussen de eindgebruikers en het systeem centraal staat. INF9. De bachelor Technische Informatica heeft kennis van en inzicht in netwerken, communicatiesystemen, architecturen van gedistribueerde systemen en de informatieuitwisseling tussen systeemdelen. 12

16 TECHNISCHE INFORMATICA INF10. De bachelor Technische Informatica is in staat om in samenwerking met anderen op basis van een informele specificatie een software systeem, eventueel gecombineerd met hardware, te ontwikkelen en hij kan de hiervoor relevante kennis, methoden en inzichten selecteren, verwerven en integreren, waarbij hij rekening houdt met gebruikerswensen en beperkingen op tijd, kosten en overige middelen. INF11. De bachelor Technische Informatica heeft op een deelgebied van de Technische Informatica kennis van de wetenschappelijke literatuur en hij heeft ervaring met het individueel onder begeleiding opzetten, uitvoeren en presenteren van een onderzoek op dit deelgebied. Het getuigschrift van de bacheloropleiding Technische Informatica geeft recht tot directe toelating tot een aansluitende masteropleiding (de zogenaamde doorstroommaster), zijnde de masteropleiding Computer Science, Human Media Interaction, Telematics Embedded Systems en Business Information Technology. 13

17 2 Technische Informatica aan de Universiteit Twente

18

19 2.1 Bacheloropleiding De bachelor Technische Informatica bestaat uit een samenhangend programma van vakken uit de Informatica en Wiskunde. Daarnaast zijn er context- en ondersteunende vakken. 2.2 Organisatie Opleidingsdirecteur De opleidingsdirecteur van de bachelor Technische Informatica is dr.ir. Rom Langerak. Zilverling kamer 5039; telefoon ; Als er zaken spelen waar je graag eens met hem over van gedachten wilt wisselen, dan kun je altijd een afspraak bij hem maken via Karin Veldhuis. Zilverling kamer 1032; telefoon ; Bachelorcoördinator De bachelorcoördinatoren van Technische Informatica zijn: Dr. Anne Remke, Zilverling kamer 5006; telefoon ; Drs. Hans Romkema, Zilverling kamer 1020; telefoon ; Dr. Nirvana Meratnia. Zilverling kamer 4015; telefoon ; 16

20 TECHNISCHE INFORMATICA AAN DE UNIVERSITEIT TWENTE 2.3 Na de bacheloropleiding Aansluitende masteropleidingen Met het bachelordiploma Technische Informatica kun je voor een vervolgstudie kiezen uit een uitgebreid scala van masteropleidingen. Binnen de faculteit EWI zijn er vier Master of Science-opleidingen (de zogenaamde doorstroommasters ) waar je zonder drempels in verder kunt studeren: Computer Science, Telematics, Human Media Interaction en Embedded Systems. Daarnaast is het vrij gemakkelijk om door te stromen in de master Business Information Technology. Meer informatie over deze en andere masteropleidingen kun je vinden op Stage (in het buitenland) Een stage is bij de meeste masteropleidingen een onderdeel van het programma. Het is mogelijk om dit in het buitenland te laten plaatsvinden. Voor meer informatie kun je terecht bij de stagecoördinator Maarten Korsten: m.j.korsten@ewi.utwente.nl Arbeidsmarkt perspectieven Doordat de bachelor-master structuur nog niet zolang bestaat zijn bedrijven nog onvoldoende op de hoogte van de mogelijkheden, die een afgestudeerd bachelor Technische Informatica heeft. De meeste afgestudeerde bachelorstudenten besluiten echter door te studeren aan een masteropleiding. 17

21 2.4 Extra curriculaire activiteiten Honours programma Het Honours programma is bedoeld voor de getalenteerde, geïnteresseerde en gemotiveerde student. In bijna anderhalf jaar wordt er een programma van 30 EC aangeboden. Het programma is voor eerstejaars topstudenten van alle opleidingen. Studenten worden intensief begeleid door wetenschappers met een uiteenlopende achtergrond en maken kennis met grote wetenschappers en de praktijk van wetenschapsbeoefening. Ze krijgen boeiende vraagstukken en maken een individueel project, waarbij ze een onderzoeksvoorstel schrijven binnen hun eigen vakgebied Wiskunde Excellence stream De Excellence-onderwijslijn past bij het reguliere wiskundeonderwijs. Excellence is hier bedoeld als verdieping van het wiskundig niveau. Het wiskundeonderwijs wordt met een hoger abstractieniveau gegeven. De excellencelijn biedt een volledig parallelprogramma voor de wiskundevakken die in de opleiding aan bod komen. De beste (en gemotiveerde) studenten van technische opleidingen (ca. 10%) komen in aanmerking voor het excellenceprogramma dat wordt verzorgd door de opleiding Technische Wiskunde Tweede bacheloropleiding Wanneer een student de ambitie heeft om twee bacheloropleidingen te volgen, kan in overleg met de studieadviseur een voorstel voor een individueel programma aan de examencommissie worden voorgelegd. Meer informatie over de studieadviseur van Technische Informatica vind je in hoofdstuk 4.2 van deze studiegids. 18

22 TECHNISCHE INFORMATICA AAN DE UNIVERSITEIT TWENTE 19

23 3 Opbouw van het studieprogramma

24

25 3.1 Algemeen Het bachelorprogramma omvat drie jaar. Een collegejaar bestaat uit twee semesters. Een semester is opgedeeld in twee kwartielen van acht onderwijsweken en twee tentamenweken. De omvang van het programma is 180 EC (European credits ofwel studiepunten). Eén studiepunt komt overeen met een belasting van 28 uur. De opleiding is opgedeeld in de propedeuse (het eerste jaar) en de postpropedeuse (het tweede en derde jaar). Elk jaar omvat derhalve 60 EC. 3.2 Het programma De opleiding is opgedeeld in de propedeuse (het eerste jaar) en de postpropedeuse (het tweede en derde jaar). De propedeuse is bedoeld om voor jezelf te bepalen of je de juiste studiekeuze gemaakt hebt en of je voldoende capaciteit hebt om de studie Technische Informatica met succes te doorlopen. Bovendien geeft het eerste jaar je een beeld van de rest van de studie. De propedeuse omvat totaal 60 EC en is als volgt verdeeld: 20 EC voor 4 basisvakken wiskunde 35 EC voor 7 basisvakken informatica 5 EC voor 1 contextvak De vaste kern van het tweede en derde jaar omvat totaal 65 EC en is als volgt verdeeld: 10 EC voor 2 vakken wiskunde 45 EC voor 9 vakken informatica 5 EC voor 1 contextvak De twaalf vakken van deze vaste kern hebben ieder een omvang van 5 EC. Naast deze kern omvat het tweede en derde jaar een minor (20 EC), een keuzeruimte (vier vakken van elk 5 EC) en de bachelorproef (20 EC). 22

26 OPBOUW VAN HET STUDIEPROGRAMMA Het eerste jaar Semester 1 Semester 2 A1 A2 B1 B2 Discrete Wiskunde I (5 EC) Calculus I (5 EC) Discrete wiskunde II (5 EC) Lineaire algebra (5 EC) Programmeren I (5 EC) Computerarchitectuur en organisatie (5 EC) Informatiesystemen (5 EC) Basismodellen in de informatica (5 EC) Telematicasystemen en toepassingen (5 EC) Academische Vaardigheden Informatica I (5 EC) Programmeren II (5 EC) Inleiding Mens Machine Interactie (5 EC) Het tweede jaar Semester 1 Semester 2 A1 A2 B1 B2 Gegevensbanken (5 EC) Algoritmen, datastructuren en complexiteit (5 EC) Formele methoden voor SE (5 EC) Artificial intelligence (5 EC) Telematicanetwerken (5 EC) Software engineering modellen (5 EC) Keuzevak 1 (academische vorming) (5 EC) Keuzevak 2 (project) (5 EC) Calculus II (5 EC) Besturingssystemen (5 EC) Kansrekening en statistiek (5 EC) Management & Organisatie (5 EC) 23

27 3.2.3 Het derde jaar Semester 1 Semester 2 A1 A2 B1 B2 Minor (20 EC) Algebra en security (5 EC) Vertalerbouw (5 EC) Inleiding communicatie systemen (3 EC) Keuzevak 3 (informatica) (5 EC) Keuzevak 4 (informatica) (5 EC) Ontwerpproject (10 EC) Bachelorreferaat (10 EC) Voor de keuzevakken 3 en 4 geldt dat het kwartiel afhankelijk is van het te kiezen vak. Het aanbod van de zeven vakken waaruit gekozen kan worden, zal verspreid zijn over het jaar. Het Bachelorreferaat en het Ontwerrpproject worden allebei twee keer per jaar aangeboden. Je kunt zelf kiezen of je deze in het eerste of in het tweede semester volgt. Deze opzet maakt het mogelijk dat er een planning kan worden opgesteld die past bij de eigen mogelijkheden en voorkeuren. Men kan daarbij onder andere rekening houden met opgelopen vertragingen in de studie of specifieke wensen ten aanzien van de keuzes. 24

28 OPBOUW VAN HET STUDIEPROGRAMMA In de volgende tabel is een planning weergegeven die past bij een studieverloop zonder vertragingen: Bachelor derde jaar (B3, een voorbeeldplanning) Kwartiel Vaknaam EC 1 Keuzevak Eerste deel Minor Keuzevak Tweede deel Minor Algebra en Security 5.0 Ontwerpproject (1e deel) 5.0 Bachelorreferaat (1e deel) Vertalerbouw 5.0 Ontwerpproject (2e deel) 5.0 Bachelorreferaat (2e deel)

29 3.2.4 Keuzevakken De keuzeruimte wordt ingevuld met vier keuzevakken van ieder 5 EC. Er is sprake van een gebonden keuze, dat wil zeggen dat je de vier vakken niet helemaal vrij mag kiezen. Je bent verplicht om je keuze te maken uit onderstaande vaklijsten. Voor keuzevak 1 maak je een keuze uit een van de volgende vier vakken: kwartiel keuzevak (academische vorming) 3 Geschiedenis van de Natuurwetenschap vanaf Newton 3 IT & Recht 3 Verkennen van Digitale Toekomsten 3 Nieuwe Media en Communicatie Voor keuzevak 2 kies je een van de volgende vier projectkeuzevakken: Kwartiel keuzevak (project) 4 User Experience Design 4 Telematics Project 4 Verification Engineering 4 Codesign Project Voor keuzevak 3 en keuzevak 4 kies je uit de volgende lijst van zeven vakken: Kwartiel keuzevak (project) 2 Concurrent & Distributed Programming 4 Java Middleware Technologies 2 Data Warehousing and Data Mining 1 Network Security 3 Computerarchitectuur en -organisatie 2 1 Functioneel programmeren 3 Business Process Support 26

30 OPBOUW VAN HET STUDIEPROGRAMMA Bij het kiezen spelen de eigen voorkeur en de studieplanning een rol. Om behulpzaam te zijn bij het kiezen van de keuzevakken 2, 3 en 4 worden hier vier voorbeeldpakketten weergegeven; dit zijn combinaties van drie vakken die samen een thema invullen. De thema s zijn: Interactive Information Systems; Telematics; Software Dependability; Embedded Systems; Men is vrij om een ander pakket van drie vakken samen te stellen (uit de lijst van vier plus zeven vakken), mits het pakket precies één projectvak heeft De volgende tabel bevat de lijst van 11 keuzevakken en 4 voorbeeldvakkenpakketten. Vak Interactive Information Systems Telematics Software Dependability Embedded Systems Human Computer Interaction Design x Telematica project x Verification Engineering x Codesign-project x Concurrent & Distributed Programming x Java Middleware Technologies x Data Warehousing and Data Mining x Network Security x Computerarchitectuur en -organisatie II x Functioneel programmeren x x Business Process Support x 27

31 3.3 Opleiding specifieke regelingen De bacheloropleiding Technische Informatica heeft een aantal opleidingspecifieke regelingen. In de volgende paragrafen worden deze uitgelegd P-in-2-regel Het is de bedoeling dat iedere student het eerste jaar de propedeuse in één jaar afrondt. Omdat maar een deel van de studenten dit ook daadwerkelijk lukt, heeft iedere student in zijn tweede jaar de tijd om de eerstejaarsvakken alsnog te halen en ook al wat tweedejaarsvakken te doen. Als een student na twee jaar studeren zijn propedeuse niet heeft gehaald, mag hij in zijn derde jaar alleen nog maar propedeusetoetsen maken. De tweede- en derdejaarstoetsen mogen worden hervat wanneer de ontbrekende eerstejaarsvakken zijn behaald. Let op: als men na twee jaar studie wel tweede- of derdejaarstoetsen maakt (geldt ook voor de minorvakken uit het tweede en derde jaar), zonder dat men de propedeuse heeft behaald, dan zal dit resultaat niet meetellen (en moeten deze toetsen later opnieuw worden gedaan). Bovendien komt er een fraudeaantekening in het studentendossier. De regel zegt expliciet dat een student geen toegang heeft tot de tentamens van tweedeen derdejaarsvakken. Deze regel is om twee redenen ingevoerd: Studenten die geschikt zijn voor de opleiding enigszins tot spoed manen om de basisvakken af te ronden. We zien regelmatig dat studenten, die niet onder deze regel vallen, in grote planningsproblemen komen als ze al bijna aan het afstuderen zijn en nog een voor zich uit geschoven basisvak moeten afronden. Studenten die niet geschikt zijn voor de opleiding te dwingen goed na te denken over hun situatie. Na twee jaar zijn er nog goede overstapmogelijkheden. Uiteraard worden er uitzonderingen gemaakt. Bijvoorbeeld wanneer een student ziek is geweest, een handicap heeft, of een bestuursfunctie heeft vervuld kan de examencommissie hem of haar extra tijd geven. De student moet hiervoor een verzoek indienen bij de examencommissie. Het is aan te raden de studiebegeleider in een zo vroeg mogelijk stadium op de hoogte te stellen van omstandigheden die kunnen leiden tot vertraging. 28

32 OPBOUW VAN HET STUDIEPROGRAMMA Examens Het eerste jaar wordt afgesloten met het P-examen. De Examencommissie besluit of een student is geslaagd voor de propedeuse. De bacheloropleiding wordt ook afgesloten met een examen. Hiervoor moet men zich aanmelden bij de examencommissie. Alle informatie hierover is te vinden op de onderwijssite. Daar is ook te vinden onder welke voorwaarden een student al mastervakken van de masteropleiding mag volgen voordat het bachelorexamen is behaald. Onderwijssite Technische Informatica: Ingangeisen De bachelorproef is het afsluitende deel van de bachelor en bestaat uit twee onderdelen: het Ontwerpproject en het Bachelorreferaat. Voor beide vakken gelden ingangseisen. Om deel te mogen nemen aan het Ontwerpproject moet je in het bezit zijn van het propedeusediploma en moet je het vak Software engineering modellen afgerond hebben, met als resultaat een 5 of hoger. Om deel te mogen nemen aan het Bachelorreferaat dien je te beschikken over een propedeusediploma en 60 EC s (exclusief minor). Aan deze eisen moet twee maanden voor aanvang van het vak voldaan zijn. 29

33 3.4 De minor Een minor is een gestructureerd, samenhangend en afgerond onderwijspakket van minstens 20 EC. Het is mogelijk om de keuze te maken om kennis te maken met een ander vakgebied of juist de diepte in te duiken in een specialisatierichting. Er is een zekere mate van vrijheid om binnen de randvoorwaarden je eigen minor samen te stellen. De opleidingsminors en de themaminors zijn onderwijsprogramma s die door de UT zijn samengesteld. In de opleidingsminor wordt in het kort kennis gemaakt met één van de UT-bacheloropleidingen (anders dan degene die gevolgd wordt). In de themaminors wordt dieper op een wetenschappelijk onderwerp ingegaan. Het is ook mogelijk om zelf een minor samen te stellen. Dit kan in overleg met de docent-mentor, studieadviseur en/of vakdocent. Deze vrije minor moet door de examencommissie van de opleiding die gevolgd wordt worden goedgekeurd. Er zijn een aantal speciale minors waarbij een verblijf in het buitenland gekoppeld is, zoals International Management. Voor de minor Muziek moet auditie worden gedaan. Meer informatie kun je vinden op: Ook kun je een kijkje nemen op de minor informatiemarkt in april, waar vertegenwoordigers van verschillende minoren zich zullen presenteren. Als je je afvraagt of het leraarschap iets voor je is kun je een minor gebruiken om je hier in te oriënteren. In de minor Leren Lesgeven leer je de eerste beginselen van de onderwijskunde en de vakdidactiek. Ook doe je praktijkervaring op bij een middelbare school. Meer informatie over deze minor kun je vinden op: In het bachelorprogramma is ruimte voor een minor met een omvang van 20 EC. De minor International Explorations is bedoeld voor studenten die deelnemen aan een internationale studiereis. De studiereis is een initiatief van studievereniging Inter-Actief. Ingangseisen minor Op een van tevoren aangekondigd meetmoment moet de student tenminste 80 EC hebben behaald. Bij deze meting worden de resultaten van tentamens in of direct aansluitend aan het vierde kwartiel meegeteld. Resultaten van tentamens in de zomervakantie niet. De examencommissie kan individuele dispensatie verlenen voor deze 80 EC-eis. 30

34 OPBOUW VAN HET STUDIEPROGRAMMA 3.5 Afsluiting van de Bachelorstudie De bachelorstudie wordt afgerond met de zogenaamde bachelorproef. Deze bestaat uit twee delen: het Ontwerpproject en het Bachelorreferaat, ieder met een omvang van 10 EC. Men mag pas beginnen aan deze onderdelen als er een flink deel van de overige vakken is afgerond (zie de voorkenniseisen zoals die in de vakbeschrijvingen deel B van deze studiegids van beide onderdelen zijn vermeld) Het ontwerpproject Doel van het ontwerpproject is de kennismaking met het gehele traject van het ontwerpen van een softwaresysteem, vanaf de eerste informele specificatie door een klant tot en met het afleveren en presenteren van een gedocumenteerd softwareproduct. Het Ontwerpproject kan beschouwd worden als een oefening in de beroepspraktijk, waarbij bovendien nog veel geleerd wordt over een bepaald deel van de informatica. De duur van het ontwerpproject is een semester. Afhankelijk van de eigen studieplanning kan worden gekozen in welk semester het project wordt uitgevoerd Het bachelorreferaat Wat zijn de ontwikkelingen in het vakgebied? Wat is de bijdrage van onderzoekers aan deze ontwikkelingen en hoe doe je onderzoek? Karakteristiek voor een wetenschappelijke opleiding is de relatie tussen onderwijs en onderzoek. Veelal is deze relatie impliciet aanwezig. In het bachelorreferaat is deze relatie expliciet aanwezig. Dit studieonderdeel richt zich op een actieve kennismaking met wetenschappelijk onderzoek. In dit vak wordt een onderzoekende en kritische houding ontwikkeld, maar je richt je ook op de uitdagende ontwikkelingen in het vakgebied. Er wordt kennisgemaakt met een thema uit het vakgebied en de belangrijkste literatuur over dit thema. Een aspect van dit thema wordt uitgekozen, waarvoor onderzoeksvragen worden opgesteld en nader wordt onderzocht. Het onderzoek wordt vervolgens uitgewerkt. Het resultaat is niet alleen een onderzoeksverslag, maar ook een presentatie op een (mini)conferentie. De duur van het bachelorreferaat is een semester. Het moment van de uitvoering van het project is afhankelijk van de studieplanning van de student. 31

35 3.5.3 Diploma Om in aanmerking te komen voor het bachelordiploma dient men zich aan te melden bij bureau onderwijszaken. Deze aanmelding kan ieder maand, behalve in de zomermaanden. Er zal worden bekeken of aan alle voorwaarden is voldaan. Eén keer per jaar, in de maand oktober, vindt er een collectieve bachelor diploma-uitreiking plaats. Ook vindt er één keer per jaar, eind september of begin oktober, een UT-brede Propedeuse-uitreiking plaats. 3.6 Studeren in het buitenland Als bachelorstudent heb je de gelegenheid een half jaar te studeren in het buitenland. In je curriculum is daarvoor plaats ingeruimd: je mag je minor vervangen door studeren elders (20 EC); je kunt deze minor uitbreiden tot een minor van 30 EC door in overleg vakken toe te voegen die opgenomen mogen worden in plaats van (keuze)vakken uit je INF programma. Op deze manier kun je 30 EC aan vakken/projecten volgen in het buitenland. Er is (beperkte) financiële ondersteuning vanuit de Universiteit Twente (TMF-gelden). Normaliter ligt een keuze voor het eerste semester voor de hand (i.p.v. minor), echter ook het tweede semester is mogelijk. Een deel van een semester behoort ook tot de mogelijkheden. Hoe gaat het in zijn werk? Stappenplan: 1. Je bedenkt dat je graag EC in het buitenland wilt gaan doen 2. Je bekijkt de lijst van universiteiten met wie wij een overeenkomst hebben gesloten. Op deze lijst staan de universiteiten met wie we een contract hebben, hetgeen betekent dat er een goed aanbod is van vakken (engels) en er organisatorische afspraken zijn gemaakt (hulp bij vinden kamer etc.) 3. Zie: 4. Je bekijkt eventueel zelf wat andere universiteiten kunnen bieden 5. Je bepaalt je voorkeur en je neemt contact op met de coördinator (Jan Schut) 6. Samen met hem stel je een mogelijk te doen vakkenpakket op (je kijkt op website wat exact het aanbod is, vak in ieder geval post-p niveau, moet in het goede semester vallen etc.en met wat begeleiding komt er een plan uit van EC) 7. Dit vakkenpakket wordt opgeschreven in een zogenaamd learning agreement en door jou en de coördinator getekend en naar de te bezoeken universiteit gestuurd 8. De ontvangende universiteit beoordeelt het learning agreement en tekent voor akkoord 9. Er volgt een standaardprocedure onder begeleiding van de International Offices van de te bezoeken universiteit en de onze om alle voorbereidingen te treffen 32

36 OPBOUW VAN HET STUDIEPROGRAMMA Je ziet dat een grondige voorbereiding nodig is; begin op tijd! Doorgaans neemt alles vier maanden in beslag. Neem veiligheidshalve een marge van een half jaar: enkele universiteiten hebben deadlines voor aanmelding die enkele maanden voor het begin van de semesters liggen. Informatie/contact: Coördinator internationalisering: drs. Jan Schut, Zi-A108, 33

37 4 Onderwijsvormen en studiebegeleiding

38

39 4.1 Onderwijsvormen De vakken worden aangeboden in diverse onderwijsvormen: hoorcolleges, werkcolleges, practica, projecten en zelfstudie. Onderwijsvorm Hoorcollege Omschrijving onderwijsvorm De docent geeft plenair een toelichting en/of aanvulling op de leerstof Werkcollege Er wordt in groepen van circa 25 studenten aan opdrachten gewerkt ter verwerking van de lesstof. Practicum Project Zelfstudie Er wordt (vaak in tweetallen) aan de praktische vaardigheden. Het is ook de gelegenheid om kennis te maken met software en ontwikkelomgevingen. In betrekkelijk kleine groepen worden problemen met een grotere omvang opgelost. Behalve probleem oplossen spelen samenwerken, plannen, schriftelijk rapporteren en presenteren ook een rol. Via zelfstandig studeren wordt de leerstof eigen gemaakt De werkvormen zijn zoveel mogelijk afgestemd op de doelen van het vak: In vakken die vooral gericht zijn op het verwerven van kennis en inzicht, bestaan de contactmomenten grotendeels uit hoor- en werkcolleges. In vakken die gericht zijn op het verwerven van specifieke vaardigheden wordt het onderwijs gegeven in de vorm van practica, projecten of opdrachten. In de loop van de studie verandert de verhouding tussen contacturen en zelfstudie. Er wordt van de student verwacht dat deze steeds beter zijn/haar eigen studieproces kan vormgeven. De opbouw van het programma zorgt ervoor dat de student steeds zelfstandiger wordt en steeds meer complexere problemen aan kan. 36

40 ONDERWIJSVORMEN EN STUDIEBEGELEIDING 4.2 Organisatie studiebegeleiding De opleiding Technische Informatica heeft een studieadviseur die voor studenten beschikbaar is voor alle voorkomende vragen rondom de studie en het studeren. Je kunt bij de studieadviseur terecht met vragen rondom studeermethoden en het maken van planningen. Ook kun je met onderwerpen als studiekeuze, twijfels, zoeken naar uitdagingen of hulp bij in contact treden met de examencommissie terecht bij de studieadviseur. Daarnaast is de studieadviseur aanspreekpunt voor studenten die te maken hebben met een functiebeperking of (chronische) ziekte. De studieadviseur voor Technische Informatica is Sharon Vonk, MSc.: Zilverling kamer 1004; tel: ; Naast de studieadviseur treden ouderejaarsstudenten op als mentor van eerstejaars. De studentmentoren proberen de eerstejaars snel wegwijs te maken in de nieuwe leer- en leefomgeving en hulp te bieden bij (studie)problemen Studiebegeleiding tijdens het eerste jaar Tijdens de introductie maken de eerstejaars studenten in groepsverband kennis met de studieadviseur. In het eerste kwartiel volgt een individueel, persoonlijk kennismakingsgesprek. De studieadviseur monitort gedurende het eerste jaar de resultaten van de studenten en nodigt daarbij studenten uit voor voortgangsgesprekken. Studenten kunnen ook altijd zelf een verzoek doen voor een (voortgang)gesprek. Na de eerste tentamenperiode brengt de opleiding een pre-advies uit aan studenten. Aan het eind van het 1e studiejaar spreekt de afdeling door middel van het studieadvies haar verwachting uit over de kans op succesvol afronden van de studie. Het studieadvies is niet bindend. Om studenten te begeleiden bij de overgang van VWO naar WO worden in het eerste half jaar een aantal bijeenkomsten georganiseerd, onder leiding van docenten en de studentmentoren. Hier wordt aandacht besteed aan aspecten als: samenwerken, tentamenvoorbereiding en academisch schrijven. Deze thema s zijn gerelateerd aan de vakken uit de eerste periodes. 37

41 4.2.2 Studiebegeleiding tijdens het tweede en derde jaar De studieadviseur volgt de studievoortgang van alle tweede- en derdejaars aan de hand van cijferoverzichten en eventuele eerdere gesprekken. Op basis daarvan bepaalt de studieadviseur welke studenten worden uitgenodigd voor een gesprek. Studenten wordt gevraagd om ook zelf initiatief te nemen en zelf een afspraak te maken als zij een gespreksonderwerp hebben, of een voortgangsgesprek wensen. Halverwege het 2e jaar en halverwege het 3e jaar brengt de opleiding opnieuw een studieadvies uit en wordt ingegaan op de verwachte snelheid waarmee de studie kan worden afgerond. Studenten die geen positief advies ontvangen wordt dringend geadviseerd contact op te nemen met de studieadviseur. In de loop van de studie worden er een aantal informatiebijeenkomsten georganiseerd over onder andere: inrichting van het 2e jaar, inrichting van het 3e jaar, keuzevakkenvoorlichting, minormarkt, voorbereiding op de masterkeuze Studentendecanen en psychologen Op UT-breed niveau kun je terecht bij de studentdecanen en psychologen. Meer informatie hierover vind je paragraaf van de bijlagen Studenten Services. 38

42 ONDERWIJSVORMEN EN STUDIEBEGELEIDING 39

43 5 Toetsing en kwaliteit

44

45 5.1 Toetsing Gedurende de opleiding wordt er op verschillende manieren geëxamineerd, hiervoor worden verschillende toetsingsinstrumenten gebruikt Toetsvorm per vak Elk vak wordt afgesloten met een schriftelijk tentamen en/of een opdracht. Bij tentamens wordt zowel op kennis als op inzicht getoetst. De toetsvormen staan beschreven in de vakomschrijvingen in deel B Integratie: projecten Om de integratie uit de verschillende vakken of juist uit een vak te bevorderen en om de prestaties te monitoren worden er een aantal projecten gedaan, die met een presentatie en/of een verslag worden afgesloten. 42

46 TOETSING EN KWALITEIT 5.2 Kwaliteitszorg onderwijs De kwaliteit van het onderwijs krijgt binnen de faculteit EWI, waaronder de opleiding Technische Informatica valt, veel aandacht. Voor goed onderwijs is een grote betrokkenheid van docenten en studenten nodig en een goede onderlinge communicatie. De kern van het interne kwaliteitszorgsysteem wordt gevormd door de vakevaluaties, die jaarlijks worden uitgevoerd. Hieronder worden een aantal componenten uit de kwaliteitszorg besproken Vakevaluaties Als student vul je na ieder kwartiel voor je vakken (meestal direct na het tentamen) een vragenlijst in. De resultaten worden doorgegeven aan de docent, die er gebruik van kan maken bij het aanpassen cq verbeteren van zijn of haar vak. De resultaten worden op de volgende website geplaatst: Een samenvatting van de resultaten wordt besproken in de opleidingscommissie (zie paragraaf 5.2.4). In deze commissie worden ook afspraken gemaakt over acties naar aanleiding van tegenvallende resultaten Onderwijs Evaluatie Commissie (OEC) Een schriftelijke enquête kan alleen signalen afgeven die mogelijk wijzen op problemen of ongewenste situaties. Vaak is nader onderzoek nodig. Daarom is het van belang dat er naast schriftelijke enquêtes ook mondeling geëvalueerd wordt. De onderwijsevaluatiecommissie speelt hierbij een belangrijke rol. Deze commissie (kortweg de OEC) bestaat uitsluitend uit studenten bestaat. De OEC organiseert ieder kwartiel voor een paar vakken een panelbijeenkomst. In zo n bijeenkomst gaan deelnemers aan het vak met de docent in gesprek over de sterke en zwakke kanten van het vak. Zij doen dit onder leiding van een lid van de OEC. Aan het eind van een dergelijk gesprek worden er met de docent afspraken gemaakt over eventueel aan te brengen verbeteringen Studievoortgangsrapporten Na ieder semester wordt een rapport opgesteld met studievoortganggegevens van de eerste- en tweedejaars (respectievelijk B1 en B2). In deze rapporten zijn overzichten opgenomen van de gemiddelde aantallen behaalde studiepunten in en tot en met het betreffende semester en deelname- en slagingspercentages per vak. Ook deze rapporten worden gepubliceerd op de website. 43

47 5.2.4 Opleidingscommissie (OLC) Binnen de afdeling INF is één opleidingscommissie, bestaande uit evenveel studenten als docenten. Deze commissie wordt als volgt aangeduid: OLC-IT. De OLC is een adviesorgaan voor de opleidingsdirecteur en moet over alle onderwijszaken gehoord worden. Het gaat hier onder meer om onderwijsprogramma s, studielast, roosters, klachtenafhandeling en vakevaluaties. Voor meer informatie en de actuele samenstelling zie: Examencommissie De examencommissie bestaat uit stafleden en heeft een zelfstandige bevoegdheid over alles wat te maken heeft met de verschillende examens. De commissie stelt de regels op over examens, wel of niet slagen, met lof-regeling, etc. In deze commissie wordt vastgesteld welke studenten wanneer voor welk examen geslaagd zijn. Ook rendementscijfers en fraudegevallen komen ter sprake. De examencommissie is onder andere bereikbaar via: Onderwijs- en Examenregeling (OER) Het wetenschappelijk onderwijs is geregeld door de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek (WHW). Hierin worden globale regels gegeven over de doelstellingen van het wetenschappelijk onderwijs en wordt de bestuursstructuur van de Universiteiten geregeld. De WHW regelt de cursusduur van de initiële opleidingen, geeft aan op welke manieren men ingeschreven kan zijn en regelt de toelating tot de verschillende examens. De WHW geeft aan de faculteitsdecaan een centrale taak voor wat betreft de inrichting van de faculteit voor het onderwijs en de wetenschapsbeoefening. De decaan stelt de Onderwijs- en Examenregeling (OER) vast, en ook het faculteitsreglement waarin het bestuur en de inrichting van de faculteit nader geregeld wordt. In de OER wordt een groot aantal belangrijke punten met betrekking tot het onderwijs en de tentamens/examens geregeld, waaronder: de inhoud van de opleiding de studielast van de onderdelen (vakken, practica, projecten, stage, opdrachten) welke examens er zijn het aantal malen per studiejaar dat tentamens en examens afgelegd kunnen worden de geldigheidsduur van beoordelingen.. Meer informatie kun je vinden op: 44

48 TOETSING EN KWALITEIT Studentenstatuut De WHW schrijft ook voor dat er een Studentenstatuut is. Het Studentenstatuut kent een instellingsspecifiek deel, geldig voor de hele universiteit (waarin bijvoorbeeld de financiële ondersteuningsregelingen van de universiteit geregeld zijn) en een opleidingsspecifiek deel waarin bijvoorbeeld informatie over de studieopbouw en de ondersteunende faciliteiten opgenomen moet zijn. Voor meer informatie zie hoofdstuk 2.1 van de bijlagen van deze studiegids Accreditatie In Nederland moet een opleiding geaccrediteerd zijn om in aanmerking te komen voor bekostiging door de overheid. Accreditatie is het verlenen van een keurmerk dat aangeeft dat aan bepaalde maatstaven is voldaan. Ook de toekenning van studiefinanciering aan de studenten is afhankelijk van accreditatie. De opleiding Technische Informatica is geaccrediteerd in 2007 door de Nederlands Vlaamse Accreditatie Organisatie. Dit gebeurde nadat de opleiding een zelfevaluatierapport had geschreven. In dit rapport staat een beschrijving van veel aspecten van het onderwijs en bovendien vind je er een opsomming van sterke punten en punten waaraan de opleiding vond dat er nog gewerkt moest worden. Vervolgens kwam een commissie van informatici, een onderwijskundige en een student (allen van buiten de Universiteit Twente) op bezoek (de visitatie) om de opleiding te beoordelen. Deze commissie oordeelde over alle onderdelen positief, Het programmaonderdeel bachelorreferaat werd in het bijzonder gewaardeerd, het leidde tot de uitspraak verdient internationaal navolging. 45

49

50 DEEL B Cursusinformatie Technische Informatica

51 Cursusinformatie Technische Informatica Cursusinformatie komt met ingang van studiejaar in OSIRIS in plaats van het tot nu toe gebruikelijke VIST. Op het moment waarop deze studiegids wordt gedrukt zijn echter lang niet alle gegevens overgehaald en verwerkt in de nieuwe onderwijscatalogus van OSIRIS. Kijk voor de meest recente cursusinformatie dus in OSIRIS! OSIRIS: Bachelor 1 Semesteroverzicht Semester 1 Semester 2 Kwartiel 1 Kwartiel 2 Kwartiel 1 Kwartiel 2 Discrete Wiskunde (5 EC) Calculus I (5 EC) Discrete wiskunde II (5 EC) Lineaire algebra (5 EC) Programmeren 1 (5 EC) Computerarchitectuur en organisatie (5 EC) Informatiesystemen (5 EC) Basismodellen in de informatica (5 EC) Telematicasystemen en toepassingen (5 EC) Academische Vaardigheden Informatica 1 (5 EC) Programmeren 2 (5 EC) Inleiding MMI (5 EC)

52 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Cursusinformatie Discrete Wiskunde 1 Vaknaam Discrete Wiskunde 1 EC 5 Vakcode Studiefase B1, K1 Vakinhoud Discrete Wiskunde houdt zich bezig met problemen die zich afspelen binnen de verzameling van gehele getallen. Een aantal verschillende onderwerpen passeren de revue, zoals: Strategieën bij tellen. Bijv: op hoeveel verschillende manieren kan je een set van 10 munten maken bestaande uit 1-eurocent, 2-eurocent, 5-eurocent en 10-eurocent munten? Logica. Wat zijn de bouwstenen van een wiskundig bewijs? Hoe bewijs je dat wiskundige redenering correct is? Mathematische inductie. Bijv: hoe bewijs je dat voor alle waarden van n geldt: n = n(n+1)/2? Grafentheorie. Een graaf is een verzameling punten waarbij elk tweetal punten verbonden kan zijn door een of meerdere lijnen. Veel problemen uit de praktijk kunnen gemodelleerd worden door grafen (denk aan netwerken: wegennet (fileprobleem), computernetwerken (snelheid dataverkeer), mobiele communicatie (storingen), etc). Een aantal basiseigenschappen van grafen worden besproken. Leerdoelen Samengestelde vraagstukken op te lossen die neerkomen op het berekenen van het aantal manieren om r objecten te kiezen uit een verzameling van n verschillende objecten. Hierbij dient de student onderscheid te kunnen maken tussen situaties waarbij de volgorde waarin de objecten worden gekozen wel of niet van belang is (geordend of ongeordend), en situaties waarbij een object wel of niet meerdere keren kan worden gekozen (met of zonder herhaling). Beweringen in natuurlijke taal om te zetten naar beweringen in de propositie- of predikatenlogica. De basisbegrippen, notaties en operaties uit de verzamelingenleer te reproduceren, alsmede uit de bekende wetten nieuwe verbanden afleiden. Het aantal elementen van een verzameling systematisch te tellen. Eenvoudige bewijzen op te stellen m.b.v. mathematische inductie. De basiseigenschappen van relaties en functies te reproduceren, bepalen of aan deze eigenschappen is voldaan in concrete voorbeelden, en systematisch tellen van relaties, functies, injectieve (one to one) functies en surjectief (onto) functies (ook in toegepaste vraagstukken). De basisbegrippen uit de grafentheorie te reproduceren alsmede eenvoudige resultaten over grafen kunnen afleiden. 49

53 Programmeren 1 Vaknaam Programmeren 1 EC 5 Vakcode Studiefase B1, K1 Vakinhoud Leerdoelen Docent Materiaal Toetsvorm In dit vak maken de studenten kennis met de basisprincipes van het objectgeoriënteerd programmeren, waarbij gebruik gemaakt wordt van de programmeertaal Java. Zowel theoretische kennis als ook praktische vaardigheden komen hierbij aan de orde. De nadruk ligt op de volgende onderwerpen: klassenontwerp, specificatie, correctheid, testen, gestructureerd programmeren en abstractiemechanismen. basis objectgeoriënteerde begrippen uit te leggen en toe te passen; grafisch softwaregereedschap voor het weergeven van klassendiagrammen en interactiediagrammen bedienen en gebruiken; basis programmeerstructuren uit te leggen en toe te passen; software van gemiddelde complexiteit te ontwerpen en implementeren door toepassing van de basis objectgeoriënteerde begrippen en de basis programmeerstructuren en algoritmes en met gebruik van de programmeertaal Java. L. Ferreira Pires M. Huisman Introduction to Programming and Object-Oriented Design using Java, 3rd edition, Jaime Nino, and Frederick A. Hosch, John Wiley & Sons, Inc., ISBN: , 2008 Handleiding Programmeren 1 Schriftelijk tentamen 50

54 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Telematicasystemen en toepassingen Vaknaam Telematicasystemen en toepassingen EC 5 Vakcode Studiefase B1, K1 Vakinhoud Leerdoelen Docenten Materiaal Toetsvorm Het vak Telematica Systemen en Toepassingen (TST) is een inleiding in communicatienetwerken en hun toepassingen. Het vak TST behandelt fundamentele technieken en mechanismen die zowel in klassieke als in moderne communicatiesystemen worden gebruikt. Het vak gaat uit van de gelaagde architectuur van telematicasystemen, waarbij de protocollen in elke laag gebruik maken van de diensten (de service ) van de eronder liggende laag. De service van de hoogste laag, de applicatielaag, is het meest aangepast aan de functies die de gebruikers wenst uit te voeren ( , chat, web, telefonie,...). Ook peer-to-peer applicaties en webservices worden hier kort besproken. Onder deze applicatielaag bevinden zich achtereenvolgens de transport- en de netwerklaag, die transport van informatie end to end door het netwerk mogelijk maken. Belangrijke functies binnen deze lagen zijn betrouwbare dataoverdracht, congestion control, en routering. Onder de netwerklaag bevindt zich de datalinklaag welke tot taak heeft, zo snel en foutloos mogelijk informatie, tussen twee direct met elkaar verbonden knooppunten node to node te transporteren. Hier is met name medium access control een belangrijke functie. De zend- en ontvangapparatuur en het medium waarmee knooppunten zijn verbonden, bevinden zich in de onderste laag van het systeem, die de physische laag wordt genoemd. Het Internet loopt als een rode draad door dit vak. Voorbeelden van protocollen die behandeld worden zijn HTTP, TCP en IP. In dit vak worden telematicasystemen voornamelijk kwalitatief benaderd. Waar mogelijk wordt echter ook een analytische, kwantitatieve benadering toegepast. Bij het gebruikte boek behoort een website die oefeningen en applets bevat, waarmee de student, nadat de theorie is bestudeerd, op sommige onderwerpen iets dieper in kan gaan, dan wel kan controleren of voldoende niveau is bereikt. Gedurende het vak worden opgaven beschikbaar gesteld die tijdens werkcolleges worden behandeld. Op de colleges wordt niet de hele stof besproken. Studenten moeten een flink deel van de stof zelfstandig bestuderen.om ook praktische ervaring op te doen met de hierboven genoemde protocollen is een practicum met behulp van een netwerk monitoring programma WireShark onderdeel van het vak. Fundamentele technieken en mechanismen die in communicatiesystemen worden gebruikt uit te leggen met de nadruk op het internet. G.J. Heijenk & A. Pras Computer Networking, a top-down approach featuring the internet. James F. Kurose and Keith W. Ross, Addison Wesley. 5e druk 2009, ISBN Schriftelijk tentamen 51

55 Calculus I Vaknaam Calculus I EC 5 Vakcode Studiefase B1, K2 Vakinhoud De eerste weken wordt veel stof van het VWO-vak Wiskunde B12 herhaald, maar we gaan wel dieper op de onderwerpen in. Het functiebegrip wordt behandeld met daarbij de continuïteit en differentieerbaarheid. Deze laatste twee begrippen worden nauwkeurig gedefinieerd door gebruik te maken van limieten. Dit deel eindigt met het benaderen van een differentieerbare functie door een lijn, een parabool of een hogere graads veelterm: de Taylorpolynomen. Hierna gaan we verder met het integreren van functies. Hiermee kunnen o.a. oppervlakten berekend worden en lengten van krommen. Naast methodes om te integreren wordt ook veel nadruk op de definitie en de theorie gelegd. Er zijn in de wiskunde problemen die alleen opgelost kunnen worden door een uitstapje naar een nieuwe getallenverzameling te maken: de complexe getallen. De laatste weken zullen wij in dit vak de complexe getallen invoeren en gebruiken om differentiaalvergelijkingen mee op te lossen. RELATIE MET ANDERE VAKKEN: Dit vak dient als voorkennis voor de vakken: Calculus II (152102) Kansrekening en Statistiek (153008) Tevens komen onderwerpen uit dit vak aan de orde bij: Telematicasystemen en toepassingen (261000) ONDERWIJSVORM: Twee uur hoorcollege en twee uur werkcollege per week (gedurende acht weken). Daarnaast worden in een 4-tal practicumbijeenkomsten opgaven gemaakt m.b.v. het computerprogramma Maple. Deze practica zijn verplicht. Toetsvorm Schriftelijk tentamen 52

56 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Computerarchitectuur en -organisatie Vaknaam Computerarchitectuur en -organisatie EC 5 Vakcode Studiefase B1, K2 Vakinhoud Doel van dit vak is dat de student weet uit welke deelsystemen een computersysteem is opgebouwd, wat het gedrag is van deze deelsystemen en hoe deze deelsystemen samen het gedrag van het computersysteem bepalen. De noodzakelijke kennis van Digitale Techniek wordt behandeld: binaire getallen, bewerkingen op binaire getallen, basis poorten, opdeling in combinatorische en sequentiële schakelingen. De interne werking van de processor wordt behandeld: de data- en controlepaden (met microprogrammering) en hun interactie worden besproken, evenals de instructieset architectuur. De basisprincipes worden toegelicht aan de hand van een eenvoudige processor. De interactie van de processor als onderdeel van een computersysteem wordt behandeld: interne communicatie, geheugen, programmeerbare IO-bouwstenen, interrupts en excepties. Leerdoelen analyseren en synthetiseren m.b.v. booleaanse algebra en Karnaugh diagrammen aritmetische bewerkingen uitvoeren op de verschillende getalsrepresentaties een eenvoudig datapad ontwerpen m.b.v. veel gebruikte bouwstenen aan de hand van de afhandeling van een instructie de interactie tussen datapad en besturing beschrijven eenvoudige assembler programma s schrijven aangeven uit welke deelsystemen een computersysteem is opgebouwd Docent E. Molenkamp J. Scholten A.B.J. Kokkeler Materiaal Computer Architecture and Organization: An Integrated Approach; Miles J. Murdocca, Vincent P. Heuring; ISBN: ; Wiley Toetsvorm Schriftelijk tentamen 53

57 Academische vaardigheden informatica 1 Vaknaam Academische vaardigheden informatica 1 EC 5 Vakcode Studiefase B1, K2 Vakinhoud Docent Materiaal Toetsvorm Voor een succesvolle (studie)loopbaan moet je je bekwamen in verschillende academische vaardigheden. In dit vak train je communicatieve vaardigheden: (academisch) schrijven en presenteren. Je oefent de vaardigheden in kleine stappen en gestructureerd en je krijgt veel feedback. Verder verwerf je inzicht in de opbouw van je studie. Je bereidt je voor op het maken van keuzes binnen en na deze opleiding. Je verkent het onderzoeksdomein informatica, en wat het doen van wetenschappelijk onderzoek betekent. Je leert over hoe de academische wereld georganiseerd is. Dit vak levert een bijdrage aan je persoonlijke en academische vorming. Enerzijds is het de bedoeling dat je een kritische houding ontwikkelt. Maar je wordt ook gevraagd te reflecteren op je eigen ontwikkeling. Vragen waarop je een antwoord probeert te vinden zijn wat waren mijn verwachtingen aan het begin van de studie, welke mogelijkheden in het vervolg van de studie passen bij mijn capaciteit en interesse, welke persoonlijke uitdaging zie ik in de informaticastudie? In een serie hoorcolleges zullen onderzoekers (o.a. hoogleraren) met eigen voorbeelden en eigen ervaringen inzicht geven in de studie en het vakgebied. Je voert binnen de thema s twee opdrachten uit. Onderdelen van de opdrachten zijn het lezen van een wetenschappelijk artikel, het interviewen van een onderzoeker en het presenteren van de resultaten van deze activiteiten (schriftelijk en mondeling). Remkema, J.H. Boer, de P.T. Kokkeler, A. Handleiding Practicum Meetinstrumenten en Netwerkanalyse Algemene Practicum Handleiding (APH) Opdracht(en) 54

58 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Discrete wiskunde II Vaknaam Discrete wiskunde II EC 5 Vakcode Studiefase B1, K3 Vakinhoud Leerdoelen Docent Discrete Wiskunde II is een vervolgvak op Discrete Wiskunde I, en behandelt fragmenten van de volgende onderwerpen: - Complexiteit en Algoritmen - Recurrente betrekkingen - Inleiding Algebra Wat betreft complexiteit en algoritmen komen aan de orde: het algoritme van Euclides (bepaling grootste gemene deler), grote orde symbool en complexiteit van algorithmen, verdeel-en-heers algoritmen, sorteren, kortste paden in grafen,depth-first en breadth-first search, opspannende bomen, en theorie van planaire grafen.de recurrente betrekkingen betreffen vooral de lineaire tweede orde betrekkingen; daarnaast het opstellen van recurrente betrekkingen in concrete situaties. De inleiding in de algebra richt zich op commutatieve ringen, lichamen en groepen, Z modulo n, Z modulo p, de stelling van Lagrange, met als toepassing RSA (beveiliging van data). * Basiseigenschappen van deelbaarheid van getallen begrijpen en kunnen afleiden, en het algoritme van Euclides kunnen toepassen. * Kunnen werken met het grote-orde symboolanalyse van algorithmen. * Basis algorithmen in de grafentheorie begrijpen en kunnen toepassen (kortste paden, graph search, opspannende bomen). * Klassen van grafen (planariteit) en characterizaties ervan kunnen begrijpen. * Begrip van recurrente betrekkingen, en deze kunnen opstellen voor praktijk - problemen. * Het kunnen oplossen van eerste en tweede orde lineaire recurrente betrekkingen met constante coefficienten.. * Het begrip ring kennen, en kunnen nagaan of een ring een lichaam is. * Goed kunnen rekenen in Z_n, met name inverses kunnen bepalen met het algortme van Euclides. * Kunnen nagaan of een groep cyclisch is. * Permutaties als groep begrijpen. * Linker- en rechterneven klasses kunnen bepalen. * RSA begrijpen en toepassen. prof.dr. M.J. Uetz Materiaal R. Grimaldi, Discrete and Combinatorial Mathematics, 5th edition (ISBN ), delen van de hoofdstukken 4, 5, 10,11,12,13, 14 en 16 Toetsvorm Schriftelijk tentamen 55

59 Informatiesystemen Vaknaam Informatiesystemen EC 5 Vakcode Studiefase B1, K3 Vakinhoud De student leert een specificatie op te stellen van een bestaand of een nieuw te ontwerpen informatiesysteem. Verschillende aspecten van een systeem - gegevens, functie en gedrag - worden gespecificeerd met modelleringstechnieken uit de Unified Modelling Language (UML). We gebruiken de volgende technieken: activity diagram, event list, use case diagram, class diagram en statechart diagram. Naast het opstellen van een specificatie besteden we ook aandacht aan het bespreken van de gemaakte specificatie met de opdrachtgever. Is dat wat men had willen hebben? Levert gemaakte specificatie nieuwe inzichten in het probleem dat uiteindelijk opgelost moet worden? Tenslotte besteden we aandacht aan de onderlinge consistentie van de verschillende diagrammen. Het vak Informatiesystemen is essentiële voorkennis voor verschillende vakken in de bachelorprogramma s TI, TBK en BIT Leerdoelen Docent De student kan (1) een specificatie van een bestaand of nieuw te ontwerpen informatiesysteem opstellen met technieken uit de Unified Modelling Language (use case diagram, class diagram, activity diagram, statechart diagram); (2) modellen interpreteren die met deze technieken gemaakt zijn; (3) de inhoud en de implicaties van een dergelijke specificatie uitleggen aan derden; (4) de onderlinge consistentie van modellen van verschillende aspecten van een informatiesysteem onderzoeken N. Sikkel Toetsvorm Schriftelijk tentamen 67% Opdracht(en) 33% 56

60 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Programmeren 2 Vaknaam Programmeren 2 EC 5 Vakcode Studiefase B1, K3 Vakinhoud Dit vak bouwt voort op de kennis en vaardigheden opgedaan bij Programmeren 1 (vakcode). De nadruk ligt nu op het ontwerpen, implementeren en documenteren van grotere objectgeoriënteerde applicaties en het gebruik van geavanceerdere mogelijkheden van Java (zoals: recursie, collecties, excepties, multi-threading, GUIs, netwerkprogrammeren, etc), uitmondend in een opdracht waarin een client/server-systeem opgeleverd moet worden. Leerdoelen Materiaal Docent algemene programmeerbegrippen en structuren zoals o.a. recursie, excepties, input/output, collecties, Grafische User Interfaces (GUIs), threads en netwerk programmering uit te leggen; de bovengenoemde programmeerbegrippen en structuren toe te passen met behulp van de programmeertaal Java; software van gemiddelde complexiteit te ontwerpen, implementeren en testen door toepassing van de bovengenoemde programmeerbegrippen en structuren. Peter van der Linden: Just Java 2 (6th ed.); Sun Microsystems Press (Prentice Hall), Palo Alto, 2002, ISBN Introduction to Programming and Object-Oriented Design using Java, 3rd edition, Jaime Nino, and Frederick A. Hosch, John Wiley & Sons, Inc., ISBN: , 2008 (2nd edition ook toegestaan) Handleiding Programmeren 2 (verkrijgbaar bij Unionshop) L. Ferreira Pires M. Huisman Toetsvorm Schriftelijk tentamen 50% Eindopdracht/paper 50% 57

61 Lineaire algebra Vaknaam Lineaire algebra EC 5 Vakcode Studiefase B1, K4 Vakinhoud Lineaire algebra gaat ruwweg gesproken over het oplossen van stelsels lineaire vergelijkingen. Veel situaties uit de praktijk kunnen gemodelleerd worden als een lineair stelsel. Dit zie je bijvoorbeeld terug bij netwerken (verkeersstromen, datastromen e.d.), cryptografie (coderen van berichten), computer graphics en fractals. In dit vak maak je kennis met de wiskundige begrippen die hierbij gebruikt worden (zoals vector, matrix, transformatie, determinant). Doel is om de wiskundige bewerkingen en verbanden tussen deze begrippen onder de knie te krijgen, zodat je (in een later stadium van je studie) in staat bent om zulke gemodelleerde problemen wiskundig te analyseren. Er wordt begonnen met het schematisch opzetten van een stelsel lineaire vergelijkingen d.m.v. een matrix (een getallenschema). Aan de hand van deze matrix kan het een en ander gezegd worden over de oplossing van het stelsel vergelijkingen (zonder die oplossing uit te rekenen), bijvoorbeeld of er nul, één, of meerdere oplossingen zijn. Een aantal begrippen dat bij het analyseren van lineaire stelsels een rol speelt zijn: (on)afhankelijke vectoren, basis, dimensie, determinant en eigenwaarden. Er zal uitgebreid worden stilgestaan hoe deze begrippen met elkaar samenhangen. Leerdoelen de oplossingsverzameling van een stelsel lineaire vergelijkingen te bepalen door de bijbehorende matrixvergelijking Ax = b op te lossen (d.m.v. de Gauss- Jordan veegprocedure); na te gaan of een stelsel vectoren lineair (on)afhankelijk is; de representatiematrix van een lineaire afbeelding te bepalen en na te gaan of deze afbeelding injectief of surjectief is; te kunnen rekenen met matrices en vectoren (optellen, (scalaire) vermenigvuldiging, inverse bepalen); de verschillende karakteriseringen van inverteerbaarheid van een matrix te formuleren en toe te passen; een basis voor en de dimensie van een lineaire deelruimte (bijv. de nulruimte van een matrix) te bepalen; de determinant van een vierkante matrix te berekenen en eigenschappen van determinanten toe te passen; eigenwaarden en eigenvectoren van een vierkante matrix te bepalen en na te gaan of een dergelijke matrix diagonaliseerbaar is. 58

62 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Basismodellen in de informatica Vaknaam Basismodellen in de informatica EC 5 Vakcode Studiefase B1, K4 Vakinhoud Dit college beoogt de studenten kennis te laten maken met een aantal basismodellen uit de informatica, met name met automaten, transistiesystemen, stapelautomaten, Turing-machines, formele talen en (context-vrije en reguliere) grammatica s, alsmede met een aantal belangrijke toepassingen. Daarnaast wordt kort ingegaan op het principe van beslisbaarheid, en wordt het halting-problem als voorbeeld van een onbeslisbaar probleem uitgelegd. De nadruk ligt op het bereiken van een zekere modelleringsvaardigheid in het gebruik van formele modellen (precieze definities en bewijzen). Leerdoelen Een aantal standaard basismodellen uit de informatica uitleggen Belangrijke toepassingen van deze modellen toelichten. Zulke modellen construeren en manipuleren voor eenvoudige toepassingen Bruikbaarheid van deze modellen toetsen evenals nagaan onder welke omstandigheden deze modellen hun geldigheid verliezen. Uitleggen wat onbeslibare problemen zijn en waarom deze onbeslisbaar zijn, en minstens éen zo n probleem noemen. Docent Materiaal Toetsvorm J.C. van de Pol A. Rensink T.A. Sudkamp, Languages and Machines - An Introduction to the Theory of Computer Science, 3rd edition (2006), Addison-Wesley, MA; ISBN collegedictaat (incl. werkcollege- en practicumhandleiding Schriftelijk tentamen 59

63 Inleiding MMI Vaknaam Inleiding MMI EC 5 Vakcode Studiefase B1, K4 Vakinhoud Met de explosieve groei van het aantal eindgebruikers van interactieve systemen, is het belang toegenomen om bij het ontwerpen van dergelijke systemen de eindgebruiker centraal te stellen. Mens-machine interactie is het vakgebied dat zich hiermee bezighoudt. Centraal in het vak staat een realistische casus die in teamverband wordt uitgewerkt. Het vak heeft een ontwerpgerichte en multidisciplinaire benadering. Bijdragen vanuit diverse disciplines (zoals cognitieve psychologie, ergonomie, grafisch ontwerpen, sociologie, informatica) worden geïntegreerd tot een inhoudelijk samenhangend traject, dat uit verschillende fasen en activiteiten bestaat. Het beginpunt zijn de gebruikers en de taken die zij uitvoeren in de huidige situatie, dus de situatie waar het te ontwerpen interactieve systeem moet gaan functioneren. Het eindpunt is een volledige specificatie van de interface van het te ontwikkelen systeem. In de verschillende fasen is er voortdurend behoefte aan evaluatie: het beantwoorden van vragen die open blijven en het valideren van beslissingen. Studenten doorlopen een iteratief ontwerpproces waarin prototypes worden gemaakt die ter evaluatie aan gebruikers worden voorgelegd. Leerdoelen Een bestaande situatie te analyseren met behulp van etnografische methoden en door middel van enquêtes en/of interviews. Een interface te ontwerpen waarbij gebruik wordt gemaakt van technieken, theorieën en resultaten van diverse disciplines (mens-machine interactie, cognitieve psychologie, ergonomie, grafisch ontwerpen, informatica). Een lo fi en een hi fi prototype van een realistisch interactief systeem te ontwerpen in teamverband. Docent Materiaal Toetsvorm E.A.M.G. van Dijk Koppelman User Interface Design and Evaluation, van Stone, Jarrett, Woodroffe en Minocha, uitgever: Morgan Kaufmann, isbn Dictaat Inleiding mens-machine interactie, beschikbaar via internet Schriftelijk tentamen 60

64 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Bachelor 2 Semesteroverzicht Semester 1 Semester 2 Kwartiel 1 Kwartiel 2 Kwartiel 3 Kwartiel 4 Gegevensbanken (5 EC) Algoritmen, datastructuren en complexiteit (5 EC) Formele methoden voor SE (5 EC) Artificial intelligence (5 EC) Telematicanetwerken (5 EC) Software engineering modellen (5 EC) Keuzevak 1 (academische vorming) (5 EC) Keuzevak 2 (project) (5 EC) Calculus II (5 EC) Besturingssystemen (5 EC) Kansrekening en statistiek (5 EC) Management & Organisatie (5 EC)

65 Cursusinformatie Gegevensbanken Vaknaam Gegevensbanken EC 5 Vakcode Studiefase B2, K1 Vakinhoud Leerdoelen Docent Materiaal Toetsvorm Dit vak brengt de student begrip en vaardigheid bij in het opzetten, gebruiken en beheren van gegevensbanken, met het oog op het bouwen van toepassingen die op gegevensbanken gebaseerd zijn. Aan de orde komen: SQL, relationele algebra en het relationele datamodel; het Entity-Relation model en normalisatie; triggers en actieve gegevensbanken; inbedding van SQL in toepassingsprogrammatuur, en transacties. De student kan van de volgende begrippen de definitie geven (in natuurlijke taal), en kan aangeven hoe ze met elkaar samenhangen: -DB, DBMS, TPS; -Relational Datamodel, (Hierarchical datamodel, Network datamodel); Datamodel, schema, instance; -Physical/Conceptual data independence; physical level, conceptual level, external level. M.M. Fokkinga Kifer, A. Bernstein, P.M. Lewis: Database sytems: An Application-Oriented Approach, Complete Version, 2nd ed., ISBN (soft cover), (hardback) [Aanbevolen voor inf en tel, want ook bij vervolgvakken gebruikt] M. Kifer, A. Bernstein, P.M. Lewis: Database sytems: An Application-Oriented Approach, Introductory Version, 2nd ed., 2005, ISBN (soft cover) [Voldoende voor bit] Schriftelijk tentamen 62

66 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Telematica netwerken Vaknaam Telematica netwerken EC 5 Vakcode Studiefase B2, K1 Vakinhoud Het vak richt zich op de fundamentele concepten in datacommunicatie, die worden geillustreerd met voorbeelden uit het internet en andere datanetwerken. De volgende onderwerpen komen aan bod: * media, propagatie, codering, Shannon-limiet (fysieke laag); * encoding, framing, diverse medium-access mechanisms inclusief CSMA/CA zoals gebruikt in WLAN, PPP (linklaag); * IPv4 en -6, routeringsprincipes and protocollen, multicastroutering (netwerklaag); * UDP, TCP, TCP-beperkingen en -uitbreidingen m.b.t. moderne snelle netwerken (transportlaag); * congestion control (relevante TCP-versies, ECN, TCP-friendly UDP); * ondersteuning voor real-time applicaties (RTP etc., policing, scheduling, IntServ, Diffserv); * kort SONET, ATM, MPLS. Leerdoelen fysieke laag (media, propagatie, codering, Shannon-limiet) linklaag (encoding, framing, diverse kanaaltoegangsmechanismen waaronder CSMA/CD zoals gebruikt in WLAN, PPP) netwerklaag (IPv4 en 6, routeringsprincipes en protocollen, multicastroutering) congestion control (TCP, ECN, TCP-friendly UDP) ondersteuning voor real-time toepassingen (RTP etc., policing, scheduling,intserv, DiffServ) Docent P. T. de Boer Toetsvorm Schriftelijk tentamen 90% Opdracht(en) 10% Materiaal James F. Kurose & Keith W. Ross: Computer Networking: A Top-Down Approach; all editions (1st - 5th) are suitable; 5th edition has ISBN Reader/dictaat Telematicanetwerken 63

67 Calculus II Vaknaam Calculus II EC 5 Vakcode Studiefase B2, K1 Vakinhoud De eerste drie weken worden besteed aan het bestuderen van reeksen. Een reeks is een oneindige rij getallen die bij elkaar opgeteld worden, bijv: 1+1/2+1/4+1/8+1/ De centrale vraag zal steeds zijn: convergeert zo n reeks naar een bepaalde uitkomst (bijv. de uitkomst van bovenstaande reeks convergeert naar de waarde 2) of wordt de uitkomst oneindig groot (dit is bijv. het geval bij de reeks: 1+1/2+1/3+1/4+1/5+...). Reeksen komen in de praktijk (onder meer) aan de orde bij benaderingsmethoden. Een probleem wordt eerst bij benadering opgelost. Daarna wordt er een correctie berekend, die een nieuwe benadering geeft. Ook daar wordt weer een correctie op berekend, die dan weer een nieuwe benadering geeft, etc. Het is dan natuurlijk van het grootste belang dat de (oneindige) som van deze correcties naar de juiste oplossing convergeert. De opgedane kennis over reeksen van getallen wordt daarna verder uitgewerkt voor reeksen van functies (machtreeksen), waarbij we opnieuw de Taylorreeksen zullen afleiden, die we bij Calculus I hebben gebruikt om differentieerbare functies te benaderen. In de laatste vijf weken van de cursus wordt de theorie van Calculus I (functies van één variabele) uitgebreid naar functies van meer variabelen (denk bijv. aan de hoogte van het aardoppervlak als functie van de twee variabelen lengtegraad en breedtegraad ). De begrippen grafiek, limiet, continuïteit, differentieerbaaren integreerbaarheid worden opnieuw gedefinieerd voor functies van twee variabelen. Er komen ook enkele toepassingen aan de orde: optimalisatie van een functie van twee variabelen en inhoudsberekening van driedimensionale objecten. Leerdoelen Toetsvorm Na afloop van het vak is de student in staat zelfstandig - De begrippen (absolute/voorwaardelijke) convergentie en divergentie bij reeksen te formuleren. - De som van een meetkundige reeks te bepalen (alsmede kleine variaties hierop). - Het convergentiegedrag van een reeks vast te stellen d.m.v. correct toepassen van één of meer van de bekende convergentiecriteria (divergentietest, integraaltest, vergelijkingstest, limiet-vergelijkingstest, alternerende-reeksen-test, ratiotest, worteltest). Schriftelijk tentamen 64

68 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Algoritmen, datastructuren en complexiteit Vaknaam Algoritmen, datastructuren en complexiteit EC 5 Vakcode Studiefase B2, K2 Vakinhoud Het doel van dit vak is drieledig. Ten eerste zullen elementaire algoritmen en datastrukturen worden behandeld die worden gebruikt voor het oplossen van problemen die veelvuldig voorkomen in informatica-toepassingen. Daarnaast worden de basisprincipes en technieken voor het analyseren van de complexiteit van algoritmen (en operaties op datastrukturen) behandeld. Hierbij gaat het met name om tijdscomplexiteit (worst-case en average-case) en ruimtecomplexiteit. Tenslotte worden complexiteitsklassen (P en NP) geintroduceerd. Het vak behelst belangrijke algoritme-ontwerptechnieken zoals verdeel-en-heers, greedy methoden, depth-first en breadth-first zoeken, en dynamisch programmeren. Inhoud: graafalgoritmen, sorteren, lijsten, bomen, stacks, (priority) queues, hashing. Na het succesvol afronden van dit vak kan de student: - Elementaire algoritmen en datastructuren, die zijn ontwikkeld voor het oplossen van problemen die veelvuldig voorkomen in informaticatoepassingen, uitleggen en toepassen. Behandeld worden: graafalgoritmen, sorteren, lijsten, bomen, stacks, (priority) queues, hashing, verdeel-en-heers techniek, greedy methoden, depth-first en breadth-first zoeken en dynamisch programmeren. - Complexiteit van algoritmen en operaties op datastructuren analyseren. Hierbij gaat het voornamelijk om tijdscomplexiteit (worst--case en average-case) en ruimtecomplexiteit. - Beargumenteren waarom een probleem in de complexiteitsklasse P (Polynomial time) of NP (Non-deterministic Polynomial time) zit. Voorkenniseisen De student beheerst de basis van object georiënteerd programmeren. Dit wordt behandeld bij: Programmeren 1 (213500) en Programmeren 2 (213505). De student beheerste de basis van complexiteit en algoritmen, recurrente betrekkingen en inleiding algebra. Dit wordt behandeld bij: Discrete Wiskunde II (152162). Docent Materiaal Toetsvorm R. Langerak Cornmann, Leiserson, Ryvest, Stein: Introduction to Algorithms, Third Edition (Student Edition), MIT Press, Schriftelijk tentamen 65

69 Software engineering modellen Vaknaam Software engineering modellen EC 5 Vakcode Studiefase B2, K2 Vakinhoud In het vak worden op systematische wijze modellen en hun onderlinge relaties behandeld per softwareontwikkelfase. In het bijzonder zijn dit modellen uit objectgeoriënteerde ontwikkelmethoden. Het gaat hierbij om de fasen requirementsanalyse, specificatie, architectuur- en detailontwerp, implementatie en testen. De (voor)kennis van de vakken Programmeren en Informatiesystemen wordt hierbij geïntegreerd en uitgebreid met o.a. domeinanalyse, architectuurontwerp en het gebruik van modellen voor implementatie en testen. Vanuit het vak Informatiesystemen (212010) wordt voortgebouwd op modelleringtechnieken op basis van de Unified Modelling Language (UML). Verder wordt gebruik gemaakt van de programmeervaardigheid uit de vakken Programmeren 1 (213500) en Programmeren 2 (213505). Leerdoelen verschillende abstractieniveaus van modellen in het softwarontwikkeltraject te beschrijven; modellen op te stellen voor verschillende fasen van het softwareontwikkeltraject; relaties tussen modellen aan te geven; modellen toe te passen in een klein softwareontwikkelproject, van requirementsanalyse naar implementatie en testen; een softwareontwikkelproject te documenteren met modellen en ontwerpbeslissingen te expliciteren; Docent Materiaal Toetsvorm P.M. van den Broek A de Roo T.C. Lethbridge & R. Laganière: Object-Oriented Software Engineering, Practical Software Development using UML and Java, McGraw-Hill, 2nd ed. 2005, ISBN Eindopdracht/paper 66

70 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Besturingssystemen Vaknaam Besturingssystemen EC 5 Vakcode Studiefase B2, K2 Vakinhoud Overview and system structures, process/thread concept, process/thread scheduling issues and strategies, process/thread coordination, deadlocks, memory management (e.g., swapping, segmentation, paging, allocation strategies), I/O management and file systems (e.g., device control, disk management, driver, hardware abstraction layer), protection and security. Students are expected to read the referenced book chapters in parallel. Each lecture will start with a short recap and opportunity to discuss questions that arose during self-study. Additionally, students are encouraged to pose question at any time during the lecture or lab. Illustrative examples will mostly be given based on a Unix/Linux OS and C programs with occasional references to Windows and Java. Practical lessons make use of Linux and require knowledge of the C-language (short introduction will be given). Students obtain practical experience with Unix APIs and system calls, especially for process/thread management and synchronization, drivers as well as gain insight into writing kernel modules and security mechanisms. The practical includes guided lessons as well as assignments that have to be solved in small groups. Docent Materiaal F.E. Kargl D. Bolzoni A. Silberschatz, Operating Systems Concepts, 8ed. or later, Wiley Toetsvorm Schriftelijk tentamen 70% Opdracht(en) 30% 67

71 Formele methoden voor SE Vaknaam Formele methoden voor SE EC 5 Vakcode Studiefase B2, K3 Vakinhoud Leerdoelen Docent Toetsvorm Dit vak behandelt het gebruik van wiskundige technieken en bijbehorende softwaregereeedschappen voor de modellering en analyse van softwaresystemen. Aan de orde komen: 1. Het modelleren van gedistribueerde systemen m.b.v. procesalgebra, ondersteund door het gereedschap LTSA en de analyse van deze modellen d.m.v. simulatie- en model-checkingtechnieken. De onderliggende theorie is gebaseerd op transitiesystemen en bisimulatie. 2. Het specificeren van de correctheid van objectgeoriënteerde (Java-) programma s met behulp van pre- en postcondities in JML, en het analyseren van de correctheid van Java programma s m.b.v. ESC (Extended Static Checking). De onderliggende theorie is gebaseerd op Hoare-logica. de principes transitiesystemen en Hoare-logica uitleggen; eenvoudige gedistribueerde systemen specificeren met de procesalgebra FSP, en analyseren met het tool LTSA; Java-programma s annoteren met JML-specificaties, en de geannoteerde programma s analyseren met ESC/Java beargumenteren wat het belang is van formele specificatie en analyse voor software engineering A Rensink Schriftelijk tentamen 68

72 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Kansrekening en statistiek Vaknaam Kansrekening en statistiek EC 5 Vakcode Studiefase B2, K3 Vakinhoud Docent Materiaal Toetsvorm Dit vak beoogt een gedegen introductie te geven in de beschrijving en analyse van situaties waarin toeval een belangrijke rol speelt. In het toepassingsgebied van de informatica kan men daarbij denken aan bijvoorbeeld prestatieanalyse van computersystemen en de simulatie van het gedrag van klanten in een systeem. Het kansrekeningdeel van het vak richt zich vooral op de modellering van toevalsverschijnselen in de werkelijkheid en het statistiekdeel biedt de basisvaardigheden om uit metingen conclusies te kunnen trekken over de correctheid van de gebruikte modellen. Korte inhoud: toevalsexperiment, (voorwaardelijke) kans, onafhankelijkheid, stochastische variabelen, discrete en continue verdelingen, simultane verdeling, voorwaardelijke verdeling, centrale limietstelling, wachttijdverdelingen, schatten, betrouwbaarheidsintervallen, toetsingstheorie, één-steekproefproblemen. ir. T.M.J. Meijer Syllabus Schriftelijk tentamen en enige facultatieve huiswerkopgaven 69

73 Artificial intelligence Vaknaam Artificial intelligence EC 5 Vakcode Studiefase B2, K4 Vakinhoud Het college is een brede inleiding in het vakgebied van de Kunstmatige Intelligentie (AI). Aan bod komen een aantal basisformalismen uit de AI om problemen te beschrijven en op te lossen: zoeken, representeren van kennis, redeneren, leren, en redeneren met onzekere kennis. Dit alles wordt behandeld vanuit het concept van een rationele agent die autonoom moet handelen in een dynamische wereld. Tevens is er een werkcollege waarin practische en theoretische vaardigheden aangeleerd worden. Leerdoelen Het concept rationele agent uitleggen. De verschillende agent architecturen beschrijven en vergelijken in complexiteit. De relevante eigenschappen van taakomgevingen benoemen en een nieuwe taakomgeving categoriseren. Op conceptueel niveau de volgende zoekmethoden begrijpen, beschrijven, vergelijken en toepassen: Breadth-First Search Depth-First Search Greedy Search Uniform Cost Search A* Search Materiaal Docent Toetsvorm P. Norvig & S. Russel: Artificial Intelligence. A Modern Approach. 2nd ed., Prentice Hall. ISBN M. Poel P.E. van der Vet H.J.A. op den Akker Schriftelijk tentamen 70

74 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Management & Organisatie Vaknaam Management & Organisatie EC 5 Vakcode Studiefase B2, K4 Vakinhoud In ons dagelijks leven hebben we voortdurend te maken met organisaties. De universiteit, de studievereniging, de sportclub, het (stage)bedrijf: het zijn allemaal organisaties waarvan we het functioneren ten dele doorgronden. Wat beweegt deze organisaties, hoe bewegen deze organisaties en hoe bewegen mensen zich binnen en tussen deze organisaties? In het vak Management en Organisatie staan deze vragen centraal. Het doel van dit vak is het actief kunnen beheersen en toepassen van relevante inzichten uit de organisatie- en managementliteratuur. Dit houdt in dat elementaire organisatieproblemen kunnen worden herkend, beschreven, geduid en opgelost aan de hand van theorieën en modellen. In de colleges wordt de theorie vertaald naar de praktijk en vice versa. Aan de orde komen onderwerpen zoals organisatiestructuur, -cultuur en -omgeving, maatschappelijk verantwoord ondernemen en bedrijfsethiek, human resource management, leiderschap, motivatie en teamwerk.. Leerdoelen kan elementaire organisatieproblemen herkennen en beschrijven aan de hand van theorieën en modellen (over o.a. organisatiestructuur, -cultuur en -omgeving, maatschappelijk verantwoord ondernemen en bedrijfsethiek, human resource management, leiderschap, motivatie en teamwerk) kent de geschiedenis en de basisbegrippen van management kan het ontwerpproces van organisatiestructuren benoemen en toelichten kan het fenomeen HRM herkennen, benoemen en toepassen en tevens in relatie brengen met een organisatiestrategie kent leiderschapsstijlen en kan deze in relatie brengen met organisatiestructuren kan op systematische en methodische wijze elementaire organisatieproblemen beschrijven en verklaren aan de hand van theorieën en modellen (over o.a. organisatiestructuur, -cultuur en -omgeving, maatschappelijk verantwoord ondernemen en bedrijfsethiek, human resource management, leiderschap, motivatie en teamwerk) kan in een mondelinge en schriftelijke rapportage de interne en externe omgeving van een organisatie beschrijven en de interactie van een organisatie met deze omgeving duiden. Docent dr. ir. P.C. Breedveld & dr.ir. J.F. Broenink Materiaal Toetsvorm Integrated Modeling of Physical Systems - Dynamic Systems part 1 thru 3, P.C. Breedveld Schriftelijk tentamen 71

75 Bachelor 3 Semesteroverzicht Semester 1 Semester 2 Kwartiel 1 Kwartiel 2 Kwartiel 3 Kwartiel 4 Minor (20 EC) Algebra en security (5 EC) keuzevak 3 (informatica) (5 EC) keuzevak 4 (informatica) (5 EC) Ontwerpproject (10 EC) Bachelorreferaat (10 EC) Vertalerbouw (5 EC) Keuzevakken: Voor keuzevak 1 maak je een keuze uit een van de volgende vier vakken: kwartiel keuzevak (academische vorming) 3 Geschiedenis van de Natuurwetenschap vanaf Newton ( ) 3 IT & Recht ( ) 3 Verkennen van Digitale Toekomsten ( ) 3 Nieuwe Media en Communicatie ( ) Voor Keuzevak 2 kies je een van de volgende vier project-keuzevakken: kwartiel keuzevak (academische vorming) 4 User Experience Design ( ) 4 Telematics Project ( ) 4 Verification Engineering ( ) 4 Codesign Project ( ) 72

76 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Voor keuzevak 3 en keuzevak 4 kies je uit de volgende lijst van zeven vakken: kwartiel keuzevak (academische vorming) 2 Concurrent & Distributed Programming ( ) 4 Java Middleware Technologies ( ) 2 Data Warehousing and Data Mining ( ) 1 Network Security ( ) 3 Computerarchitectuur en -organisatie 2 ( ) 1 Functioneel programmeren ( ) 3 Business Process Support ( ) 73

77 Cursusinformatie Algebra en security Vaknaam Algebra en security EC 5 Vakcode Studiefase B3, K3 Vakinhoud Het college bestaat uit twee delen: Het eerste deel is gewijd aan algebra en het tweede deel aan security. Het algebradeel heeft twee gelijkwaardige hoofddoelen. Ten eerste het verzorgen van een inleiding in de basisbegrippen van `Abstract Algebra, en ten tweede het voorbereiden op het securitydeel waar de onderwerpen uit de algebra toegepast worden. Het eerste deel is dus noodzakelijk voorkennis voor het tweede. Deel 1. Algebra. Dit deel behandelt een inleiding in de abstracte algebraïsche structuren: Groepen, ringen en lichamen. Met het oog op het tweede deel van het vak wordt speciale aandacht aan eindige lichamen besteed. Na afloop van het eerste deel kan de student: - Het Euclidisch algoritme vlot toepassen op gehele getallen. - Eigenschappen van groepen herkennen en toepassen. Hij is in staat om te werken met eindige commutatieve groepen en heeft kennis van niet-commutatieve groepen. Hij kan eigenschappen van ondergroepen en nevenklassen gebruiken om groepseigenschappen te verifiëren of af te leiden. - Werken met ringen en integriteitsgebeiden. Hij is in staat om generalisaties van de ring van gehele getallen te begrijpen en toe te passen. In het bijzonder kan hij deling met rest en het Euclidisch algoritme toepassen op polynomen. - Herkennen wanneer een integriteitsgebied een lichaam is. Hij kan vlot werken met factorringen en is in staat na te gaan wanneer een factorring een lichaam is. Hij is verder in staat om enerzijds de overeenkomsten te zien en te gebruiken tussen algemene lichamen en het lichaam der reële getallen, anderzijds is hij zich bewust van de essentiële verschilen. - Werken met de classificatie van eindige lichamen. Hij is op de hoogte met deze classificatie en is in staat om lichamen met een gewenste omvang te construeren en er berekeningen mee uit te voeren. - Nagaan en begrijpen wanneer twee algebraïsche structuren (groepen, ringen of lichamen) gelijkvormig op elkaar afgebeeld kunnen worden en algebraïsch gesproken in feite identiek zijn. - Werken met het begrip vectorruimte over een willekeurig lichaam. Hij is in staat bases te construeren en de dimensie te bepalen. Tevens is hij in staat met deelruimtes te werken en vlot na te gaan of een deelverzameling een vectorruimte is. 74

78 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Docent dr. J.W. Polderman, dr. H.F.M. Aarts, mw. dr. S.I. Petkova - Nikova Materiaal Joseph A. Gallian: Contemporary Abstract Algebra, Brooks/Cole, ISBN Johannes Buchmann: Introduction to Cryptography, Spinger, ISBN Toetsvorm Opdrachten (niet verplicht) en schriftelijk tentamen Vertalerbouw Vaknaam Vertalerbouw EC 5 Vakcode Studiefase B3, K4 Vakinhoud Leerdoelen Docent Materiaal Toetsvorm Het hoorcollege behandelt het complete traject van de (automatische) vertaling van moderne (object-georienteerde) programmeertalen naar machinetaal voor een microprocessor. Er wordt vooral ingegaan op de practische aspecten van het schrijven van een vertaler. Aan de orde komen onder meer: syntactische analyse, contextuele analyse, run-time organisatie, vertaler generatoren, code generatie, interpretatie en het afhandelen van fouten. Er wordt gebruik gemaakt van de programmeertaal Java. Het practicum bestaat uit twee delen. In het eerste gedeelte wordt er geoefend met ANTLR, een LL(*) vertaler generator. Daarnaast worden er enkele Java modules ontwikkeld die gebruikt zullen worden in het vervolg van het practicum. In dit tweede gedeelte doen de studenten ervaring op met het ontwikkelen van een complete vertaler voor een Pascal-achtige programmeertaal, gebruikmakend van ANTLR. Het kunnen vertalen van structuren die veel voorkomen in de informatica, met name in hoger programmeertalen. Weber, M S.C.C. Blom David A. Watt and Deryck F. Brown: Programing Language Processors in Java. Pearson Education Ltd., Harlow, Essex, England ISBN practicumhandleiding Opdrachten 75

79 Ontwerpproject Vaknaam Ontwerpproject EC 10 Vakcode Studiefase S1, S2 Vakinhoud Leerdoelen Aan het begin van kwartiel 1 of 3 kan een groep van 4 tot 6 (voorkeur 5) studenten, die dan voldoen aan de voorkenniseisen, kiezen uit een openstaande opdracht, die in overleg met de indiener van die opdracht binnen twee opvolgende kwartielen moet worden uitgewerkt. De docent en begeleider is degene die de opdracht heeft ingediend. De groep geeft een presentatie in de tentamenperiode van het tweede/vierde kwartiel. De docent beoordeelt de groepsleden. Er zal twee keer per jaar aan het einde van een semester een poster markt worden georganiseerd waarop het resultaat adhv een poster moet worden gepresenteerd. - verantwoordelijkheden binnen (fasen van) het (software)ontwikkeltraject te verdelen binnen de groep - eisen aan een (software)syteem te stellen aan de hand van gesprekken met de opdrachtgever - een ontwerp van het (software)systeem te maken gebaseerd op de opgestelde eisen - het ontwerp om te zetten in een werkend prototype - een testplan op te stellen en het prototype aan de hand van dit testplan te testen 76

80 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Bachelorreferaat Vaknaam Bachelorreferaat EC 10 Vakcode Studiefase S1, S2 Vakinhoud Wat zijn de ontwikkelingen in het vakgebied? Wat is de bijdrage van onderzoekers aan deze ontwikkelingen en hoe doe je onderzoek? Karakteristiek voor een wetenschappelijke opleiding is de relatie tussen onderwijs en onderzoek. In het studieonderdeel Bachelorreferaat van de opleiding Technische Informatica is deze relatie expliciet aanwezig. Dit studieonderdeel richt zich op een actieve kennismaking met wetenschappelijk onderzoek: - het ontwikkelen van een onderzoekende houding - het zoeken en kritisch beschouwen van bronnen, - het ontwikkelen van kritische vermogens en instelling tegenover eigen en andermans werk. Maar natuurlijk ook op de uitdagende ontwikkelingen in het vakgebied. Ieder semester worden thema s uit het vakgebied en uit het onderzoek van leerstoelen, of leerstoelclusters, aangeboden voor nader onderzoek. Het studieonderdeel Bachelorreferaat wordt individueel uitgevoerd, onder begeleiding van docenten/ onderzoekers, en binnen een groep studenten die allen werken aan onderzoek rondom hetzelfde thema. De groep functioneert als onderzoeksgroep en bespreekt zowel literatuur als het proces en de resultaten van individuele onderzoek activiteiten. In het eerste deel van het studieonderdeel wordt het thema en de bijbehorende literatuur verkend. Dit resulteert in een onderzoeksvoorstel. In het tweede deel wordt zelfstandig een beknopt onderzoek uitgevoerd dat resulteert in een rapport of conferentie artikel. De resultaten worden gepresenteerd op een mini-conferentie. De onderwijsvorm is gericht op een actieve bijdrage van de deelnemende studenten en op onderling uitwisselen van ervaring en kennis. Deelname aan de groepsbijeenkomsten is verplicht. Er zijn naast de bijeenkomsten per thema ook bijeenkomsten rondom informatieverwerving en onderzoeksmethodologie. Informatie over de aangeboden thema s (tracks) en resultaten (papers) van eerdere keren dat het vak heeft gedraaid zijn te vinden via Leerdoelen Een wetenschappelijk onderzoek van beperkte omvang in een deelgebied van een vakdomein opzetten, uitvoeren en presenteren. Wetenschappelijke literatuur in een deelgebied van een vakdomein zoeken, selecteren en kritisch beschouwen. Toetsvorm Eindopdracht 77

81 Functioneel programmeren Vaknaam Functioneel programmeren EC 5 Vakcode Studiefase B3, K1 Vakinhoud Leerdoelen Docent J. Kuper In een functionele programmeertaal kunnen algoritmes gespecificeerd worden door middel van vergelijkingen, zoals je een wiskundige functie definieert: f (x) = (vandaar het woord functioneel). In dergelijke definities kunnen andere zelf gedefinieerde functies worden gebruikt, programma s in een functionele taal zijn modulair opgebouwd. Een functionele taal kent geen assignment statement, de basisvorm van herhaling is recursie. Alles wat in een imperatieve of objectgeoriënteerde programmeertaal kan worden geprogrammeerd, kan ook in een functionele taal worden geprogrammeerd. In een functionele taal komt de essentie van een programma direct naar voren, waardoor programma s kort kunnen zijn, de programmeur hoeft zich niet tot nauwelijks te bekommeren om de volgorde waarin een programma wordt geëvalueerd, functionele programma s zijn toegankelijk voor correctheidsbewijzen. Enkele begrippen die verder aan de orde komen: lazy evaluation, lijstcomprehensie, hogere orde functies, recursieve types (boomstructuren) Programmeerproblemen oplossen in een functionele taal. Standaardtechnieken als recursie, lijstcomprehensie, hogere orde functies, parameteraccumulatie, functiecompositie uitleggen en toepassen. Het belang van typering uitleggen. Samengestelde types, abstracte types, algebraïsche types en recursieve types (boomstructuren) definiëren, gebruiken, bewerken. Verschillen tussen functionele programmeertalen en object-georiënteerde programmeertalen benoemen. De rol van lazy evaluation uitleggen. Materiaal Dictaat Functional programming: an overview Toetsvorm Schriftelijk tentamen 50% Opdracht(en) 50% 78

82 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Concurrent and distributed programming Vaknaam Concurrent and distributed programming EC 5 Vakcode Studiefase B3, K2 Vakinhoud Leerdoelen Docent Toetsvorm The aim of the Concurrent and Distributed Programming course is to study the theory and practice of concurrent and distributed programming. The student will acquire the skills necessary to succeed in a world where almost every aspect of computing is concurrent and/or distributed. Special attention is paid to multicore programming. # Explain the concepts of computations, interleaving, fairness, starvation and deadlock. # Draw the state diagram for a given algorithm and identify reachability of states with properties of the algorithm. # Analyse an algorithm solving the critical section problem by proving invariants. # Interpret formulae of linear time temporal logic and prove equivalences and theorems of linear time temporal logic. # Model a concurrent algorithm in the modelling language Promela. # Use the model checker SPIN for the analysis of concurrent and distributed algorithms. # Describe a number of classical network algorithm, i.e. the basic mechanism behind each of them. # Write concurrent programs and understand how to reason about them. # Effectively use the classes from Java s library for concurrent programming: java.util.concurrent. # Transform a Promela model to a Java implementation. # Grasp the basic concepts in multicore machine programming. # Understand the interaction between hardware and software in multicore machines. # Understand how multicore architectures affect concurrent program performance. M. Weber S.C.C. Blom Schriftelijk tentamen 79

83 Data warehousing & data mining Vaknaam Data warehousing & data mining EC 5 Vakcode Studiefase B3, K2 Vakinhoud Ten gevolge van de digitale revolutie beschikken bedrijfsorganisaties en wetenschappelijke instituten heden ten dage over grote hoeveelheden data, opgeslagen in omvangrijke, meestal gedistribueerde, databases. Wetenschappelijke data bevat informatie van bestudeerde fenomen, bijvoorbeeld astronomische en seismologische data. In bedrijfsorganisaties bevat de data informatie over bijvoorbeeld direct marketing vraagstukken, het gedrag van klanten, bedrijfsprocessen etc. Een belangrijk en actueel onderwerp is het extraheren van de benodigde kennis, belangrijke en strategische informatie, uit deze data. Deze tak van wetenschap wordt wel data mining of knowledge discovery in databases (KDD) genoemd. Voordat men data mining technieken kan toepassen moet de data in een consistente en uniforme manier opgeslagen zijn, bovendien moet de data retrieval snel en efficiënt zijn, onderwerpen uit de data warehousing. Ook moet de bedrijfsorganisatie ingericht zijn, anticiperen op data mining activiteiten, en de opgedane kennis implementeren in de organisatie. Kort samengevat: wat voor informatie wens ik, en hoe destilleer ik de gevraagde informatie, indien aanwezig, uit de beschikbare data. Al met al is het een complex, interessant en omvangrijk onderzoeksgebied dat nog in de kinderschoenen staat. Onderwerpen die in dit college aan de orde komen zijn: De context van data warehousing en data mining, architecturen voor data warehousing, technieken en gereedschappen voor data mining. Bovendien zal een aantal concrete cases behandeld worden, indien realiseerbaar door gastsprekers uit het bedrijfsleven Leerdoelen Docent Materiaal Toetsvorm Kennis van optische technieken voor informatietechniek, toegespitst op in planaire techniek realiseerbare functies. Kennis en begrip van de relevante fysische principes: voortplanting EM-golven in vrije ruimte en golfgeleiders, interferentie, resonantie, modi, optische versterking. Kennis van relevante componenten, o.a. lens, prisma, tralie, golfgeleider, Y-junctie, Fabry-Perot en Mach-Zehnder interferometers, richtkoppelaar, multi-mode interferometer, optische versterker, laser. dr.ir. M. van Keulen, dr. M. Poel, R.M. Mueller PhD Chapters 4,6 & 8 of book P.N. Tan, M. Steinbach, V. Kumer, Introduction to Data Mining. Addison-Wesley, ISBN (these chapters are electronically available via TeleTOP) + Collection of other book chapters and papers (electronically available via Blackboard) Schriftelijk tentamen 80

84 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Business Process Support Vaknaam Business Process Support EC 5 Vakcode Studiefase B3, K3 Vakinhoud This course introduces basic methods, concepts and tools related to business process (BP) support. The emphasis is put on the analysis, design and modelling of business processes as well as on their implementation and automation based on current technology (e.g., workflow management systems). In this context, knowledge of adequate methods, concepts and tools is fundamental. Students will get insights into the analysis, modeling, implemenation, and operational support of intra-organizational business processes. Leerdoelen kent de basis theorie Marketing informatie systemen: 4P model en 4S model kent de kenmerkende eigenschappen van de informatiesystemen binnen de bedrijfsfuncties: financien en controlling, HRM, Marketing, Productie en Inkoop kan het gebruik van het informatiesysteem binnen bovengenoemde bedrijfsfuncties benoemen en onderbouwen: inkoop IS, Productie IS, financiele IS, HRM IS, ERP IS kan een informatiesysteem binnen de bedrijfsfunctie op systematische wijze analyseren Docent dr.ir. M.J. van Sinderen, mw. M.E. Iacob, H. Fatemi Materiaal Toetsvorm Mathias Weske: Business process management - Concepts, languages, architecture. Springer-Verlag Berlin heidelberg Selected scientific papers on different topics related to business process management and business process The Powerpoint slides presented during the lectures (slides will be made available before the respective lectures). Schriftelijk tentamen 81

85 Java Middleware Technologies Vaknaam Java Middleware Technologies EC 5 Vakcode Studiefase B3, K4 Vakinhoud Vakinhoud Leerdoelen Materiaal Docent Middleware technologie heeft als doel het vereenvoudigen van de ontwikkeling van gedistribueerde applicaties, door de ontwikkelaar in staat te stellen om applicaties te ontwerpen en te bouwen met gebruik van standaard objecten en/of componenten. Dit vak geeft een inleiding in middleware systemen en behandelt een aantal prominente Java-gebaseerde middleware technologieën. Dit vak heeft twee hoofddoelstellingen: (i) het overdragen van kennis over middleware systemen, namelijk de concepten, modellen en technologieën die daarmee gepaard gaan, en (ii) ontwikkelen van ontwerpvaardigheden, door praktische ervaring op te bouwen met het gebruik van middleware systemen. Na het succesvol afronden van dit vak is de student in staat om te opereren in onderzoeks- of ontwikkelingsprojecten waarin middleware technologie een rol speelt. Doen van individueel onderzoeks- of ontwerpwerk met eigen innovatieve inbreng. P. van der Linden. Just Java 2, 6th edition. Sun Microsystems Press, ISBN Materiaal beschikbaar gesteld via Blackboard L. Ferreira Pires Toetsvorm Schriftelijk tentamen 42,5% Opdracht(en) 42,5% Tussentijdse toetsen 15% Network Security Vaknaam Network Security EC 5 Vakcode Studiefase B3, K1 Materiaal Docent Toetsvorm Network Security Essentials - Applications and Standards), William Stallings, Prentice Hall, ISBN (2nd ed.) or ISBN (3rd ed.) A. Pras G. Karagiannis P.T. de Boer Schriftelijk tentamen 82

86 CURSUSINFORMATIE TECHNISCHE INFORMATICA Computerarchitectuur en -organisatie 2 Vaknaam Computerarchitectuur en -organisatie 2 EC 5 Vakcode Studiefase B3, K3 Vakinhoud Vakinhoud Leerdoelen Dit vak borduurt voort op de kennis opgedaan bij het vak CAO. Waar bij CAO de nadruk ligt op theoretische en ontwerpaspecten van digitale techniek, processor ontwerp en computerarchitectuur, daar ligt bij CAO-2 veel meer de nadruk op het toepassen van deze kennis en ontwerpvaardigheden. Met behulp van de hardware beschrijvingstaal VHDL worden basisschakelingen uit de digitale techniek gecombineerd en uiteindelijk op programmeerbare bouwstenen (FPGA) gerealiseerd. Op deze manier zal een eenvoudige processorbesturing gerealiseerd worden. Verder zal uitgebreid aandacht besteed worden aan het programmeren van processoren op verschillende niveaus. Uitgaande van een bestaande instructieset architectuur (ISA) zullen programma s in assembly geschreven en gesimuleerd worden en met behulp van de hogere orde programmeertaal C zullen I/O modules (interrupt controller, DMA controller, grafische kaart) geprogrammeerd worden. Ook zullen prestaties van moderne processoren die toegepast worden in PC s gemeten worden door middel van C programma s. De student kan: eenvoudige schakelingen beschrijven met VHDL en realiseren met een FPGA. een eenvoudige hardwired en gemicroprogrammeerde besturing ontwerpen. eenvoudige assembler programma s schrijven en simuleren uitgaande van een instructieset architectuur. programmeerbare bouwstenen programmeren met behulp van C. d.m.v. benchmarking de invloed van caches en de aanwezigheid van meerdere cores op een chip aantonen. Doen van individueel onderzoeks- of ontwerpwerk met eigen innovatieve inbreng. Materiaal Computer Architecture and Organization: An Integrated Approach;Miles J. Murdocca, Vincent P. Heuring; ISBN: ; Docent Bert Molenkamp Hans Scholten Andre Kokkeler Toetsvorm Opdracht(en) 50% Opdracht(en) 50% 83

87

88 DEEL C Algemene bijlagen

89 1 De faculteit EWI De faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica (kortweg EWI) omvat drie disciplines die ieder weer verbindingen hebben met andere disciplines. Naast onderwijs wordt binnen de vakgroepen door onze onderzoeksgroepen/leerstoelen onderzoek verricht. Dit onderzoek is geheel ondergebracht bij de universitaire onderzoeksinstituten Institute voor Nanotechnology (MESA+) en het Centrum voor Telematica en Informatietechnologie (CTIT), IMPACT en MIRA. 1.1 Organogram EWI 86

90 ALGEMENE BIJLAGEN Decaan De decaan van de faculteit EWI is prof.dr.ir. Ton Mouthaan. Hij is de uiteindelijke verantwoordelijke voor het onderwijs van alle opleidingen binnen de faculteit. Faculteitsraad EWI De Faculteitsraad EWI is een medezeggenschapsorgaan van de faculteit. De raad bestaat uit acht studenten en acht personeelsleden. De studenten worden jaarlijks gekozen, de personeelsleden zitten voor een periode van twee jaar in de Faculteitsraad. Kandidaatstelling voor de raad vindt plaats in april, de verkiezingen zijn in juni. De raadsperiode loopt gelijk met het academisch jaar. De Faculteitsraad heeft, afhankelijk van het onderwerp dat voorligt, advies- of instemmingsrecht over voorgenomen beslissingen van de decaan van de faculteit. Wanneer de decaan besluiten wil nemen over de hoofdlijnen van het personeelsbeleid, regelingen op het gebied van arbeidsvoorwaarden en ARBO-beleid, heeft de decaan vooraf instemming nodig van de Faculteitsraad. Ook wanneer de decaan besluiten wil nemen over de vaststelling of wijziging van de onderwijs- en examenregeling (OER) van de faculteit, regels op het gebied van veiligheid, gezondheid en welzijn of beleid op het gebied van studentenvoorzieningen, heeft de decaan vooraf instemming nodig van de Faculteitsraad. Informatie van de Faculteitsraad vind je op: Kamer van Hoogleraren De kamer van Hoogleraren bestaat uit alle hoogleraren en opleidingsdirecteuren van de faculteit. 87

91 1.2 Opleidingen De faculteit kent de volgende opleidingen: Bacheloropleidingen: Electrical Engineering (EE) Technische Informatica (TI) Technische Wiskunde (TW) Creative Technology (CreaTe) Masteropleidingen: Applied Mathematics (AM) Computer Science (CSC) Electrical Engineering (EE) Embedded Systems (EMSYS) (3-TU) Human Media Interaction (HMI) Mechatronics (MT) Systems and Control (SC) (3-TU) Telematics (TEL) Aan het hoofd van een opleiding staat een opleidingsdirecteur. Hij geeft de contouren aan van de opleiding en is verantwoordelijk voor de invulling van het onderwijsprogramma en de vakken daarbinnen. Voor EE (BSc en MSc) is dat dr.ir. W. Olthuis (Wouter) Voor TW, AM en SC is dat dr. J.W. Polderman (Jan Willem) Voor TI, CSC en TEL is dat dr.ir. R. Langerak (Rom) Voor CreaTe en HMI is dat dr. G.F. van der Hoeven (Gerrit) Voor EMSYS is dat prof.dr.ir. G.J.M. Smit (Gerard). 88

92 ALGEMENE BIJLAGEN 1.3 Diensten en Eenheden De faculteit heeft een aantal EWI-brede ondersteunende diensten die onder leiding staan van de directeur bedrijfsvoering, ing. H. van Egmond. ARBO & MILIEU EWI Functie Naam Telefoon Coördinator ing. S. Visser (Sjoerd) ir. F. Houweling (Frans) BUREAU FACULTEITSDECAAN EWI (BFD-EWI) Functie Naam Telefoon Algemeen Decaan Directeur Bedrijfsvoering Faculteitssecretariaat directeur bedrijfsvoering en MT prof. dr. ir. A.J. Mouthaan (Ton) ing. H. van Egmond (Harm) E.C. Bosch-van der Heijden (Els) decaan L. Tunc-Katalanc (Lena)

93 BUREAU ONDERWIJSBEGELEIDING EWI (BOB-EWI) Functie Naam Telefoon Hoofd Bureau Onderwijsbegeleiding H.J. van Laar (Jolanda) Internationalisering drs. J. Schut (Jan) Stages Stagecoördinator dr. M.J. Korsten (Maarten) Stage-intercedente B. Jaarsma-Knol (Belinda) Kwaliteitszorg drs. J.H. Romkema (Hans) Studieadviseurs Technische Informatica en Technische Wiskunde Creative Technology en Electrical Engineering Onderwijssecretariaat Studieadvies, Internationalisering Kwaliteitszorg S.B.A.M. Vonk MSc (Sharon) T.H. de Kluijver M.A. (Thea) R. Assink (Remke) A. de Bruin-van Willigen (Annemieke) Opleidingsdirecteuren K. Veldhuis (Karin) COMMUNICATIE Functie Naam Telefoon Hoofd Communicatie H. Barry-Mulder (Hinke) Bachelor Electrical Engineering Bachelor Technische Wiskunde Bachelor Technische Informatica H. Barneveld-Hobbelink (Henriëtte) D. Dalenoord (Diana) L. Jonker (Linda) Bachelor CreaTe + Masters S. Bosch (Sarah) Webredactie M. van Grinsven (Marloes)

94 ALGEMENE BIJLAGEN GEBOUWBEHEER Functie Naam Telefoon Gebouwbeheerder ir. M.J.B. ten Bulte (Michel) Receptie fb.utwente.nl BIBLIOTHEEK & ARCHIEF Bibliotheek & Archief is een dienst binnen de Universiteitsbibliotheek (UB) van de Universiteit Twente. Functie Naam Telefoon Informatiespecialist Computer Science, Applied Mathematics Mw.drs. P. de Willigen (Petri) Electrical Engineering ir. W.C. Oosterling (Wim) FACILITAIR BEDRIJF Het Facilitair Bedrijf is een gedeeld servicecentrum dat diensten verleent binnen en voor de verschillende faculteiten, waaronder EWI Functie Naam Telefoon Receptie Contactpersoon FB Hogekamp, Zilverling, Carré fb.utwente.nl N.C.M. Heijnekamp (Nancy) Citadel M. Drewes (Martine)

95 ICT SERVICECENTRUM ICTS is een gedeeld servicecentrum binnen de Universiteit Twente. Voor de faculteit EWI gelden de volgende contactpersonen. Functie Naam Telefoon Accountmanager EWI ing. A.B. Tibben (Tonnie) ICTS Servicedesk STUDENT & ONDERWIJS SERVICECENTRUM Het Student & Onderwijs Servicecentrum is een dienst die zowel op centraal niveau, als ook binnen de verschillende faculteiten taken uitvoert. De Student- & Onderwijsadministratie (S&OA) EWI houdt zich bezig met allerhande onderwijszaken binnen de faculteit en valt onder deze dienst. De Student- & Onderwijsadministratie is ook wel bekend onder de naam Bureau Onderwijszaken (BOZ). Functie Naam Telefoon Teamleider S&OA EWI OSIRIS/Blackboard key user M.H. Huiskes - Borghuis (Miranda) D. Muller (Diane) Onderwijsondersteuning Onderwijsondersteuning wordt geleverd door het universitaire Student & Onderwijsservicecentrum (S&O) en het Bureau Onderwijsbegeleiding (BOB) van de faculteit. De onderwijsadministratie vindt plaats binnen Bureau Onderwijszaken (BOZ/S&O). Zie ook paragraaf 4.1. EWI-brede coördinatie op het terrein van Internationalisering, Kwaliteitszorg, Stages en Studieadvisering vindt plaats binnen BOB. 92

96 ALGEMENE BIJLAGEN 1.4 Faciliteiten PC-Zalen Voor het practicumonderwijs heeft de faculteit EWI een aantal pc-zalen tot haar beschikking. De W(est)-zaal en de flexoffice van het SmartXP in Zilverling/Hal A worden met name verroosterd voor practica van Electrical Engineering en Creative Technology. Verder bevinden zich in de hoogbouw van Zilverling zalen op vloer 2 (ruimte 2042), vloer 3 (3042) en vloer 4 (4054) met resp. 12, 24 en 36 pc s. In zaal 3042 is tijdens college-uren een zaalassistent aanwezig. Deze zaal is s avonds open tot uur. De toegang na u. gaat via de avondportier bij de hoofdingang van Zilverling. Wees je ervan bewust dat vlakbij de zalen in Zilverling medewerkers van de faculteit werken. Bewaar de rust in het gebouw, ga niet op de gang bellen maar doe dat in het trappenhuis of in het Educafé bijvoorbeeld en beperk conversaties op de gang. In de pc-zalen is eten niet toegestaan; drinken mag wel uit afsluitbare flesjes. Jaarzaal Voor de eerstejaars bachelorstudenten Technische Wiskunde is een jaarzaal ter beschikking in gebouw de Citadel (T100); het meeste onderwijs zullen zij daar volgen. Voor de opleiding Creative Technology is eveneens een jaarzaal ingericht in de Citadel (T300). Buiten de college-uren is deze zaal beschikbaar als zelfstudie/projectruimte voor CreaTe studenten. Smart XP Lab In deze nieuwe multifunctionele ruimte in gebouw de Zilverling kunnen partijen van binnen en buiten de faculteit EWI op een interactieve manier onderzoek doen. Het lab is een echte onderzoeksspeeltuin waar volop kan worden getest en geëxperimenteerd. De bedoeling is dat wetenschappers vanuit verschillende disciplines kennis nemen van elkaars vakgebied en daar mogelijk profijt van hebben bij hun eigen onderzoek. Dit lab is als het ware een ontmoetingspunt, waar alle mogelijke onderzoeksopstellingen denkbaar zijn. Alles kan en alles mag. Educafé Naast de (hoofd)ingang van gebouw Zilverling bevindt zich het Educafé: een ruimte waar je kunt studeren, overleggen en relaxen met je studiegenoten. Er zijn computerwerkplekken en je kunt er iets te drinken of snacken uit de automaat halen. Kortom: een ideale omgeving om aan gezamenlijke projecten te werken. Op de eerste etage vind je de studieverenigingen van EWI: Scintilla (Electrical Engineering), Abacus (Technische Wiskunde) en Inter-Actief (Technische Informatica). De kersverse bachelor opleiding CreaTe is momenteel nog ondergebracht bij de studievereniging Daedalus van Industrieel Ontwerpen. In het Educafé zijn twee borrelruimtes waar regelmatig studenten te vinden zijn. 93

97 94 In het Educafé vind je verder twee winkels: IAPC en Stores. IAPC is een non-profit computerwinkel waar je terecht kunt voor vragen en informatie over computers, maar ook om voordelig laptops en allerlei computeronderdelen te kunnen kopen. Bij Stores worden componenten (bijvoorbeeld weerstanden en condensatoren) en kantoorartikelen verkocht. Ook kun je bij zowel IAPC als Stores terecht voor de aankoop van studieboeken. Beide shops worden helemaal door vrijwilligers gerund en zijn het grootste deel van het jaar dagelijks in de lunchpauze geopend.

98 ALGEMENE BIJLAGEN 2 De organisatie van het onderwijs 2.1 Studentenstatuut Zoals alle instellingen voor hoger onderwijs beschikt ook de Universiteit Twente over een Studentenstatuut. Het Studentenstatuut vindt zijn wettelijke grondslag in art van de Wet op het Hoger Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek (WHW). Het document is rechtscheppend. Dat wil zeggen dat je je in geval van problemen of conflicten kunt beroepen op de inhoud van dit Studentenstatuut. Het Studentenstatuut bevat een opleidingsspecifiek deel (het OSS) en een instellingsspecifiek deel. Het instellingsspecifiek deel van het Statuut is steeds actueel beschikbaar via: Mocht je willen beschikken over een geprinte versie van het Statuut dan is dat op verzoek verkrijbaar bij de Rode Balie: Studentenbegeleiding. Het opleidingsspecifieke deel van het studentenstatuut (OSS), met daarin de Onderwijs- en Examenregeling (OER), is voor iedereen te bekijken bij de documenten op de onderwijspagina van je opleiding. Kijk hiervoor bij het onderdeel regelingen en formulieren: (Her)inschrijving studie Ieder studiejaar moet je je via Studielink opnieuw inschrijven bij de Universiteit Twente. Deze inschrijving is geënt op de bepalingen in de Wet op het Hoger Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek (WHW) en dient vóór 1 september te worden geregeld. Zodra je inschrijvingsverzoek dat je via Studielink hebt ingediend is ontvangen door de Studentenadministratie (CSA), zal er worden gecontroleerd of je aan alle voorwaarden van inschrijving voldoet. Ben je inschrijvingsgerechtigd, zijn alle inschrijvingsbescheiden aanwezig en is het college- en/of examengeld betaald, dan wordt je inschrijving afgehandeld. Wil je er zeker van zijn dat je vanaf 1 september staat ingeschreven dan dien je tijdig liefst vóór 1 augustus- aan al je inschrijvingsverplichtingen te hebben voldaan. Als je inschrijving is afgehandeld ontvang je als bewijs van inschrijving een collegekaart samen met twee verklaringen van inschrijving. Op de verklaring staat onder andere voor welke opleiding(en) en voor welke periode je bent ingeschreven. 95

99 Op UT-niveau bestaan er diverse serviceverlenende instanties voor studenten, bijeengebracht in het Student en Onderwijs Service Centrum (S&O). Deze zijn ondergebracht bij de studentenbalie. De belangrijkste staan hieronder Studenten Services Bij Studenten Services kun je terecht voor verschillende facilitaire zaken: van het maken van een digitale pasfoto voor je collegekaart tot inschrijving, van aanmelding tot uitschrijving. Studenten Services vind je in de Vrijhof. Zie ook: Rode balie (begeleiding) De Balie Studentenbegeleiding (de Rode Balie ) is belast met de individuele zorg voor en de begeleiding van UT-studenten op overkoepelend niveau (naast de zorg die de opleiding voor de eigen studenten heeft). Je kunt daarbij denken aan een studentenpsycholoog, diverse cursussen ( zelfmanagement, afstuderen, solliciteren) en de studentendecaan. Studentenpsycholoog Bij de studentenpsycholoog kun je terecht als je behoefte hebt aan een gesprek, bijvoorbeeld als je persoonlijke problemen ervaart zoals een probleem in je relatie met ouders, vrienden, vriendinnen of medestudenten. Voor aanmelding is geen verwijzing naar het bureau nodig: je kunt zelf een afspraak maken. Voor studenten die twijfels hebben over hun studiekeuze is er iedere dinsdag van uur studiekeuze spreekuur. Studentendecaan Bij de studentendecaan kun je terecht met vragen over onder andere de studiefinanciering, financiële ondersteuning door de UT, verandering van studierichting, overstapproblematiek HBO/WO, persoonlijke problemen, beroepsprocedures, buitenlandse studerenden, handicap en studie, en toelatingsexamens (colloquium doctum). Gesprekken vinden plaats nadat je een telefonische afspraak hebt gemaakt via het secretariaat. Voor een afspraak dien je zelf het initiatief te nemen. De decaan heeft ook een inloopspreekuur, hiervoor hoef je geen afspraak te maken. De Rode balie vind je in de Bastille. Kijk voor meer informatie op: 96

100 ALGEMENE BIJLAGEN 2.3 Communicatie en informatie Wanneer je aan de Universiteit Twente wilt gaan studeren kom je al direct in aanraking met verschillende communicatiemiddelen waarmee de universiteit, de faculteit en de gekozen opleiding met je communiceren. Op het moment dat je je vooraanmeldt voor de Universiteit Twente krijg je een eigen adres, gebruikersnaam en wachtwoord. Ook krijg je je eigen schrijfruimte, waarop je je documenten en eventueel je eigen homepage kunt plaatsen. Internet is veruit het belangrijkste communicatiemiddel van de opleiding en de universiteit. Wanneer de opleiding of een individuele docent snel wil communiceren met een individuele student of een klein groepje studenten gebeurt dit via . Door S&O wordt ook via gecommuniceerd met grote groepen studenten. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer een college plotseling niet doorgaat of een tentamen verplaatst moet worden. Student & Onderwijs Service Centrum (S&O) kan dan de studenten niet meer tijdig bereiken via het gebruikelijke communicatiekanaal van de opleidingen, namelijk de Onderwijsmededeling. S&O kondigt ook bijvoorbeeld informatiebijeenkomsten over studiegerelateerde zaken aan via . Studenten op de UT hebben over het algemeen als adres: Voor <studentnaam> vul je de voorletters en de achternaam van een persoon in. Er zijn uitzonderingen, vooral als meerdere UT-studenten dezelfde voorletters en achternaam hebben. adressen van UT-studenten en medewerkers kun je vinden op de webpagina van de UT. Ga daarvoor naar MyUniversity Vanuit MyUniversity, de studentenportal van de UT, heb je toegang tot alle informatiesystemen van de UT (OSIRIS, Blackboard) Inloggen kan op Daarnaast heb je via de portal toegang tot de onderwijsroosters en enkele andere diensten. Onderwijsmededelingen Wijzigingen in het onderwijs- en tentamenrooster worden bekend gemaakt via een Onderwijsmededeling. Alle onderwijsmededelingen worden verspreid via het internet. Hetzelfde geldt voor mededelingen over afstudeercolloquia en presentaties van de bachelor- en masteropdrachten. Te lezen via de MyUniversity portal. 97

101 De onderwijsmededeling is het belangrijkste communicatiemiddel van de opleiding met al haar studenten. Het is belangrijk om elke dag even te kijken of er wijzigingen in het onderwijsrooster zijn, zodat je zoveel mogelijk op de hoogte bent en niet op het verkeerde tijdstip in een verkeerde collegezaal zit. Onderwijsrooster Via de portal MyUniversity heb je toegang tot de onderwijsroosters. OSIRIS (Studentinformatiesysteem) OSIRIS is het nieuwe selfservice systeem dat zeer recent door de UT in gebruik is genomen. Via My University kun je inloggen in OSIRIS met een s plus het studentnummer en het bijbehorende wachtwoord. Een gebruikershandleiding is te vinden op: Voor eventuele vragen kun je terecht bij Student Services (Gebouw Vrijhof) Blackboard De digitale leeromgeving van de UT is Blackboard. In Blackboard is de informatie per vak georganiseerd. Op deze websites vind je de informatie die je nodig hebt om het vak te kunnen volgen, zoals het rooster, de inhoud van de colleges en aanvullende informatie over de leerstof en het tentamen of de opdracht. Ook kun je binnen een Blackboardsite communiceren met medestudenten en docenten of samenwerken aan opdrachten. Blackboard is het belangrijkste middel van de docent om met zijn of haar studenten over een vak te communiceren. Op deze site kunnen tevens belangrijke mededelingen en nieuwsberichten over het vak staan. Voor elk vak dien je je via Blackboard in te schrijven. Om toegang te krijgen tot de vakken, heb je een account nodig. Na inschrijving bij CSA krijg je doorgaans binnen 10 werkdagen via ICTS per brief een gebruikersnaam en wachtwoord toegewezen, dit is het zogenaamde ICT account. Wanneer je geen ICT account hebt gekregen of je wachtwoord vergeten bent, meldt dit dan bij de ICTS-helpdesk, Locatie: Horstring W122 (icts.servicedesk@utwente.nl telefoon: ) en houd je collegekaart bij de hand. Wanneer je vragen hebt over Blackboard of OSIRIS, dan kun je binnen de faculteit terecht bij S&O, Diane Muller, gebouw de Zilverling, kamer A104, tel Handleiding Blackboard: zie en in tabblad support staan quick reference card en handleiding. 98

102 ALGEMENE BIJLAGEN 2.4 Collegekaart De collegekaart van de Universiteit Twente is een geldig legitimatiebewijs binnen de UT en is tevens een bewijs van inschrijving. Deze kaart toon je op verzoek als je gebruik maakt van universitaire voorzieningen zoals het volgen van colleges, het afleggen van tentamens, het bezoeken van bibliotheken, etc. Je ontvangt de collegekaart en twee verklaringen van inschrijving per post als je ingeschreven bent. Zorg er dus voor dat je goede adres bekend is bij de Centrale Studentenadministratie (CSA). Toepassingen collegekaart: Collegekaart De kaart is geldig als bewijs van inschrijving voor het studiejaar ; Bibliotheekkaart De kaart is voorzien van een barcode waardoor hij eveneens fungeert als lenerspas; Xtra-card Als je gebruik wilt maken van de sport- en/of cultuurvoorzieningen in Enschede via dan fungeert de kaart eveneens als Xtra-card, Verklaring van inschrijving Met een verklaring van inschrijving kun je aantonen dat je staat ingeschreven (bijvoorbeeld voor studiefinanciering of bij een verzekeringsmaatschappij). Op deze verklaring staat o.a. voor welke opleiding en voor welke periode je bent ingeschreven. Diefstal/verlies In geval van diefstal of verlies van de kaart kun je tegen betaling van 5,- bij de balie Student Services in de Vrijhof een nieuwe collegekaart aanvragen. Nog geen collegekaart? Als je inschrijving nog niet volledig is afgerond, wordt er geen collegekaart aangemaakt. Naast je inschrijving dient er een digitale foto bij CSA aanwezig te zijn. Op werkdagen kun je tussen en uur een foto laten maken bij de balie Student Services in de Vrijhof (kamer 239B), tegenover de bibliotheek. 99

103 2.5 Jaarroosters Het jaar is ingedeeld in twee semesters die ieder weer zijn ingedeeld in twee kwartielen. De meeste vakken lopen over één kwartiel en worden in dat kwartiel afgerond, meestal d.m.v. een schriftelijk tentamen. In ieder kwartiel is 15 EC verroosterd. De kwartielen lopen als volgt: Kwartiel 1 van week 35 (30 augustus 2010) t/m 44 (7 november 2010) Kwartiel 2 van week 45 (8 november 2010) t/m 04 (30 januari 2011) Kwartiel 3 van week 05 (31 januari 2011) t/m 15 (17 april 2011) Kwartiel 4 van week 16 (18 april 2011) t/m 26 (03 juli 2011) Voor de exacte verroostering van de vakken: zie de roosters op de onderwijssite: 100

104 Student & Onderwijs Service Centrum Student & Onderwijs Administratie Jaarcirkel , definitieve versie, eerste en tweede semester 1 e weeknummer weektype C C C C C C C C T T C C C C C C V V C C T T aantal weken maandag 30 Open. Verpl. acad. ADV jaar MA S EM dinsdag Verpl. ADV DI E ST woensdag M- voorl Verpl. ADV WO E R donderdag Voorl. Duits Verpl. ADV DO Gem. B- Diësviering ADV Verpl. vrijdag P-uitr. voorl zaterdag 04/09 11/09 18/09 25/09 02/10 09/10 16/10 23/10 30/10 06/11 13/11 20/11 27/11 04/12 11/12 18/12 25/12 01/01 08/01 15/01 22/01 29/01 zondag 05/09 12/09 19/09 26/09 03/10 10/10 17/10 24/10 31/10 07/11 14/11 21/11 28/11 05/12 12/12 19/12 26/12 02/01 09/01 16/01 23/01 30/01 VR 2 e weeknummer weektype C C C V C C C C C T T C C C C C C C C F T T aantal weken maandag 2 e 2e Paasdag dag 20 Pinkst. MA S E M E S TE R dinsdag woensdag donderdag vrijdag Voorl. Duits B- voorl. M- voorl Minorvoorlvaarts- Hemel- Bevr. dag markt dag Goede Vrijdag Verpl. ADV M- voorl. last m Voorl. Duits last m B- voorl. last m zaterdag 05/02 12/02 19/02 26/02 05/03 12/03 19/03 26/03 02/04 09/04 16/04 23/04 30/04 07/05 14/05 21/05 28/05 04/06 11/06 18/06 25/06 02/07 zondag 06/02 13/02 20/02 27/02 06/03 13/03 20/03 27/03 03/04 10/04 17/04 24/04 01/05 08/05 15/05 22/05 29/05 05/06 12/06 19/06 26/06 03/07 DI WO DO VR definitieve versie, aangevuld met voorlichtingsdagen, kenmerk: S&OA datum: 23 maart 2010

105 2.6 Colleges De collegetijden zijn met ingang van het afgelopen opleidingsjaar gewijzigd. Daarmee zijn de collegetijden in 3TU-verband aan alle drie instellingen identiek. Dat faciliteert onderwijsuitwisseling tussen de 3TU-instellingen door middel van real-time videoconferencing. De nieuwe collegetijden passen in een bijzonder simpel en helder model: alle college-uren beginnen om kwart vóór het hele uur en eindigen op het halve uur. Pauzes tussen college-uren duren altijd een kwartier, de lunch- en dinerpauzes duren vijf kwartier. De aanvangstijdstippen van de schriftelijke tentamens sluiten aan bij dit model. De langere pauzes tussen de ochtend- en middagcolleges, respectievelijk de middag- en avondcolleges worden in een doorlopende nummering meegenomen. 1e uur: 2e uur: 3e uur: 4e uur: 5e uur = lunchpauze: 6e uur: 7e uur: 8e uur: 9e uur: 08:45-09:30 uur 09:45-10:30 uur 10:45-11:30 uur 11:45-12:30 uur 12:45-13:30 uur 13:45-14:30 uur 14:45-15:30 uur 15:45-16:30 uur 16:45-17:30 uur 2.7 Vakken volgen Voor elk vak moet je je via Blackboard inschrijven. Om toegang te krijgen tot de vakken, heb je een account nodig. Via het ICTS ontvang je een gebruikersnaam en wachtwoord. 2.8 Wegwijs op de campus Het onderwijs binnen de faculteit EWI wordt verzorgd in zalen van gebouwen verspreid over de campus. Op de roosters zijn de zalen voor de colleges aangegeven in een code waarin de 1e twee letters het gebouw aangeven waarin de zaal zich bevindt. De computerpractica vinden doorgaans plaats in een van de zalen van de Zilverling. 102

106 A35 - A NS STATION DRIENERLO 66 AUKE VLEERSTR P H HENGELO HENGELOSE STRAAT ENSCHEDE ITC H H H H DRIENERBEEKLAAN 1 'T RITKE P P H CALSLAAN P DE ACHTERHORST 3 8 H HALLENWEG 18 S BOSWEG DRIENERLOLAAN P 9 P DE ZUL CAMPUSLAAN OUDE DRIENERLOWEG 20 M OUDE HORSTLINDEWEG M 64 CALSLAAN H P DE KNEPSE P P P H P1 DE HORST DE ACHTERHORST CAMPUSLAAN S P2 30 februari 2010 MATENWEG H BOERDERIJWEG 31 N 47 P 45 P S 56 S CAMPUSLAAN HORSTLINDELAAN REELAAN M MATENWEG M LANGENKAMPWEG 59 S H autoweg fiets-/voetpad slagboom afgeslotenweg H bushalte P parkeerplaats S studentenwoningen M medewerkerswoningen N nieuwbouw locatie WITBREUKSWEG PLATTEGROND UNIVERSITEIT TWENTE 1 Charlie (CH) 2 Spiegel (SP) 3 Vleugel (VL) 4 Carillon (CN) 5 Garage (GA) 6 Paviljoen (PA) 7 Seinhuis (SH) 8 Hogedruklab (HD) 9 Citadel (CI) 10 Ravelijn (RA) 11 Zilverling (ZI) 12 Waaier (WA) 14 Teehuis (TH) 15 Carré (CR) 16 Nanolab (NA) 32 Biomagnetisch centrum (BI) 17 Langezijds (LA) 39 Chalet (CT) 18 ArtEZ (AR) 40 Erve Holzik (ER) 19 Temp (TE) 41 Cubicus (CU) 20 Horsttoren (HT) 42 Faculty Club (FC) 21 Horstring (HR) 43 Schuur (SR) 22 Westhorst (WH) 44 Drienerburght (DR) 23 Kleinhorst (KH) 45 Hogekamp (HO) 24 Noordhorst (NH) 46 Cleanrooms (CC) 26 Oosthorst (OH) 47 Vrijhof (VR) 27 Meander (ME) 48 Bastille (BA) 28 Zuidhorst (ZH) 49 Sportcentrum (SC) 30 Centraal afvalstoffendepot (AF) 55 Winkelcentrum (WC) 31 Windpark (WP) 56 Amfitheater (AH) 57 Zwembad (ZW) 58 Sleutel (SL) 59 Mondriaan (MO) 60 Vlinder (VL) 61 Santar (SA) 62 Boerderij Bosch (BB) 63 Blokhutten (BL) 64 Tennispark (TP) 65 Logica (LO) 66 BTC 67 Capitool (CA) 68 KPMG-gebouw (KP) 69 Institutenweg (IN) 70 Corridor (CO) 103

107 104

108 ALGEMENE BIJLAGEN 2.9 Studiemateriaal Voor vrijwel alle vakken heb je boeken en/of dictaten/readers/syllabi nodig. Hiervoor kun je terecht bij de studievereniging en de UnionShop. De dictaten, readers en syllabi worden vanaf het begin van elk semester verkocht bij de UnionShop. Via de website kun je kijken of ze op voorraad zijn: PC-privé regeling voor studenten en aanschaf pc/laptop/ printer Je hebt als student de mogelijkheid gebruik te maken van een speciale PC privéregeling van de UT. Een regeling, waar je voordelig en met een renteloze lening aan mee kunt doen. Alle aan de UT regulier ingeschreven voltijdse studenten kunnen op de volgende wijze gebruik maken van de PC privéregeling. Hoofdregel: Eénmaal in de bachelorfase en éénmaal in de masterfase mits 60 studiepunten (ECTS) of meer verwijderd van het diploma van de betreffende fase. Uitzonderingen: 1. Bij het volgen van een éénjarige masteropleiding kan de student uiterlijk binnen één maand na de start van de opleiding ook van de regeling gebruik maken; 2. Als bachelor ingeschreven studenten die gelijktijdig zowel vakken volgen in de bachelorfase als in de masterfase en die tenminste nog 60 studiepunten (ECTS) voor beide fasen bijeen genomen hebben af te ronden, kunnen eveneens van de regeling gebruik maken. Het gebruikmaken van de regeling wordt dan aangemerkt als een gebruik in de masterfase. Toelichting: hieronder vallen ook zgn. zij-instromers die een zgn. schakelprogramma volgen. Als UT student kun je in de ITshop een kwalitatief hoogwaardige PC en communicatieapparatuur aanschaffen tegen een uiterst scherpe prijs. De Universiteit Twente verstrekt daarbij een renteloze lening van maximaal 1362,-, terug te betalen in een aantal maandelijkse termijnen. De vraag of de student de lening moet terugbetalen in 12 dan wel oplopend tot 24 maanden hangt af van de resterende studieduur. Bij een resterende studieduur van 12 maanden vindt de terugbetaling in 12 maanden plaats. Via een staffel gerelateerd aan de resterende studieduur kan de terugbetalingstermijn langer zijn. Via het Notebook Service Centrum is UT-brede software (bijv. Maple, Virusscanner, SPSS) te downloaden. Specifieke software is soms beschikbaar via de faculteit. Voor meer informatie over de PC-privé regeling kijk op: 105

109 2.11 Tentamens Bij aanvang van het collegejaar is er voor alle studenten een onderwijsrooster op papier beschikbaar met daarop onder andere aangegeven wanneer de tentamenweken plaatsvinden (zie ook par. 2.5). De onderwijsroosters worden ook op de websites van de opleidingen geplaatst. Eventuele wijzigingen, zoals bijvoorbeeld tentamendata, worden kenbaar gemaakt via de Blackboard sites van de betreffende vakken en via onderwijsmededelingen. Er wordt dus niet steeds een nieuw rooster aan studenten uitgedeeld. Omwille van de duidelijkheid voor studenten en docenten beginnen de schriftelijke tentamens op hetzelfde tijdstip als het eerste ochtend-, respectievelijk middagcollege. Dus: ochtendtentamens beginnen om 08:45 uur. middagtentamens beginnen om 13:45 uur. Tentamenroosters zijn te vinden op: Algemene regels 1. De student is verantwoordelijk voor het in- en uitschrijven voor de tentamens. 2. Tot het afleggen van schriftelijke en mondelinge tentamens, behorende bij een specifieke onderwijseenheid, wordt twee maal per jaar de gelegenheid gegeven. Praktische oefeningen kunnen tenminste één keer per jaar worden afgerond. De regels die gelden voor een praktische oefening worden bij de aanvang van de onderwijseenheid gecommuniceerd 3. De student die na twee beoordelingen van een onderwijseenheid nog geen 6 of hoger heeft behaald en deze alsnog wil behalen, dient bij de examencommissie een verzoek in te dienen om alsnog een tentamen in de desbetreffende onderwijseenheid te mogen afleggen. Dit verzoek moet worden vergezeld van een plan van aanpak dat de student in overleg met de examinator van de desbetreffende onderwijseenheid en de studieadviseur heeft opgesteld. De examencommissie beslist over het verzoek. 4. Op gezag van de examencommissie wordt tenminste een maand voor het begin van het semester het tentamenrooster voor dat semester bekend gemaakt waarin data en tijdstippen van de tentamens wordt vastgelegd. 5. De examencommissie kan in bijzondere gevallen toestaan dat wordt afgeweken van het aantal malen en de wijze waarop tentamens kunnen worden afgelegd. 6. Het verplaatsen van een tentamen naar een ander tijdstip dan in het rooster is aangegeven, is alleen toegestaan na toestemming van de examencommissie. 106

110 ALGEMENE BIJLAGEN 3 UT regelingen 3.1 Studiefinanciering Studiefinanciering is de bijdrage van de overheid in de kosten ten behoeve van de studie en bestaat uit hetzij een voorwaardelijke beurs met een aanvullende lening (de zgn. gemengde studiefinanciering), hetzij uit alleen een lening. Met de IBG-beurs mag je je opleiding of een deel daarvan ook in het buitenland volgen. De rechten op studiefinanciering hangen af van je eerste jaar van inschrijving. In ieder geval moet je als student ingeschreven zijn en ben je niet ouder dan 30 jaar.nmet vragen over onderstaande UT-regelingen kun je ook naar je studieadviseur. 3.2 Overgangsregelingen Wanneer vakken ingrijpend worden gewijzigd of komen te vervallen word je aan het begin van het studiejaar (schriftelijk) op de hoogte gesteld van de consequenties die hier aan vast zitten. 3.3 Garantiebeurs De Regeling Garantiebeurzen Eerstejaars Studenten is er voor studenten die vanuit het vwo instromen naar een opleiding aan de UT en serieus het onderwijsprogramma volgen. Bij het besluit om vóór 1 februari van het eerste studiejaar aan de UT de opleiding te staken, biedt de UT de gelegenheid om met een gering verlies aan studiefinancieringsmogelijkheden (met zo veel mogelijk gelijke kansen) aan een nieuwe opleiding te beginnen. De achtergrond is dat veel vwo-ers die geschikt zijn voor het wetenschappelijk onderwijs, toch blijken te kiezen voor het HBO in de veronderstelling dat ze daar minder (financiële) risico s lopen Regeling afstudeersteun Studenten van de UT met bijzondere persoonlijke omstandigheden kunnen gebruik maken van de regeling afstudeersteun. Studenten kunnen een beroep op deze regeling doen wanneer zij gedurende de periode van gemengde studiefinanciering (wordt bij 3.1 uitgelegd) door erkende bijzondere omstandigheden studievertraging hebben opgelopen. De gemengde studiefinanciering betreft de periode waarover de studiefinanciering gedeeltelijk kan worden omgezet in een gift; met andere woorden de periode waarin recht bestaat op de basisbeurs. Voor het aanvragen van afstudeersteun kun je contact opnemen met de studentendecaan in de Bastille

111 3.5 Topsporters Het gelijktijdig studeren op academisch niveau en het bedrijven van topsport stelt studenten voor problemen. Het is in de praktijk vaak niet mogelijk om één van beide activiteiten uit te stellen tot later: zowel de studie als de sport eisen van de deelnemer resultaten op redelijk korte termijn. De UT heeft hier oog voor, wat aanleiding heeft gegeven tot het formuleren van een topsportbeleid en een topsportregeling. Zie ook: subsidies/topsport En rood_formulieren/ 3.6 Regeling Studentenactivisme In het kader van het stimuleren van studentenactivisme is er een speciale regeling voor actieve studenten. Het gaat hierbij om individuele aanpassing van de onderwijsverplichtingen voor actieve studenten, zodat zij flexibeler kunnen studeren en minder vertraging oplopen door hun activisme. Wil je weten of je in aanmerking komt voor deze regeling, of wil je meer informatie hebben? Kijk dan op: Studeren met een functiebeperking Wanneer je een handicap hebt en je wilt een opleiding volgen, dan is dat niet altijd gemakkelijk. De UT zet zich echter in om studeren met een handicap waar mogelijk te faciliteren. Aan lichamelijk of zintuiglijk gehandicapte studenten of studenten met dyslexie wordt de gelegenheid geboden de examenonderdelen op een zoveel mogelijk aan hun individuele handicap aangepaste wijze af te leggen. Studenten die onder deze regeling vallen zijn schriftelijk door de studieadviseur onder de aandacht gebracht van S&O/BOZ. Zie ook: En In het algemeen is het verstandig om, als je een handicap hebt, vóór het begin van de 108

112 ALGEMENE BIJLAGEN studie te spreken met de studentendecanen en de facultaire studieadviseur, dat kan teleurstellingen voorkomen. 4 UT faciliteiten 4.1 Bureau Onderwijszaken EWI Bureau Onderwijszaken van EWI, dat deel uitmaakt van het Student & Onderwijs Service Centrum (S&O), is verantwoordelijk voor de ondersteuning van de faculteit op het gebied van cijferadministratie, het beheer van de (individuele) studieprogramma s van de studenten, de hele organisatie rond het afstuderen, het maken van roosters, de organisatie rondom tentamens en het inrichten van de administratieve systemen. BOZ bevindt zich op de begane grond van gebouw de Zilverling, ruimte A104-A116. Voor de meeste praktische vragen kun je bij hen terecht. Ze zijn te bereiken onder telefoonnummer ( )3794 of per boz@ewi.utwente.nl. Daarnaast kun je voor vragen over onderwijs terecht bij Student Services op de eerste verdieping in de Vrijhof Union Shop De Union Shop is gevestigd op de begane grond van de Bastille. De Union Shop verkoopt dictaten, readers en syllabi. Ook beschikt de Union Shop over een kopieerservice. In het zelfservice gedeelte kan niet alleen gekopieerd worden, maar kunnen ook verslagen worden ingebonden, flyers worden gesneden, enzovoort Notebook Service Centre Voor iedere student aan de Universiteit Twente is tegenwoordig een notebook bijna onmisbaar. Je notebook heb je nodig voor communicatie met anderen, het verzamelen van informatie, het maken van berekeningen en tekeningen, het uitvoeren van simulaties en zelfs het afleggen van tentamens. Ben je van plan om in juli / augustus een notebook aan te schaffen? Het ICTS Notebook Service Centre van de UT selecteert ieder jaar notebooks die gegarandeerd aan alle eisen van jouw opleiding voldoen! Voor meer informatie zie: 109

113 SERVICEDESK Alle studenten en medewerkers kunnen met problemen en vragen op ICT gebied terecht bij de ICTS Servicedesk. De ICTS servicedesk is open van 8.30 uur tot uur en bereikbaar onder telefoonnummer De servicedesk is te vinden in Horstring W122 (naast het Notebook Service Centre). Alle algemene vragen over ICTS kun je richten aan Voor meer informatie zie: Bibliotheek/informatiespecialist EWI Boeken en tijdschriften van en over meerdere vakgebieden staan in de centrale bibliotheek van de Universiteit Twente, gevestigd in de Vrijhof. Verder zijn daar studiefaciliteiten in de vorm van studeerplaatsen in leeszalen, studiecellen, projectruimtes en werkplekken voorzien van een computer. De catalogus van de Universiteitsbibliotheek, inclusief de faculteitsbibliotheken en de Centrale Bibliotheek is online te raadplegen ( Ook kun je daar de catalogi van alle universiteitsbibliotheken in Nederland raadplegen. Om van uitleen- en studiefaciliteiten gebruik te kunnen maken moet je beschikken over een collegekaart. De collegekaart is namelijk geldig als lenerspas. Nadere informatie over het lenen of bestellen van publicaties kun je inwinnen bij de balie van de Bibliotheek. De Universiteit Twente werkt aan de toegankelijkheid van wetenschappelijke tijdschriften. Steeds meer tijdschriften kunnen via het internet geraadpleegd worden. De openingstijden van de Centrale Bibliotheek zijn op werkdagen: uur, op zaterdag: uur (uitsluitend voor studiedoeleinden) en op zondag: uur (uitsluitend voor studiedoeleinden gedurende tentamenperiodes). De infodesk is geopend van maandag t/m vrijdag van 8.30 tot uur. Voor meer informatie kun je terecht op De UT heeft een team van informatiespecialisten die helpen met het bestellen van boeken, informatie verstrekken over het gebruik van de (digitale) bibliotheek en het zoeken van wetenschappelijke informatie over onderzoek en onderwijs voor zowel docenten als studenten. Voor EWI zijn dat: - mw. drs. P. (Petri) de Willigen, gebouw Citadel H203, tel ; - dhr.ir. W. (Wim) Oosterling, gebouw Carré, tel Studentenrestaurant In de Waaier bevindt zich het studentenrestaurant van de UT. Het restaurant is gebaseerd op het zogenaamde free-flow-system, waarbij vanaf diverse uitgifte-eilanden een gevarieerd assortiment wordt aangeboden. Je kunt hier terecht voor een warme dagmaaltijd, het Dagmenu. Daarnaast kun je kiezen voor het luxer menu. Ook is er keuze uit een ruim aanbod aan broodjes, broodgarnituren, snacks, desserts en koude en warme dranken. 110

114 ALGEMENE BIJLAGEN 5. Studentenactivisme Het organiseren van verschillende activiteiten vergt kwaliteiten en vaardigheden die de rest van je leven in je voordeel kunnen werken. Actief zijn bij een vereniging (commissie- of bestuurswerk) is dan ook altijd goed voor je CV. In het beroepsveld wordt zeker uitgekeken naar studenten die meer hebben gedaan dan alleen studeren. Actief zijn zorgt er tevens voor dat je in contact komt met mensen die je anders misschien nooit had leren kennen. Leden van commissies hebben meestal ook een bepaalde functie, bijvoorbeeld voorzitter, secretaris of penningmeester. Door dit soort functies leer je agenda s op te stellen, vergaderingen te leiden, notulen te maken of bijvoorbeeld een begroting op te stellen. Studieverenigingen Elke opleiding heeft een studievereniging. Zij organiseren allerlei studiegerelateerde activiteiten, zoals lezingen, excursies en symposia. Maar er worden ook ontspannende activiteiten neergezet zoals borrels en feesten. Daarnaast verzorgt de studievereniging bijvoorbeeld de boekenverkoop. Voor de opleiding Electrical Engineering is dat de studievereniging Scintilla, voor de opleiding Creative Technology (vooralsnog) Daedalus, voor de opleiding Technische Wiskunde is dit studievereniging Abacus en voor Technische Informatica is dit studievereniging Inter-Actief. Studievereniging Inter-Actief Inter-Actief is de studievereniging voor de studies Informatica, Telematica en 111