Sint-Maartenskerk Kortrijk internationale orgelconcertreeks deel II 18 juni 2017 Willem Hörmann

Transcriptie

1 Sint-Maartenskerk Kortrijk internationale orgelconcertreeks deel II 18 juni 2017 Willem Hörmann 1. Andantino uit Pièces de fantaisie, opus 51 nr. 1 Louis Vierne ( ) De uit Poitiers afkomstige componist combineert in zijn orgelwerken de zin voor melodie die hij bij Franck had ontwikkeld, met de virtuositeit van voorganger Widor. Zijn persoonlijke stijl, gekenmerkt door intense chromatiek en rijke harmonie, staat niet los van zijn gevoelige karakter en eerder zwak gestel. Vierne schreef zijn eerste orgelsymfonie in 1899, toen hij nog de vaste vervanger van Widor in de Parijse Saint-Sulpice was. Een jaar later overtuigde Widor zijn assistent om mee te doen aan de wedstrijd ter benoeming van een nieuwe organist voor de Notre-Dame. In het jaar 1900 won hij dat concours en bekleedde voor de rest van zijn leven die belangrijke post. De zes orgelsymfonieën die Vierne respectievelijk in 1899, 1903, 1912, 1914, 1924 en 1930 componeerde, lopen qua moeilijkheidsgraad steeds meer op en zijn merkwaardig genoeg alle in een mineurtonaliteit opgevat. In de eerste symfonie is Widors invloed nog nadrukkelijk aanwezig. De ondertoon van Viernes oeuvre zal alsmaar somberder worden en zijn vele persoonlijke tegenslagen weerspiegelen. De zogoed als blinde kathedraalorganist sukkelde met zijn gezondheid en verloor vroegtijdig zijn vader, broer en zoon. De fantasiestukken ontstonden in 1926 als opus 51, 53, 54 en 55. Onder die heerlijke kleinoden treffen we ook de beroemde Carillon de Westminster (op. 54/6) en Les Cloches de Hinckley (op. 55/6) aan. 2. Uit de partita Nun komm, der Heiden Heiland, opus 8, nr. 1 Hugo Distler ( ) Delen: Toccata, thema en toccata Deze Duitse componist en organist studeerde in Neurenberg en daarna aan het conservatorium van Leipzig waar hij vriendschap sloot met zijn leraars Grabner en Ramin. Ook de relatie met Högner, die liturgische orgelspel doceerde, was vruchtbaar voor de zeer sensibele Distler. Op die manier had hij contact met de leidende figuren van de Orgelbewegung, een strekking waar Albert Schweitzer al toe aanzette en die terug wilde naar de klank van het barokke en prebarokke orgel. Leipzig was overigens ook de ideale plek voor contact met en studie van de werken van Bach en Schütz. Als organist van de Jacobikirche in Lübeck begon Distler vruchtbaar te componeren, vooral geestelijke vocale muziek. In de volgende jaren kreeg hij het steeds vaker aan de stok met de autoriteiten van de nazistaat die

2 geen hoge pet ophadden van kerkmuziek. Door tussenkomst van Gerhard Maasz werd zijn muziek op het muziekfestival van Düsseldorf net niet als entartet bestempeld. Naar het eind van zijn leven stortte Distler min of meer in: zijn talrijke functies, gecombineerd met de vijandschap van de autoriteiten en de dreiging van de militaire dienst, leidden tot zijn tragische einde. De essentie van Distlers werk staat zeker niet los van de herontdekking van oude vormen en genres. Zijn heel effectvolle gebruikmaking van woordschildering voert terug naar Schütz. Op vlak van ritme en harmonische vrijheid laat hij met zijn heel persoonlijke stijl zijn voorbeelden natuurlijk ver achter zich. Zowel in de vocale als in de orgelwerken vallen, binnen een tonale sfeer, de pregnante ritmes en de harmonische forsheid op. We maken vanaf dit nummer, per twee werken, een reis doorheen het liturgische jaar: van de advents- over kerst-, passie- en paastijd naar de pinkstertijd! 3. Nun komm, der Heiden Heiland, BWV 659 Johann Sebastian Bach ( ) Van de vele koraalbewerkingen die Bach over deze adventsmelodie schreef, is BWV 659 ongetwijfeld de bekendste. Een glijdende bas steunt twee expressieve binnenstemmen. Boven dit alles troont dan, vier verzen lang, de prachtig versierde koraalmelodie. 4. Sortie (in d) César Franck ( ) Franck heeft als componist een natuurlijke leercurve gekend. Zijn eerste werken hebben nog veel van de holle stijl van zijn leraar Benoist. Pas vanaf zijn 40ste kwam die voor Franck zo typische stijl tot wasdom; kenmerken ervan zijn: door Wagner geïnspireerde harmonieën, cyclische opbouw en grote melodische lijnen. Zijn leerlingen noemden hem le père angélique, een bijnaam die refereerde aan zijn zachtmoedig karakter, maar die zeker ook iets vertelt over de hemelse en meditatieve sfeer die naast het heroïsche vaak in zijn partituren te vinden is. Francks orgelwerken zijn alle op de leest geschoeid van zijn Cavaillé- Collorgel in de Sainte-Clotildekerk. Met zijn Grande Pièce Symphonique stond hij aan de wieg van de orgelsymfonie, een genre waarin later Widor en Vierne zouden uitmunten. Nogal wat mensen lijken de muziek van Franck met het religieuze te associëren, hoewel geen enkel van zijn werken voor de eredienst is bedoeld of over religieuze thema s handelt. Zijn meesterwerken dateren uit het laatste decennium van zijn leven. Ze roepen zowel het werk van Bach, Beethoven als Wagner op, en vormen een meesterlijke integratie van aan de ene kant Germaanse ernst en bewogenheid, en aan de andere kant Latijnse charme en evenwicht. Goed om te weten dat in de sortie het kerstliedje komt herders van rondomme van de partij is. 5. In dulci jubilo en Ach Herr, mich armen Sünder, BuxWV 197 en 178

3 Dieterich Buxtehude ( ) De geniale componist uit Lübeck staat zeker niet los van Bach. Na een lange voetreis bleef deze laatste, tegen de afspraken met het plaatselijke bestuur in, maanden lang les volgen bij zijn oudere collega. Vooral een aantal orgelthema s (zie de beroemde passacaglia in c) leggen ongetwijfeld van die leertijd getuigenis af. In zijn Marienkirche verzorgde Buxtehude zogenaamde Abendmusiken. Net als Bach schreef hij ook een flink aantal cantates. De koraalbewerkingen met hun prachtig versierde melodie munten uit op vlak van fantasie. 6. Da Jesus an dem Creutze stund en Christ ist erstanden Johann Caspar Ferdinand Fischer ( ) Fischer was als hofkapelmeester verbonden aan het hof van markgraaf Ludwig Wilhelm van Baden in zijn residentie in Schlackenwerth tijdens de oorlogen met Frankrijk. Na 1716 resideerde het hof in Rastatt waar vanaf 1727 Ludwig Georg de scepter zwaaide en het culturele hofleven bloeide als nooit tevoren. Tot aan zijn dood vertoefde Fischer in deze hofkring. Zijn Musicalischer Parnassus (1738) droeg hij op aan Elisabetha Augusta, de dochter van Ludwig Georg. Zijn werk weerspiegelt voornamelijk de Franse smaak die karakteristiek was voor het hof van Baden in die tijd. Hij was als klaviercomponist zeker een vernieuwer doordat hij de Franse orkestrale balletsuite overhevelde naar het klavier. 7. Offertoire pour le Jour de Pâques, opus 38, nr. 10 Alexandre Pierre François Boëly ( ) De levensweg van deze Franse, componist, pianist en organist is enigszins eigengereid. Hij werkte slechts beperkte tijd als organist in Parijs, want de geestelijkheid en hun aanhang ervoeren zijn speelstijl als te streng. Voornamelijk autodidact als kunstenaar schoolde hij zich bij door dagelijks het werk van de oude meesters te bestuderen. Hij deed meesterlijke kennis van het contrapunt op en ijverde in Frankrijk als een van de eerste organisten voor de muziek van Bach. Voor zijn muzikale taal baseerde hij zich op een gedurfd modulatiesysteem met gebruik van frequente chromatiek. Als reactie tegen de frivole en middelmatige stukken die tijdens de Julimonarchie onder koning Lowewijk Filips ( ) in de mode waren, zocht hij zijn toevlucht in het archaïsche en cultiveerde hij een neoclassicisme dat uniek was in die tijd. Omdat hij in de marge van het officiële kunstleven vertoefde, bleef hij eerder onbekend bij het publiek. Hij kreeg wel aandacht van jonge kunstenaars als Franck en Saint-Saëns die hem als poortwachter van de puur klassieke orgeltraditie beschouwden. Na een virtuoze inleiding horen we het thema waarop dit werk is gebaseerd: de paashymne O Filii et Filiae. Samen met de fantasia over Judex crederis, het nummer 4 uit opus 38, behoort dit offertorium tot een van de kleurrijkste werken van de componist. Beide werken werden geconcipieerd voor het vijfmanualige Couperinorgel van de Parijse Saint-Gervais. 8. Komm, heiliger Geist, Herre Gott, opus 28 Marcel Dupré ( )

4 Van Rouen naar Meudon bij Parijs duurde de levensreis van deze grote, met onze Flor Peeters vergelijkbare, Franse organist en pedagoog al met al meer dan tachtig jaar! Hij groeide op in een heel muzikale familie en ging als jongetje vaak wandelingen maken met Cavaillé-Coll terwijl er over orgelconstructie werd gesproken. Aan het Parijse conservatorium studeerde hij bij Dieler (piano), Guilmant en Vierne (orgel) en Widor (fuga). In 1920 voerde hij het totale orgelwerk van Bach uit het hoofd uit, een wapenfeit dat zeker tot zijn roem bijdroeg. Tot aan het einde van zijn leven bleef hij als opvolger van Widor (in 1934) zijn plaats aan de speeltafel van de Parijse Sainte-Sulpice trouw. De stijl van Dupré is behoorlijk persoonlijk. Op een tonale basis komt een min of meer polytonale en chromatische bovenstructuur. Enkele karakteristieken van zijn orgelstijl (het gebruik van staccato en vlugge groepjes van akkoorden) werden verder ontwikkeld door zijn leerlingen Alain en Messiaen. Te zien aan de titel zijn we aan pinkstermuziek toegekomen! 9. Veni, Creator Spiritus (ricercare) Hendrik Andriessen ( ) Deze Nederlandse componist uit Haarlem studeerde in Amsterdam orgel bij Jean-Baptiste de Pauw en compositie bij Bernard Zweers. In 1913 volgde hij vader Nico op als organist van zijn geboortestad en in 1934 werd hij organist van de kathedraal van Utrecht. Van 1952 tot aan zijn pensioen toe was hij professor muziekgeschiedenis aan de universiteit van Nijmegen. De composities van Andriessen braken met de romantische benadering en gaven, onder meer door een nieuw soort tekstbehandeling, in de eerste helft van de vorige eeuw een nieuw elan aan de katholieke kerkmuziek der Lage Landen. Een devote en naar het mystieke neigende vorm van verheerlijking merken we in veel van zijn werken op. Wikipedia stelt dat in zijn werk het hymnische element even belangrijk is als het contemplatieve. In zijn tijd vervulde Andriessen een belangrijke rol voor de ontwikkeling van de liturgische muziek. Hij decreteerde: Kerkmuziek is alleen die muziek, die één is met het organisme van de kerkelijke dienst. Een andere uitspraak van hem stelt dat er eigenlijk geen scheidslijn tussen vocale en instrumentale muziek te trekken valt: De instrumentale muziek is de jubilatie van de zang. 10. Toccata, opus 11 Sergei Prokofiev ( ) Deze toccata, meer dan 100 jaar geleden voor piano gecomponeerd is een vreemd en spannend werk met veel chromatiek. De componist experimenteert hier met stijl en vorm. 11. Fanfare Willan Healey ( ) Deze Britse componist week in 1913 naar Canada uit en werd er organist van een van de grootste kerken van Toronto. Hij is vooral bekend wegens zijn religieuze muziek. 12. Pièce de fantaisie ( ) Lieselotte Crols ( 1993)

5 Lieselotte, in Herentals geboren, startte op vierjarige leeftijd met lessen altviool volgens de Suzuki-methode bij Kortjakje vzw in Booischot. Nog heel jong volgde zij internationale Suzuki workshops in België, Finland en het Verenigd Koninkrijk. Ze zette haar altvioolstudies verder aan de Stedelijke Muziekacademie van Lier en de Kunsthumaniora in Antwerpen. Werken van haar werden vanaf 2009 geselecteerd voor het project "The Times They are A Changing" voor jonge componisten door de Veerman, AMUZ en Hermes Ensemble. In 2011 werd zij laureaat van Dexia Classics voor Muzikale Creatie met Fantasia Capricciosa voor klarinet, altviool en piano. Haar werk Ochtendspits, geschreven voor het Hermes Ensemble begin 2012, werd al meermaals uitgezonden op radio KLARA. Zij volgde al enkele compositiestages bij Wim Henderickx (docent compositie aan de conservatoria van Antwerpen en Amsterdam). Lieselotte ontving opdrachten van fluitenkwartet PAMINA en Peter Verhoyen die nationaal en internationaal werden uitgevoerd. In het seizoen werd haar eerste symfonische werk Gedicht voor een Vreemdeling uitgevoerd door het Euregio Jeugd Orkest in Herentals, Hoogstraten, Waalwijk, Eindhoven, Rotterdam en tijdens de competitie van het Summa cum Lauda Festival in juli 2013 in het Wiener Musikverein. Ze volgde masterclasses bij Gérard Caussé (Conservatoire Supérieure de Paris) en Maté Szücs (aanvoerder altviool Berliner Philharmoniker). In juni 2016 behaalde zij haar bachelorsdiploma altviool aan het conservatorium van Antwerpen in de klas van Leo De Neve. Momenteel zet ze haar masterstudies verder aan het conservatorium van Brussel in de altvioolklas van Tony Nys en volgt ze compositie bij Jurgen De Pillecyn. Voor informatie over het fantasiestuk mochten we zinnen ontlenen van Lieselotte zelf. Pièce de Fantaisie is een homogeen orgelwerk bestaande uit drie contrasterende delen: Quasi recitativo, Mesto en Leggiero ma energico. Voor inspiratie zorgden de 24 Pièces de Fantaisie van Louis Vierne, alsook de symfonische schrijfwijze van Charles-Marie Widor. Het eerste deel heeft een improvisatorische aard en is grillig van structuur. Een uitgesponnen triller vloeit vlekkeloos over in het langzame deel. Typerend daarin is het klagende seufzermotief (een zuchtfiguur) in het pedaal en de linkerhand; daarboven ontvouwt zich een prachtige cantabile melodie. Het laatste deel, een reusachtige finale, heeft een ritmische cel als basisidee en maakt handig gebruik van snelle klavierwissels. Het herinnert aan de virtuoze toccata's van Widor en Vierne. De compositie werd geschreven met als ideaal voor ogen de enorme klankenrijkdom van het Franse symfonische orgel. Het Schyvenorgel van de Kortrijkse Sint-Maartenskerk leent zich uitstekend voor dergelijke muziek. Men kan de compositie als cyclisch beschouwen, omdat er over de delen heen ritmische motieven en harmonische akkoorden onder andere gedaanten hergebruikt worden.