Rapportage interdepartementale zelfevaluatie project Nationale Veiligheid

Transcriptie

1 Rapportage interdepartementale zelfevaluatie project Nationale Veiligheid Ministerie: Dreiging: Incidentcategorie: Defensie Terrorisme Catastrofaal terrorisme Voor akkoord Directeur-Generaal: Directoraat: Datum: Directeur-Generaal: Directoraat: Datum: Directeur-Generaal: Directoraat: Datum: Directeur-Generaal: Directoraat: Datum: Datum: Versie: Definitief

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Inleiding Beschrijving incidentcategorie Catastrofaal terrorisme Opmerkingen vooraf Beleidsinhoud De verantwoordelijkheid van het Ministerie Beleidsterreinen die proactief kunnen bijdragen De focus op de proactieve bijdrage Activiteiten die gericht zijn op proactieve bijdrage Beleidsproces Huidige interdepartementale samenwerking Knelpunten in de interdepartementale samenwerking De beleidsmatige basis voor de interdepartementale samenwerking Behoeften voor de toekomst Departementale behoeften Rijksbrede behoeften Conclusies Conclusies op een rij Conclusies in beeld

3 Inleiding Voorliggende rapportage is het resultaat van de interdepartementale zelfevaluatie Nationale Veiligheid. De interdepartementale zelfevaluatie is onderdeel van het project Nationale Veiligheid en is gericht op het inventariseren van bestaand beleid dat proactief bijdraagt aan de nationale veiligheid (het inperken en/of voorkomen van maatschappelijke ontwrichting). Daarnaast wordt in kaart gebracht welke interdepartementale samenwerkingsrelaties worden ingezet ten behoeve van dit beleid. Op basis van de inventarisatie worden blinde vlekken in het beleid en knelpunten in het beleidsproces geïdentificeerd. De collegiale toets die volgt op de interdepartementale zelfevaluatie speelt hier ook een belangrijke rol in. Nationale Veiligheid is in het voortraject geconcretiseerd in vitale belangen die kunnen worden bedreigd. Er zijn negen dreigingen benoemd. Deze rapportage heeft betrekking op de dreiging terrorisme. Deze dreiging valt uiteen in de incidentcategorieën catastrofaal terrorisme en radicalisering. In deze rapportage staat catastrofaal terrorisme centraal. Het Ministerie van Defensie heeft de zelfevaluatie zelfstandig uitgevoerd. De conceptrapportage is vervolgens in een gezamenlijke sessie met het projectteam besproken. De rapportage is als volgt opgebouwd: In het eerste hoofdstuk wordt kort ingegaan op de definiëring van catastrofaal terrorisme : wat moet er onder worden verstaan? In het tweede hoofdstuk staat de beleidsinhoud centraal en wordt in kaart gebracht wat het Ministerie van Defensie momenteel doet aan het structureel inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Daarnaast wordt stilgestaan bij de mogelijke blinde vlekken die in het beleid aanwezig zijn. In het derde hoofdstuk wordt in kaart gebracht welke interdepartementale samenwerkingsrelaties aanwezig zijn in het kader van het structureel inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de knelpunten die zich hierin voordoen. In het vierde hoofdstuk wordt weergegeven welke behoeften het Ministerie van Defensie heeft in het kader van het proactieve beleid gericht op catastrofaal terrorisme: hoe kan worden omgegaan met de blinde vlekken en knelpunten? In het vijfde hoofdstuk wordt kort ingegaan op de conclusies die op basis van het onderzoek getrokken kunnen worden. 3

4 1. Beschrijving incidentcategorie In dit hoofdstuk wordt kort beschreven wat onder de incidentcategorie catastrofaal terrorisme moet worden verstaan, daarnaast worden enkele opmerkingen vooraf geplaatst. Beide paragrafen vormen de achtergrond waartegen de volgende hoofdstukken moeten worden beschouwd Catastrofaal terrorisme Catastrofaal terrorisme, ook wel het nieuwe terrorisme genoemd, wordt gezien als het terrorisme van de overtreffende trap. Hiermee wordt tot uitdrukking gebracht dat het catastrofaal terrorisme - in tegenstelling tot het oude terrorisme van de IRA, ETA, PLO, e.a. - maximale doelstellingen hanteert. Het gaat niet om groeperingen die aanspraak maken op het gebied van een soevereine staat, maar om groeperingen die een levensstijl, een systeem willen verwerpen. De maximale doelstellingen van het catastrofaal terrorisme gaan gepaard met de inzet van maximale middelen: zoveel mogelijk (onschuldige) slachtoffers maken, zodat een maatschappij ontwricht raakt. De aanslagen in Madrid en Londen hebben laten zien dat West- Europa een potentieel doelwit is van het catastrofaal terrorisme. De dreiging van catastrofaal terrorisme in Nederland kan worden gezien als een afgeleide van de dreiging waarmee West- Europa als zodanig te maken heeft. Met de moord op Theo van Gogh is ook Nederland geconfronteerd met een terroristische daad. De kans op een aanslag op Nederlands grondgebied wordt door deskundigen als aanzienlijk gezien. De aanhouding van zeven terreurverdachten in oktober 2005, waaronder Samir A., kan worden gezien als ondersteuning van deze stelling. Tegelijkertijd moet worden beseft dat het nieuwe terrorisme ook gericht is op het angstig maken van een samenleving en dit kan ook door geregeld te dreigen met aanslagen. Hoe het ook zij, het catastrofaal terrorisme vormt een actuele en niet te onderschatten voedingsbodem voor maatschappelijke ontwrichting. Wanneer moet worden nagedacht over de proactieve aanpak van catastrofaal terrorisme is enig, doch niet volledig, inzicht in oorzaken noodzakelijk. Hierbij doet zich het probleem voor dat het catastrofaal terrorisme zich slecht leent voor causale schema s die beginnen bij de fundamentele oorzaak en eindigen bij de precieze verklaring voor terroristisch geweld. De oorzaken van catastrofaal terrorisme onttrekken zich, vooral wanneer het om buitenlandse dreigingen gaat, aan ons gezichtsveld. Wat volgens velen vaststaat, is dat het catastrofaal terrorisme in beginsel wordt veroorzaakt door radicale denkbeelden. Aangezien radicalisering in het project Nationale Veiligheid als aparte incidentcategorie is benoemd, gaat de aandacht in het kader van de incidentcategorie catastrofaal terrorisme vooral uit naar de oorzaken die zijn gelegen tussen het hebben van radicale denkbeelden en het daadwerkelijk plegen van een catastrofale aanslag. Er zijn verschillende stimulerende factoren te noemen die eraan kunnen bijdragen dat mensen met extreem-radicale denkbeelden terrorist worden. 4

5 Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan: - financiële steun van terroristische groeperingen die zowel in binnen- als buitenland opereren en die het karakter hebben van netwerken - toegang tot informatie over mogelijke politieke targets, maar ook over zogenaamde soft targets (plaatsen waar veel mensen bijeenkomen) - toegang tot middelen die het mogelijk maken een aanslag te plegen, zoals explosief materiaal. In het kader van het project Nationale Veiligheid wordt gezocht naar beleid en beleidsterreinen die op een proactieve manier kunnen bijdragen aan het voorkomen van catastrofaal terrorisme. Het (structureel) inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme staat derhalve hierbij centraal. De aanpak wordt in internationaal verband wel omschreven als counter terrorism, vrij vertaald contra terrorisme. Beleid dat in dit verband wordt ingezet, heeft bijvoorbeeld betrekking op: - inlichtingen- en opsporingswerk met als doel structureel zicht te krijgen op ontwikkelingen in terroristische groeperingen. Hierbij kan het zowel gaan om inlichtingendiensten als om het werk van de politie (inlichtingeneenheden, wijkagenten, e.a.) - maatregelen om potentiële terroristen en terroristische daden te identificeren, zoals toepassing van biometrie in reisdocumenten, datatretentie, e.a. - financieel onderzoek met als doel gewelddadig-fundamentalistische organisaties structureel te verzwakken of te ontmantelen Opmerkingen vooraf Hoewel catastrofaal terrorisme in het project Nationale Veiligheid wordt gezien als een incidentcategorie die in Nederland kan zorgen voor maatschappelijke ontwrichting, is het essentieel te (h)erkennen dat catastrofaal terrorisme een internationaal probleem is. Gezien de verantwoordelijkheid die het Ministerie van Defensie heeft in het kader van het buitenlandse beleid, wordt in deze rapportage vooral stilgestaan bij de Nederlandse bijdrage aan deze internationale component van de incidentcategorie. Het gaat hierbij niet primair om het voorkomen van aanslagen op buitenlands grondgebied, maar vooral om het verzwakken van internationale netwerken, vroegtijdig identificeren van bedreigingen die uit het buitenland komen, e.a. Het internationale beleid wordt in dat opzicht dus wel beschouwd vanuit zijn betekenis voor de nationale veiligheid. Deze invalshoek heeft wel tot gevolg dat er op enkele, marginale punten overlap bestaat met andere incidentcategorieën. Het gaat hierbij met name om falende staten en verspreiding van CBRN-wapens. De verwevenheid tussen de incidentcategorieën maakt dat deze weliswaar te onderscheiden -, maar niet volledig te scheiden zijn. Op het moment dat wordt toegewerkt naar geïntegreerde rapportages van incidentcategorieën kan, in overleg, worden gekozen voor het elders onderbrengen van bepaalde constateringen, passages en/of opmerkingen. 5

6 2. Beleidsinhoud De vraag die in dit hoofdstuk centraal staat, heeft betrekking op de mate waarin het beleid van het Ministerie van Defensie bijdraagt aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Worden alle mogelijkheden die het Ministerie van Defensie heeft ten aanzien van dit thema voldoende benut? Om deze vraag te beantwoorden, wordt achtereenvolgens aandacht besteed aan: de wijze waarop het Ministerie van Defensie zijn verantwoordelijkheid op dit gebied definieert (paragraaf 1) de beleidsterreinen die een proactieve bijdrage kunnen leveren aan catastrofaal terrorisme (paragraaf 2) de mate waarin deze beleidsterreinen ook gericht zijn op deze proactieve bijdrage (paragraaf 3) de activiteiten die daadwerkelijk invulling geven aan deze proactieve bijdrage (paragraaf 4) De verantwoordelijkheid van het Ministerie Het Ministerie van Defensie heeft een verantwoordelijkheid in het kader van het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Deze verantwoordelijkheid is afgeleid uit de hoofddoelstellingen van de krijgsmacht - die zijn gebaseerd op de hoofdtaken, zoals vastgelegd in artikel 97, lid 1 van de Grondwet - te weten: 1. de bescherming van de integriteit van het eigen en bondgenootschappelijk grondgebied, inclusief de Nederlandse Antillen en Aruba 2. de bevordering van de internationale rechtsorde en stabiliteit 3. ondersteuning van de civiele autoriteiten bij rechtshandhaving, rampenbestrijding en humanitaire hulp, zowel nationaal als internationaal. De verantwoordelijkheid van het Ministerie van Defensie met betrekking tot het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme vloeit vooral voort uit de tweede en derde hoofddoelstelling/hoofdtaak. Vanuit deze hoofdtaken wordt bijvoorbeeld een aanzienlijke bijdrage geleverd aan vredesmissies. Sinds 2001 wordt bij de keuze voor nieuwe missies in toenemende mate gekeken naar de mogelijkheden om een bijdrage te leveren aan de bestrijding van internationaal opererende terroristische organisaties. Ook hebben missies steeds meer tot doel de bevolking van crisisgebieden minder vatbaar te maken voor radicaliseringsprocessen. Dit door hen (geleidelijk) mogelijkheden te bieden voor betere leefomstandigheden. In nationaal verband heeft het Ministerie van Defensie vanuit de derde hoofddoelstelling/ hoofdtaak een verantwoordelijkheid voor het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Het gaat dan om ondersteuning van civiele autoriteiten bij het voorkomen van terroristische aanslagen en het opsporen en aanhouden van terroristen. De operationele inzet/ ondersteuning in het kader van het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme vindt vooral plaats onder beleidsverantwoordelijkheid van de Minister van Justitie. Het kan hierbij onder andere gaan om de inzet van militaire bijstandseenheden, de Koninklijke Marechaussee (grensbewaking) en de Kustwacht (maritieme grensbewaking, waaraan onder het gezag van uiteenlopende ministeries uitvoering kan worden gegeven). 6

7 2.2. Beleidsterreinen die proactief kunnen bijdragen Een belangrijk onderdeel van de interdepartementale zelfevaluatie is het inventariseren van de beleidsterreinen die kunnen bijdragen aan het inperken en/of voorkomen van maatschappelijke ontwrichting. In de voorliggende rapportage is deze inventarisatie gedaan vanuit het perspectief van het Ministerie van Defensie en gericht op het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. In tabel 1 staan de beleidsterreinen die volgens het Ministerie van Defensie kunnen bijdragen aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Tabel 1. Beleidsterreinen Ministerie van Defensie die bijdragen aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme Beleidsterreinen Defensie die kunnen bijdragen aan het inperken/voorkomen van catastrofaal terrorisme Beheersen zeegebied, grondgebied en luchtruim Commandovoeringsoperatie Militaire bijstand Persoonsbeveiliging Redenering achter de proactieve relatie (antwoord op de waarom-vraag) Door het beheersen van het zeegebied, grondgebied en luchtruim in binnen- en buitenland kan potentiële terroristen het vrij gebruik van zee, grond en lucht worden ontzegd. Irregulier optreden kan hiermee worden voorkomen. Om daadwerkelijk effect te bereiken, zal een dergelijke operatie langdurig moeten worden volgehouden. 1 Uitwisselingsofficieren vormen een bron van inlichtingen en coördinatie en kunnen hiermee een belangrijke bijdrage leveren aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Daar waar het gaat om strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde kan op vele terreinen militaire bijstand geleverd worden. Bijstand wordt proactief en reactief geleverd. Proactieve bijstand kan o.a. worden geleverd door observatieeenheden en bijzondere bijstandseenheden (BBE)/Dienst Speciale Interventies (DSI) (inclusief additionele ondersteuning). Ook voor reactieve bijstand kan de BBE/DSI worden ingezet. Ook worden Defensie-eenheden ingezet voor vergaring van bewijs in strafrechtelijke onderzoeken. De inzet van militaire bijstand kan een bijdrage leveren aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme, aangezien observatie en eventueel ingrijpen direct een bijdrage leveren aan het voorkomen van een aanslag. Dit betreft een reguliere taak van de Koninklijke Marechaussee. Daarnaast kan de KMAR ook worden verzocht bijstand aan de politie (het DKDB) te verlenen (art. 58 Politiewet). 1 Dergelijke langdurige operaties zijn bijvoorbeeld: Maritime Interdiction Operation (MIO) en Leadership Interdiction Operation (LIO). Een MIO is gericht op het onderscheppen van contrabande (smokkelwaar: wapens, CBRN-stoffen, etc.) op schepen. Een LIO is gericht op het opsporen van de leiding van terroristische organisaties als Al-Qaida. 7

8 Beleidsterreinen Defensie die kunnen bijdragen aan het inperken/voorkomen van catastrofaal terrorisme Grensbewaking Preventie, voorwaartse ontplooiing Speciale operaties Strategische doelbestrijding Opruiming explosieven Redenering achter de proactieve relatie (antwoord op de waarom-vraag) Door binnen de landsgrenzen en in inzetgebieden VIP s te beveiligen - alsook personen die op basis van geuite dreigementen hiervoor in aanmerking komen - kan een bijdrage worden geleverd aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Dit betreft een reguliere taak van de Kmar. Deze taak wordt onder gezag van Justitie en V & I uitgevoerd. Ook wordt in het kader van de herinrichting van de kustwachtorganisatie bezien welke bijdrage kan worden geleverd aan grensbewaking en - controle. Grensbewaking is bij uitstek een instrument/moment om verdachte personen te identificeren. Zo is uit het onderzoek n.a.v. 9/11 naar voren gekomen dat een aantal van de gijzelnemers door middel van het analyseren van reisdocumenten en reispatronen vroegtijdig had kunnen worden geïdentificeerd. 2 Grensbewaking kan dus een bijdrage leveren aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Preventie/voorwaartse ontplooiing gaat vooraf aan speciale operaties of beheersingsoperaties (land, zee, luchtruim) en is hier ook een voorwaarde voor (laat de bereidheid tot inzet zien). Aangezien zowel speciale operaties als beheersingsoperaties bijdragen aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme doet preventie/voorwaartse ontplooiing dit indirect ook. Speciale operaties kunnen bijdragen aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme, omdat deze operaties een middel zijn om - vooraf (speciaal) geïdentificeerde - terroristische groeperingen de mogelijkheden te ontnemen om burger of militaire doelen aan te vallen. Ook kunnen de activiteiten van terroristische organisaties worden verkend, dit ten behoeve van bestrijding in een later stadium. Door middel van strategische doelbestrijding kunnen uitvalsbases, trainingskampen en/of leiders van terroristische groeperingen worden uitgeschakeld. Het optreden van deze organisaties kan op deze manier ernstig worden belemmerd. Dit taakveld kan op twee manieren bijdragen aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme/aanslagen met IED s (Improvised Explosive Devices): 1. door voorlichting & advies kan een bijdrage worden geleverd aan het vermogen explosieven te identificeren en aan het bevorderen van veiligheidsbewustzijn (bijvoorbeeld op Schiphol) 2 Zie de Algemene Rekenkamer, Gebruik van grenscontroles bij terrorismebestrijding, 2005, p. 9 8

9 Beleidsterreinen Defensie die kunnen bijdragen aan het inperken/voorkomen van catastrofaal terrorisme Strategische militaire inlichtingenvergaring Stabilisatie, wederopbouw en CIMIC Redenering achter de proactieve relatie (antwoord op de waarom-vraag) 2. door het ruimen van IED s kan worden voorkomen dat terroristische organisaties aanslagen plegen op militaire - of burgerdoelen (afbreken capaciteiten terroristische organisaties). Voor het (daadwerkelijk) inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme is het van wezenlijk belang inzicht te hebben in de dreiging die van (inter)nationaal terroristische organisaties uitgaat. Het vergaren, analyseren en verspreiden van inlichtingen draagt daarom bij aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. In nauwe samenwerking met BZ en OS geeft Defensie vorm aan de wederopbouw en stabilisatie van (post-) conflictgebieden. Tevens verricht zij Civiel-Militaire werkzaamheden die de lokale steun voor operaties kunnen vergroten. Al deze inspanningen zijn gericht op het verstevigen van de democratische structuren en verbeteren van de lokale leefomstandigheden, mede zodat radicale groeperingen minder grip kunnen krijgen op de lokale bevolking De focus op de proactieve bijdrage In de vorige paragraaf is weergegeven welke beleidsterreinen van het Ministerie van Defensie kunnen bijdragen wanneer het gaat om het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Een vervolgvraag heeft betrekking op de mate waarin dit kunnen ook wordt doorvertaald in doen. Met andere woorden: worden de mogelijkheden die de beleidsterreinen bieden ook als zodanig benut? En zo ja, zijn de doelstellingen ook in deze proactieve termen geformuleerd? Tabel 2. Mate waarin beleidsterreinen/taakvelden Ministerie van Defensie die proactief kunnen bijdragen ook als zodanig, en met focus, worden ingezet Beleidsterreinen die proactief kunnen bijdragen Worden ook als zodanig ingezet? Doelstellingen ook gericht op proactieve bijdrage? Beheersen zeegebied, grondgebied Ja Ja en luchtruim Commandovoeringsoperatie Ja Ja Militaire bijstand Ja Ja Persoonsbeveiliging Ja Ja Preventieve, voorwaartse ontplooiing Ja Ja Speciale operaties Ja Ja Strategische doelbestrijding Ja Ja Opruiming explosieven Ja Ja Strategische militaire inlichtingenvergaring Ja Ja Stabilisatie en wederopbouw Ja Ja 9

10 Uit tabel 2 is af te leiden dat het Ministerie van Defensie al zijn taakvelden die kunnen bijdragen aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme ook als zodanig inzet. Ook in termen van doelstellingen is er op alle taakvelden een expliciete focus aanwezig op het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Dit betekent dat ergens is vastgelegd dat het taakveld met het oogmerk van het tegengaan van catastrofaal terrorisme wordt ingezet. Hierbij kan worden opgemerkt dat de gerichtheid van het Ministerie van Defensie op de dreiging van catastrofaal terrorisme de laatste jaren sterk is toegenomen. In onder andere de nota Defensie en terrorisme van 2002, de Prinsjesdagbrief van 2003, de Kamerbrief Defensie en Nationale Veiligheid van 2005 en de Beleidsvisie 2006 en 2007 wordt expliciet stilgestaan bij de bijdrage die het Ministerie van Defensie kan leveren aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme en de wijze waarop hieraan invulling kan worden gegeven. Het tegengaan van catastrofaal terrorisme is daarmee een expliciet onderdeel geworden van de beleidsvorming van het Ministerie van Defensie. In de Beleidsvisie 2006 en 2007 is terrorisme genoemd als één van de vijf centrale thema s waarop het Ministerie van Defensie zich richt Activiteiten die gericht zijn op proactieve bijdrage In het kader van de interdepartementale zelfevaluatie wordt in kaart gebracht welke (categorieën van) activiteiten een Ministerie verricht in het kader van het inperken en/of voorkomen van een incidentcategorie. Voor deze rapportage geldt dat de activiteiten die het Ministerie van Defensie verricht in het kader van de proactieve bijdrage aan catastrofaal terrorisme zijn geïnventariseerd. Hieronder worden deze in tabelvorm weergegeven. Tabel 3. Beleidsactiviteiten Ministerie van Defensie die bijdragen aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme Beleidsactiviteiten Beschrijving van de inhoud Onderzoek Met enige regelmaat wordt opdracht gegeven tot het doen van onderzoek naar terroristische organisaties (Clingendael) en mogelijkheden om terrorisme te bestrijden (Clingendael, TNO). Risicoanalyses De MIVD informeert en adviseert behoeftestellers van eigen en andere ministeries en genereert voorspellend vermogen ten aanzien van de intentions and capabilities van internationaal opererende terroristische organisaties. Hierbij wordt gebruik gemaakt van: - Human intelligence (humint): inwinnen van informatie via contactpersonen - Image intelligence (imint): inwinnen van informatie/beelden door middel van spionagevliegtuigen en satellieten - Signals intelligence (sigint): inwinnen van kabel- en niet kabelgebonden dataverkeer, onder andere door middel van satellieten. Samen met TNO is een traject doorlopen waarbij in beeld is gebracht wat in het kader van bewaken en beveiligen kwetsbaarheden in het luchtruim, op zee en op land zijn. Vanuit de Hoofddirectie Algemene Beleidszaken worden jaarlijks risicoanalyses verricht naar (internationale) dreigingen. 10

11 Beleidsactiviteiten Beschrijving van de inhoud Beleidsontwikkeling Iedere twee jaar vindt er een update plaats van de Militaire Strategische Verkenning (MSV) waarin de trends & ontwikkelingen op de lange termijn worden beschreven. Terrorisme kan in dit kader een trend zijn. Betrokken bij totstandkoming interdepartementaal beleid terrorismebestrijding, zoals (niet uitputtend): - Actieplan Terrorismebestrijding en Veiligheid - Alterteringssysteem terrorismebestrijding - Tweede Kamerbrief Terrorismebestrijding 24 januari Nota nieuw stelsel bewaken en beveiligen - Kabinetsreactie nieuwe stelsel van speciale eenheden - Voortgangsrapportages terrorismebestrijding. Bijdrage aan de beleidsontwikkeling/prioritering ten aanzien van Kustwacht en Koninklijke Marechaussee (samen met Ministeries van Justitie, Financiën, V&W, BZK). Bijdrage aan herziening stelsel speciale eenheden, dat momenteel onder voorzitterschap van de NCTb wordt herzien (oprichting Dienst Speciale Interventies/DSI). Kamerbrief en eindrapport Defensie & Terrorisme (2002). Defensie is daarnaast bezig met het actualiseren van het eindrapport Defensie en Terrorisme uit De Twee Kamer zal over de resultaten van deze actualisatie worden geïnformeerd. Nederlands Defensie Doctrine (NDD) waarin specifiek aandacht is voor het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Kamerbrief Defensie en nationale veiligheid waarin ook wordt ingegaan op de Civiel-Militaire samenwerking ten behoeve van het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Illustraties van dergelijke samenwerkingsvormen zijn: - Quick Reaction Alert (QRA): de inzet van jachtvliegtuigen ten behoeve van het bewaken en beveiligen van het luchtruim (indien ingezet in het kader van de Renegade procedure onder gezag van de Minister van Justitie) - Civiel-Militaire Bestuursafspraken (CMBA) en de verdere verbreding van de samenwerking in het kader van het lopende traject Intensivering Civiel-Militaire Samenwerking (ICMS) - Bijzondere bijstand onder justitieel gezag, thans als onderdeel van de Dienst Speciale Interventies (DSI) - Samenwerking MIVD met andere informatie - en inlichtingendiensten (AIVD, ContraTerrorisme-infobox). Bijdrage aan internationale beleidsvorming in EU- (voor zover het gaat om het Europees Veiligheids- en Defensiebeleid/EVDB) en VN-verband, zoals in het kader van het conceptueel raamwerk voor bijdrage van EVDB-middelen aan de terrorismebestrijding. Beleidsuitvoering Militaire inzet in het kader van de missies Enduring Freedom en International Security Assistance Force (ISAF). De eerste is specifiek gericht op het bestrijden van terrorisme, terwijl bij ISAF (Afghanistan) reconstructie en wederopbouw ook doelstellingen zijn. 11

12 Beleidsactiviteiten Beschrijving van de inhoud Inzet in het kader van de Civiel-Militaire samenwerking gericht op het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Het gaat hierbij in internationaal verband om de aansturing (veelal in coalitieverband) van - en in nationaal verband om het beheer over de diverse onderdelen van de krijgsmacht. Beleidsevaluatie Alle interne beleidsdocumenten - dus ook die betrekking hebben op terrorisme - worden geëvalueerd. Iedere militaire inzet in het buitenland wordt in samenwerking met het Ministerie van BZ geëvalueerd. Evaluatie van de nota Defensie en terrorisme (samen met het Ministerie van Justitie). Bijdrage aan voortgangsrapportages Terrorismebestrijding (vanuit de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding/NCTB). Uit tabel 3 is af te leiden dat het Ministerie van Defensie zijn verantwoordelijkheid op het gebied van het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme met uiteenlopende activiteiten invult. In alle fasen van het beleidsproces is het Ministerie van Defensie actief om een proactieve bijdrage op dit terrein te realiseren. De zelfstandige activiteiten hebben vooral betrekking op onderzoek en risico- of dreigingsanalyses. Het Ministerie van Defensie voorziet in zijn eigen informatie- en inlichtingenbehoefte. Vanzelfsprekend worden informatie en inlichtingen (op beperkte schaal) gedeeld, maar het proces van vergaren heeft een vrij zelfstandig karakter en krijgt op verschillende manieren vorm. In de fase van beleidsontwikkeling is er vooral sprake van internationale en interdepartementale samenwerking. Op nationaal niveau heeft het Ministerie van Defensie bijgedragen aan de totstandkoming van verschillende nota s (die delen van) het antiterrorismebeleid beslaan. Op departementaal niveau worden de interdepartementale beleidslijnen doorvertaald in departementaal beleid, zoals is gebeurd in de Tweede Kamerbrief Defensie en terrorisme. In de sfeer van beleidsontwikkeling worden daarnaast in het kader van Civiel-Militaire samenwerking verschillende initiatieven ontplooid gericht op (structurele) militaire bijstand op Nederlands grondgebied. Voor een deel vallen deze initiatieven binnen bestaande kaders, zoals de taakuitvoering van de Marechaussee, maar er is ook sprake van relatief nieuwe ontwikkelingen, zoals de Quick Reaction Alert (QRA), die overigens al voor de Kamerbrief in gang is gezet. De QRA - zoals ook Nederland die in NAVO verband levert - is continu op de vereiste status en kan ook nationaal worden ingezet. De inzet van F-16 s in nationaal verband ten behoeve van de Renegades geschiedt onder gezag van het Ministerie van Justitie (Renegade procedure). In het kader van de beleidsuitvoering valt de inzet van het Ministerie van Defensie uiteen in een internationale en nationale component. In internationaal verband wordt de krijgsmacht ingezet om enerzijds gericht het internationale terrorisme te bestrijden (bijvoorbeeld de marine in het kader van Enduring Freedom) en anderzijds om te zorgen voor vrede en stabiliteit in landen die een potentiële uitvalsbasis voor terroristische groeperingen zijn, dan wel zijn geweest (bijvoorbeeld ISAF). In nationaal verband gaat het vooral om de Civiel-Militaire inzet en het beheer over de onderdelen van de krijgsmacht. 12

13 In de fase van beleidsevaluatie is er vooral sprake van interdepartementale samenwerking. In de eerste plaats wordt iedere militaire inzet - in samenwerking met het Ministerie van BZ - geëvalueerd. Daarnaast wordt de bijdrage van het Ministerie van Defensie in het kader van de nota Defensie en Terrorisme in samenwerking met het Ministerie van Justitie geëvalueerd. Tot slot levert het Ministerie van Defensie een bijdrage aan de voortgangsrapportages van de NCTb. Kortom: het Ministerie van Defensie heeft een verantwoordelijkheid met betrekking tot het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Deze vloeit in de eerste plaats voort uit zijn tweede hoofdtaak, te weten: het bevorderen van de internationale rechtsorde. In de tweede plaats vloeit de verantwoordelijkheid voort uit de derde hoofdtaak, te weten: ondersteuning van de civiele autoriteiten bij rechtshandhaving, rampenbestrijding en humanitaire hulp, zowel nationaal als internationaal. Als gevolg van de opkomst van het internationale terrorisme is het Ministerie van Defensie zich de afgelopen jaren in toenemende mate gaan richten op het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Er hebben inventarisaties plaatsgevonden om inzichtelijk te maken wat het Ministerie van Defensie - ook in nationaal verband - kan bijdragen aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Mede hierdoor is het Ministerie van Defensie niet alleen sterk betrokken bij de internationale strijd tegen het terrorisme, zoals blijkt uit de inzet in het kader van Enduring freedom en ISAF, maar ook bij de beleidsactiviteiten die zich binnen de landsgrenzen afspelen. 13

14 3. Beleidsproces In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de samenwerkingsrelaties die in het kader van het interdepartementale beleidsproces aanwezig zijn. Hierbij wordt tevens aandacht besteed aan de knelpunten die zich in deze relaties voordoen. Tot slot wordt ingegaan op de mate waarin het interdepartementale beleidsproces een beleidsmatige basis heeft Huidige interdepartementale samenwerking In het kader van het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme wordt door een aantal ministeries samengewerkt. Hieronder wordt deze samenwerking - vanuit het perspectief van het Ministerie van Defensie - toegelicht. Tabel 4. Interdepartementale samenwerking in het kader van het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme (vanuit perspectief Ministerie van Defensie) Ministerie Inhoud AZ Is behoeftestellend waar het (het vergaren van) inlichtingen betreft en draagt zorg voor afstemming tussen de inlichtingendiensten. Betrokken bij besluitvorming in het kader van Speciale Operaties. BZK Is verantwoordelijk voor de AIVD. In het kader van de Wet op Inlichtingenen Veiligheidsdiensten, het convenant tussen de AIVD en MIVD en de Nationale SIGINT organisatie worden inlichtingen en informatie uitgewisseld. Heeft een coördinerende rol in het kader van de Civiel Militaire Bestuursafspraken (CMBA) en Intensivering Civiel-Militaire Samenwerking (ICMS). Is aanvrager van militaire bijstand in het kader van openbare orde handhaving en is betrokken bij overleg kustwacht. V&W Is verantwoordelijk voor de transportsector. Vanuit die hoedanigheid: - informatie-uitwisseling met betrekking tot verdachte transportbewegingen (land, zee, lucht), rederijen, e.a. - betrokken bij bewaken luchtruim en verkeersleiding - betrokken bij periodiek overleg over de Kustwacht. BZ Is verantwoordelijk voor geïntegreerd buitenlands (veiligheids)beleid. Vanuit die hoedanigheid: - is BZ behoeftestellend waar het (het vergaren van) inlichtingen betreft - verstrekt BZ informatie vanuit de Diplomatieke Dienst - vindt afstemming plaats over EU-Technical Assistance aan derde landen 3 - vindt afstemming over de inzet van militaire middelen en over de inzet van de Marechaussee in het buitenland - vindt afstemming plaats over de standpuntbepaling in internationaal verband. 3 Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan bezoeken van KMAR aan de met grensbewaking belaste diensten in Marokko, waarbij advies wordt gegeven over hoe de bewaking kan worden verbeterd. 14

15 Ministerie Inhoud Justitie (incl. V&I) Is verantwoordelijk voor voorkomen, opsporen en vervolgen van strafbare feiten. Vanuit die hoedanigheid: - besluitvormend in het kader van de inzet van Defensie gericht op strafrechtelijke handhaving (aanvrager bijstand) - betrokken bij periodiek overleg over de Kustwacht - heeft het gezag bij de inzet van jachtvliegtuigen t.b.v. Renegades Is betrokken bij het overleg KMAR in het kader van de handhaving van de vreemdelingenwet en grensbewaking. NCTb Is verantwoordelijkheid voor de coördinatie in het kader van de terrorismebestrijding. Afstemming over: - uitwisseling informatie/inlichtingen - beveiliging burgerluchtvaart - dreigingsbeeld en vaststelling te beveiligen personen - terrorismebestrijding in brede zin (beleid). Het Ministerie van Defensie werkt in het kader van het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme het meest intensief samen met het Ministerie van BZ en de NCTb. Ten aanzien van de internationale component van het terrorisme en de bijdrage die in het kader van de bestrijding wordt geleverd, is het Ministerie van BZ een essentiële partner. Iedere inzet is onderdeel van de bredere verantwoordelijkheid van het Ministerie van BZ met betrekking tot het geïntegreerd buitenlands (veiligheids)beleid. De NCTb is een voorname samenwerkingspartner waar het de nationale component van de terrorismebestrijding betreft. Afstemming vindt zowel plaats over beleidsmatige onderwerpen als operationele zaken. Er is nauw overleg tussen het Ministerie van Defensie en de NCTb. Ook met de Ministeries van BZK, V&W en Justitie wordt regelmatig afgestemd. In het kader van de inlichtingenvergaring is er een nauwe samenwerkingsrelatie aanwezig, terwijl het Ministerie van BZK ook een partner is wanneer het gaat om initiatieven als de Civiel-Militaire bestuursafspraken (CMBA). Het Ministerie van V&W is vooral vanuit zijn sectorverantwoordelijkheid betrokkenen, terwijl het Ministerie van Justitie in veel aspecten van de terrorismebestrijding besluitvormend. Alle drie de genoemde ministeries zijn betrokken in het kader van de prioritering van de Kustwacht. Ook het Ministerie van Financiën is hierbij betrokken, maar aangezien de betrokkenheid van dit Ministerie zich - voor wat betreft de Kustwacht - niet richt op terrorismebestrijding, wordt dit hier buiten beschouwing gelaten. De minst intensieve samenwerkingsrelatie is aanwezig met het Ministerie van AZ. Het Ministerie van AZ heeft een behoeftestellende en coördinerende rol in het kader van de inlichtingen. 15

16 Figuur 1. Interdepartementale samenwerkingsrelaties gericht op het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme (vanuit perspectief Ministerie van Defensie) BZ BZK BZK AZ AZ Defensie Justitie (incl. V&I) NCTb NCTb V&W Leveren inbreng Krijgen inbreng Sterke betrokkenheid Gemiddelde betrokkenheid Zwakke betrokkenheid 3.2. Knelpunten in de interdepartementale samenwerking In de interdepartementale samenwerking rondom het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme is de laatste jaren flink geïnvesteerd. In algemene zin verloopt de samenwerking goed, maar dit neemt niet weg dat er een aantal aspecten is dat kan worden verbeterd. In de eerste plaats kan op het gebied van inlichtingen de behoefte duidelijker worden geformuleerd dan thans het geval is. Dit geldt vooral voor de Ministeries van AZ, BZK, Justitie en de NCTb. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat dit jaar voor het eerst een breed afgestemd Aanwijzingsbesluit ten behoeve van de buitenlandtaak is opgesteld, hetgeen al een behoorlijke verbetering is. Een tweede verbetermogelijkheid is volgens het Ministerie van Defensie gelegen in het vereenvoudigen van procedures. Het aanvragen van militaire bijstand in het kader van de strafrechtelijke handhaving is bestuurlijk gezien een tijdrovend proces, dat - via de Officier van Justitie, het landelijk parket en de Minister van Justitie - uiteindelijk bij het Ministerie van Defensie uitkomt. Hoewel operationeel gezien de militaire bijstand snel georganiseerd kan worden, is het ook van belang dat er bestuurlijk gezien snel wordt gehandeld. 16

17 Snelheid is in het kader van het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme immers van groot belang. Een derde opmerking en laatste opmerking die het Ministerie van Defensie in dit kader wil plaatsen, heeft betrekking op zijn rol als structurele veiligheidspartner op het gebied van de nationale veiligheid. Hoewel deze rol ook in de praktijk steeds meer betekenis krijgt, wordt het Ministerie van Defensie door andere ministeries nog niet altijd als zodanig gezien. Het gevolg hiervan is dat het Ministerie van Defensie soms niet-tijdig wordt betrokken bij bepaalde trajecten. Het is dus van belang dat het Ministerie van Defensie in het interdepartementale circuit ook wordt gezien als structurele veiligheidspartner De beleidsmatige basis voor de interdepartementale samenwerking De interdepartementale samenwerking is in eerste aanleg verankerd in het Actieplan Terrorismebestrijding en Veiligheid dat in 2001 is opgesteld, onder de verantwoordelijkheid van de Minister-president en de Ministers van Justitie, BZK, Financiën en Defensie. In dit actieplan is een groot aantal acties geformuleerd, dat in de jaren daarna veelal in departementale beleidsnota s is vertaald. Voor het Ministerie van Defensie geldt dat het Actieplan en de nota Defensie en terrorisme de meeste aanknopingspunten hebben opgeleverd om de capaciteiten te verbeteren. Het beleid rondom de Nederlandse inzet in internationaal verband (Enduring Freedom, ISAF) ligt verankerd in brieven aan de Tweede Kamer, die onder de verantwoordelijkheid van de ministers van BZ en Defensie zijn opgesteld. Het uiteindelijke besluit ten aanzien van de inzet is een verantwoordelijkheid van de regering. Beleidskeuzes hebben in dit kader dus altijd een interdepartementaal karakter, aangezien het gaat om besluiten van de regering. Met de komst van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) is de interdepartementale coördinatie ook organisatorisch verankerd. In verschillende brieven en voortgangsrapportages heeft de NCTb, in afstemming met andere ministeries, de Tweede Kamer over het interdepartementale beleid gericht op het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme geïnformeerd. Tot slot kunnen ook de Civiel-Militaire Bestuursafspraken (CMBA) en de Intensivering van de Civiel-Militaire Samenwerking (ICMS) als interdepartementaal beleid of interdepartementale initiatieven worden gezien. Het gaat hierbij met name om afspraken tussen de Ministeries van BZK, Defensie en Justitie. Kanttekening is dat de afspraken zich vooral richten op crisisbeheersing en in mindere mate het karakter van proactie hebben. In het kader van ICMS wordt ernaar gestreefd alle interdepartementale afspraken te bundelen in één nieuw CMBA. 17

18 Kortom: het Ministerie van Defensie werkt in het kader van het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme samen met een aantal andere ministeries. Met het Ministerie van BZ (internationale component) en de NCTb (nationale component) bestaan de meest intensieve samenwerkingsrelaties. In mindere mate, maar nog steeds regelmatig, vindt afstemming plaats met de Ministeries van BZK, Justitie en V&W. Met het Ministerie van AZ wordt het minst samengewerkt, wanneer het gaat om het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Hoewel de interdepartementale samenwerking in algemene zin goed verloopt, geeft het Ministerie van Defensie aan dat de behoeftestelling kan worden verduidelijkt. Met het Aanwijzingsbesluit 2006 ten aanzien van de buitenlandtaak zijn ten behoeve hiervan ook al stappen gezet. Daarnaast kunnen de procedures in het kader van de militaire bijstand worden vereenvoudigd en kan er door andere departementen meer betekenis worden gegeven aan de rol van Defensie als structurele veiligheidspartner. 18

19 4. Behoeften voor de toekomst In dit vierde hoofdstuk staan de behoeften c.q. wensen die het Ministerie van Defensie heeft centraal, wanneer het gaat om het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme. Deze behoeften zijn onderverdeeld in departementale en rijksbrede behoeften Departementale behoeften Bij elkaar brengen c.q. overzicht genereren van diensten Defensie die onder gezag van civiele autoriteiten kunnen worden uitgevoerd De Civiel-Militaire Bestuursafspraken (CMBA) hebben een deel van de diensten van Defensie, die onder gezag van civiele autoriteiten worden uitgevoerd, in beeld gebracht. Het gaat hierbij echter om een beperkt aantal diensten. In de praktijk vindt inzet op uiteenlopende plekken en in uiteenlopende verbanden plaats. Het beeld dat het Ministerie van Defensie van deze inzet heeft, is gefragmenteerd. Vanuit het Ministerie bestaat daarom de behoefte alle diensten die onder gezag van civiele autoriteiten (in nationaal verband) worden uitgevoerd in beeld te brengen. Dit kan in een soort catalogus. Verder doordenken structurele rol Defensie op het gebied van proactie In de operationele sfeer kan het terrein van de militaire bijstand nog verder worden ontwikkeld. Het Ministerie van Defensie moet naar eigen zeggen in staat worden gesteld een (nog) meer structurele rol te vervullen in de proactieve sfeer. In het kader van de Intensivering Civiel-Militaire Samenwerking (ICMS) wordt hier overigens aan gewerkt. Meer prioriteit geven aan het maken internationale afspraken t.b.v. beheersen luchtruim Daarnaast is het beheersen van het luchtruim een terrein dat aandacht nodig heeft. De zogenaamde Renegade procedure heeft thans alleen een nationale werking, terwijl luchtvaart bij uitstek een grensoverschrijdend domein is. Het maken van internationale afspraken met betrekking tot het beheersen van het luchtruim heeft volgens het Ministerie van Defensie meer prioriteit nodig. Betrokkenheid van de Ministeries van BZ, V&W en Justitie en de NCTb is noodzakelijk om hier ook daadwerkelijk invulling aan te geven Rijksbrede behoeften Vereenvoudiging van procedures en structuren Rijksbreed dient naar mening van het Ministerie van Defensie - naast de vereenvoudiging van procedures (zie vorige paragraaf) - ook te worden gestreefd naar vereenvoudiging van structuren. Terrorismebestrijding kan over minder actoren worden verdeeld dan thans het geval is, aangezien er nu veel organisaties zijn die zich met terrorismebestrijding bezighouden. Hoewel de NCTb is opgericht om de coördinatie te verbeteren, is het aantal organisaties feitelijk alleen maar toegenomen. Aan de wens van alle actoren op beleids- en uitvoerend niveau om tijdig over complete informatie te beschikken, is in een dergelijke situatie lastig te voldoen. De actualiteit van het dossier catastrofaal terrorisme legt volgens het Ministerie van Defensie nog eens een extra druk op de coördinatie van informatiestromen. 19

20 5. Conclusies In dit hoofdstuk wordt kort weergegeven wat de belangrijkste conclusies zijn die op basis van deze rapportage kunnen worden getrokken. Deze conclusies concentreren zich op de blinde vlekken, knelpunten en wijze waarop hiermee kan worden omgegaan. In de voorgaande hoofdstukken is uitgebreid aan bod gekomen wat door het Ministerie van Defensie thans aan het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme wordt gedaan. Dit wordt hier daarom niet opnieuw herhaald Conclusies op een rij Blinde vlekken c.q. kansen in het beleid Er zijn geen blinde vlekken in het beleid aanwezig. Het Ministerie van Defensie is zich in de afgelopen jaren nadrukkelijker gaan richten op het inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme en doet in dit kader alles wat binnen zijn mogelijkheden ligt. Knelpunten c.q. mogelijkheden in het beleidsproces De behoeftestelling op het gebied van inlichtingenvergaring kan worden verduidelijkt. Dit geldt met name voor de Ministeries van AZ, BZK, Justitie en de NCTb. Het recent opgestelde Aanwijzingsbesluit 2006 ten behoeve van de buitenlandtaak is overigens al een stap in de goede richting. De procedures voor militaire bijstand moeten worden vereenvoudigd. Bestuurlijk gezien zijn de procedures complex en daarom tijdrovend. Hoewel operationeel het e.e.a. snel geregeld wordt, is het ook van belang de bestuurlijke component te vereenvoudigen, zodat het risico op tijdsverlies wordt beperkt. Interdepartementaal gezien kan er nog meer betekenis worden gegeven aan de rol van het Ministerie van Defensie als structurele veiligheidspartner. De nieuwe positie van het Ministerie van Defensie moet zich ook doorvertalen in het bewustzijn, zodat tijdige betrokkenheid bij relevante trajecten is gegarandeerd. Behoeften voor de toekomst Op departementaal niveau een integraal beeld vormen van de bijstand die onder gezag van civiele autoriteiten (op nationaal niveau) kan worden geleverd. Doorontwikkelen militaire bijstand in het kader van de Civiel-Militaire Bestuursafspraken (CMBA) en Intensivering Civiel-Militaire Samenwerking (ICMS), zodat nog meer relief wordt gegeven aan de rol van Defensie als structurele veiligheidspartner. Maken van internationale afspraken over het luchtruimbewaking (Renegade procedure), aangezien de luchtvaart bij uitstek een grensoverschrijdend domein is. Vereenvoudiging van procedures en structuren: ook op bestuurlijk niveau snel militaire bijstand kunnen realiseren en daarnaast bekijken of de verantwoordelijkheid voor terrorismebestrijding niet over een beperkter aantal betrokken ministeries kan worden verdeeld. 20

21 5.2. Conclusies in beeld Figuur 2. Conclusies in een notendop Blinde vlekken/kansen (beleid) Geen blinde vlekken, sprake van toenemende focus op inperken en/of voorkomen van catastrofaal terrorisme Incidentcategorie Catastrofaal terrorisme Behoeften voor de toekomst Creëren integraal beeld van diensten in het kader van militaire bijstand Doorontwikkelen civiel-militaire samenwerking ikv CMBA/ICMS Maken van internationale afspraken over luchtruimbewaking Vereenvoudigen procedures/structuren Knelpunten/mogelijkheden (proces) Behoeftestellen AZ, BZK, Justitie en AZ kan duidelijker, al is veel verbeterd Procedures voor militaire bijstand kunnen bestuurlijk gezien eenvoudiger Interdepartementaal kan meer betekenis worden gegeven aan rol van structurele veiligheidspartner 21