Akkerbouw De kracht van ondernemerschap

Transcriptie

1 Akkerbouw De kracht van ondernemerschap Een gevarieerde sector met toekomstperspectief Akkerbouw plukt vruchten van biobrandstoffen Specialisatie in pootgoed heeft mijn bedrijf sterker gemaakt Veenkoloniën: technisch resultaat bepalend voor bouwplan Een forse investering, maar een sterker bedrijf Kiezen tussen twee groeiscenario s: Specialiseren of groter worden?

2 Ondernemen op goede grond Op de markten van akkerbouwproducten hebben de afgelopen periode forse verschuivingen plaatsgevonden. In voorgaande jaren bleven de graanprijzen stabiel, vanaf 2006 zijn ze fors gestegen. De belangrijkste oorzaak voor de verschuivingen zijn tegenvallende oogsten in combinatie met een groeiende vraag naar granen. De graanvoorraden zijn daardoor op een historisch laag niveau terechtgekomen. Duidelijk is dat door de kleinere voorraden de gevoeligheid op de markten toeneemt. Beperkte tekorten kunnen de prijzen fors laten stijgen, beperkte overschotten kunnen het omgekeerde effect tot gevolg hebben. Als ondernemer zult u hiermee om moeten kunnen gaan, waarbij kennis van de ontwikkelingen die een rol spelen in uw omgeving een must is. Met dit brancherapport willen wij hieraan graag een bijdrage leveren. Gewijzigde omstandigheden kunnen aanleiding zijn tot het wijzigen van uw strategie. Bijvoorbeeld specialiseren in een bepaalde teelt of samenwerken met collega s. In dit brancherapport komen ondernemers van twee bedrijven aan het woord die vertellen waarom ze deze keuze hebben gemaakt. Specialisatie kan een goede strategie zijn om de marge per hectare te verhogen, maar brengt ook risico s met zich mee. Bedrijven met een gezonde basis zullen zich blijven ontwikkelen en in staat zijn om nieuwe kansen te creëren. Scherp kostprijsbeheer en een neus voor ondernemerschap zijn volgens ABN AMRO de voorwaarden om ook onder de gewijzigde omstandigheden op goede grond te kunnen ondernemen. Wij wensen u veel leesplezier Henk Westeneng Sectormanager Akkerbouw 2

3 Een gevarieerde sector met toekomstperspectief De Nederlandse akkerbouwer is gewend aan veranderende productieomstandigheden. De huidige ondernemers hebben aangetoond dat ze daarin altijd hun eigen weg hebben gevonden. Ook de komende tijd doen zich weer nieuwe bedreigingen voor, maar evenveel kansen. De belangrijkste ontwikkelingen komen hier aan bod. De akkerbouwsector kent ten opzichte van andere agrarische sectoren een grote verscheidenheid. De diversiteit blijkt niet alleen uit de omvang van de bedrijven, maar ook uit de verschillende bouwplannen van bedrijven. Volgens het CBS waren er in 2006 ruim bedrijven actief in de akkerbouw in Nederland. Er zijn bedrijven met meer dan 30 hectare akkerbouw, die samen bijna 80% van het landelijke akkerbouwareaal bewerken. De gemiddelde oppervlakte per akkerbouwbedrijf is 40 hectare. De circa 800 grootste bedrijven hebben gemiddeld meer dan 150 hectare grond in gebruik. Schaalvergroting Van de akkerbouwbedrijven hebben akkerbouwbedrijven een bedrijfshoofd ouder dan 50 jaar. Tweederde hiervan heeft geen opvolger. Deze bedrijven zullen op kortere of langere termijn stoppen en voor een groot deel door bestaande bedrijven worden overgenomen. Daardoor zal de gemiddelde oppervlakte per bedrijf toenemen tot circa 100 hectare over tien jaar. Schaalvergroting wordt vaak gezien als middel om de vaste kosten over meer hectares te verdelen, waardoor het inkomen kan stijgen. Naast schaalvergroting is specialisatie een mogelijkheid om het inkomen te laten toenemen. De structuur zal binnen een aantal bedrijven veranderen, onder andere door groei en verschillende typen samenwerkingsvormen. Over de financiële aspecten van schaalvergroting en specialisatie wordt verderop in dit rapport ingegaan. Globaal blijven er drie typen bedrijven bestaan. De eerste groep produceert tegen zo laag mogelijke kosten standaardproducten als granen of zetmeelaardappelen. De tweede groep zet in op schaalvergroting met traditionele bouwplannen. De derde groep zal zich specialiseren in één of enkele teelten, vaak met extra toegevoegde waarde. De keuze tussen de verschillende type bedrijven is mede afhankelijk van de omstandigheden waaronder geproduceerd wordt. Vereenvoudiging EU-subsidies Het Europese Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) ondergaat dit jaar een zogenaamde Health Check. De contouren van het nieuwe beleid worden enigszins zichtbaar. De trend gaat richting vereenvoudiging en aanpassing aan de gewijzigde marktomstandigheden. Recent heeft de Europese Commissie het voorstel gedaan om de verplichte braaklegging definitief af te schaffen. De discussie gaat over het al dan niet in enige vorm behouden van de braaklegging als vangnet. De impact van het afschaffen van de braakverplichting op de graanmarkten zal beperkt zijn. Dit omdat braaklegging plaatsvindt op de kwalitatief mindere percelen. Een andere ontwikkeling is het afschaffen van de AGFbepaling, waardoor het mogelijk eenvoudiger wordt om toeslagrechten te benutten op grond waar aardappels, groente en fruit wordt geteeld. Het GLB tendeert naar een gelijkmatigere verdeling over het areaal, ook wel flat rate genoemd. Uiteindelijk zal de bedrijfstoeslag naar beneden worden bijgesteld, terwijl de eisen zullen worden aangescherpt. De impact van de Akkerbouw: De kracht van ondernemerschap 3

4 flat rate binnen de akkerbouw is niet overal gelijk. Bedrijven in de Veenkoloniën en de traditionele graanbedrijven gaan er mogelijk op achteruit. Bedrijven met verhoudingsgewijs meer vrije gewassen zoals poot- en consumptieaardappelen, uien en wortelen zullen er juist op vooruitgaan. De prijs van kunstmest blijft hoog De afgelopen tijd zijn de prijzen voor kunstmest verder gestegen door een toename van de vraag en hogere productiekosten. Met name in Azië stijgt de vraag naar kunstmest fors. De basisgrondstoffen voor kunstmest zijn stikstof, fosfaat en kali. Stikstofhoudende meststoffen worden geproduceerd met behulp van aardgas. In Europa is de prijs van aardgas gekoppeld aan de prijzen van olieproducten, die de afgelopen tijd flink zijn gestegen. Kali en fosfaat worden gewonnen uit mijnen. De huidige productiecapaciteit kan de toenemende vraag maar met moeite bijbenen. Verwacht wordt dat de olieprijzen de komende tijd hoog blijven. Vergroting van de delfcapaciteit laat jaren op zich wachten. Een daling van de kunstmestprijzen ligt voorlopig niet in het verschiet. Een hogere kunstmestprijs biedt mogelijkheden voor alternatieve vormen van bemesting. Voor een aantal bedrijven vormt dierlijke mest, waarbij wel een beperkte opbrengstdaling plaatsvindt, een oplossing. Aanscherping mestnormen Het meststoffenbeleid is erop gericht efficiënter om te gaan met meststoffen als stikstof en fosfaat. Daarnaast wordt het gebruik van dierlijke mest op veehouderijen sterk beperkt. Voor de akkerbouw heeft het beperken van het gebruik van dierlijke mest geen nadelige consequenties. De aanscherping van de gebruiksnormen voor (kunst)meststikstof en fosfaat kan wel een nadelige impact hebben op de te realiseren gewasopbrengsten. Veranderend klimaat Veel deskundigen zijn het erover eens dat het klimaat aan het veranderen is. In Nederland hebben we hier in de vorm van extremere zomers en zachtere winters al enigszins kennis mee gemaakt. Voor de akkerbouw in Nederland nemen hierdoor de ziektedruk en het weerrisico toe. Afhankelijk van de beschikbaarheid van bestrijdingsmiddelen gaat dit impact hebben op de verschillende teeltresultaten. Voorlopig is de kans klein dat de verschuiving van de klimaatzones leidt tot het verdwijnen van belangrijke teelten uit Noordwest-Europa of tot een sterke wijziging van de concurrentiepositie. Jaap Brink, area manager NL, K+S Benelux bv - Breda Door de bank genomen is bemesten in Nederland een fantastische puzzel, maar de oplossing mag niet tot kostprijsverhogende strategieën leiden waardoor wij de concurrentie met het buitenland verliezen. 4

5 Suiker: voldoende aanbod mondiaal De mondiale prijzen voor suiker zijn in 2007 gedaald. Dit door de onder invloed van overheidsprogramma s sterk gestegen productie in Brazilië en India. Een verdere prijsdaling is niet te verwachten omdat de vraag naar suiker in opkomende landen in onder meer Azië en Noord-Afrika stijgt. Daarnaast neemt de vraag naar suiker als grondstof voor bio-ethanol toe. Ook zijn de prijzen van substituutproducten als fructose hoog, omdat deze geproduceerd worden uit graanproducten. Op het moment is er mondiaal een overschot aan suiker. De komende jaren neemt de vraag sneller toe dan het aanbod groeit. Tot 2010 zal dit echter nog niet tot een tekort aan suiker leiden. Onbekend is nog hoe de vraag naar suikerriet voor bio-ethanol en de suikerproductie in Brazilië en India zich zullen ontwikkelen. Afhankelijk hiervan kan er sneller een tekort ontstaan. De Europese prijzen van ruwe suiker zijn ongeveer het dubbele van de wereldmarktprijzen. De kans dat de Europese suikerprijzen op korte termijn zullen stijgen is zeer klein. ABN AMRO verwacht dat de prijzen voor suikerbieten de komende jaren zullen afnemen tot EUR 30,- per ton. Aardappelen: sterke sector in Nederland Dankzij goede grondsoorten en het hoge kennisniveau is de aardappelteelt een sterke en stabiele sector in Nederland. Door het hogere productrisico groeit het animo voor de aardappelteelt internationaal niet sterk. Vruchtwisseling blijft een beperkende factor bij de teelt. De beschikbare kennis, de keten en de omstandigheden maken dat vooral de pootgoedteelt een sterke positie in Nederland zal behouden. Graanprijzen: hoger met meer fluctuaties De graanprijzen zijn in 2007 opgelopen tot ongekende hoogte. De Europese markt voor granen is door de verdere afbouw van interventies steeds meer verweven met de wereldmarkt. Guiljam van der Schelde, sectorspecialist akkerbouw ZLTO De akkerbouw zal zich steeds meer richten op productie en afzet in duurzame ketens. Kennisontwikkeling en innovatie zijn nodig voor versterking van het ondernemerschap. Daarmee ontwikkelen we concurrentiekracht en een positie in de markt. De graanmarkt staat de laatste jaren in het teken van een groeiende vraag en een tegenvallend aanbod. De vraag zal de komende jaren stijgen door de groei van de wereldbevolking, een gewijzigd consumptiepatroon en, in mindere mate, extra vraag naar biobrandstoffen. De productie kan in potentie wel stijgen, maar is de laatste jaren verstoord door tegenvallende weersomstandigheden in verschillende delen van de wereld. Opvallend zijn de historisch lage tarwevoorraden op dit moment. De verhouding voorraad/consumptie is afgenomen tot het laagste niveau sinds Een fors deel van de komende oogsten is dan ook noodzakelijk voor het aanvullen van de voorraden. Lage voorraden betekent ook dat het marktevenwicht zwakker wordt, waardoor de prijzen meer zullen gaan schommelen. De verwachting is dat de graanprijzen de komende periode goed blijven. ABN AMRO rekent dan ook met een prognoseprijs van EUR 16,- per 100 kg. wintertarwe. Grafiek 1: Wereldvoorraden tarwe Akkerbouw: De kracht van ondernemerschap 5

6 Akkerbouw plukt vruchten van biobrandstoffen Het toenemend gebruik van granen en maïs voor biobrandstoffen brengt veel beweging in de markt. Veel landen hebben beleid geformuleerd om de productie van biobrandstoffen te stimuleren om zo de effecten van klimaatverandering tegen te gaan. Hoge olieprijzen maken de mondiale teelt voor biobrandstoffen aantrekkelijk. Volgens een studie van de World Energy Council zal de vraag naar energie tot 2050 verdubbelen. Voor Nederland ligt een bescheiden rol weggelegd voor de productie van biomassa, maar de Nederlandse akkerbouw blijft niet onberoerd. Europa heeft ambitieuze milieudoelstellingen geformuleerd op het gebied van biobrandstoffen. In 2010 moet 12% van al het energiegebruik uit duurzame energie bestaan. In 2020 moet dit 20% zijn. Transportbrandstoffen moeten in 2010 voor 5,75% en in 2020 voor 10% bestaan uit biobrandstoffen. Nederland volgt de Europese doelstellingen op het gebied van biobrandstoffen. In 2010 heeft Europa 9,5 miljard liter biodiesel nodig. Voor die hoeveelheid is 7,1 miljoen hectare koolzaad nodig; oftewel 7% van het totale Europese landbouwareaal. De teelt van biobrandstoffen is sterk ingegeven door overheidsbeleid. Vraag en aanbod zullen sterk reageren op wijzigingen in dat beleid (en de olieprijs). Een brede maatschappelijke en wetenschappelijke discussie over de vraag in hoeverre biobrandstoffen daadwerkelijk bijdragen aan milieuvoordelen en de toenemende concurrentie met voedsel, kan het huidige overheidsstandpunt echter doen veranderen. De tweede generatie biobrandstoffen De eerste generatie bestaat uit brandstoffen gewonnen uit suikers, zetmeel of olie. De tweede generatie biobrandstoffen wordt geproduceerd via cellulosefermentatie uit cellulose of hemicellulose, oftewel houtachtige bestanddelen zoals stro, bermgras of restproducten. Het rendement van de tweede generatie biobrandstoffen is aanzienlijk hoger dan van de eerste. Hoewel de techniek nog in de kinderschoenen staat, is de verwachting dat deze binnen tien jaar operationeel is. De tweede generatie biobrandstoffen concurreert minder met de voedselproductie. Nederland zet in op de aanvoer van grondstoffen voor biobrandstoffen, in plaats van zelf telen. De acht raffinaderijen voor biodiesel die vanaf 2008 draaien, staan vrijwel allemaal bij grote aanvoerhavens. De grondstoffen kunnen zo goedkoop worden aangevoerd en de biodiesel kan ook direct weer naar de afnemers worden vervoerd. Naast de productie voor Nederlands gebruik, zal vanuit Nederland ook worden geëxporteerd naar andere Europese landen. Nederland heeft aangegeven in te zetten op de tweede generatie biobrandstoffen (zie kader). 6

7 Geen ruimte voor productie De vraag naar grondstoffen voor duurzame energie neemt toe, maar de vraag naar voedsel ook. De vraag is hoe aan deze toenemende mondiale vraag kan worden voldaan. Ook de opkomst van de tweede generatie biobrandstoffen kan veranderingen tot gevolg hebben. Wanneer de techniek het toelaat, zal het belang van deze tweede generatie sterk toenemen. De efficiëntie zal toenemen maar ook de vraag naar andere soorten grondstoffen. In een aantal gebieden in de wereld is voorlopig nog ruimte voor uitbreiding van de productie. Gebieden als De productie van biobrandstoffen én de vraag naar voedsel zullen de komende jaren een verdere vlucht nemen. Oost-Europa, Rusland en Afrika kunnen hun productie nog behoorlijk opvoeren. Er is daar veel en goedkope Dit leidt tot hogere prijzen. De Nederlandse akkerbouw grond voorhanden voor grootschalige productie. Echter, profiteert daar indirect van, maar enige voorzichtigheid is tot nu toe ontbreekt het er vaak aan kapitaal, kennis en geboden. De productie van biobrandstoffen wordt sterk politieke stabiliteit. beïnvloed door onder andere politieke keuzes, olieprijzen In Nederland zal niet veel specifiek voor de productie van en de opkomst van de tweede generatie biobrandstoffen. Daardoor kunnen de kaarten over enkele jaren weer biobrandstoffen worden geteeld. De hoge grondprijzen leiden tot een te hoge kostprijs. Bovendien is er in Nederland meer te verdienen aan specialistische en hoogwaar- anders liggen. dige teelten. De in Nederland gebruikte grondstoffen voor bio-energie zullen voornamelijk rest- of afvalproducten Ethanol en biodiesel betreffen, naast de import. Ethanol en biodiesel worden in toenemende mate gebruikt voor de vervanging van transportbrandstoffen, benzine en diesel. Ethanol kan worden geproduceerd uit zetmeel of suikers van bijvoorbeeld tarwe, maïs, suikerbieten en Hendrik-Jan Kieft, agrarisch specialist ABN AMRO aardappelen. Biodiesel kan worden gemaakt uit plantaardige olie van bijvoorbeeld koolzaad of zonnebloempitten. De ontwikkelingen op het gebied van biobrandstoffen vormen een kans voor de Veenkoloniale akkerbouw. De hoeveelheid energie die van een hectare kan worden geoogst, verschilt behoorlijk (zie tabel). Uit suikerbieten wordt per hectare bijna twee keer zoveel ethanol geproduceerd als uit maïs. Daar staat tegenover dat de kosten Nederland profiteert indirect en energie-input van een hectare suikerbieten aanzienlijk Toch heeft de biobrandstoffenmarkt wel degelijk gevolgen voor de Nederlandse akkerbouw. Door de mondiaal hoger liggen dan van maïs. toenemende vraag naar akkerbouwproducten wordt een bodem in de markt gelegd. Wanneer graan economisch een interessant alternatief vormt, stijgen de prijzen van Jaap Haanstra, voorzitter LTO vakgroep akkerbouw andere producten mee. Olie krijgt een steeds grotere spilfunctie in de landbouw. Tabel 1: Biobrandstofopbrengst per gewas Gemiddelde opbrengst ton per hectare Gemiddeld % koolhydraten/olie uit koolzaad Primair product ton per hectare (olie/zetmeel/suiker) Primair product liter ethanol/biodiesel per hectare Koolzaad 3,1 40% olie 1, Tarwe 8,4 68% zetmeel 5, Suikerbieten 64,9 16,5% suiker 10, Aardappelen 43,5 19% zetmeel 8, Snijmaïs 14,0 36% zetmeel 5, Akkerbouw: De kracht van ondernemerschap 7

8 Akkerbouwer Ad van Schendel uit Marknesse: Specialisatie in pootgoed heeft mijn bedrijf sterker gemaakt Ad van Schendel heeft een akkerbouwbedrijf met traditionele gewassen, maar heeft zich toegelegd op de teelt en verwerking van pootgoed. De ondernemer is er in geslaagd het van oorsprong 24 hectare tellende polderbedrijf om te vormen tot een professionele onderneming. Specialisatie in pootgoed heeft het bedrijf sterker gemaakt, maar Van Schendel ziet ook in dat specialisatie alleen niet zaligmakend is. De teelt van pootgoed is in de Noordoostpolder bij veel akkerbouwbedrijven de afgelopen decennia sterk toegenomen. Met de opschaling in de landbouw verschuift ook deze teelt richting gespecialiseerde bedrijven. Ad van Schendel is een akkerbouwer met een grote voorliefde voor deze teelt. Hij is er, zoals hij zelf zegt, mee opgegroeid. Het is altijd een vaste teelt geweest binnen mijn bedrijf. Onder andere doordat de grond hier zeer geschikt is voor pootgoed en het een teelt is met een hoge toegevoegde waarde. Momenteel teelt en verwerkt Van Schendel 50 hectare pootgoed op zijn eigen bedrijf. De ontwikkeling van het bedrijf getuigt van durf en ondernemerschap. Van Schendel heeft samen met zijn vrouw Aly het bedrijf vanuit het niets opgebouwd tot wat het nu is: een goed georganiseerd akkerbouwbedrijf van ruim 130 hectare met een stevig aandeel pootgoedteelt in moderne gebouwen. Altijd samengewerkt Momenteel staat samenwerking sterk in de belangstelling in de landbouw. Voor Van Schendel is dat niet nieuw; zijn hele leven werkt hij al samen met buren in verschillende constructies. Dat ging van samen machines kopen tot pootgoed sorteren. Schaalvoordeel was belangrijk, maar ook aan sociaal contact beleefde de ondernemer veel plezier. In 1988 is gezamenlijk een bunkerinstallatie aangeschaft om 100 hectare pootaardappelen te verwerken. Ondanks de voordelen die dat bood, besloot Van Schendel in 1995 thuis een installatie te plaatsen. De markt was aan het veranderen. Er kwamen steeds meer eisen aan de kwaliteit van het product en eisen voor specifieke markten. Ik kon daar gemakkelijker zelf op inspelen dan gezamenlijk. Bovendien was zijn eigen areaal inmiddels dusdanig gegroeid dat het economisch interessanter werd om zelf een sorteerder aan te schaffen. Daarnaast speelde ook een persoonlijk motief: Van Schendel wilde graag meer thuis zijn om zijn producten in de gaten te kunnen houden. Inmiddels is de pootgoedverwerking en de hele logistiek dusdanig ingericht dat Van Schendel kan inspelen op alle voorkomende wensen vanuit de markt, zowel qua verpakking als hoeveelheid. Ik hoef bijna nooit nee te verkopen, vertelt hij. De professionalisering heeft ook een keerzijde: er komen jaarlijks 250 vrachtwagens uit allerlei landen op zijn erf om aardappelen te halen. Ik vind het leuk om met andere mensen in contact te komen. Maar je moet wel tegen de aanloop kunnen. Yzebrand Werkman, akkerbouwer te Mensingeweer Kwaliteit is bij pootgoed het voornaamste. Met aandacht en zorg proberen wij jaarlijks een topproduct af te leveren. 8

9 Ad van Schendel, pootgoedteler te Marknesse: Bij het ontwikkelen van je bedrijf is het de kunst de juiste balans te vinden tussen investeringen in grond en bewaarcapaciteit. Alles op een hoger niveau Specialisatie in pootgoed gaf volgens Van Schendel continuïteitsperspectief aan zijn bedrijf. Bij pootgoed ligt alles op een hoger niveau. Qua toevoegen van waarde en afzetmogelijkheden, maar ook de geldstromen zijn groter. Maar pootgoed alleen is geen optie. Afgezien van het bouwplan heeft de ondernemer ook de gevaren van te sterke specialisatie ondervonden: de pootgoedteelt heeft een aantal slechte jaren gekend. Bij Van Schendel vooral door waterschade Dan ben je blij dat je nog andere gewassen erbij hebt. Andre Broeze, agrarisch specialist ABN AMRO Niet de mogelijkheden om omzet te realiseren, maar de marge bepaalt de toekomst van het bedrijf. Van Schendel gelooft ook voor de toekomst in de rentabiliteit van pootgoed. Ondanks de sanering die momenteel plaatsvindt in de pootgoedteelt. De hectares van stoppende akkerbouwers worden door iemand anders weer ingevuld. Hier in de polder is de grondprijs zeer hoog, mede door het geringe grondaanbod. Mochten we nog willen groeien, dan waarschijnlijk in de pootgoedteelt. De verwerking is geen probleem; met een aantal mechanische veranderingen moet dat lukken. Van Schendel s zoon en, waarschijnlijke opvolger, Martijn lijkt hier ook een voorstander van te zijn: Met nog betere kwaliteitsbeheersing is wellicht meer te verdienen dan met meer hectares telen. Ondernemer: Ad van Schendel, Marknesse (Fl.). Bedrijf: Een akkerbouwbedrijf met 50 hectare pootaardappelen, 15 hectare consumptieaardappelen, 10 hectare witlof, 10 hectare waspeen, 12 hectare graan, 12 hectare zaaiuien, 12 hectare plantuien, 10 hectare winterwortelen en 13 hectare suikerbieten. De huiskavel in eigendom is 24 hectare groot (totale eigendom 33 hectare), overige grond gedeeltelijk langjarige pachtcontracten en een gedeelte huur van losse grond. De grondsoort varieert van lichte zavel tot zware klei. Speerpunt: teelt en verwerking van pootgoed. Akkerbouw: De kracht van ondernemerschap 9

10 Veenkoloniën: technisch resultaat bepalend voor bouwplan In delen van Noord-Nederland, met name in de Veenkoloniën, zijn akkerbouwers gezien de grondsoort aangewezen op de teelt van zetmeelaardappelen. De ondernemers hebben hier minder te kiezen dan collega-akkerbouwers in andere delen van Nederland, maar toch ontstaan ook in de Veenkoloniën kansen. Veranderde prijsniveaus voor granen, suiker en indirect zetmeel kunnen historische keuzes doen wijzigen. Daar komt bij dat het Europese inkomensbeleid voor zowel suiker als zetmeel ingrijpend wijzigt. Nieuwe omstandigheden betekent ook dat de strategie herzien dient te worden. Het beleid voor zetmeel tendeert naar een verdere ontkoppeling van de directe steun die via de verwerkers van zetmeelaardappelen wordt uitbetaald. De prijs van zetmeelaardappelen komt daarmee verder onder druk te staan. Hiertegenover staan ontwikkelingen zoals een schaarste aan hoogwaardig eiwit. Avebe is sinds kort in staat om eiwit als restproduct van de zetmeelproductie te produceren. Dit kan het wegvallen van de prijsondersteuning gedeeltelijk compenseren. Keuzes in bouwplan De wijzigingen in de prijsniveaus en het Europese landbouwbeleid kunnen andere keuzes binnen het bouwplan mogelijk of zelfs noodzakelijk maken. In de tabellen zijn de saldo s voor respectievelijk zetmeelaardappelen, suikerbieten, zomergerst en wintertarwe weergegeven. Uitgangspunt is het saldo van zetmeelaardappelen van gemiddeld EUR 710,- per hectare, bij een opbrengst van 45 ton en een prijs van EUR 50,- per ton. De teelt wordt nog interessanter wanneer bovengemiddelde opbrengsten worden gerealiseerd. Uit de tabel blijkt dat bij een opbrengst van 50 ton per hectare het saldo van zetmeelaardappelen oploopt naar EUR 960,- per hectare. Door hoge opbrengstprijzen voor energiegrondstoffen kan het saldo bij een hoge productie per hectare zelfs tot EUR 1.500,- per hectare oplopen. 10

11 Hogere opbrengsten worden gehaald bij optimale omstandigheden en goed teeltmanagement. Een ruimer bouwplan kan bijdragen aan een verdere optimalisatie van de omstandigheden. Dit kan bijvoorbeeld door grond uit te ruilen met naburige melkveehouders. De melkveehouder zorgt bijvoorbeeld voor verse grond voor zetmeelaardappelen en de akkerbouwer in ruil hiervoor zorgt voor de teelt van maïs voor het melkveebedrijf. Andere teelten Uit de tabel blijkt dat het te realiseren saldo met de teelt van suikerbieten lager uitvalt dan dat van zetmeelaardappelen. Dit is vooral te verklaren door de prijsverlaging van suikerbieten als gevolg van de hervorming van het Europese suikerbeleid. Het saldo voor suikerbieten komt lager uit dan het saldo van alternatieve teelten als zomergerst en wintertarwe. De plaats van suikerbieten in het veenkoloniale bouwplan is een heroverweging waard. Een (in beperkte mate) alternatief vormt energiemaïs. Voor energiemaïs is een biovergister op korte afstand noodzakelijk. In dat geval is een saldo van rond de EUR 1.000,- per hectare haalbaar, afhankelijk van de gerealiseerde opbrengst en de prijs. Een andere mogelijkheid is het opzetten van een tweede tak. Dat kan een tak zijn die dichtbij de akkerbouw staat zoals bloembollen, droogbloemen of groenten. Deze arbeidsintensieve teelten stellen hoge eisen aan de kwaliteit van de grond. Daarnaast kunnen hoge investeringen nodig zijn. Ook het opzetten van een tak die minder raakvlakken met akkerbouw heeft is een optie. Denk bijvoorbeeld aan een vorm van veehouderij. Hoogste rendement Kortom, het hoogste rendement is op veel bedrijven te behalen door het optimaliseren van de teelt van zetmeelaardappelen. Doorgaans zijn daarvoor geen nieuwe investeringen nodig. Daarnaast blijken de opbrengstverschillen tussen bedrijven groot te zijn. In een beperkt aantal gevallen kan een tweede tak een aantrekkelijk alternatief gaan vormen. Jakob Bartelds, akkerbouwer te 2e Exloërmond Het probleem in de Veenkoloniën is niet de grond, niet het ondernemerschap maar de regels rondom ruimtelijke ordening. Tabel 2: Saldovergelijking voor Veenkoloniale teelten (getallen in per hectare) Zetmeelaardappelen Suikerbieten Opbrengst (in ton) Prijs (in per ton) Opbrengst Teelkosten Loonwerk / mechanisatie Saldo Zomergerst Wintertarwe Opbrengst (in ton) 6 6, ,5 9 Prijs (in per ton) Opbrengst Teelkosten Loonwerk / mechanisatie Saldo Akkerbouw: De kracht van ondernemerschap 11

12 Samenwerking Gerard en Nico van Nieuwenhuijzen en Jack van Vugt Een forse investering, maar een sterker bedrijf Op het Zuid-Hollandse eiland Goeree-Overflakkee zijn twee akkerbouwbedrijven samengesmolten tot één bedrijf met 250 hectare eigen grond. Dankzij deze verregaande samenwerking kunnen de ondernemers veel efficiënter en goedkoper werken dan voorheen. De luchtfoto die aan de muur hangt in het kantoor van Gerard van Nieuwenhuijzen laat een mooi stuk aaneengesloten land zien, pal tegen de dijk. Maar liefst 250 hectare groot is het gecombineerde akkerbouwbedrijf van Gerard en zijn vader Nico van Nieuwenhuijzen en buurman Jack van Vugt. Een paar jaar geleden waren het nog twee afzonderlijke bedrijven: vader en zoon Van Nieuwenhuijzen boerden op 100 hectare grond. Jack van Vugt had een bedrijf van 80 hectare. Samenwerking begint vaak als bedrijven individueel te klein zijn. Dat was hier niet het geval. Met 80 en 100 hectare ontstond een akkerbouwbedrijf met een aantrekkelijke omvang. Het uitgangspunt voor onze samenwerking was dat we er met z n tweeën een boterham uit konden halen, vertelt Nico. Jack vult aan: Inderdaad, 80 hectare is niet klein. Maar voor maximale kostenbesparing moet je meer omvang hebben. Gemeenschappelijk belang De samenwerking tussen beide bedrijven gaat terug naar het einde van jaren 90. Toen hadden beide ondernemingen samen één aardappelrooier in gebruik. De samenwerking en de (economische) voordelen die dat opleverde beviel beide partijen goed. Een paar jaar later werd besloten om alle machines samen te voegen. Dat was een belangrijke stap, want mocht de samenwerking misgaan dan zou dat grote gevolgen hebben, vertelt Gerard. Nog een paar jaar later werd de tweede grote stap gezet. De bedrijven werden toen feitelijk samengevoegd. Er kwam één bouwplan, er werd een grote nieuwe loods gebouwd en de drie ondernemers kregen ieder hun eigen taken in de nieuwe bedrijfsvorm. Binnen het nieuwe bedrijf verhuren beide partijen hun grond en gebouwen aan de gezamenlijke maatschap. De machines waren al in gezamenlijk bezit. De nieuwe loods is gezamenlijk betaald. De vergoeding uit de maatschap gebeurt op basis van de ingebrachte hectares. Jack legt uit dat de samenwerking veel gemak heeft opgeleverd. We hebben alle drie nu een gezamenlijk belang. Bij veel vormen van samenwerking kijkt iedereen toch in de eerste plaats naar zijn eigen bedrijf en dat maakt samenwerken soms moeilijk. Bij ons speelt dat niet omdat we één bedrijf vormen. Slagkracht is gegroeid Volgens de ondernemers zijn de voordelen van de gezamenlijke exploitatie van één bedrijf evident. De percelen en de machines zijn groter en dat levert flinke schaalvoordelen op. Er is voordeel bij inkoop en verkoop van producten en goederen. De taken zijn verdeeld zodat iedereen de dingen doet waar hij sterk in is. Ook de slagkracht van het bedrijf is gegroeid: van een buurman is 70 hectare grond aangekocht, waarmee een aaneengesloten stuk grond van 250 hectare ontstond. Rubertus Clevering, pootgoedteler te Den Andel Door schaalvergroting en samenwerking proberen wij met behoud van kwaliteit de kosten te beheersen. 12

13 Kees Hospers, akkerbouwer te Marknesse Kwaliteit wordt in de toekomst alleen maar nog belangrijker. Consumenten eisen een kwalitatief beter en gezonder voedselpakket, door dit te kunnen blijven leveren blijf je onderscheidend. Alleen hadden we dat nooit voor elkaar gekregen, vertelt Jack. Inclusief werk voor derden bewerken we nu circa 400 hectare grond. Dat is een verdubbeling ten opzichte van onze twee oorspronkelijke bedrijven. Samenwerken betekent: rekening houden met elkaar. De ondernemers erkennen dat ze niet meer volledig de Inge Guchelaar, bedrijfsadviseur Countus Accountants en adviseurs Akkerbouwbedrijven met de beste bedrijfsresultaten weten met hun vakmanschap de hoogste kosten te combineren met de hoogste opbrengsten. baas zijn op hun eigen land. Maar ze ervaren het niet als een nadeel. Een forse investering in grond en gebouwen heeft de financieringslast verzwaard. Mede daardoor is het niet eenvoudig om het bedrijf eventueel te splitsen in twee aparte ondernemingen. Hoe een volgende generatie hiermee omgaat zal moeten blijken. Maar, verzekert Gerard, dat is voor ons geen reden om het niet te doen. Als wij de komende 15 jaar goede zaken doen, staat er straks een bedrijf dat sterker is dan de twee afzonderlijke bedrijven hadden kunnen bereiken. Op de vraag of hun vrouwen veel plezier hebben van de samenwerking moeten de mannen lachen. Jack: Nee, echt minder druk hebben we het niet. Maar we stemmen onze vakanties op elkaar af, dus gaan we met een gerust hart op reis. Het werk op het bedrijf gaat gewoon door. Ondernemers: Gerard en Nico van Nieuwenhuijzen en Jack van Vugt, Achthuizen (Z.-H.). Bedrijf: 250 hectare grond in eigendom en 160 hectare huur en loonwerk voor derden. Totaal wordt geteeld: 145 hectare aardappelen, 140 hectare tarwe, 50 hectare suikerbieten, 40 hectare uien en verhuur van 33 hectare land voor bonen en tulpen. Op de locatie van Jack van Vugt is een nieuwe machineloods met opslagruimte gebouwd. Speerpunt: kostenbesparing door schaalvergroting. Akkerbouw: De kracht van ondernemerschap 13

14 Kiezen tussen twee groeiscenario s Specialiseren of groter worden? De klassieke strategie in de akkerbouw is groeien in oppervlakte. Een andere is groeien in omzet of intensivering: uitbreiden in teelten die gemiddeld meer opbrengen. Een belangrijke vraag is welke strategie het beste perspectief biedt op lange termijn. Hieronder worden met behulp van een rekenvoorbeeld de consequenties van de beide strategieën op een rij gezet. Uitgangssituatie Stel: een bedrijf heeft 75 hectare grond met het volgende bouwplan: 25 ha consumptieaardappelen, 15 ha suikerbieten, 12,5 ha zaaiuien en 22,5 ha wintertarwe. Het jaarlijkse saldo bedraagt EUR ,- De vaste kosten zijn EUR ,- per jaar. Voor aflossingen is EUR ,- per jaar beschikbaar, waardoor de totale financiering van EUR ,- in theorie in ruim 25 jaar kan worden afgelost (zie tabel 4). Alternatief 1: grond aankopen Het eerste alternatief is het aankopen van 20 hectare à EUR ,- per hectare. Deze grond gaat volledig in het bestaande bouwplan meedraaien waardoor dit er als volgt uit gaat zien: 31,67 ha consumptieaardappelen, 15 ha suikerbieten, 15,83 ha zaaiuien en 32,5 ha wintertarwe. Het jaarlijkse saldo komt uit op EUR ,- De vaste kosten stijgen verhoudingsgewijs mee en komen uit op EUR ,- per jaar. Dit komt door de gestegen rente- Tabel 3: Uitgangspunten berekeningen Gewas Opbrengst Prijs Arealen Uitgangssituatie Grondaankoop Bewaring Consumptieaardappelen kg 0,10 25,00 28,33 35,00 Suikerbieten kg 0,30 15,00 15,00 15,00 Zaaiuien kg 0,09 12,50 14,17 12,50 Wintertarwe kg 0,16 22,50 25,50 22,50 Tabel 4: Financiële resultaten naar alternatief Uitgangssituatie Alt. 1 Grondaankoop Alt. 2 Bewaring Bedrijfssaldo Overige opbrengsten Totaal saldo (incl. ov. opbrengst) Vaste kosten (excl. afschrijving / incl. rente) Cash flow Privé Vervangingsinvesteringen Beschikbaar voor aflossing Totale financiering Aflossingstermijn (in jaren) 25,4 118,1 21,6 14

15 lasten, maar ook door extra arbeidskosten. De ruimte die beschikbaar is voor aflossingen neemt hierdoor af tot EUR ,- per jaar. De totale financiering is opgelopen tot EUR ,-, waardoor de theoretische aflossingstermijn uitkomt op 118 jaar. In deze situtie is geen ruimte meer om een tegenvaller op te vangen. Alternatief 2: uitbreiden aardappelteelt Het tweede alternatief is jaarlijks 10 hectare grond bijpachten voor de teelt van consumptieaardappelen. De te betalen pacht bedraagt EUR 1.500,- per hectare per jaar. Voor het extra areaal wordt ook geïnvesteerd in extra bewaring. Dit betreft een bewaarloods met een capaciteit van 550 ton à EUR 400,-, waardoor de totale investering uitkomt op EUR ,-. Het bouwplan ziet er nu als volgt uit: 35 ha consumptieaardappelen, 15 ha suikerbieten, 12,5 ha zaaiuien en 22,5 ha wintertarwe. Het saldo komt uit op EUR ,- per jaar. De vaste kosten bedragen EUR ,-. Dit is enigszins lager dan bij alternatief 1, vanwege de fors lagere rentekosten. Wel nemen de bewerkingskosten en de kosten voor pacht toe. De ruimte beschikbaar voor aflossingen komt uit op EUR ,-. Hiermee komt de theoretische aflossingstermijn uit op 21,6 jaar. Jan Westers, agrarisch specialist ABN AMRO Land ruilen voor teeltspecialisatie biedt akkerbouwers financiële voordelen. Afwegingen maken Voordat tussen specialiseren of uitbreiden kan worden gekozen, moet een aantal afwegingen worden gemaakt. Als eerste speelt de beschikbaarheid van grond die geschikt is voor consumptieaardappelen een rol. In het voorbeeld is gerekend met een prijs van EUR 1.500,- per hectare. Voor deze prijs is een aantrekkelijk saldo realiseerbaar, maar zijn de risico s groter. Gespecialiseerde bedrijven kunnen zich hiertegen wapenen door goede jaren te gebruiken voor extra aflossingen. Het voordeel van specialisatie is dat investeringen in teeltgespecialiseerde machines eerder uit kunnen, waardoor goedkoper gewerkt kan worden. Een ander risico is het doen van een investering met een lange terugverdientijd, gebaseerd op het gebruik van los land. Voordat tot investeren wordt overgegaan dient redelijk zeker te zijn dat er jaarlijks voldoende grond beschikbaar is. Een hier nog niet genoemde strategie is samenwerken. Hiermee wordt de beschikbare arbeid efficiënter ingezet en worden investeringen in mechanisatie efficiënter benut. Daardoor zijn schaalvoordelen haalbaar zonder te investeren in grond. Een argument om juist wel te investeren in grond is de waardevastheid. Uit de berekeningen blijkt dat voor een investering in grond voldoende marge noodzakelijk is. In veel gevallen is het noodzakelijk om grond eerst te pachten, om het op langere termijn te kunnen kopen. Marge per hectare bepalend Uit de analyse blijkt dat investeren in grond een veel langere terugverdientijd heeft dan een investering in bewaring gecombineerd met een uitbreiding van het areaal consumptieaardappelen. De reden hiervoor is dat bij een uitbreiding van het areaal consumptieaardappelen de omzet, maar ook de marge per hectare toeneemt. Dit principe geldt voor vergelijkbare teelten waarbij de omzet en de marge per hectare toenemen. Voorwaarde is wel dat de ondernemer de teelt in de vingers heeft en in staat is structureel een bovengemiddelde gewasopbrengst te realiseren. Daarnaast moeten ondernemers die kiezen voor specialisatie in staat prijspieken te gebruiken voor het verder ontwikkelen van hun bedrijven. Natuurlijk gelden ook persoonlijke argumenten. Sommige Frank Driedijk, agrarisch specialist ABN AMRO Bij het beoordelen van een financieringsaanvraaag ondernemers hebben een grote voorliefde voor een bepaalde teelt en halen daar veel voldoening uit, anderen hebben die voorkeur niet. Verder kan specialisatie of uitbreiding een impact hebben op de bedrijfsvoering en het gezinsleven. Ook de beschikbare arbeid speelt daarbij een rol. is niet de financiering per hectare, maar de ruimte die er is om de financiering te dragen bepalend. Akkerbouw: De kracht van ondernemerschap 15

16 Onze agrarische specialisten Ing. A.H. Broeze A.H.M. Kessels T. Okkema C.J. Vergouwen Dronten Venlo Leeuwarden/Sneek Oss Ing. J.A.M. de Craen Tilburg Ing. H.J. Kieft Winschoten D. Oost Harderwijk/Apeldoorn Ing. J. Westers Winsum Ing. J.J. Daalhuizen Gorinchem C. Kroon Cap. a/d IJssel Ing. J. Sinke Ede/Amersfoort Ing. J.H.M. Wilmink Hengelo Ing. F.A.M. Dorresteijn Doetinchem H. Langeland Assen Ing. T. Tempelmann Meppel/Zwolle Ing. M.R. Wortelboer Roosendaal Ing. C.A. Driedijk Goes Ing. J.J.A. van Leeuwen Alphen a/d Rijn Ing. J.N.M. Velzeboer Hoorn Drs Ing. C. van Zandwijk Meppel/Heerenveen Ing. H. Folkers Hardenberg/Emmen Ing. D. Nutma van der Zee Heerenveen A.J. Verbruggen Den Helder Ing. A.D. van Zetten Utrecht Over ABN AMRO ABN AMRO Bank N.V.,gevestigd te (1982 PP) Amsterdam aan de Gustav Mahlerlaan 10, Telefoon (lokaal tarief). ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten, als bemiddelaar van verzekerings- en kredietproducten en als aanbieder en/of uitvoerder van effectendiensten. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V., en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en is tevens aangesloten bij de Collectieve Garantie Regeling voor Terugbetaalbare Gelden en Beleggingen. Meer informatie hierover kunt u vinden op: of opvragen via telefoonnummer (lokaal tarief). Optimale dienstverlening ABN AMRO Bank N.V. streeft naar een optimale dienstverlening. Toch kan het voorkomen dat u niet helemaal tevreden bent. Neem in dat geval contact op met uw ABN AMRO vestiging. U kunt ook de brochure Alles naar wens? opvragen, waarin u leest hoe u uw opmerkingen, suggesties of klacht kunt melden. Informatie over de klachtenregeling en de geschilleninstanties waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten, kunt u vinden op of via telefoonnummer (gratis). ABN AMRO Bank N.V. staat ingeschreven bij het handelsregister van de Kamer van Koophandel in Amsterdam, onder nummer , met BTW-identificatienummer NL B01 Dit rapport is een uitgave van ABN AMRO Agrarische Bedrijven. Mocht u naar aanleiding van dit rapport vragen of opmerkingen hebben, dan kunt u contact opnemen met uw agrarisch specialist of met Henk Westeneng, Sectormanager Akkerbouw ( ). Voor overige informatie over ABN AMRO en andere agrarische sectoren kunt u terecht op 16