De bibliotheek als centrum voor debat

Transcriptie

1 De bibliotheek als centrum voor debat DE BIBLIOTHEEK ALS PROACTIEF LOKAAL INFORMATIECENTRUM, WAAR MENSEN DEBATTEREN OVER ACTUELE KWESTIES EN DE BIBLIOTHEEK VIRTUELE DOSSIERS AANLEGT. IS DAT DE BIBLIOTHEEK VAN DE TOEKOMST? ALS HET AAN GEMMA WIEGANT, DIRECTEUR VAN DE TWEEDE VERDIEPING, LIGT WEL. tekst Inge Pranger fotografie Daniëlle van der Schans

2 V an digitaal naar virtueel, van 2.0 naar 3.0, van vóór mensen naar dóór mensen, van passief naar actief, van generaal naar specifiek lokaal. Op vragen uit de samenleving gaan medewerkers van de bibliotheek in Nieuwegein op zoek naar informatie, geven daar context en duiding aan, weten zij haarfijn wat er in de lokale samenleving speelt en vormen debatten het sluitstuk van virtuele dossiers, waar De tweede verdieping er nog vele van hoopt te kunnen maken. De innovaties van de bibliotheek van Nieuwegein zijn talrijk en richten zich op een totaal andere bibliotheek: de nieuwe bibliotheek. Eén die middenin de samenleving staat en relevant is in het dagelijks leven van de Nieuwegeiner. Mooi gezegd, realiseert Wiegant zich, maar hoe doe je dat dan? Wij hebben onze organisatie daarop ingericht en aangepast, daar een visie op ontwikkeld die verder gaat dan het digitale tijdperk. Het moet meer 3.0 zijn: verbinden, verrijken, interactie. Het is niet eenrichtingsverkeer, niet tweerichtingsverkeer, maar netwerken, kennis delen, kennis verrijken. Dat doe je met elkaar. En op inhoud. Want in het traject van bibliotheekvernieuwing, dat sinds 2000 aan de gang is, heeft de sector met name op dat vlak steken laten vallen, vindt Wiegant. Er was te weinig visie op inhoud. De overheid, en ook de bibliotheken zelf, hebben vooral gekozen voor de vorm. Men was erg procesgericht. Dat heeft veel nieuwe organisatievormen opgeleverd, maar op het gebied van content is er te weinig ontwikkeld. Het heeft er niet voor gezorgd dat we ons als sector geschikt hebben gemaakt voor de toekomst. Onze strategie richt zich dan ook op het virtuele tijdperk, en dan gaat het juist over inhoudelijke content en het verbinden van informatie. Onafhankelijke redactie In de praktijk betekent dit bijvoorbeeld dat een onafhankelijke redactie op een vraag uit de samenleving proactief informatie verzamelt en daar een virtueel dossier van maakt. Deze zijn door ie-

3 dereen in te zien op het Nieuwegeinplein, een fysiek en virtueel informatieplein op de website van De tweede verdieping, waar inhoud met ontmoeting, interactie en debat wordt gecombineerd. Wiegant: Dossiers gaan altijd over maatschappelijk lokale thema s, en de vraag moet concreet aan ons zijn gesteld. Zo kwam de vrijwilligersvacaturebank met de vraag: Hoe vrijwillig is vrijwilligerswerk nog? naar aanleiding van het verplichte vrijwilligerswerk door uitkeringsgerechtigden. Ook hebben we een dossier gemaakt over de scheiding tussen kerk en staat. Die vraag kwam van de Raad van Kerken die in opdracht van de gemeente in het Stadshuis een stiltecentrum in zou richten. Zij wilden daar een kruis ophangen, waarop de discussie ontstond of je in zo n ruimte religieuze symbolen mag plaatsen. Is het wel of niet de taak van de gemeente deze symbolen te financieren? Bovendien zullen ook andere religies gebruik maken van deze ruimte. In het virtuele dossier wordt de zaak van alle kanten belicht. Door middel van mind mapping, deskresearch, data-analyse, het houden van interviews, worden losse bronnen met elkaar verbonden, in relatie met elkaar gebracht en voorzien van context en duiding. Dat is virtualisatie. Als je digitaliseert heb je losse, aparte pagina s met allerlei bronnen, er is geen verbinding tussen die bronnen. Als de redactieleden constateren dat er informatie ontbreekt, gaan ze die actief opzoeken. Dat is een heel nieuwe rol van de bibliotheek. Om dit goed te kunnen doen hebben we twee jaar geleden dan ook een journalist in dienst genomen en hebben onze informatiespecialisten een scholingstraject doorlopen om zich journalistieke onderzoeksmethoden eigen te maken. Om proactief informatie op te halen moeten de medewerkers de haarvaten van de lokale samenleving kennen en is er veel contact nodig met klanten en inwoners. Een vaste component van een virtueel dossier is altijd een debat. Wij nodigen Nieuwegeiners uit, zorgen voor een panel met deskundigen en een gespreksleider. Van die discussie wordt een verslag gemaakt en toegevoegd aan het dossier, dat gericht wordt toegezonden aan de deelnemers en relevante instanties die er voordeel mee kunnen doen in lokale situaties. Compleet nieuwe weg De transformatie van passieve boekenbibliotheek naar proactief lokaal informatiecentrum is in Nieuwegein al sinds 2006 aan de gang. Dwars tegen de stroom in van bezuinigingen en nog eens bezuinigingen, is de bibliotheek een compleet nieuwe

4 weg ingeslagen. Het vooruitzicht op de nieuwe huisvesting in het Stadshuis van Nieuwegein, waarin ook het gemeentehuis, het UWV, een wereldwinkel en het welzijnswerk zijn gevestigd, was daarbij een katalysator. Wiegant: Vanuit de tijdelijke locatie waarin wij vijf jaar hebben gezeten, is een innovatieteam aan de slag gegaan met de wens om als bibliotheek van maatschappelijke betekenis te zijn in een veranderende gedigitaliseerde wereld. Want wat ís onze maatschappelijke meerwaarde? Hebben we die nog wel? En hoe kunnen we die vormgeven? Toen in 2008 het Sociaal Cultureel Planbureau kwam met het rapport Openbare bibliotheek 10 jaar van nu sloot dat prachtig aan op het proces waar wij op lokaal niveau al mee bezig waren. De identiteitscrisis waarin de bibliotheeksector verkeert werd in volle omvang duidelijk. Dat was een schrikbeeld; actie was gewenst en dringend noodzakelijk. Wij zagen natuurlijk ook al dat de traditionele uitleentaak minder belangrijk werd. De belangstelling neemt gewoon af. De hele sector ziet dat al jarenlang ge-

5 beuren. Los van e-books, gaat het om een veranderende maatschappij, de digitale revolutie, Google. En hoe kunnen wij als lokale bibliotheek daarin van betekenis zijn? Vanuit het tijdelijke onderkomen heeft de bibliotheek van Nieuwegein al heel erg kunnen inzetten op experimenteren: met dienstverlening, met opstelling, met collectievorming, met producten. Het SCP-rapport hebben wij aangegrepen om de visie waar toen nog alleen over gepraat werd, op papier te zetten en te concretiseren, vult Ed de Boer (communicatie en programmering) aan. Aan de ene kant was het een reactie op het feit dat er veel te weinig gebeurde, aan de andere kant leverde het gaan van een oude naar een nieuwe situatie veel meer kansen op, dan wanneer je dat vanuit een status quo-situatie moet doen. voorop staat, is er bijna geen publieke omgeving meer waar mensen elkaar vrijblijvend kunnen ontmoeten en hun mening kwijt kunnen. De Raad van Maatschappelijke Ontwikkeling zoekt momenteel naar een betrouwbare instantie waar dit soort debatten kunnen plaatsvinden. En ik dacht: de bibliotheek. Omdat wij over een fysiek gebouw beschikken in combinatie met onze kennis over virtualisatie en informatie, is het goud wat we in handen hebben. Betrouwbare informatie Het resultaat is een bibliotheek in een compleet nieuwe verschijning. Wiegant: Het lokale informatiecentrum is de kern van deze nieuwe bibliotheek, aangevuld met een boeken-, lees-, en schrijfcentrum. Wij kiezen duidelijk voor een lokale variant omdat we een lokaal bedrijf zijn en lokaal gefinancierd worden, en gaan daarbij uit van de gedachte dat informatieverwerving en cultuurbeleving fundamentele waarden zijn voor maatschappelijk succes en welzijn. Maar hoe vertaal je dat naar het dagelijks leven van de Nieuwegeiner? Wij hebben daarop gestudeerd. Wat zijn bijvoorbeeld de voor- en nadelen van internet en Google? Waar heeft de burger behoefte aan? Dan komen we uit op de kracht van bibliotheken, ons handelsmerk, en dat is betrouwbare informatie, maar ook ontmoeting. In deze tijd, waarin individualisering Maatschappelijke meerwaarde Uiteraard blijft het uitlenen en het informeren over boeken als cultuurgoed naast deze nieuwe rol wel bestaan. Het boeken-, lezen-, schrijvencentrum organiseert literaire evenementen en biedt mogelijkheden aan jonge kunstenaars en schrijftalent om zich te presenteren. Daarnaast vinden ook laagopgeleide jongeren hun heil in de bibliotheek. Die bereik je niet via het onderwijs, zegt De Boer. Ook daarin is de vraag bepalend. Waar hebben zij behoefte aan. Vooral laaggeletterde, doorgaans werkende jongeren kunnen geen betrouwbare informatie vinden op internet. Daar zijn ze niet toe in staat. Wij kunnen daarbij helpen. Daarbij stimuleert literatuur de fantasie, geeft het inzicht in andere werelden en cultuur, en verbetert het de leesvaardigheid. Ook al sms je alleen maar, je moet wel een beetje kunnen lezen en

6 zeggen: kijk, dit kunnen we allemaal voor jullie doen, moeten onderwijsinstellingen zelf aangeven wat ze van ons willen. Zo blijft het basisonderwijs wel nog steeds 100 procent klant van ons. schrijven. Wij krijgen hangjongeren wel in de bibliotheek. En wat opvalt is dat ze zich hier toch anders gedragen dan buiten. Diezelfde jongeren die buiten heel lastig zijn, zijn dat bij ons nauwelijks. Maar een ontmoetingsfunctie alléén is niet voldoende, aldus Wiegant. Er moet wel content zijn voor die ontmoeting. Dus faciliteren we én bieden we content. Dan kun je pas praten over maatschappelijke meerwaarde. Zo kun je ook de publieke middelen verantwoorden, want lokale bibliotheken zijn een enorm hoge post voor de gemeente. We kiezen er dan ook duidelijk voor om samen met het onderwijs te kijken wat we op het gebied van mediawijsheid kunnen bieden. Maar in plaats van dat wij onze eigen prioriteiten opleggen en Preventieve werking Op die basis werkt de bibliotheek ook samen met welzijnswerk, eveneens gevestigd in het Stadshuis, en de eerstelijns gezondheidszorg. De Boer: In de zorg vindt een verschuiving plaats van curatief naar preventief. De bibliotheek kan in haar informatiefunctie daar een heel grote rol bij spelen. Als huisartsen in een bepaalde wijk constateren dat er veel klachten zijn van psychosomatische aard, dan kan Stichting Welzijn hiervoor passende arrangementen of activiteiten organiseren. De bibliotheek ondersteunt met gezondheidsinformatie over psychosomatische klachten en de sociale gevolgen hiervan, aangevuld met verhalen van andere patiënten en mogelijkerwijs een informatieavond. Want volgens onze visie is informatieverwerving een fundamentele waarde voor welzijn en succes. Als je mensen beter informeert, hebben ze meer grip op hun welzijn. Dat heeft een preventieve werking. Bibliotheek, welzijn en gezondheidszorg hebben elkaar in Nieuwegein gewoon gevonden, aldus Wiegant. We zijn allemaal even gedreven en zijn ervan overtuigd dat we samen veel kunnen bereiken. De maatschappelijke functie is dan ook de belangrijkste motivatie van De tweede verdieping. Dat heeft de bibliotheek nou eenmaal in zich, zegt De Boer. Eind negentiende eeuw is de bibliotheek opgericht ter verheffing van de burgers. Die rol hebben we nog steeds. Wij hebben dat bijvoorbeeld gedaan met internet. Er zijn veel bibliotheken geweest, waar-

7 onder die van ons, waar je als burger voor het eerst kon kennismaken met internet. Wij noemen dat niet zozeer verheffing van de burger, maar we leiden mensen wel naar participerend burgerschap. Digital signage De tweede verdieping kiest dus duidelijk voor content, en niet in de eerste plaats voor retail en uitlening. Dat uit zich bijvoorbeeld ook in de techniek. De Boer: Via digital signage, gedigitaliseerde affiches, laten wij de klant weten wat we doen. Dat past in de beleving dat de bibliotheek niet alleen boeken en papier is. We verbinden met digital signage de bibliotheek met de buitenwereld. We denken materiaalonafhankelijk. Het gaat om de functie, om de meerwaarde. Als een schrijver over zijn boek komt vertellen, is dat niet alleen maar leuk, maar ook nuttig. Hij kan dingen uitleggen, toelichten, in gesprek raken met zijn publiek. Daardoor ontstaat meer belangstelling voor zijn boek, maar ook voor hét boek. Dit systeem van moderne bewegwijzering, op maat, en met hoge attentiewaarde is inmiddels zelfs een bron van inkomsten geworden. Wiegant: We zijn nu bezig om het hele Stadshuis te voorzien van digital signage, zodat ook de gemeente en de andere partners die hier in het gebouw zitten op een betere manier met de burger kunnen communiceren. Wij vermarkten dit concept en zijn al gevraagd dit ook voor een andere middelgrote gemeente te doen. De bibliotheek in Nederland moet zichzelf opnieuw uitvinden en dat is precies wat wij nu aan het doen zijn. Wiegant heeft dan ook nog een hoop op haar verlanglijstje staan. De tweede verdieping moet zich ontwikkelen tot een echt debatcentrum voor meningsvorming en ontmoeting, waar naast lokale thema s, ook brede maatschappelijke kwesties aan de orde komen. Het virtuele dossier kan nóg beter, nóg interactiever. En hoewel de bibliotheek vooral lokaal opereert, heeft het voor de uitbreiding van haar virtuele plannen nadrukkelijk ook de sector nodig. Wiegant: Wie wil met ons samenwerken? Welke bibliotheken zijn op dezelfde manier aan het innoveren, en denken net zo over onze maatschappelijke meerwaarde als wij? Kortom: wie doet er met ons mee?