Purmerend Aardgasvrij

Transcriptie

1 Purmerend Aardgasvrij Routekaart naar een aardgasvrij Purmerend in 2035 Gemeente Purmerend september 2017 registratienummer: Vastgesteld door het college op: Vastgesteld door de gemeenteraad op:

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding Beschrijving huidige situatie De warmtetransitie Eindbeeld: 2035 aardgasvrij Betrokken partijen De pilotwijk Bijlage 1: Kansrijke bronnen van warmte in Purmerend

3 1. Inleiding Purmerend is één van de duurzaamste gemeentes van Nederland. Dat zeggen we graag over onszelf. Maar waarom is dat zo? Een belangrijke onderbouwing van deze stelling zit in de aanwezigheid van het duurzame Purmerendse warmtenet die met inzet van de BioWarmtecentrale (BWC) al 75% van alle woningen warm houdt, zonder het gebruik van aardgas. En ook nog eens van warm water voorziet. Er zijn niet veel gemeentes die dat kunnen zeggen! Voor het gemeentebestuur van Purmerend was daarom de ondertekening van de Green Deal Aardgasvrije Wijken volkomen logisch. Die laatste 25%, dat moet toch lukken? Iedereen aardgasvrij in 2050, dat is in Nederland de doelstelling. Nederland heeft dat doel echt nodig om de klimaatdoelstellingen te halen. Doelstellingen waar Nederland JA tegen heeft gezegd en die ondertekend zijn in Parijs. Aardgasvrij betekent ook, dat we niet teruggaan naar de kolenkachel of de oliegestookte kachel. Aardgasvrij betekent dat woningen en het water op een duurzame manier worden verwarmd, zonder CO 2 uitstoot. De Rijksoverheid heeft dit vastgelegd in de Nationale Energie Agenda. In deze Energie Agenda staat, dat gemeenten de verantwoordelijkheid en de noodzakelijk bevoegdheden krijgen om op lokaal niveau, in samenwerking met de netbeheerder, te besluiten over de lokale duurzame energievoorziening. Gemeenten hebben daarmee een regisserende rol gekregen bij deze grote verandering. De gemeente Purmerend wil die rol oppakken. Deze routekaart is het startmoment van de verandering van de energievoorziening voor de resterende 25% van de woningen die nog aangesloten is op aardgas in Purmerend. Samen met de partners (bewoners, netbeheerder Liander, woningcorporaties, Stadsverwarming Purmerend) wil de gemeente werken aan deze verandering. Een aardgasvrije gebouwde omgeving in 2050 zorgt voor een schonere leefomgeving (minder CO 2 uitstoot) en voor kansen op het gebied van werkgelegenheid en innovatie. Daarmee maken we onze woningen in de stad toekomstbestendig. Ook de eindigheid van onze eigen aardgasvoorraad en de internationale afhankelijkheid die gepaard gaat met het aanhouden van aardgas worden vaak als reden genoemd voor het belang van een aardgasvrije samenleving. Geen aardgas meer in 2050, dat is nog ver weg, zullen de meeste mensen denken. Willen we toekomstbestendig blijven, dan kunnen we niet meer wachten met de warmtetransitie. Dan moeten we nu al aan de slag, in 2017 dus. En als je al eerder dan in 2050 aardgasvrij wilt zijn, zoals de gemeente Purmerend, dan moeten we nu al hard aan de slag. Het stoppen met aardgas betekent nogal wat. Woningen worden anders verwarmd, bewoners zullen op een andere manier gaan koken. Er zal meer elektriciteit gebruikt worden, en collectief opgewekte warmte of restwarmte van industrie. Ook de centrale opwek van elektriciteit (met gasgestookte ketels) verandert. Deze routekaart richt zich in eerste instantie op de warmtetransitie, en gaat vooral over de verwarming van woningen en warm tapwater zonder aardgas, en daarmee samenhangend ook het koken in de woningen. Het is nog onbekend hoe aardgasvrije woningbouw er uitziet. Verdwijnen de CV-ketel en het gasfornuis uit alle woningen? Ligt er straks geen gasleiding meer in de grond en wat komt er voor in de plaats? Welke techniek wordt toegepast om woningen te verwarmen? Welke regels en wetten moeten veranderen? En, niet onbelangrijk, (hoe) houden we het betaalbaar? Er zijn nog veel vragen, waarop nu nog geen antwoord is, maar waarmee we in Purmerend wel aan de slag willen. In de ruimtelijke omgevingsagenda van Purmerend richting 2040 heeft de gemeente Purmerend aangekondigd de eerste gemeente te willen zijn, die aardgasvrij is. Of Purmerend daadwerkelijk de eerste zal zijn, zal blijken als we, samen met de betrokken partijen daadwerkelijk van start gaan. De beginsituatie in Purmerend, 75% gasvrije bebouwing die duurzaam verwarmd wordt, biedt kansen om vòòr 2050 aan de doelstelling van het kabinet invulling te geven. Dit visiedocument, deze routekaart, geeft een mogelijke route naar een aardgasvrij Purmerend in

4 Feit is wel, dat we dan snel moeten starten om daadwerkelijk in 2035 een aardgasvrije gemeente te worden. In deze routekaart is de visie en de ambitie ten aanzien van Purmerend aardgasvrij in 2035 verder uitgewerkt. Wat is er nodig om deze visie en ambitie te behalen, welke onzekerheden zijn er, en welke partijen zijn betrokken. Daarnaast bevat deze routekaart ook een concreet plan om, met de betrokken partijen, de eerste 77 woningen samen met de bewoners aardgasvrij te laten worden. Het uitgangspunt van de gemeente hierbij is, dat de warmtevoorziening voor Purmerend betaalbaar, betrouwbaar, duurzaam en breed gedragen door de stad en partners moet zijn. Concreet betekent dit dat we toewerken naar een optimale warmtevoorziening voor alle Purmerenders, via biogas, via all electric (warmtepompen), of via een warmtenet. Kansen in Purmerend In Purmerend wordt sinds de jaren 80 geen aardgasnetwerk bij nieuwbouw aangelegd. Woningen worden verwarmd met behulp van een warmtenet 1. Nergens in Nederland is het aandeel van de woningen dat op aardgas is aangesloten, zo laag, namelijk slechts 25%. De resterende 75% van de woningen is aangesloten op het Purmerendse warmtenet. De bewoners van deze woningen koken elektrisch (inductie of keramisch, of een andere vorm zonder aardgas). De warmte waarmee dit warmtenet wordt gevoed is lokaal opgewekt, en afkomstig van de BioWarmteCentrale de Purmer op bedrijventerrein Baanstee Oost. BWC De Purmer, het warmtenet (de buizen) en het beheer ervan is in handen van Stadsverwarming Purmerend. De gemeente Purmerend is enig aandeelhouder van dit bedrijf. Stadsverwarming is een lokaal warmtebedrijf. 1 Een warmtenet is een gesloten systeem waarbij de warmte door een netwerk van ondergrondse leidingen naar de gebouwen wordt gedistribueerd en waardoor het afgekoelde water weer naar de centrale(s) terug stroomt om opnieuw opgewarmd te worden. 3

5 Figuur 1: BioWarmteCentrale De Purmer op de Baanstee Oost.. Afbakening Dit visiedocument gaat over de bestaande woningbouw in Purmerend, waarin bewoners gebruik maken van aardgas voor de verwarming en / of om op te koken. Dit zijn ca woningen. Bedrijven kennen een eigen dynamiek in deze energietransitie, en kunnen verschillende rollen hebben. Zij hebben een opgave de bedrijfspanden duurzaam te verwarmen (en te koelen). Anderzijds zijn zij betrokken als aanbieder van (innovatieve) warmte-oplossingen, financieringsmodellen, adviezen enz. De transitie voor bedrijven krijgt een eigen aanpak, met een gelijke ambitie (aardgasvrij in 2035). Leeswijzer In deze routekaart wordt eerst ingegaan op de huidige situatie in Purmerend. Welke woningen maken nog gebruik van aardgas voor de verwarming, hoeveel zijn dit er, wie zijn de eigenaren etc.? In het derde hoofdstuk wordt aangegeven welke warmte-opties in Purmerend in beeld zijn, als alternatief voor aardgas. Hoofdstuk 4 geeft een overzicht van het eindbeeld; Purmerend aardgasvrij in In het vijfde hoofdstuk worden de partijen die een rol hebben in de warmtetransitie in Purmerend beschreven. Om de visie en ambtitie concreet te maken, wordt in hoofdstuk 6 een aanpak geschetst om een eerste aardgasvrije wijk te realiseren in de bestaande bouw. Met deze aanpak wil de gemeente in 2017, 2018 en 2019 aan de slag. 4

6 2. Beschrijving huidige situatie In Purmerend maakt 75% van de bestaande woningen geen gebruik van aardgas om te verwarmen (ruimtes in huis en koken). Figuur 2 geeft een beeld van het deel van Purmerend dat verwarmd wordt zonder aardgas. Figuur 2: Wijken in Purmerend die aardgasvrij zijn (donkergrijs), en wijken waar gebruik wordt gemaakt van aardgas (focusbuurt, lichtgrijs). In het donkergrijze deel (geen focusbuurt) van Purmerend in figuur 2, wordt bijna geen aardgas gebruikt. Het lichtgrijze gebied geeft aan, waar gebruik wordt gemaakt van aardgas voor de verwarming van woningen en het warmtapwater. In de figuur zijn dit de focusbuurten genoemd.deze routekaart richt zich op deze buurten. Het betreft de volgende woonwijken (en buurten): Binnenstad, De Gors-Zuid (inclusief Zuiderpolder en Stationsbuurt), Overwhere Noord en Zuid (inclusief Wagenweg) en Wheermolen (Wheermolen Oost en West, Molenkoog, Dwarsgouw) en de verspreide bebouwing aan de Westerweg. In dit gebied staan woningen. In dit hoofdstuk wordt verder ingegaan op deze woningen, wanneer zijn ze gebouwd, is het hoogbouw of laagbouw en wie is de eigenaar 2. Tevens is in dit hoofdstuk een inschatting opgenomen van de totale warmtevraag van deze woningen. Dit is de warmtevraag die duurzaam ingevuld zal moeten worden. Het volgende hoofdstuk gaat over de mogelijkheden om deze warmtevraag duurzaam in te vullen. Bouwperiode en soort woningen De bouwperiode geeft een inzicht in de energievraag van de woningen. Over het algemeen geldt, dat hoe recenter de woningen, hoe lager de energievraag is. Het soort woning (hoogbouw, laagbouw, gestapelde bouw) zegt iets over de mogelijke alternatieven voor aardgas. 2 In de rapportage Kansenstudie aardgasloos Purmerend, DWA juni 2016 is deze opgave uitgebreid beschreven. 5

7 In Purmerend zit een duidelijke structuur in de uitbreiding, en in de leeftijd van de woningen. De wijken Binnenstad, Hazepolder, Zuiderpolder en Stationsgebied zijn ontwikkeld voor de jaren 40. Tussen 1940 en 1965 zijn de buurten Zuiderpolder en Overwhere Zuid verder ontwikkeld. Tussen 1965 en 1990 zijn de buurten Overwhere Noord, Molenkoog, Wheermolen-West en Oost, Wagenweg en Gors-Zuid ontwikkeld. Deze woningen zijn grotendeels nog aangesloten op het aardgasnet. Enkele hoogbouwcomplexen (over het algemeen woningcorporatiebezit) zijn in de jaren negentig op het Purmerendse warmtenet aangesloten. Het grootste deel van de opgave (ruim 6500 woningen) is gebouwd in de periode Vanwege de bouwperiode waarin het merendeel van de woningen gebouwd is, kunnen isolatiemaatregelen worden toegepast waardoor de warmtevraag verminderd wordt. Deze isolatiemaatregelen verdienen zich terug door een vermindering van de stookkosten. Isolatiemaatregelen worden door de gemeente Purmerend (gedeeltelijk) gesubsidieerd, waardoor de terugverdientijd (nog) korter wordt. Het merendeel van de woningen (88%) bestaat uit laagbouw, rijwoningen, twee-onder-een-kapwoningen en enkele vrijstaande woningen. Verhouding van bezit Het is belangrijk te weten wie eigenaar is van de woningen. Dit geeft inzicht in de wijze van besluitvorming over aardgasvrij worden van woningen. Een woningcorporatie neemt op een andere manier besluiten over de verduurzaming van de woningvoorraad, dan bijvoorbeeld een particuliere eigenaar (of verhuurder). - Het overgrote deel (78%) van de woningen is particulier bezit, waarvan een deel particulier is verhuurd. - 21% is corporatiebezit. - 1% is hoogbouw met een vve. (Vereniging van Eigenaren) Het grootste deel van het corporatiebezit in Purmerend is aangesloten op het warmtenet; ook het bezit van de corporaties in het licht grijze gedeelte van Purmerend (figuur 2). In sommige complexen wordt nog wel gekookt op gas (zgn. kookgas). Hierdoor betalen bewoners dubbele vaste lasten. Zij betalen immers voor een gasaansluiting om te koken, voor een aansluiting op het warmtenet, en voor een aansluiting op het elektriciteitsnetwerk. De twee grote woningcorporaties hebben aangegeven dat hun woningen die gebouwd zijn in de jaren 60 de komende jaren ingrijpend worden gerenoveerd. De woningen worden geïsoleerd en het (eventuele) aanwezige kookgas wordt vervangen door elektrisch koken. Totale warmtevraag van de opgave De woningen in de opgave worden nog bijna allemaal verwarmd met behulp van aardgas. De woningen gebruiken jaarlijks ruim 12 miljoen kuub aardgas. Dit komt overeen met een warmtevraag van ca Gigajoule. Dit komt overeen met een vermogen van 60 MegaWatt. 6

8 De warmtetransitie Om invulling te geven aan de in het vorige hoofdstuk beschreven warmtevraag zonder aardgas, zijn verschillende warmte-oplossingen mogelijk. De Purmerendse warmtetransitie richt zich op het deel van de bestaande woningen dat nog is aangesloten op het aardgasnet. In het vorige hoofdstuk is beschreven hoe de opgave er globaal uitziet. De warmtetransitie bestaat uit twee onderdelen: de huidige warmtevraag (totaal 60MegaWatt) van deze woningen te reduceren, en in de (resterende) warmtevraag duurzaam te voorzien. 3.1 Kansen voor isolatie Om de warmtetransitie te laten slagen, is reductie van de warmtevraag door isolatie van de woningen essentieel. Door het beschikbaar stellen van subsidie voor isolatie, is de verwachting, dat woningeigenaren de komende jaren rendabele isolatiemaatregelen gaan toepassen, zoals spouwmuur-, dak-, en vloerisolatie en isolerende beglazing. Door deze maatregelen wordt de bouwkundige schil van de woning verbeterd, waardoor woningen toekomstbestendig worden (een bouwkundige schil gaat ca 50 jaar mee). De investering verdient zich terug omdat de stookkosten omlaag gaan. Het is afhankelijk van het bouwjaar, wat het effect is van isolatie. Onderstaande tabel geeft een indicatie van het effect van het toepassen van isolatie op de warmtevraag (en dus het gasverbruik) van een woning. Gebouwtypen Grondgebonden Hoogbouw Bouwperiode Rendabele reductie warmtevraag % t.o.v. huidige Met name voor woningen die gebouwd zijn in de periode tussen 1940 en 1965 (bijvoorbeeld Overwhere Zuid) is een forse reductie van de warmtevraag te realiseren, die zich terugverdient. Voor woningen van voor 1940 is de aanname dat dit lastiger is, omdat een deel hiervan een monumentale status heeft. Voor woningen na 1990 is de winst beperkt, omdat deze woningen bij de bouw al beter zijn geïsoleerd. 3.2 Duurzame warmtevoorzieningen Er zijn diverse mogelijkheden om een gebouw duurzaam te verwarmen en van warmtapwater te voorzien. In bijlage 1 zijn diverse duurzame warmte voorzieningen beschreven, met de voor- en nadelen. De mate van duurzaamheid van een warmte-alternatief wordt inzichtelijk gemaakt met behulp van de CO 2 - ladder (figuur 3). 7

9 Figuur 3: CO 2 ladder voor duurzame warmte (de duurzaamheid van warmtenetten, warmtekoude Metropoolregio Amsterdam) Het bestaande warmtenet in Purmerend zit in bovenste (groene) trede van de ladder (biomassa). Andere mogelijke bronnen van warmte die voor de woningen Purmerend aan de orde kunnen zijn, zijn geothermie of individuele warmtepompen (all electric). 8

10 4. Eindbeeld: 2035 aardgasvrij Het eindbeeld van deze routekaart is dat alle Purmerendse woningen in 2035 verwarmd worden zonder aardgasaansluiting. Voor Purmerend gaan we nu uit van 3 scenario s om woningen aardgasvrij te verwarmen: 1. Collectieve oplossing: aansluiting op een duurzaam warmtenet 2. Individuele oplossing: all electric met een elektrische warmtepomp, lage temperatuurverwarming, maximale isolatie (schilverbetering) en waar mogelijk zonnepanelen 3. Optimale mix voor de laagst mogelijke totale kosten, waarbij ook rekening wordt gehouden met koudevraag van bedrijven. Bovenstaande oplossingen zijn bestaande (en bewezen) technologieën. In bijlage 1 zijn deze oplossingen verder uitgeschreven. De Rijksoverheid spreekt verder de verwachting uit, dat de komende jaren innovatieve warmte-oplossingen op de markt komt. Gedurende de gehele periode zullen de gemeente en de betrokken partijen ontwikkelingen op dit gebied blijven volgen. 4.1 De warmtetransitie in Purmerend De warmtetransitie richt zich op de woningen die nog aangesloten zijn op het aardgasnetwerk. Om woningen los te koppelen van het aardgasnetwerk, en op een andere manier van warmte te voorzien, moeten investeringen gedaan worden (afkoppelen van het gasnet, verandering van de verwarmingsinstallatie, een andere kookplaat, wellicht andere pannen enz). Onderzocht is, wat de investering is (de meerkosten ten opzicht van de huidige situatie) om woningen in Purmerend op een andere manier te verwarmen. Deze meerkosten kunnen (nog) niet worden toebedeeld aan een bepaalde betrokken partij, het zijn de totale maatschappelijke kosten die moeten worden geïnvesteerd om aardgasvrij te wonen 3. Het aansluiten van de woningen op het in Purmerend aanwezige duurzame warmtenet brengt voor bijna alle woningen de minste meerkosten met zich mee. Figuur 3 geeft een indicatie van de totale jaarlijkse maatschappelijke lasten per woningequivalent per buurt, conform de maatschappelijke kostenbenadering. Dit betekent, dat alle kosten zijn meegenomen, ongeacht wie (of wat) investeert. Het blauwe staafje is het scenario dat alles op aardgas blijft, het rode staafje als alles op het warmtenet wordt aangesloten (scenario 1), en het groene staafje als alles overstapt naar all electric-oplossingen (scenario 2). Het paarse staafjes geeft de jaarlijkse lasten aan van de optimale mix (scenario 3). 3 Kansenstudie aardgasloos Purmerend, DWA juni

11 Figuur 3: Vergelijking van gemiddelde jaarlijkse lasten per woningequivalent (weq) per buurt Voor woningen met alleen een warmtevraag brengt het aansluiten op het warmtenet de minste maatschappelijke kosten met zich mee. Uitzondering hierop zijn de binnenstad en het Purmerbos. De bebouwing is dusdanig historisch respectievelijk verspreid, dat een investering in het warmtenet zeer groot is. Andere warmte-opties zijn hier, op basis van de maatschappelijke kosten, te prefereren. De bestaande situatie (met aardgasaansluiting) is nu nog altijd goedkoper dan een ander warmte-alternatief (zie figuur 3). Tegelijkertijd is de ambitie juist het aardgas niet meer te gebruiken. Nagegaan is hoe groot de verschillen zijn tussen aardgas en het scenario Optimale mix (scenario 3). Deze verschillen zijn weergegeven op de kaart van Purmerend. Het geeft een indicatie in welke wijk tegen de laagste maatschappelijke kosten, gestart kan worden met de energietransitie, zie figuur 4. Figuur 4: geografische weergave van de maatschappelijke (meer)kosten van de warmtetransitie. 10

12 4.2 Wijk voor wijk aardgasvrij In 2035 aardgasvrij betekent: in 17 jaar woningen aanpassen van verwarmen op aardgas naar een alternatieve warmtevoorziening. Dit komt overeen met bijna 600 woningen per jaar. De warmtetransitie betekent, naast een ingreep in de woning, ook een verandering van de ondergrondse infrastructuur. In Purmerend kiezen we ervoor zoveel mogelijk synergie te benutten bij de warmtetransitie. Dit betekent dat, naast het verschil in meerkosten, ook de planning van bijvoorbeeld grootschalige rioleringswerkzaamheden (vervanging van riool) en/of herinrichting van de openbare ruimte een rol speelt bij het bepalen van de volgorde. De straat hoeft dan maar één keer opengebroken te worden, zodat dubbele overlast voor omwonenden beperkt blijft en geen kapitaal verloren gaat. Deze keuze heeft als consequentie dat we in Purmerend snel willen starten in de wijken waar grootschalige rioolwerkzaamheden binnen nu en 5 jaar gestart moeten worden èn waar de maatschappelijke kosten van de warmtetransitie laag zijn (groene buurten in figuur 4). Volgorde De volgorde van de wijken in transitie is afhankelijk van een aantal factoren: - De meerkosten ten opzichte van een aardgasaansluiting - De leeftijd van het aardgasnetwerk (leeftijd > 40 jaar, gasleidingen zijn afgeschreven) - Planning van de rioolwerkzaamheden en herinrichtingsopgave van de openbare ruimte - Renovatieplannen van woningcorporaties - Nabijheid van het bestaande warmtenetwerk Eerste de groene wijken: De eerste de wijken die toekomstbestendig gemaakt kunnen worden door over te gaan op een alternatief zijn Overwhere Zuid en Wheermolen Oost. In deze wijken zijn de rioolvervangingswerkzaamheden binnen nu en 5 jaar gepland, en zijn de maatschappelijke kosten voor een alternatieve oplossing van warmte het laagst. In Overwhere Noord zijn grootschalige rioleringswerkzaamheden en herinrichting van wegen gepland tussen 2024 en Waar mogelijk worden de werkzaamheden voor aardgasvrije bebouwing gecombineerd met deze werkzaamheden. Voor deze wijken zijn de kosten verhoudingsgewijs laag. De Rijksoverheid verwacht dat na 2030 innovatieve warmte-oplossingen beschikbaar komen, waardoor de kosten van de warmtetransitie misschien veranderen. Er is al aangegeven dat de innovatieve oplossingen gevolgd worden. Onderstaande volgorde van wijken, is een mogelijke volgorde. Afhankelijk van innovatieve oplossingen en prijsontwikkelingen kan de volgorde van wijken veranderen. Daarnaast speelt ook de leeftijd van het gasnetwerk, en de planning van andere infrastructurele vervangingen (bijv. waterleiding) een rol. Een mogelijke volgorde daarna zou kunnen zijn om dan de gele wijken aan te pakken: Wagenweg-gebied (is ook een transformatie-gebied), Wheermolen-West, Zuiderpolder, Hazepolder, Dwarsgouw, Gors-Zuid, Golfterrein en verspreide bebouwing, Molenkoog, Stationsbuurt. En als laatste de rood gekleurde wijken: De Koog (bedrijventerrein), Binnenstad, Purmerbos en verspreide bebouwing. Wijktransitie team Ten behoeve van de wijk in transitie wordt een wijktransitieteam gevormd. In dit wijktransitieteam vragen we de belangrijkste partijen in de wijk aan tafel, zoals Verenigingen van Eigenaren, vertegenwoordigers van instellingen, bedrijven en bewoners. Het wijktransitieteam probeert fysiek in de wijk te zitten (werken, vergaderen enz), bijvoorbeeld door het (tijdelijk) huren van een woning of ruimte. Het wijktransitieteam bereidt met eigenaren en bewoners de businesscase voor, de aanbesteding en de uitvoering. Per (deel)wijk wordt onderzocht wat de mogelijke warmte-alternatieven zijn, en wat de kosten hiervan zijn. Per woning wordt in het wijktransitieteam inzichtelijk gemaakt wat de kosten zijn van de 11

13 verschillende alternatieven voor aardgas, zowel binnenshuis als daarbuiten. Bewoners worden nadrukkelijk betrokken in het hele proces en lokale initiatieven van bewoners worden gestimuleerd. Nog dit jaar wordt gestart wordt met één wijktransitieteam. Om de ambitie te halen moet de gemeente NU aan de slag. Daarnaast heeft gemeente Purmerend de Green Deal Aardgasvrije Wijken ondertekend en daarmee afgesproken samen met de minister van Economische Zaken aan de slag te willen gaan met het realiseren van aardgasvrije wijken. In het hoofdstuk 6 wordt een aanpak omschreven, waarmee de gemeente en de betrokken partijen aan de slag willen gaan. Omdat tempo gemaakt moet worden om 2035 te halen (gemiddeld 600 woningen per jaar) zullen op den duur meerdere wijktransitieteams nodig zijn. Vanaf 2020 zullen meerdere wijktransitieteams gevormd worden, om voldoende snelheid te hebben om 2035 te halen. Waar mogelijk, wordt synergie met andere werkzaamheden in de wijk gevonden. 4.3 Risico s en onzekerheden Het overgrote deel van de woningen die nog op aardgas aangesloten is, is in particulier bezit. Dit maakt deze opgave complex. Deze bewoners maken zelf een keuze voor de warmtelevering in hun woning. Daarom worden zij nauw betrokken in het proces. De warmtetransitie van particuliere woningen is terra incognita, het is onbekend terrein. Om te leren van het doen, is in hoofdstuk 6 een voorstel opgenomen voor een aanpak voor een eerste wijk-in-transitie. Ook met andere green deal partijen wordt ervaring uitgewisseld over de warmtetransitie in de particuliere woningbouw. Financiële risico s Om in Purmerend de warmtetransitie vorm te geven, zijn investeringen nodig. De maatregelen die getroffen moeten worden kosten geld: - Isoleren van de woningen. - Woningen moeten worden losgekoppeld van het aardgasnetwerk. De netbeheerder brengt hiervoor kosten in rekening. - De woningen moeten worden aangepast voor elektrisch koken (concreet betekent dit een extra groep in de groepenkast, een andere kookplaat en een nieuwe pannenset). - Er moet nieuwe infrastructuur in de ondergrond worden aangelegd. Bij all electric is dit een zwaarder elektriciteitsnet, in geval van aansluiting op het warmtenet betekent dit een uitbreiding van warmteleidingen. - Woningen waar het warmtenet de (gekozen) oplossing is, moeten worden aangesloten (een afleverset in de meterkast, nieuwe aansluiting op bestaande radiatoren, cv-ketel verwijderen enz). - In woningen waar all electric de (gekozen) oplossing is, moet een warmtepomp worden geïnstalleerd, en moet het verwarmingssysteem in veel gevallen veranderd worden, naar laagtemperatuurverwarming. Daarnaast moeten deze woningen in hoge mate geïsoleerd worden. - In geval van uitbreiding van het Purmerendse warmtenet zal een nieuwe bron van warmte moeten worden gerealiseerd (een nieuwe warmtecentrale). Rekening houdend met bovenstaande investeringen, worden de kosten in Purmerend (voor woningen, ruim 1 miljoen m 2 bedrijfsvloeroppervlakte) geschat op miljoen euro. Deze kosten zullen door de hele maatschappij (overheid, bedrijfsleven, bewoners enz) gedragen worden. Het is nu nog niet duidelijk hoe de kosten verdeeld worden. Uitgangspunt is, dat de kosten niet (alleen) terecht komen bij de Purmerenders en de Purmerendse stakeholders die als eerste meewerken aan de loskoppeling van het aardgasnet. Beleid van de rijksoverheid, waarbij de kosten eerlijk worden verdeeld, is noodzakelijk. Daarnaast is het gewenst dat, de rijksoverheid snel duidelijkheid geeft over de beschikbaarheid van fondsen en andere investeringsmogelijkheden. Hierover probeert de gemeente, samen met andere gemeenten (die de green deal hebben getekend) duidelijkheid te krijgen bij de rijksoverheid. 12

14 Juridische risico s In de Energieagenda geeft het kabinet aan dat wet- en regelgeving op diverse onderdelen aangepast moet worden om de energietransitie te doen laten slagen. In deze paragraaf worden de belangrijkste juridische voorwaarden en kaders aangegeven. Gaswet: Op basis van de Gaswet heeft een bewoner (kleingebruiker) recht op een aansluiting op het gasnet. Dit recht wordt ondersteund door de plicht van de netbeheerder om een aanvrager te voorzien van een aansluiting en de plicht van een bouwer van een gebouw om een fysieke aansluiting te laten aanbrengen. Er geldt een aantal uitzonderingen; als de kleinverbruiker zich in een gebied bevindt waarin zich een warmtenet bevindt of gaat bevinden, dat is aangemerkt: - in een Warmteplan dat is vastgesteld door de gemeenteraad; - in een bestemmingsplan, voorafgaand van de inwerkingtreding van de wijziging van het Bouwbesluit 2012 met betrekking tot warmteplannen (deze lijst kan niet meer groeien); - in de postcodelijst warmtegebieden van de ACM; - indien het gaat om een aansluiting buiten de bebouwde kom in een gebied waar het onrendabel is een gasvoorziening te realiseren. Bij bestaande bouw met een gasaansluiting is van geen van deze uitzonderingen sprake. Wil de warmtetransitie in de bestaande bouw slagen, moet een verandering van de Gaswet, in ieder geval voor wat betreft de aansluitplicht op het gasnetwerk, doorgevoerd worden. In de energie-agenda van het ministerie van Economische Zaken is aangekondigd dat de aansluitplicht op het gasnet wordt geschrapt. Daarvoor in de plaats zal een breder aansluitrecht op energie-infrastructuur voor warmtevoorziening in de wetgeving worden verankerd. De wetgever heeft een wetsvoorstel (Wet Voortgang Warmtetransitie) klaarliggen waarmee dit wordt geregeld. Dit wetsvoorstel is echter controversieel verklaard en de behandeling wacht op een nieuw kabinet. Afsluiten van het gasnetwerk kan nu uitsluitend gebeuren op basis van vrijwilligheid. Bouwbesluit 2012 Het Bouwbesluit bevat onder meer voorschriften voor de aansluiten van woningen op het gas-, stroomen/of warmtenet. Op grond van het Bouwbesluit 2012 kan de gemeenteraad een Warmteplan voor nieuwbouw vaststellen. Op basis van het warmteplan geldt een aansluitplicht voor nieuwbouw in een bepaald gebied, voor een maximum aantal woningen, gedurende een periode van 10 jaar. In Purmerend zijn twee warmteplannen vastgesteld: voor Kop West en voor Klein Where. Warmtewet De Warmtewet geeft een aantal randvoorwaarden voor de exploitatie van een warmtenet, met name gericht op de bescherming van de consument. Over de fysieke aansluitingen op een warmtenet zijn geen bepalingen opgenomen; bepalingen hierover staan in het Bouwbesluit. Belemmeringenwet Privaatrecht en erfdienstbaarheid Het is nog onduidelijk of voor een warmtenet een erkenning van openbaar belang van werken ingevolge artikel 1 belemmeringenwet privaatrecht mogelijk is. Indien dit niet het geval is wordt de minister van Verkeer en Waterstaat gevraagd om ook de aanleg van warmtenetwerken tot openbaar belang te verklaren. Op basis van deze verklaring heeft de netbeheerder de mogelijkheid over of onder private grond infrastructuur aan te leggen. Onderzocht moet worden, of dit noodzakelijk is voor de realisatie van warmtenetten. Huurwetgeving Op basis van de huurwetgeving, moet gevallen een zittende huurder instemmen met wijzigingen aan of van hetgeen hij huurt. Bij de overschakeling naar een andere warmtevoorziening, kan dergelijke wetgeving een belemmering vormen. 13

15 Wijziging regels Om de warmtetransitie echt te kunnen laten slagen in de bestaande bouw, is aanpassing van de geldende regelgeving noodzakelijk. In ieder geval van de Gaswet, zodat er geen verplichting meer geldt voor een aansluiting op gasnetwerk. Het is daarnaast noodzakelijk (in het kader van de zorgplicht) dat bewoners straks een alternatief tot hun beschikking hebben, als er geen gas meer geleverd wordt. Hoe invulling gegeven wordt aan deze zorgplicht, en welke juridische instrumenten de gemeente hierin krijgt, is nu niet duidelijk. Uit brieven van de minister van Economische Zaken aan de Tweede Kamer blijkt, dat gemeente een belangrijke rol krijgen in de warmtetransitie. Zij worden aangewezen als regisseur in de warmtetransitie. Daarnaast zijn er ontwikkelingen gaande waardoor de gemeente de verantwoordelijkheid krijgt een keuze te maken voor het soort infrastructuur waarmee de woningen zonder aardgasaansluiting van warmte worden voorzien (indirect bepaalt de gemeente dan op welke manier woningen worden voorzien van warmte). De verwachting is nu, dat op zijn vroegst in het najaar van 2018 de wetgeving aangepast is. 14

16 5. Betrokken partijen De warmtetransitie in Purmerend slaagt als samengewerkt wordt met consumenten (bewoners, Purmerenders), vastgoedeigenaren, energieleveranciers, netbeheerders en andere overheden. Deze partijen zullen samen een koers uitzetten naar een aardgasvrij Purmerend. Gemeente Purmerend Purmerend wil op tijd beginnen met de warmtetransitie. In de energieagenda geeft het kabinet aan, dat gemeenten de regie moeten nemen in de lokale transitie van de warmtevoorziening. Zij kunnen het beste de lokale omstandigheden en effecten inschatten voor de timing en de richting van de transitie. Op lokaal en regionaal niveau kan het best worden bezien welke besparingsmogelijkheden en duurzame alternatieven, geschikt zijn om in de warmtevraag te voorzien. Dit geldt ook voor het tempo waarin de transitie lokaal het best vorm kan krijgen. De gemeente Purmerend pakt deze rol op door het initiatief te nemen in de warmtetransitie door de presentatie van dit visiedocument en door verschillende partijen bij elkaar te brengen (in o.a. een stuurgroep en een werkgroep). Naast deze (nieuwe) regisserende rol, heeft de gemeente nog diverse andere verantwoordelijkheden/rollen; - Beleidsmatig verantwoordelijk voor de uitvoering van rijksbeleid - Beheerder van de openbare ruimte en riolering (ook planning van vervangingswerkzaamheden) - Ondersteunen van bewoners bij het maken van hun keuze voor een andere warmtevoorziening dan aardgas en voor warmtevraag reducerende maatregelen. Provincie Nood-Holland De provincie Noord Holland kan via het Servicepunt Duurzame Energie helpen de warmtetransitie vorm te geven. De provincie Noord-Holland heeft onderzoek gedaan naar de warmte-opties voor de bestaande bouw op wijkniveau, en wil daarnaast een provinciaal Warmteplan opstellen. Rijksoverheid De betrokken partijen (gemeenten, woningcorporaties, netbeheerders enz) hebben te maken met wet- en regelgeving die (op dit moment) niet meewerken om de warmtetransitie adequaat vorm te geven. In de bestaande bouw geldt voor bewoners een aansluitrecht op de gasinfrastructuur, en voor gasnetbeheerder een plicht om bewoners (die daar om vragen) aan te sluiten op het gasnetwerk. Er is, kortgezegd, geen doorzettingsmacht om het gasnetwerk te verwijderen en een andere warmte-infrastructuur daarvoor in de plaats aan te leggen om woningen te voorzien van warmte. Momenteel valt of staat de warmtetransitie in de bestaande bouw met bereidwilligheid van bewoners. In de Energieagenda is daarom opgenomen dat op zo kort mogelijke termijn deze aardgasaansluitplicht in de wet- en regelgeving zal worden aangepast. Als eerste stap daartoe, heeft de minister van Economische Zaken inmiddels een voorstel tot wijziging van de Warmtewet naar de Kamer gestuurd om voor nieuwbouw deze aansluitplicht in alle gevallen (nu kan dat reeds met gebruik van een Warmteplan) te laten vervallen. Het ministerie van Economische Zaken werkt op dit moment aan wetgeving om ook voor de bestaande bouw de aansluitplicht te laten vervallen, maar het wachten is voor nu op het nieuwe kabinet. Daarnaast wordt door het ministerie gewerkt aan (experimenteer)ruimte voor gemeenten om te experimenteren met aardgasvrije wijken in de bestaande bouw in specifieke aangewezen wijken. Het Rijk is financieel betrokken bij de energie- en warmtevoorziening, onder andere door regels omtrent de socialisatie van de gas- en elektriciteitsnetwerken en via de Energiebelasting. Het zou helpen, als het Rijk bijdraagt in een oplossing voor de hoge kosten bij het aanleggen van een warmtenetwerk (deze zijn niet gesocialiseerd). Verhoging van de Energiebelasting op gas (vanwege de belasting voor het milieu) worden niet uitgesloten. Daarnaast vragen we het rijk financieel bij te dragen aan aardgasvrije wijken in Purmerend, zoals aan een (eventuele) onrendabele top. 15

17 Stadsverwarming Purmerend (SVP) SVP is de duurzame warmteleverancier in Purmerend. Naast levering van duurzame warmte, is SVP verantwoordelijk voor de productie van de duurzame warmte en het beheer van het warmtenet. Daarmee is SVP een belangrijke partij in de warmtetransitie. Het bedrijf heeft de kennis over warmte en warmtenetten, en kan daarnaast ook uitvoerder zijn in deze warmtetransitie. Verder wil het bedrijf als onderdeel van de transitie, aanbiedingen ontwikkelen om woningen te isoleren. De gemeente Purmerend is de enige aandeelhouder van SVP. Netwerkbedrijven In Purmerend worden het gas- en elektriciteitsnetwerk aangelegd en beheerd door Liander. Op basis van de huidige regelgeving zijn zij verplicht een aansluiting op het gas- en elektriciteitsnetwerk te verzorgen in zowel bestaande bouw als nieuwbouw(uitgezonderd het gebruik van een warmteplan zoals bij Kop West). 4 Liander wil de maatschappelijke opdracht om in 2050 niet meer te verwarmen met aardgas faciliteren en is daarom geen voorstander van het nu vervangen van bestaande gasnetten of het aanleggen van nieuwe gasnetten. Het gasnetwerk wordt afgeschreven over een periode van 40 jaar. Als in 2050 geen aardgas meer gebruikt wordt in woningen, kan de netbeheerder de netwerkkosten van infrastructuur die nu wordt aangelegd niet terugverdienen. Daarnaast is Liander beheerder van het elektriciteitsnetwerk in Purmerend. Liander heeft aangegeven dat het elektriciteitsnetwerk mogelijk verzwaard moet worden indien meerdere woningen voor plaatsing van zonnepanelen kiezen, of wanneer meerdere woningen worden voorzien van warmtepompen in het geval deze als all electric worden ingericht. PWN beheert de waterleiding en heeft een verantwoordelijkheid voor de levering van schoon drinkwater. Mogelijk is vervanging van de waterleiding te combineren met de energietransitie. Dit kan synergie opleveren, vergelijkbaar met het combineren van de vervanging van het riool en de energietransitie. Daarnaast geven zij aan te zoeken naar innovatieve oplossingen om te helpen bij de totstandkoming van de warmtetransitie. Woningcorporaties In Purmerend hebben vier woningcorporaties een woningbestand. Intermaris en Wooncompagnie bezitten het grootste deel van de corporatiewoningen, Rochdale en Woonzorg NL bezitten een kleiner deel. In Purmerend gaat het om totaal woningen. Het grootste deel van de corporatiewoningen is al aangesloten op het Purmerendse warmtenet. Sommige bewoners maken nog wel gebruik van aardgas om op te koken, zogenoemd kookgas. Dit is niet wenselijk, gezien de hogere vaste lasten die bewoners hebben (voor gas, voor elektriciteit en voor het warmtenet). De grote woningcorporaties hebben aangegeven bij renovatie of herstructurering als uitgangspunt te hanteren dat er niet verwarmd wordt op aardgas, en dat het kookgas niet terugkomt. Eigenaar/Bewoner Eigenaren van woningen in Purmerend spelen een grote rol bij de warmtetransitie. Bewoners die nu gebruik maken van aardgas om hun woning, voedsel en water te verwarmen, krijgen vroeg of laat te maken met de warmtetransitie en de toekomst van een woning zonder aardgasaansluiting. De energie die nodig is om de woning te verwarmen, zal op een duurzame manier moeten worden opgewekt. Naast aanpassingen van leidingen onder de grond, vraagt dit om toekomstbestendige aanpassingen in of aan de woning. Bijvoorbeeld (vergaande) isolatie of aan een ander fornuis, maar wellicht ook andere leidingen of kleine verbouwingen. Ook heeft de warmtetransitie effect op (de verdeling van )de maandelijkse (woon)lasten. De huidige energierekening zal er anders uit komen te zien. Na de warmtetransitie komt de energierekeningen van een 4 Voor nieuwbouw gaat dit veranderen: per 1 januari 2018 is het de bedoeling dat de aansluitplicht op gas verdwijnt uit de gaswet. Eenzelfde voorstel voor bestaande bouw is controversieel verklaard tijdens het formatieproces en wacht dus op de vorming van een nieuwe regering. 16

18 ander bedrijf, of hebben zij misschien geen energierekening meer, maar betalen zij een investering af. 5 Bewoners spelen daarom een belangrijke rol in het hele proces en worden vanaf de start intensief betrokken. Daarnaast zijn er enkele grote en kleinere particuliere verhuurders actief in Purmerend. Zij bezitten woningen in Purmerend, en verhuren deze woningen op de particuliere markt. Energieleveranciers De enige leverancier op het warmtenet in Purmerend is al genoemd: Stadsverwarming Purmerend. Naast de warmteleverancier spelen andere energieleveranciers (elektriciteit, groen gas) een rol in de verdere verduurzaming van de energie. Landelijk hebben de energieleveranciers een belangrijke rol in verduurzaming van de opwekking van elektriciteit. Bedrijven Tal van bedrijven vervullen de komende jaren een rol in de energietransitie. Te denken valt aan bedrijven die diensten kunnen leveren in het kader de energietransitie zoals aannemers, installatiebedrijven, banken en hypotheekadviseurs, maar ook witgoed- en keukenleveranciers. Deze laatste kunnen kopers attenderen op de transitie en de gevolgen voor hun keukeninrichting. Makelaars kunnen cliënten attenderen op de mogelijkheid om een (te kopen) woning te transformeren naar een woning zonder aardgasaansluiting. Hypotheek-verstrekkers spelen een rol bij de financiering van (aan te kopen) woningen en verbouwingen. In sommige gevallen hanteren zij aantrekkelijke financieringsvoorwaarden bij investeringen in aardgasvrije woningen. Bouwkundig adviesbureaus spelen, naast aannemers en installatiebedrijven ook een belangrijke rol als adviseurs/ambassadeurs richting bewoners. In Purmerend willen we zoveel mogelijk lokale en regionale bedrijven betrekken bij de warmtetransitie. Opgewekt in Purmerend Opgewekt in Purmerend (OiP) is de lokale energiecoöperatie in Purmerend en heeft ervaring opgedaan met het (laten) plaatsen van zonnepanelen op diverse scholen en het gemeentehuis voor de opwek van duurzame elektriciteit. Vanuit het bewoners-oogpunt speelt OiP een belangrijke rol in de energietransitie. Er zijn bijvoorbeeld cursussen ontwikkeld om lokale energie adviseurs op te leiden. Deze energie-adviseurs kunnen, tegen een kleine vergoeding, verduurzamingstips aan bewoners geven. 5 Verschillende banken hanteren een lagere hypotheekrente voor toekomstbestendige (energielabel A) woningen. 17

19 6. De pilotwijk Op 8 maart 2017 heeft Purmerend de Green Deal Aardgasvrije Wijken ondertekend. Purmerend heeft daarmee aangegeven aan de slag te willen gaan met het realiseren van aardgasvrije wijken. De Green Deal Aardgasvrije Wijken richt zich op zowel nieuwbouw als bestaande bouw. In Purmerend wordt nieuwbouw al sinds jaar en dag gerealiseerd zonder gasaansluiting (enkele uitzonderingen daar gelaten). In het kader van de Green Deal wordt gemeenten gevraagd een wijk aan te wijzen, waar men daadwerkelijk aan de slag wil met het loskoppelen van het aardgasnetwerk. Gezien de grote impact, en de grootte van de opgave ( woningen; 600 woningen per jaar) moeten we in Purmerend liefst nu aan de slag. Een tijdige aanpak van de warmtetransitie voorkomt langdurige onzekerheid bij inwoners (denk hierbij aan vervanging van cv-ketel) en geeft meer ruimte om de juiste momenten te kiezen om een wijk aan te pakken. Kosten kunnen worden bespaard en/of overlast beperkt. Om focus aan te brengen in deze visie en om te voldoen aan onze afspraak in de Green Deal, heeft de gemeente Purmerend haar regisserende rol opgepakt. Samen met de stakeholders is gestart met de voorbereiding van een wijkgerichte aanpak. Het doel van deze aanpak is tweeledig. (1) In overleg met de eigenaar/bewoner de woningen in deze wijk loskoppelen van het aardgasnet en(2) ervaring opdoen, zowel juridisch, technisch, financieel en maatschappelijk, met de warmtetransitie. Deze aanpak wordt o.a. financieel ondersteund door de VNG om ervaring op te doen met de warmtetransitie in de particuliere woningbouw. Deze ervaring wordt later gedeeld met andere gemeenten. Samengevat kent de aanpak de volgende stappen: Stap 1: Onderzoek en inventarisatie Stap 2: Gesprekken met bewoners, huisbezoeken enz. De energietransitie wordt samen met de bewoners vormgegeven. Stap 3: Bewoners kunnen een keuze maken tussen warmte-alternatieven. Stap 4: Uitvoering (rioolvervanging, eventueel verwijderen van de gasleidingen, en aansluiting, verwijdering cv-ketel enz.). In dit hoofdstuk wordt aangegeven hoe we de keuze hebben gemaakt voor de wijk, en wat de wijkgerichte aanpak behelst. 6.1 De wijk Samen met de betrokken partijen, is de wens uitgesproken op kleine schaal (maximaal 100 woningen) en op korte termijn te starten. Zoals aangegeven in Hoofdstuk 4 zoeken we zoveel mogelijk synergie met de vervanging van de riolering, zodat de straat maar 1 keer hoeft opgebroken te worden, waardoor de (maatschappelijke) overlast beperkt blijft en geen kapitaal vernietigd wordt. Hieronder wordt aangegeven op welke manier de pilotwijk geselecteerd is. Vervolgens wordt aangegeven hoe het wijktransitieteam de stappen 2 en 3 kan gaan doorlopen. Onderzoek en inventarisatie Op korte termijn moet de riolering in Wheermolen Oost en Overwhere Zuid vervangen worden. Het bestaande enkelvoudige rioolstelsel (een riool voor zowel (schoon) hemelwater als (vies) huishoudelijk afvalwater) wordt vervangen door een dubbel rioolstelsel (waar het schone en vuile water apart van elkaar wordt afgevoerd). Daarnaast biedt deze vervanging de kans om de openbare ruimte in deze wijken, in overleg met bewoners, opnieuw in te richten. Met de planning van de rioolwerkzaamheden in gedachten is gekeken naar de wijken waar de maatschappelijke kosten van de warmtetransitie het laagst zijn (de groen gekleurde wijken in figuur 4). Zowel Overwhere Zuid als Wheermolen Oost zijn beide groen gekleurde wijken. Overwhere Zuid heeft een voorsprong ten opzichte van Wheermolen omdat in Overwhere Zuid het aardgasnetwerk overwegend ouder is dan 40 jaar. In overleg met de betrokken partijen is besloten om de focus aan te brengen op Overwhere Zuid. 18

20 In Overwhere Zuid staan 690 rijwoningen, 21 twee-onder-een-kapwoningen en 80 portiekwoningen, hoofdzakelijk in particulier bezit. In een eerste verdiepingsonderzoek 6 is voor een aantal woningen in deze wijk uitgewerkt wat de verschillende warmte-opties (warmtenet of all electric) betekenen. Conclusie in dit rapport is dat, het aansluiten van deze woningen op het bestaande warmtenet de laagste maatschappelijke kosten met zich mee brengt. Om klein te kunnen beginnen, is gekeken naar de fasering van de rioleringswerkzaamheden in Overwhere Zuid. Deze fasering is logisch, en noodzakelijk; er wordt gestart met de rioolvervanging in het laagste gedeelte van de wijk. Deze fasering is opgenomen in figuur 5. Fasering: 1. groen 2. geel 3. oranje 4. rood 5. blauw 6. grijs Figuur 5: Fasering Overwhere Zuid; wijk van de eerste fase is het groene gebied, daar wordt ook gestart met de rioolvervangingswerkzaamheden. In de wijk waar gestart wordt met deze werkzaamheden (groene gebied, aangegeven met ster) staan 77 woningen, die in particulier bezit zijn, een deel van deze woningen wordt particulier verhuurd. Er zijn geen vve s actief en er is geen corporatiebezit. Het zijn grotendeels rijwoningen, gebouwd eind jaren 50, begin jaren 60. Het wijktransitieteam Het wijk transitieteam geeft samen met bewoners vorm aan de energietransitie. Voor het wijktransitieteam wordt gezocht naar een geschikte ruimte (bij voorkeur een woning) in deze wijk. Het team is dan laagdrempelig toegankelijk voor de bewoners èn ondergaat zelf de warmtetransitie. Aanbod per woning Om een inschatting te krijgen van de kosten die komen kijken bij het loskoppelen van een woning van het aardgasnet, is voor een aantal referentiewoningen gekeken welke aanpassingen nodig zijn (zoals extra groepen voor elektrisch koken, verwijderen cv-ketel, afsluiten van aardgasaansluiting etc.) en wat de kosten hiervan zijn. Een dergelijke rapportage wordt per woning opgesteld, zodat inzichtelijk wordt wat de kosten zijn van de verschillende warmte-opties. Daarnaast wordt in de rapportage voor alle bewoners aangegeven wat de 6 DWA, mei Rapport Verdieping aardgasloze concepten Purmerend. 19

21 mogelijkheden zijn om energie-neutraal te worden (bijvoorbeeld zonnepanelen voor elektriciteit, isolatie), welke financieringsmodellen beschikbaar zijn en wat de eventuele terugverdientijden zijn. Bij het opstellen van deze rapportages wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van lokale en regionale bouwkundig adviseurs. De bewoners van de eerste 77 woningen ontvangen een tegemoetkoming in de kosten die zij moeten maken om aardgasvrij te worden. Het gaat hier bijvoorbeeld om een extra groep in de meterkast om elektrisch te koken, de aanschaf van een nieuwe pannenset, het wegwerken van nieuwe leidingen etc.). De hoogte van het bedrag wordt gekoppeld aan de aanpassingen die nodig zijn bij de realisatie van het warmte-alternatief met de laagste maatschappelijk kosten. Bewoners houden een keuze om te kiezen voor een alternatief met hogere (maatschappelijke) kosten, in dat geval zullen de extra kosten voor eigen rekening zijn. Daartegenover staat dat de woning in waarde vermeerdert, en de woning is toekomst bestendig. Communicatie Er wordt in Purmerend een algemene campagne opgesteld: Purmerend Aardgasvrij. Uitgangspunt bij de campagne is dat de bewoner centraal staat. Voor de wijk-in-transitie wordt de campagne meer op detailniveau door vertaald, waarbij ook de beleving centraal staat. Wat betekent het; wonen zonder aardgas? Gedacht wordt bijvoorbeeld aan een ruimte waar bewoners terecht kunnen met vragen, waar zij informatie kunnen ontvangen, maar ook waar zij daadwerkelijk een aardgasvrije-beleving kunnen meemaken (bijvoorbeeld koken op een inductieplaat, of de werking van de warmte-afleverset). Keuze tussen warmte-alternatieven Bewoners kunnen een keuze maken uit de verschillende warmtevoorzieningen die beschikbaar zijn. Bewoners worden tegemoetgekomen in de kosten die zij moeten maken voor de realisatie van de warmtevoorziening met de laagste kosten. Uitvoering In 2017 worden de voorbereidingen getroffen om halverwege 2018 daadwerkelijk te kunnen starten met de vervanging van het riool in deze wijk, en om tegelijkertijd het aardgasnetwerk te verwijderen, en een warmtenet aan te leggen cq het elektriciteitsnetwerk te verzwaren. De planning is, dat eind 2019 de eerste 77 woningen aardgasvrij zijn. Het nieuwe riool in heel Overwhere Zuid moet binnen nu en 5 jaar gereed zijn. Het huidige riool is verouderd, de komende vijf jaar is het risico op calamiteiten acceptabel, na 5 jaar nemen risico s exponentieel toe. Het is noodzakelijk bij de planning van de warmtetransitie rekening te houden met de ontwikkeling van het risicoprofiel van de riolering, omdat de synergie dan benut wordt. Dit betekent, dat we niet kunnen wachten met de aanpak van deze eerste wijk, maar deze kans moeten aangrijpen om een eerste stap te zetten naar een aardgasvrij Purmerend. 6.2 Evaluatie, risico s en aandachtspunten. Deze aanpak wordt tussentijds en achteraf geëvalueerd. De gemeente, en de betrokken partijen willen leren van deze aanpak om de warmtetransitie in Purmerend verder vorm te geven. Binnen deze aanpak is nog een groot aantal onzekerheden, waar nu nog geen antwoord op kan worden gegeven, zowel juridisch als financieel, maatschappelijk, praktisch, sociaal enz). Een aantal aandachtspunten in deze evaluatie is: Bestaande aansluitplicht op gas Niet alle bewoners kunnen / durven de investering te doen die nodig is om aardgasvrij te worden (ondanks de tegemoetkoming). Zij hebben nu het recht op een gasaansluiting, en de netbeheerder een aansluitplicht. 20

22 De netbeheerder (Liander) voldoet aan deze aansluitplicht (uit de Gaswet). Het risico bestaat dat zij moeten investeren in de vervanging van het aardgasnetwerk. Synergie met rioolvervanging Er is gekozen voor een samenloop van aardgasvrij en rioolvervangingswerkzaamheden. Het is niet bekend of deze combinatie werkbaar is en of het daadwerkelijk voordelen heeft om deze werkzaamheden te combineren. Dit onderdeel zal in de evaluatie aan de orde komen. Verdeling van de kosten De kosten van de alternatieven voor aardgas zijn anno 2017 veelal hoger dan voor aardgas zelf. De stap van aardgas naar een alternatief (warmtenet of all electric) is niet mogelijk zonder extra kosten te maken in de woning. Onderzocht gaat worden, of de tegemoetkoming afdoende is voor bewoners, en welke invloed dat heeft op de keuzevrijheid van de bewoners. Financieringsconstructies zijn nog niet uitgewerkt De rijksoverheid is druk doende met de ontwikkeling van financieringsmodellen. Nu kan daarvan nog geen gebruik gemaakt worden. Wel zijn er suggesties, zoals een nationaal duurzaamheidsfonds voor bewoners. Bij de evaluatie van deze aanpak worden de ervaringen van de manier van financieren van deze eerste fase meegenomen. Maatschappelijk In deze aanpak wordt ervaring opgedaan met de energietransitie. Hiermee wordt terra incognita betreden. Er is nog geen ervaring opgedaan met het op deze manier, met deze doelgroep (particulier, een hele buurt), verduurzamen van bestaande woningen. Ook is nog niet bekend, hoe (en of) de verschillende betrokken partijen op een constructieve manier met elkaar kunnen samenwerken. 6.3 Vervolg Aan de hand van de ervaringen die we opdoen in deze eerste fase, zullen andere wijken aan de beurt komen. Met de huidige kennis van technologie volgens de volgorde zoals is beschreven in hoofdstuk 4. De komende jaren verwachten we dat de ontwikkelingen van alternatieve (innovatieve) warmte-oplossingen snel zal gaan. Bijstelling van deze routekaart is dan wellicht nodig. 21

23 Bijlage 1: Kansrijke bronnen van warmte in Purmerend Er zijn diverse mogelijkheden om een gebouw te verwarmen en van warmtapwater te voorzien, zonder het gebruik van aardgas. Hierbij wordt vaak onderscheid gemaakt tussen individuele warmtevoorzieningen en collectieve oplossingen per buurt of wijk. Voorbeelden van individuele warmtevoorzieningen voor woningen zijn: - all electric voorzieningen, zoals bijvoorbeeld een warmtepomp met gesloten bodemlussen of een warmtepomp met de buitenlucht als warmtebron (in combinatie met zonnepanelen) - vervanging aardgas door biogas - individuele biomassa- of houtpelletketel Het voordeel van de all electric voorzieningen is, dat deze tegemoetkomen aan de behoefte van onafhankelijkheid van bewoners. Met behulp van warmtepompen bestaat de mogelijkheid volledig zelfvoorzienend te worden, mits voldoende elektriciteit opgewekt kan worden. De aanpassingen voor een woning die naar all electric wordt omgezet, heeft een grote impact: de warmtepomp is groter dan een cv-ketel, en als energiebron voor de warmtepomp moet een buitenlucht-unit of bodemlus worden ingepast. Voor het optimaal functioneren van de warmtepomp moet de cvwatertermperatuur lager zijn dan bij een conventionele ketel. Dit vergt een forse aanpassing van de schilisolatie en inpassing van lage temperatuurverwarming (LTV, bijvoorbeeld vloerverwarming of aangepaste radiatoren). De investering die een woningeigenaar moet doen om over te stappen naar een all electric warmtevoorziening is hoog (totaal ca tot ). Daartegenover staat, dat de energielasten dalen. Indien het aardgas vervangen kan worden door biogas, zijn er relatief weinig aanpassingen in de woningen nodig. De bestaande gasinfrastructuur kan dan worden hergebruikt en de cv-ketels kunnen na aanpassing blijven worden ingezet. Groot nadeel van biogas is de beperkte beschikbaarheid. Uitgaande van de vergisting van het GFT-afval van alle bewoners van Purmerend is voor maximaal 530 huishoudens biogas beschikbaar. Deze optie kan het best achter de hand worden gehouden voor bijvoorbeeld de historische binnenstad, waar het gezien de monumentale status lastiger is de warmtevraag te verminderen, én waar het alleen tegen hoge kosten mogelijk is om de ondergrondse infrastructuur te veranderen. Voor de individuele biomassa of houtpelletketel zijn in de woningen weinig tot geen aanpassingen nodig, omdat de temperatuur van deze ketels een even hoog bereik hebben als een conventionele ketel. Het ruimtebeslag van biomassa of houtpelletketels is echter groter dan de huidige cv-ketel (de verbrandingsketel is groter, en de benodigde voorraadbuffer moet worden opgeslagen). Daarnaast zijn er een aantal aandachtspunten, waardoor de inzet van deze warmtevoorziening op grote schaal minder wenselijk zijn. In een dichtbevolkt gebied zullen de geur- en fijnstofemissies toenemen (de eisen voor individuele ketels zijn minder stringent dan voor bijvoorbeeld de BWC De Purmer). Bovendien is de verkrijgbaarheid en betaalbaarheid van houtpellets op lange termijn onbekend. Collectieve warmtevoorzieningen per buurt of wijk: - Hoog-temperatuur-warmtenet (hoger dan 90 graden) - Midden-temperatuur-warmtenet gevoed met duurzame warmte uit biomassa of diepe geothermie - Laagtemperatuurwarmtenet (ca. 40 graden) gevoed door warmte uit ondiepe geothermie, een collectief zonne-collectorveld met warmteopslag, restwarmte etc. Een groot deel van Purmerend is aangesloten op het bestaande warmtenet dat gevoed wordt door de BWC De Purmer. Dit warmtenet is een midden-temperatuur-warmtenet. Wanneer de resterende woningen allemaal aangesloten worden op het bestaande Purmerendse warmtenet, kan de BWC samen met de twee hulpketels niet voldoende warmte leveren om in die vraag te 22

24 voorzien. Zelfs niet als alle woningen optimaal geïsoleerd worden. Er zal dan een nieuwe duurzame warmtecentrale moeten worden gerealiseerd, bijvoorbeeld met behulp van geothermie of biomassa. In onderstaand figuur wordt aangegeven welke maatregelen bij de verschillende warmtevoorzieningen al dan niet noodzakelijk zijn. Het geeft een korte samenvatting van hetgeen hierboven wordt beschreven. 23