ThiemeMeulenhoff Zorg Niveau b4. Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg Antwoordmodellen

Transcriptie

1 ThiemeMeulenhoff Zorg Niveau b4 Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg Antwoordmodellen

2

3 Inhoudsopgave 1 De samenwerkingsrelatie met de zorgvrager en diens naasten Interactie met de zorgvrager 7 Praktijk: Klacht 7 Praktijk: Blind 7 Praktijk: Kennismaking 7 Praktijk: Mevrouw De Vries drinkt slecht 8 Kennisopdracht Afspraken maken met zorgvragers 11 Praktijk: Niet de afspraak 11 Praktijk: Veilig 11 Praktijk: Nou gewoon 11 Kennisopdracht Feedback geven en ontvangen 14 Praktijk: Te laat 14 Praktijk: Jij bent altijd zo dominant! 14 Kennisopdracht Handelen bij conflicten 16 Praktijk: Zorgvernieuwing 16 Praktijk: Baby's vertroetelen 16 Kennisopdracht 17 2 Helpen bij de persoonlijke verzorging Hulp bieden bij het aan- en uitkleden 19 Praktijk: Vieze kleren 19 Kennisopdracht Hulp bieden bij het wassen 21 Praktijk: Geen zin 21 Praktijk: Badongeluk 21 Kennisopdracht Hulp bieden bij de uiterlijke verzorging 24 Praktijk: Piekfijn 24 Praktijk: Zal hij snel opknappen? 24 Kennisopdracht Het gebruik van hulpmiddelen 26 Praktijk: Noodprothese 26

4 Praktijk: Niet aan denken 26 Kennisopdracht Complicaties van langdurige inactiviteit voorkomen 28 Praktijk: CVA 28 Kennisopdracht 28 3 Helpen bij de opname van voeding en vocht Hulp bieden bij eten en drinken 31 Praktijk: Je kwijlt ervan! 31 Praktijk: Natasja doet aan de lijn 31 Kennisopdracht Voedingsproblemen en negatieve vochtbalans signaleren 33 Praktijk: Een pechvogel 33 Praktijk: Wat een dorst 33 Kennisopdracht Maatregelen nemen ter bevordering van de eetlust 35 Praktijk: Geen trek 35 Praktijk: Speekseloverlast 35 Kennisopdracht Voedings- en dieetvoorschriften hanteren 37 Praktijk: Suikerziekte suikervrij? 37 Praktijk: Jong geleerd, oud gedaan 37 Kennisopdracht 37 4 Helpen bij de uitscheiding Hulp bieden bij de toiletgang 39 Praktijk: Na de operatie 39 Praktijk: Zuster kom eens even 39 Kennisopdracht Blaastraining geven 41 Praktijk: De blaastraining 41 Praktijk: Katie 41 Kennisopdracht Incontinentiemateriaal toepassen 43 Praktijk: Een nieuwe heup 43 Praktijk: Thuis bij mevrouw Rodenburg 43 Kennisopdracht De uitscheiding bevorderen 45 Praktijk: Ik moet, maar het lukt niet 45 Praktijk: Meneer Sadiqi heeft obstipatie 45

5 Praktijk: Ling heeft diarree 45 Kennisopdracht Hulp bieden bij het opgeven van sputum 47 Praktijk: Maak het haar maar zo comfortabel mogelijk 47 Kennisopdracht Hulp bieden bij het braken 48 Praktijk: Maagpijn 48 Kennisopdracht Hulp bieden bij de menstruatie 49 Praktijk: Vera 49 Kennisopdracht Hulp bieden bij hevige transpiratie 51 Praktijk: Meneer Jansons heeft een longontsteking 51 Kennisopdracht 51 5 Helpen bij mobiliteitsproblemen Een zorgvrager helpen bij het mobiliseren 53 Praktijk: Meneer Haanstra 53 Praktijk: Het mobiliseren van Saskia 53 Kennisopdracht Een zorgvrager tillen en verplaatsen 55 Praktijk: Steunkousen 55 Praktijk: Mevrouw Van Heusden 55 Praktijk: Omdraaien 55 Kennisopdracht Een zorgvrager helpen bij het mobiliseren 57 Praktijk: Mevrouw Jackson 57 Praktijk: Borstvoeding 57 Kennisopdracht 57 6 Het bed van de zorgvrager verzorgen Bedden verzorgen 59 Praktijk: Een vies bed 59 Praktijk: Na de narcose 59 Kennisopdracht Bedden hanteren 61 Praktijk: Opname in het verpleeghuis 61 Praktijk: Spoedopname 61 Praktijk: Een lelijke val! 61 Kennisopdracht 61

6 6.3 Hulpmiddelen toepassen bij de bedverzorging 63 Praktijk: Meneer Tak 63 Kennisopdracht 63 7 De vitale functies bewaken Vitale functies bewaken 65 Praktijk: Koorts 65 Praktijk: Hartritmestoornissen 65 Praktijk: Te lage bloeddruk 65 Praktijk: Astma 65 Praktijk: Longontsteking 66 Kennisopdracht 66 8 Een evenwichtig slaap- en waakritme bevorderen Slapen en waken 69 Praktijk: Paco slaapt 69 Praktijk: Dat vreselijke gesnurk! 69 Praktijk: Maartje is druk 70 Kennisopdracht 70

7 1 De samenwerkingsrelatie met de zorgvrager en diens naasten Interactie met de zorgvrager PRAKTIJK: KLACHT 1 Vind je de verwachtingen die Sonja van een begeleider heeft reëel? Licht je antwoord toe. Een zorgvrager mag van een begeleider respect en oprechte belangstelling verwachten. 2 Moet de leiding maatregelen nemen tegen Karel? Leg uit. De leiding zal allereerst een gesprek heeft met Karel aangaan, waarin ze uiteenzet waar de klacht over gaat en waarin Karel de mogelijkheid krijgt om zijn gedrag uit te leggen. Als Karel vervolgens niet inziet waarom zijn gedrag niet in een zorgrelatie thuishoort, zal zijn functioneren op een serieuze manier ter discussie worden gesteld. 3 Welke aspecten van de verpleegkundige beroepscode worden door Karel overschreden? In de zorgverlening wordt zo veel mogelijk een gelijkwaardige samenwerkingsrelatie nagestreefd. Doordat Karel in de spullen van Sonja kijkt, is er sprake van een ongelijke machtsrelatie. PRAKTIJK: BLIND 1 Lees de tips aandachtig door. Wat had je niet uit jezelf goed gedaan? Leg uit. Geen antwoordmodel. De leerling vertelt welke adviezen voor haar handig zijn en waar ze zelf niet aan had gedacht. 2 Je hoeft een woord als kijken niet krampachtig te vermijden bij iemand die blind is. Ben je het daarmee eens? Leg uit. Door een woord als kijken en zien krampachtig te vermijden, leg je extra nadruk op het feit dat iemand blind is en dat je daar op een ongemakkelijke manier mee omgaat. Voor iemand die blind is, is het blind zijn de dagelijkse realiteit. Hij zal van het woordje kijken niet schrikken. 3 Waarom hebben verpleegkundigen deze tips nodig? Een voorwaarde voor succesvolle communicatie is dat je je kunt verplaatsen in het referentiekader van de ander. Voor een ziende verpleegkundigen is het heel moeilijk om zich in de wereld van een blinde te verplaatsen. PRAKTIJK: KENNISMAKING 1 Welke fase van een probleemgesprek wordt hier beschreven? Het gaat hier om de eerste fase: de opening of het leggen van contact. 2 Waarom verloopt deze fase zo moeizaam? ThiemeMeulenhoff 7

8 Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg Bij mevrouw F. duurt deze fase zo lang, omdat ze het probleem niet onderkent. Ze heeft geen ziekteinzicht. Ze verwacht niets goeds van een hulpverlener. Het kost daarom extra tijd en inspanning om een vertrouwensband op te bouwen. 3 Waar zou een volgend gesprek met mevrouw F. over kunnen gaan? Een volgend gesprek met mevrouw F. zou kunnen gaan over het aanvaarden van hulp bij concrete klusjes, om op die manier een vertrouwensband te kunnen opbouwen. Ze zou ook kunnen proberen om via een gesprek over kleding het onderwerp uiterlijke verzorging aan te snijden. PRAKTIJK: MEVROUW DE VRIES DRINKT SLECHT 1 Mevrouw De Vries zal vermoedelijk grote moeite hebben om mee te werken aan deze opdracht. Hoe komt dat? Marijke houdt op geen enkele manier rekening met de leeftijd en het referentiekader van mevrouw De Vries. Ze communiceert ook niet, maar wil slechts haar informatie kwijt. 2 Denk je dat ze het formulier goed zal toepassen bij het noteren van wat zij drinkt? Beargumenteer je antwoord. Als Marijke wél uit zou zijn op communicatie met mevrouw De Vries, zou ze uitleggen waarom het nodig is de vochtbalans bij te houden. Ze zou uitleg geven bij het formulier en zou ze steeds controleren of mevrouw De Vries het begrepen heeft. Ze zou als voorbeeld samen met mevrouw De Vries na kunnen gaan wat ze die ochtend of de vorige avond heeft gedronken en dat invullen op het formulier. Tot slot zou ze door vragen te stellen, nagaan of mevrouw De Vries mee wil werken. KENNISOPDRACHT 1 Een verpleegkundige zegt tegen een zorgvrager: U moet nu naar het toilet, anders loop ik weg. Vervolgens belt u weer en moet ik weer terugkomen, terwijl ik met iemand anders bezig ben. Dit lijkt een autoritair werkende verpleegkundige die veel zelf aan het woord is en meer oog heeft voor haar eigen werk dan voor de beleving van de zorgvrager. Een verpleegkundige die vraaggericht werkt, luistert meer en stelt vragen. Ze respecteert de gevoelens van de zorgvrager en geeft hem de ruimte om zelf tot beslissingen te komen. Deze verpleegkundige mist belangrijke houdingsaspecten als respect en empathie. 2 De zorgvrager als klant: wat vind je van deze rolopvatting? Een soortgelijke situatie als in een winkel kun je ook meemaken in een zorginstelling. Een zorgvrager verwacht dat je al je tijd en aandacht aan hem of haar geeft. Dit zijn verwachtingen die als je er niet over nadenkt en praat tot ergernissen kunnen leiden. De vraaggerichte benadering stelt de (hulpvraag van de) zorgvrager voorop. In de vraaggerichte benadering heeft de zorgvrager een positie die lijkt op die van een klant in een winkel. Het betekent dat hij de zorg aanstuurt. Maar je hoeft niet op elke vraag van een zorgvrager in te gaan. Een hulpverlener heeft een eigen professionele verantwoordelijkheid en maakt een afweging. Hij krijgt te maken met ethische grenzen, de regels van de instelling en prioriteiten. Hij moet ook rekening houden met het feit dat iemand misschien geen keuze kan maken of onvoldoende in staat is om aan te geven wat hij wil. Bij gedwongen hulpverlening bijvoorbeeld is het moeilijk om de vraaggerichte zorg te leveren. 8 ThiemeMeulenhoff

9 De samenwerkingsrelatie met de zorgvrager en diens naasten Interactie met de zorgvrager 3 We kunnen ons gemakkelijk laten leiden door het uiterlijk van de zorgvrager en zijn gedrag. Daar kan de zorgvrager de dupe van worden. Geef hiervan twee voorbeelden. Een eerste contact met iemand die je niet kent en van wie je alleen het uiterlijk waarneemt kan tot verwarrende situaties leiden. Enkele voorbeelden. Een verpleegkundige die door de afwezigheid van een hoofddoekje ervan uitgaat dat iemand niet islamitisch is. Een verpleegkundige die denkt dat zorgvrager niets geeft om zijn uiterlijk, terwijl deze zijn uiterlijk verwaarloost, omdat hij depressief is. 4 Bij een professionele benadering hoort dat je de rol vervult van verpleegkundige. Maar er hoort ook echtheid bij. Dat lijkt met elkaar in tegenspraak. Is het dat ook? Verklaar je nader. Ze lijken met elkaar in tegenspraak, maar zijn het niet. Echt zijn betekent dat je je niet verschuilt achter een rol. Je bent op je werk binnen bepaalde grenzen zoveel mogelijk jezelf. 5 Welke manier van communiceren is bij uitstek geschikt om een relatie met iemand aan te gaan: non-verbale of verbale communicatie? Leg uit. Non-verbale communicatie is bij uitstek het juiste kanaal om met iemand relatie aan te gaan. Hiermee breng je affectie en empathie over. Bijvoorbeeld door iemand aan te kijken, te glimlachen of te knikken kun je interesse en warmte tonen. Ook het aanraken van iemand is belangrijk om een relatie te bevestigen. Je kunt zo tonen dat je betrokken bent of troost bieden. 6 Een verpleegkundige ziet de echtgenote van een zojuist overleden patiënt in de wachtkamer zitten. De echtgenote weet nog van niets en de verpleegkundige loopt langs, terwijl ze haar vriendelijk toeknikt. Hoe is de operatie gegaan?, vraagt de echtgenote. Hoe moet de verpleegkundige reageren? Als het gaat om een ernstige mededeling zoals het overlijden van een patiënt tijdens een operatie, dan is het een taak van de arts om dit te doen. De verpleegkundige zegt tegen de echtgenote dat de arts met haar zal spreken zodra hij meer weet. 7 Een arts vraagt een verpleegkundige het gesprek met een zorgvrager voort te zetten die zojuist heeft gehoord dat hij een leveraandoening heeft. Hij mag geen alcohol meer. De man is helemaal van de kaart en begint te schelden op de arts, zodra de verpleegkundige binnenkomt. Ik heb het helemaal gehad met dit ziekenhuis. Ik ga naar een andere dokter, want deze kletst uit zijn nek. Hoe moet de verpleegkundige reageren? De man heeft zojuist slechte nieuws gehoord en reageert zeer emotioneel. In plaats van inhoudelijk te reageren, wat kan leiden tot een vervelend welles-nietesgesprek, is het beter om eerst de aandacht te richten op de emoties. Je kunt proberen de gevoelens van de man te spiegelen. Ik begrijp dat de mededeling van de arts u van streek maakt. 8 Je wilt weten hoe gemotiveerd een zorgvrager is om te stoppen met roken. Wat vraag je hem? Waar vraag je op door? Je kunt beginnen met de vraag of de zorgvrager wil stoppen met roken. Vervolgens vraag je waarom de zorgvrager wil stoppen? Je probeert erachter te komen of hij het zelf graag wil of dat hij denkt dat het moet (van de omgeving, de behandelaar). Vervolgens kun je doorvragen of hij een plan van aanpak heeft of eventueel samen zo'n plan wil opstellen. Ook kun je doorvragen naar vroegere stoppogingen en hoe die zijn uitgepakt. Je kunt doorvragen naar hoe hij zelf inschat of hij zal kunnen stoppen met roken. 9 Een zorgvrager heeft veel problemen. Hij is zojuist gescheiden, heeft schulden en dreigt te worden ontslagen, omdat hij een paar keer te laat op zijn werk is verschenen, nadat hij is doorgezakt met vrienden. De oplossing is simpel. Hij gaat praten met schuldsanering en hij ThiemeMeulenhoff 9

10 Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg gaat alleen nog maar in het weekend naar de kroeg, zodat hij niet meer te laat komt op het werk. Waarom is het niet goed om deze oplossing direct aan te reiken? Het is belangrijk dat je eerst samen met de zorgvrager het probleem helder krijgt. In deze situatie moet de zorgvrager eerst erkennen of begrijpen welke problemen er zijn. Een valkuil bij elk probleemgesprek is de neiging om direct met een oplossing te komen. Een oplossing bieden is erg verleidelijk, maar kan ook een verder gesprek blokkeren. 10 Een zorgvrager komt voor de derde keer te laat. De verpleegkundige wordt inwendig boos, want het is druk. De zorgvrager legt uit dat hij er helemaal niets aan kan doen, want de bus reed voor z'n neus weg. De verpleegkundige denkt: had je dan geen bus eerder kunnen nemen? Welk mechanisme speelt hier voor de zorgvrager? Het gaat hier om attributie. Mensen hebben de neiging succes toe te schrijven aan eigenschappen van zichzelf en falen aan factoren van buitenaf. Dit wordt ook wel een fundamentele attributiefout genoemd. 10 ThiemeMeulenhoff

11 De samenwerkingsrelatie met de zorgvrager en diens naasten Afspraken maken met zorgvragers Afspraken maken met zorgvragers PRAKTIJK: NIET DE AFSPRAAK 1 Is elke avond gezamenlijk eten een afspraak? Leg uit. Elke avond gezamenlijk eten is een stilzwijgende afspraak, een huisgewoonte. 2 Noem belangrijke overwegingen die meespelen in de beoordeling of Johan op zijn kamer mag eten. Johan woont wel in een groep en is afhankelijk van zorg, maar hij beslist zelf over zijn eigen leven. Het is voor Johan blijkbaar belangrijk om privacy te hebben. Op de eigen kamer eten moet wel mogelijk zijn. Er moeten bijvoorbeeld genoeg medewerkers zijn, zodat een van hen Johan eventueel kan begeleiden bij het eten. 3 Vind je dat Johan toestemming moet vragen als hij op zijn kamer wil eten? Waarom vind je dat? In principe hoeft Johan geen toestemming te vragen als hij op zijn kamer wil eten. Wel moet hij het vooraf te melden aan de medewerkers. Als het vaker gebeurt, zou er eventueel een gesprek kunnen plaatshebben tussen de medewerkers en de groepsleden om te bezien of er nieuwe afspraken over het eten gemaakt moeten worden. PRAKTIJK: VEILIG 1 Wat vind je van de kwaliteit van deze afspraak? Het is een werkbare afspraak die tegemoet komt aan de behoeften van de zorgvrager en de mogelijkheden van de verpleegkundige. Verpleegkundige Robbert heeft begrip voor de situatie van meneer Verkort en spreekt dat ook uit. De afspraak is verder volstrekt helder. PRAKTIJK: NOU GEWOON 1 Is de heer Korthagen overtuigd van het nut om meer te bewegen? Leg uit. Hoewel de heer Korthagen aangeeft dat hij het eens is met het doel, lijkt hij er meer op uit te zijn om te voldoen aan de criteria van verpleegkundige Anja ( maakt u zich geen zorgen ), dan dat hij zelf overtuigd is van het nut om meer te bewegen. Uit wat hij zegt, lijkt hij er niet veel over te hebben nagedacht. Hij heeft geen afspraken met zichzelf gemaakt. 2 Waarom is deze afspraak met de heer Korthagen niet goed? De afspraak is niet effectief, omdat de heer Korthagen zelf niet overtuigd is van het nut van meer bewegen. Voor een afspraak die wordt opgelegd of aanvoelt als opgelegd, draagt een zorgvrager geen verantwoordelijkheid. Verder is de afspraak niet helder, omdat hij niet specifiek, meetbaar en tijdgebonden is. 3 Maak dit gesprek zo af dat je denkt dat er een goede afspraak is gemaakt tussen jou en de heer Korthagen die voldoet aan alle criteria voor heldere en haalbare afspraken. De afspraak moet: acceptabel zijn. De heer Korthagen is dan zelf overtuigd van de noodzaak, in plaats van dat hij het voor de verpleegkundige of de arts doet; ThiemeMeulenhoff 11

12 Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg specifiek zijn. Wat is het hoofddoel (conditie verbeteren, zodanig dat...)? Wat betekent het subdoel (meer bewegen) precies (buiten wandelen, in de kamer zelfstandig bewegen, oefenen met apparaten)? meetbaar zijn. Hoe is de beginsituatie en hoe wordt de vooruitgang van de doelen bijgehouden? tijdgebonden zijn: Wanneer begint de heer Korthagen met meer bewegen en hoe vaak per dag en hoe lang gaat hij bewegen? reëel zijn. KENNISOPDRACHT 1 Geef een voorbeeld van een heldere afspraak. Waarom vind je zelf dat het een heldere afspraak is? Geen antwoordmodel. Het voorbeeld moet voldoen aan de criteria voor heldere afspraken, de zogeheten SMART-criteria: specifiek, meetbaar, acceptabel, reëel en tijdgebonden. 2 Noem twee groepen zorgvragers voor wie het maken van afspraken moeilijk of onmogelijk is en leg uit waarom. Voorbeelden: ernstig dementerenden, omdat ze geestelijk niet in staat zijn tot het maken van afspraken; mensen die het nut niet inzien van afspraken, omdat zij geen hulp willen aanvaarden of geen ziekte-inzicht hebben, omdat ze. 3 Waarom is dwang geen goede basis voor het maken van een afspraak? Wanneer je dwang gebruikt is er feitelijk geen afspraak, maar een voorschrift. Degene die zich aan de afspraak dient te houden, voelt zich er niet verantwoordelijk voor. 4 Waarom is het beter om vanuit overtuiging een afspraak te maken? Wanneer iemand overtuigd is van het nut van een afspraak, is hij gemotiveerder en de kans groter dat hij de afspraak naleeft. 5 Als een zorgvrager een afspraak niet nakomt kun je op verschillende manieren daarop reageren. Geef een voorbeeld van een goede reactie. Voorbeelden van goede reacties wanneer een zorgvrager een afspraak niet nakomt zijn: vragen waarom een zorgvrager zijn afspraak niet is nagekomen; de zorgvrager op een rustige manier uitleggen wat de consequenties zijn; vragen of hij een nieuwe afspraak wil maken. 6 Een verpleegkundige belooft een zorgvrager de volgende dag terug te bellen, maar vergeet het. Twee dagen later belt de zorgvrager zelf. Goed dat u belt, ik wilde u net bellen, zegt de verpleegkundige. Wat vind je van deze reactie? Als een verpleegkundige een afspraak niet nakomt, hoort ze zich eigenlijk altijd te verontschuldigen. 7 Een verpleegkundige stelt samen met een zorgvrager de volgende doelstelling op: de zorgvrager gaat gezonder eten. De zorgvrager spreekt af na de vakantie ermee te gaan beginnen. Wat is er mis aan deze doelstelling? 12 ThiemeMeulenhoff

13 De samenwerkingsrelatie met de zorgvrager en diens naasten Afspraken maken met zorgvragers Het doel is niet specifiek genoeg. Wat wordt bedoeld met gezonder eten: minder vet eten, meer groentes eten, minder snoep et cetera? Ook is de afspraak niet tijdgebonden. Na de vakantie is te vaag. ThiemeMeulenhoff 13

14 Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg Feedback geven en ontvangen PRAKTIJK: TE LAAT 1 Gaat het hier om taakgerichte of persoonsgerichte feedback? Leg uit. Het gaat om beide. Marijke levert taakgerichte feedback als ze Jan vertelt niet meer te laat te komen en voortaan te bellen en persoonsgerichte feedback wanneer ze hem lummel noemt. 2 Hoe zal Jan deze kritiek ontvangen? Door de persoonsgerichte feedback en de bozige toon zal Jan de feedback waarschijnlijk niet goed ontvangen. Bovendien zegt de manier waarop Marijke feedback geeft meer over Marijke (ze is moe, heeft hoofdpijn) dan over Jan. PRAKTIJK: JIJ BENT ALTIJD ZO DOMINANT! 1 Wat vind je van de manier waarop Frans de feedback heeft gegeven, als je de regels voor het geven van feedback ernaast houdt? Frans zondigt tegen een paar regels: hij gebruikt een jij-boodschap, gebruikt een generalisatie ( altijd ) en geeft persoonsgerichte feedback in plaats van feedback op gedrag. 2 Vind je dat een zorgvrager zich ook moet houden aan de regels van het geven en ontvangen van feedback? Eigenlijk zou iedereen die feedback geeft, dat moeten doen volgens de regels van het feedback geven en ontvangen. Toch kun je niet van elke zorgvrager verwachten dat hij de regels van het feedback geven kent of daarnaar handelt. Dat hangt onder meer af van zijn beperkingen en emotionele toestand. Als een zorgvrager commentaar geeft op een verpleegkundige, gaat het lang niet altijd over de verpleegkundige zelf. Het kan bijvoorbeeld gaan over boosheid vanwege ziekte of opname. 3 Wat vind je van de manier waarop Steven de feedback ontvangt? In plaats van er tegenin gaan en boos worden, had Steven Frans gelijk kunnen geven. Hij had zich niet zo persoonlijk aangevallen moeten voelen, maar eerst door vragen te stellen, moeten begrijpen wat Frans precies bedoelde met zijn kritiek. 4 Hoe heeft Steven uiteindelijk toch iets met de feedback kunnen doen? Steven heeft uiteindelijk de kritiek beoordeeld en dat deel dat persoonlijk tegen hem is gericht, ter harte genomen. Hij heeft er nog niet zozeer iets mee gedaan, maar zijn zelfkennis is gegroeid. KENNISOPDRACHT 1 Wat is het verschil tussen feedback en kritiek? Kritiek is een vorm van feedback. 2 Geef drie voorbeelden waarin je als verpleegkundige feedback geeft. Geen antwoordmodel. 3 Waarom is persoonsgerichte feedback krijgen moeilijker dan taakgerichte feedback? 14 ThiemeMeulenhoff

15 De samenwerkingsrelatie met de zorgvrager en diens naasten Feedback geven en ontvangen Iemand die persoonsgerichte kritiek krijgt, voelt zich meer (in zijn hele persoon) afgewezen dan wanneer hij kritiek krijgt op hoe hij zijn taken doet. Bovendien is een taak makkelijker te verbeteren dan een persoonlijke eigenschap te veranderen. 4 In bepaalde situaties kun je beter geen feedback geven. Noem er twee. Voorbeelden van situaties waarin je beter geen feedback kunt geven, zijn: Wanneer iemand gedrag vertoont dat hij niet kan veranderen. Dat werkt alleen maar frustrerend. Wanneer de eigenlijke bedoeling van de feedback is om je hart te luchten. De bedoeling van feedback is dat de ander er iets mee kan doen. Wanneer het moment niet geschikt is. Je bent bijvoorbeeld te boos of te vermoeid. Wanneer de ruimte niet geschikt is. Geef bijvoorbeeld geen feedback aan iemand als er andere personen bij aanwezig zijn. 5 Een jonge moeder vertelt op het consultatiebureau zonder blikken of blozen dat ze haar peuter uit boosheid wel eens slaat. De wijkverpleegkundige wil de moeder uitleggen dat dit niet goed is, zonder dat ze de moeder bekritiseert. Waarom wil ze geen kritiek leveren, denk je? De wijkverpleegkundige is bang dat de jonge moeder haar zelfvertrouwen verliest. Daarnaast wil ze de vertrouwensrelatie die ze met de moeder heeft opgebouwd niet onder druk zetten. 6 Wat doe je als een zorgvrager in een psychiatrische instelling klaagt over het feit dat hij gedwongen is opgenomen? Je toont begrip voor zijn gevoelens over het feit dat hij gedwongen is opgenomen en probeert te begrijpen wat er achter zijn klacht steekt: wil hij zijn hart luchten over zijn situatie of vindt hij dat hij onterecht is opgenomen en wil hij zijn recht halen? Je vraagt hem wat hij met zijn klacht wil bereiken en vertelt hem bij wie hij moet zijn, zodat diegene iets met zijn klacht of kritiek kan doen. 7 Stel dat een zorgvrager je onterecht kritiek geeft over de manier waarop je hem uit bed in de stoel helpt. Hoe reageer jij op deze kritiek? Je hebt er begrip voor dat de zorgvrager misschien zijn frustratie uit, omdat hij afhankelijk is van iemand anders om in de stoel te komen. Je kunt hem vragen hoe je hem op een andere manier uit bed kan helpen, zodat het minder belastend is. 8 Waarom is het geven van kritiek net zo moeilijk als het ontvangen ervan? Omdat kritiek krijgen zo gevoelig ligt, is kritiek geven net zo moeilijk. Omdat de ontvanger de kritiek te persoonlijk kan opvatten, bestaat er een terechte angst om de relatie te verstoren. ThiemeMeulenhoff 15

16 Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg Handelen bij conflicten PRAKTIJK: ZORGVERNIEUWING 1 Gaat het hier om een conflict van behoefte, waarden, macht of relatie, of een combinatie daarvan? Leg uit. Het gaat hier om een conflict van waarden. Ilse en de zorgmanager (instelling) hebben een verschillende visie op zorg. Voor een deel is het ook een non-issueconflict: Ilse begrijpt de zorgvisie niet. Als niet op een goede manier met het conflict wordt omgegaan, kan het uitgroeien tot een relatieconflict. 2 Stel je voor dat jij bemiddelt als zorgmanager in dit conflict. Wat vertel je Ilse? Aangezien de manier van zorgverlenen voortvloeit uit de zorgvisie waarvoor Ilse en haar moeder hebben gekozen, is het verkeerd om deze zorgvisie los te laten. Wel heeft de zorgmanager begrip voor het feit dat een familielid als Ilse moet wennen aan de gang van zaken, omdat het nieuw is. De zorgmanager toont begrip en legt uit wat de zorgvisie inhoudt en waarom het zo gunstig kan uitpakken voor haar moeder. Hij probeert haar ervan te overtuigen. Lukt dit niet, dan vertelt hij haar dat het alternatief overplaatsing naar een verpleeghuis is, want ook andere kleinschalige woonvormen werken op deze manier. 3 Hoe verwacht je dat dit conflict verder gaat? Waar hangt dat van af? Hoe dit conflict verder gaat, hangt af van hoe het gesprek tussen Ilse en de zorgmanager verloopt. Waarschijnlijk kan hij Ilse overtuigen. PRAKTIJK: BABY'S VERTROETELEN 1 Definieer dit conflict: wat voor soort conflict is het en waar gaat het conflict over? Het is een waardeconflict, omdat de manier waarop zorg verleend wordt, ter discussie staat. Daarnaast is het ook een behoefteconflict, omdat de behoefte aan meer zorg botst met de gang van zaken op de afdeling. 2 Wat zou de achtergrond kunnen zijn van de boosheid van de moeder? Behalve dat de moeder de gang van zaken verkeerd vindt, is ze wellicht extra geëmotioneerd, omdat ze uitgeput is en in een nieuwe, spannende fase zit waar ze aan moet wennen. Misschien is het niet zoals ze had gedacht. Misschien mist ze in deze fase de ondersteuning van haar man of vrienden en projecteert ze dat op de verpleegkundigen. 3 Waarom wordt Giny zelf boos? Dat een kraamverpleegkundige haar aandacht moet verdelen over moeder en kind, is het eerste dat een verpleegkundige in haar opleiding leert. Als iemand je professionaliteit in twijfel trekt, is boos worden een primaire, logische reactie. Daarbij word je misschien ook boos, omdat je je machteloos en opgelaten voelt, omdat je kritiek krijgen in het bijzijn van anderen, zonder dat je je kunt verweren zoals je in een privé-situatie zou kunnen doen. 4 Hoe zou Giny dit conflict aan moeten pakken? Ze zou haar eigen boosheid moet accepteren en een moeten time-out nemen: op een rustige plek analyseren wat die boosheid bij haar oproept. Ze kan er ook over praten met collega's. Wat vinden zij ervan? Hebben zij al eerder zoiets meegemaakt? Wat denken zij dat er achter 16 ThiemeMeulenhoff

17 De samenwerkingsrelatie met de zorgvrager en diens naasten Handelen bij conflicten dit verwijt van de moeder zit? Ze moet ook de boosheid van de moeder onderkennen en haar gevoelens bevestigen. Verder is het het best om in deze situatie te communiceren met ik-boodschappen. KENNISOPDRACHT 1 Zijn conflicten positief of negatief? Leg uit? Dat hangt ervan af hoe met het conflict wordt omgegaan. Als een meningsverschil ontaardt in ruzie, ontstaat er altijd persoonlijke schade. Maar ook wanneer een conflict onuitgesproken blijft, kan een relatie deuken oplopen. Er ontstaat stress, mensen gaan elkaar ontlopen en werken niet meer goed samen. Toch kunnen conflicten ook iets goeds opleveren. Als ze constructief worden uitgevochten, leveren ze een positieve bijdrage aan de kwaliteit van relaties tussen mensen. Ze kunnen leiden tot nieuwe inzichten, creativiteit en meer begrip voor elkaars standpunten. 2 Waarom is het moeilijker om een conflict op te lossen in een slechte relatie dan in een goede relatie? Wanneer de relatie verstoord is, kan het minste of geringste aanleiding geven tot misverstanden. In een slechte relatie is de kans groter dat wat je zegt verkeerd valt bij de ander of verkeerd wordt opgevat. Ook in het herstellen van het conflict, kan dat weer aanleiding zijn tot nieuwe conflicten. Eigenlijk zou allereerst de relatie hersteld moeten worden, maar dat vergt een grote inspanning. Bovendien krijg je sommige relaties niet goed, al was het maar omdat de karakters van personen te ver uiteenlopen. 3 Een moeder koopt een nieuwe broek voor haar dochter. Dan kun je er ook eens verzorgd bijlopen, zegt de moeder. De dochter is niet dankbaar, maar boos. Geef een verklaring voor haar boosheid. Door een nieuwe broek te kopen, levert de moeder kritiek op het uiterlijk van haar dochter. Ze vindt dat ze er onverzorgd bijloopt. Uit het feit dat ze die kritiek zo openlijk levert, leidt de dochter een gebrek aan respect af en een vertoon van macht. 4 Waar draait het om bij een generatieconflict tussen ouders en kinderen? Noem drie issues en leg deze uit. Issues die spelen in een generatieconflict tussen ouders en kinderen zijn: waarden: ouders vinden het bijvoorbeeld belangrijk dat hun kind gezond leeft en aan de toekomst denkt; terwijl het kind plezier wil hebben en leven bij de dag belangrijker vindt. behoeftes: ouders willen bijvoorbeeld rust in huis, terwijl het kind naar harde muziek wil luisteren of videospelletjes wil spelen. macht: ouders willen bijvoorbeeld dat het kind gehoorzaamt, terwijl het kind meer vrijheid wil. 5 Het is nog nooit vertoond, maar de verpleegkundigen en verzorgenden van verpleeghuis Amphora zijn in staking, omdat ze vinden dat ze door de bezuinigingen geen goede zorg meer kunnen leveren. Dat betekent dat sommige bewoners vandaag niet aangekleed zullen worden. In de pers spreekt de cliëntenraad er schande van. Wij worden hier de dupe van, zegt de voorzitter. Dit is een complex behoeftenconflict. Leg uit waarom. Dit is een complex behoeftenconflict, omdat de behoeften van de verpleegkundigen en de zorgvragers eigenlijk hetzelfde zijn, namelijk goede zorg. Dat er toch een conflict uitbreekt, kan te maken hebben met communicatie (zorgvragers begrijpen niet dat de staking eigenlijk ThiemeMeulenhoff 17

18 Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg in hun belang is of zorgvragers zijn verkeerd geciteerd in de media) of een waardenconflict (zorgvragers vinden dat verpleegkundigen niet horen te staken). Een verstandige oplossing is om hier met de cliëntenraad over te praten, proberen te achterhalen wat de zorgvragers werkelijk dwarszit en nog een keer goed uit te leggen wat de achtergrond van de staking is. 6 Een conflict met iemand in een hogere positie kun je maar beter uit de weg gaan, want je verliest toch. Ben je het daar mee eens? Leg uit. Het kan inderdaad moeilijker zijn om een conflict met iemand in een hogere positie te winnen. Maar het hoeft niet per se: ook in een lagere positie heb je machtsmiddelen. Soms is het verstandig om een conflict aan te gaan, omdat het anders blijft sluimeren en de relatie kan verstoren. 7 Een verpleegkundige is ook maar een mens. Dus af en toe ontploffen bij een zorgvrager moet kunnen. En bovendien helpt een keer goed boos worden om de lucht te klaren. Vind jij dat ook? Hoe menselijk een keertje ontploffen ook lijkt, een functionele relatie staat niet toe dat je boosheid tot uiting komt bij een zorgvrager. Als verpleegkundige beheers je technieken om de boosheid te controleren, zoals afstand nemen, een time-out nemen en met collega's praten. Een keer goed boos worden, helpt bovendien niet om de lucht te klaren. Het is alleen een uiting dat je je emoties niet goed onder controle hebt. Als iemand boos is, laat hij zich leiden door emoties en praat niet meer rationeel. De kans bestaat dat je er dingen uitflapt die schadelijk zijn en die je niet eens zo hebt bedoeld. 18 ThiemeMeulenhoff

19 2 Helpen bij de persoonlijke verzorging Hulp bieden bij het aan- en uitkleden PRAKTIJK: VIEZE KLEREN 1 Wat kan Steyn doen om Abduhl enigszins op zijn gemak stellen? Steyn kan Abduhl op zijn gemak stellen door met hem te praten, door uitleg te geven over de zorg en door vragen te stellen. 2 Hoe kan Steyn respect en betrokkenheid tonen bij het ondersteunen van bij het aan- en uitkleden? Steyn kan de gordijnen sluiten om Abduhl meer privacy te geven. Hij kan informeren op welke manier Abduhl het liefst geholpen wil worden. KENNISOPDRACHT 1 Welke betekenis en waarde heeft kleding voor jou? Geen antwoordmodel. Belangrijk is te beseffen dat kleding verschillende functies heeft, zoals beschermend (tegen invloeden van buitenaf), expressief (persoonlijke smaak en identiteit, subcultuur, status) en functioneel (beroepsuniform). 2 Leg uit waarom je informatie over gewoonten en wensen van de zorgvrager nodig hebt. De informatie is nodig om zowel de ondersteuning bij het aan- en uitkleden als de kledingkeuze hierop af te stemmen. Bij zorgverlening staat de autonomie van de zorgvrager voorop; deze bepaalt zo veel mogelijk zelf welke keuzes gemaakt worden. 3 Noem vier oorzaken van zelfstandigheidstekorten. Mogelijke oorzaken van een zelfstandigheidstekort zijn: een ziekte (kanker, Parkinson, MS enzovoort); een lichamelijke beperking (door cva, hersenbeschadiging enzovoort); ernstige verstandelijke beperking; motivatietekort; sommige psychiatrische ziekten (depressie, psychose enzovoort). 4 Hoe bepaal je een zelfstandigheidstekort bij het aan- en uitkleden bij een zorgvrager met verstandelijke beperkingen? De verpleegkundige observeert hoe een zorgvrager met verstandelijke beperkingen zich aanen uitkleedt. Daarnaast praat ze met de zorgvrager welke hulp hij nodig heeft en wenst. Als de zorgvrager door zijn verstandelijke beperkingen niet in staat is te communiceren, zul je als verpleegkundige alert moeten zijn op non-verbale signalen. Verder observeer je hoe de zorgvrager gekleed is. Het binnenstebuiten dragen van kleding, het dragen van twee ThiemeMeulenhoff 19

20 Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg verschillende sokken of het dragen van sterk vervuilde of kapotte kleding, kunnen signalen zijn van een zelfstandigheidstekort. 5 Waarom is het belangrijk om voor privacy te zorgen tijdens het aan- en uitkleden? Aan- en uitkleden is iets intiems, waardoor iemand zich extra kwetsbaar kan voelen. Het is voor de zorgvrager niet prettig als anderen kijken terwijl hij verzorgd wordt. Hij kan zich er ook voor schamen dat hij hulp nodig heeft. 6 Een vrouwelijke zorgvrager wil per se door een vrouw geholpen worden bij het aan- en uitkleden. Hoe ga je daarmee om? In principe staan de voorkeuren van de zorgvrager voorop. Het moet wel praktisch realiseerbaar zijn. 7 Terwijl je de mevrouw Jansen helpt bij het aankleden, valt ze per ongeluk op het bed. Ze heeft gelukkig geen letsel, maar staat erop een officiële klacht in te dienen wegens onprofessioneel handelen, zoals ze het zelf noemt. Wat doe je? Als zij dat wenst, is dat haar goed recht. Stel haar op de hoogte van de klachtenprocedure en voorzie haar zo nodig van de benodigde formulieren. 8 Bij het aankleden van een psychogeriatrische zorgvrager is een stagiaire vergeten haar beha aan te doen. Dat valt je op als mevrouw aan de koffie zit. Wat doe je? Je kunt haar apart nemen en vragen of zij alsnog haar beha wil aantrekken. Als aan- en uitkleden voor haar erg belastend is en zij er geen last van lijkt te hebben, kun je ervoor kiezen om het zo te laten. Je spreekt de stagiaire erop aan. 20 ThiemeMeulenhoff

21 Helpen bij de persoonlijke verzorging Hulp bieden bij het wassen Hulp bieden bij het wassen PRAKTIJK: GEEN ZIN 1 Heeft Herbert een zelfstandigheidstekort bij het wassen? Leg uit. Herbert heeft een zelfstandigheidstekort, omdat hij zich (nog) niet geheel zelfstandig kan wassen. Hij werkt wel toe naar het zich zelfstandig kunnen wassen, maar heeft daar op dit moment nog begeleiding en ondersteuning bij nodig. 2 Noem drie oorzakelijke of samenhangende factoren. Oorzaken dat Herbert zich niet geheel zelfstandig kan wassen, zijn uitvalsverschijnselen door het CVA en de vermoeidheid door weinig nachtrust. Een mogelijke samenhangende factor is een mindere motivatie, omdat het herstel langzaam gaat. Misschien is Herbert ook depressief door het CVA. 3 Welke verpleegkundige interventie zou jij hier toepassen: hulp bieden, motiveren of het zelf laten doen? Licht toe. Belangrijk is dat Herbert gemotiveerd raakt om aan zijn eigen herstel te werken. Het zichzelf kunnen wassen is daar een belangrijk onderdeel van. Als verpleegkundige probeer je Herbert te motiveren door bijvoorbeeld te benadrukken hoe goed het herstel al is verlopen, hoe belangrijk het is om actief te blijven en om toe te werken naar zelfstandigheid. Ook begrip tonen kan motiverend en ondersteunend werken. Uiteindelijk heb je als verpleegkundige respect voor de autonomie van de zorgvrager. Als het zelf wassen er echt niet in zit vandaag, biedt de verpleegkundige hulp bij het wassen. PRAKTIJK: BADONGELUK 1 Denk je dat je een dodelijk badongeluk altijd kunt voorkomen? Leg uit. Als alle medewerkers de veiligheidsvoorschriften volgen en alert blijven, is een badongeluk zo goed als uitgesloten. Maar het blijft mensenwerk. 2 Leg uit wanneer een zorgvrager niet alleen kan blijven in bad. Geef een paar voorbeelden. Als een zorgvrager zich moeilijk of niet kan uiten, bestaat er gevaar op verbranding en moet er altijd een medewerker in de buurt blijven. Als een zorgvrager niet kan zwemmen of risico loopt om te verdrinken, moet er altijd iemand bij blijven. Dit geldt bijvoorbeeld voor: (kleine) kinderen, psychogeriatrische zorgvragers, mensen met een zware verstandelijke beperking, zorgvragers met epilepsie. 3 Denk je dat het voorkomen van een badongeluk zoals dat hier beschreven is te maken heeft met de opleiding van de medewerkers? Waarom denk je dat wel/niet? Eigen mening. In principe kunnen ongelukken net zo goed voorkomen bij verpleegkundigen als bij verzorgenden of anders opgeleiden. Ook een verpleegkundige kan er even met haar hoofd niet bij zijn. Toch spelen opleiding en ervaring een belangrijke rol bij het beoordelen van iemands beperkingen en de zorgvraag, de veiligheidsrisico's en het kennen van voorschriften en protocollen. 4 Geef je mening over de volgende stelling: Voor het wassen van zorgvragers kunnen net zo goed verzorgenden ingeschakeld worden. Licht je mening toe. ThiemeMeulenhoff 21

22 Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg Eigen mening. Iemand wassen is basiszorg. Dit is ook een onderdeel van de opleiding tot verzorgende. In principe kunnen verzorgenden net zo goed zorgvragers wassen als verpleegkundigen. Een verpleegkundige heeft door haar opleiding meer vaardigheden om te observeren en te signaleren. KENNISOPDRACHT 1 Noem een paar mogelijke gevolgen wanneer iemand zich een maand niet zou wassen. Enkele gevolgen van lange tijd niet wassen, zijn: iemand ziet er onverzorgd uit; iemand gaat stinken, doordat bacteriën de kans krijgen om zich te vermeerderen en door zweetproductie; de kans op ziektes neemt toe door ziektekiemen; 2 Op de afdeling loopt een proef met wasdoekjes. Maar een zorgvrager wil per se niet met wasdoekjes gewassen worden, omdat ze dat een vies idee vindt. Wat doe je? Je praat met de zorgvrager erover waarom ze het een vies idee vindt. Je legt haar uit wat de voor- en nadelen van de wasdoekjes zijn. Maar uiteindelijk staat de wens van de zorgvrager voorop, tenzij dit praktisch niet realiseerbaar is. 3 Tijdens het wassen van een Somalische vrouw zie je dat ze besneden is. Hoewel je hierover gelezen hebt, schrik je toch. Verberg je je emoties of praat je erover met de vrouw? Licht toe. Het beste is als een verpleegkundige voorbereid zou zijn op een situatie als deze. Maar als de emoties er toch zijn, is het moeilijk deze te verbergen. De kans is groot dat de zorgvrager deze toch opmerkt. Het is daarom beter om op een rustige manier proberen uit te leggen dat het de eerste keer is dat je een besneden vrouw ziet. 4 Je hebt de zorg voor een ernstig zieke zorgvrager met een heel slechte conditie. Ze vraagt aan je of je de wasbeurt van die dag wilt overslaan. Wat zeg je? In principe is er niets op tegen om de dagelijkse wasbeurt een keer over te slaan. Er moet wel overleg plaatsvinden met de zorgvrager om eventueel alleen het onderlichaam te wassen en schone onderkleding of een pyjama aan te doen. Hierbij spelen de volgende zaken een rol: wel of niet tegemoet komen aan de zorgbehoefte van de zorgvrager, rekening houden met wensen en gewoonten en de autonomie van de zorgvrager in relatie tot de mogelijkheden van de verzorging. 5 Tijdens het wassen op bed van een patiënte in een ziekenhuis schuif je vanwege haar privacy de gordijntjes dicht. De patiënte begint druk te gebaren. Laat toch open. Wat maakt mij dat uit, zegt ze. Ik voel me zo benauwd achter die gordijntjes. Wat doe je? De gordijntjes doe je dicht voor de privacy van de zorgvrager, maar ook voor de privacy van anderen, zoals kamergenoten die zich ongemakkelijk kunnen voelen als ze zien hoe de zorgvrager wordt gewassen. Leg dit uit. 6 De zelfredzaamheid bevorderen is meestal een belangrijk doel als je hulp biedt bij het wassen. Geef twee voorbeelden van zorgvragers waarbij dit geen doel is en leg uit waarom niet. De zelfredzaamheid bevorderen is geen doel als het onhaalbaar is, bijvoorbeeld als: iemand stervende is; het wassen lichamelijk te uitputtend is; 22 ThiemeMeulenhoff

23 Helpen bij de persoonlijke verzorging Hulp bieden bij het wassen iemand door bijvoorbeeld verstandelijke beperkingen niet in staat is tot enige zelfredzaamheid. 7 Je ziet dat een patiënte in het ziekenhuis haar vagina wast met zeep. Ga je haar vertellen dat ze dit beter niet kan doen? Leg uit. Je vertelt haar dit, maar op tactvolle wijze, omdat wassen en ook de manier waarop iemand dat doet, hoort bij iemands intieme levenssfeer. Je kunt bijvoorbeeld vragen of ze weet dat zeep het zure milieu van de vagina aantast, waardoor een schimmelinfectie zou kunnen ontstaan. ThiemeMeulenhoff 23

24 Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg Hulp bieden bij de uiterlijke verzorging PRAKTIJK: PIEKFIJN 1 Vind jij uiterlijke verzorging bij dementerende bewoners belangrijk? Waarom vind je dat? Uiterlijke verzorging is bij iedere zorgvrager belangrijk als het gaat om het basisniveau. Daarnaast verschilt het per individu wat de specifieke wensen zijn. De moeilijkheid bij demente mensen is om de behoeftes te bepalen. Een mogelijkheid is om terug te halen hoe ze vroeger waren en daarop aan te sluiten. Als iemand er vroeger veel belang aan hechtte er verzorgd bij te lopen, besteed je daar bij deze persoon wat extra aandacht aan. 2 Een van de bewoners heeft weliswaar nog zijn eigen gebit, maar hij heeft een hartgrondige hekel aan tandenpoetsen. Het is elke keer een strijd. Laat je het tandenpoetsen zitten of verzin je er iets op? Leg uit. Tandenpoetsen moet gebeuren, hoe vervelend een bewoner dat ook vindt. Je kunt in overleg met de andere teamleden wel iets verzinnen om het wat makkelijker te maken door bijvoorbeeld afleiding te zoeken of een vast ritueel te hanteren. Wat wordt daarmee bedoeld met de vingers te laten tellen? PRAKTIJK: ZAL HIJ SNEL OPKNAPPEN? 1 Waarom pakt de verpleegkundige een huidplooi van de hand van het jongetje? Heel jonge kinderen hebben een verhoogde kans op uitdroging (dehydratie). Vochttekort kun je onder andere constateren door een plooi te pakken op de rug van de hand. Als de huidplooi niet meteen terugvalt, is dit een teken van dehydratie. 2 Hoe noem je de elasticiteit van het huidweefsel? Huidturgor. KENNISOPDRACHT 1 Waarom is uiterlijke verzorging belangrijk? Door de manier waarop iemand zich verzorgt, geeft iemand aan hoe hij door anderen gezien wil worden. Wel of geen make-up, het kapsel en de lengte van de nagels; het zijn allemaal signalen. De mate van verzorging zegt daarnaast ook iets over hoe iemand zich van binnen voelt. Een onverzorgd uiterlijk doet vermoeden dat het niet goed met iemand gaat. Het kan gaan om vermoeidheid of een periode van veel stress. Het werkt ook omgekeerd: een verzorgd uiterlijk draagt bij aan iemands gevoel van welbevinden. Je voelt je beter met schoongewassen haren, verzorgde nagels en gepoetste tanden. 2 Geef drie voorbeelden van zorgvragers die een zelfstandigheidstekort hebben en vermeld de etiologie (oorzaken en/of samenhangende factoren). Enkele voorbeelden van zorgvragers die een zelfstandigheidstekort hebben met de oorzaken zijn: Een kankerpatiënte die niet de puf kan opbrengen om zichzelf te verzorgen, maar daarbij denkt dat het ook geen zin meer heeft. Een psychogeriatrische zorgvrager die zich niet meer interesseert voor hoe hij eruit ziet en geen schaamte meer kent. 24 ThiemeMeulenhoff

25 Helpen bij de persoonlijke verzorging Hulp bieden bij de uiterlijke verzorging Een zorgvrager met een ernstige verstandelijke beperking die zich niet zelf kan verzorgen. Een zorgvrager met een spierziekte als MS die zich door de lichamelijke beperking niet zelf kan verzorgen. 3 Behalve hulp bieden bij de uiterlijke verzorging, kun je als verpleegkundige ook voorlichting geven. Geef een voorbeeld waarin je als verpleegkundige kiest voor het geven van voorlichting. Je kunt voorlichting geven als iemand gemotiveerd moet worden om zichzelf te verzorgen. Dat kun je doen als iemand bijvoorbeeld onverschillig is. Je kunt de functies van uiterlijke verzorging uitleggen of proberen te helpen met de discipline. Je kunt ook voorlichting geven als een zorgvrager toewerkt naar zelfstandigheid, bijvoorbeeld in het geval van een verstandelijke beperking of een revalidatie. 4 Een zorgvrager in het ziekenhuis ligt er ongeschoren bij. Zeg je er wat van? Licht toe. Je probeert in te schatten of ongeschoren zijn past bij de leefstijl van deze zorgvrager. Als je vermoedt dat dit niet het geval is, kun je proberen te vragen waarom de zorgvrager er ongeschoren bij ligt. Misschien durfde hij geen hulp te vragen of misschien is hij het gewoon vergeten. 5 Een jonge moeder die net bevallen is van een baby en bedlegerig is, wil graag met make-up in het kraambed liggen en vraagt of je haar daarbij kunt helpen. Is dit een taak van een verpleegkundige? Wat antwoord je haar? In principe hoort opmaken niet bij de taak van een verpleegkundige, maar je kunt ook beargumenteren dat het een onderdeel is van de uiterlijke verzorging, net als haren kammen en tanden poetsen. Sommige zorgvragers kunnen zich heel onzeker voelen zonder make-up. 6 Leg uit waarom vooral bij baby's en ouderen het observeren van de huidturgor van belang is. Wat zegt het over de conditie van de zorgvrager? De huidturgor zegt iets over de elasticiteit en de beweeglijkheid van het weefsel. Deze worden bepaald door de voedingstoestand en de vochthuishouding van het lichaam. Een normale, gezonde huid is beweeglijk en makkelijk op te pakken in een huidplooi. Als je de plooi weer loslaat, zakt de huid in zijn oude, gladde toestand terug. Is dit niet het geval, dan is er sprake van dehydratie of uitdroging. Dehydratie treedt sneller op bij zuigelingen, kleine kinderen en ouderen. 7 Is het belangrijk dat een verpleegkundige er verzorgd bijloopt? Licht toe. Om goed haar werk te kunnen doen, zonder dat er verstoring optreedt in de interactie met de zorgvrager, moet de verpleegkundige er verzorgd bijlopen, schoon en gekleed volgens de geldende normen. Daarnaast heeft de verpleegkundige ook een voorbeeldfunctie. 8 Wat kun je doen om jeuk te verlichten? Je kunt jeuk stillen met mentholpoeder, schudmengsel of een koele doek op de geïrriteerde plek. Eventueel kun je met de vingertoppen op de huid kloppen om de jeuk te stoppen. ThiemeMeulenhoff 25

26 Ondersteunen bij persoonlijke basiszorg Het gebruik van hulpmiddelen PRAKTIJK: NOODPROTHESE 1 Waarom is het belangrijk dat een prothese er ook mooi uitziet? Het kan de zorgvrager en zijn omgeving helpen bij het accepteren van de prothese. 2 Welke problemen kan iemand krijgen na een amputatie? Het verwerken en aanvaarden van de psychische gevolgen van een prothese is een langdurig en ingrijpend proces voor een zorgvrager. In de eerste plaats moet hij de amputatie of het gemis van een lichaamsdeel verwerken. Vervolgens moet hij leren de prothese te accepteren. Als een zorgvrager eenmaal een prothese heeft, dan is de ondersteuning door de verpleegkundige daarmee niet beëindigd. PRAKTIJK: NIET AAN DENKEN 1 Waarom denk je dat Heleen er op dit moment niet aan kan denken? De borstprothese confronteert Heleen waarschijnlijk te veel met haar ziekte. 2 Kun je als verpleegkundige een bijdrage leveren aan het acceptatieproces? Wat zou jij daarin voor haar kunnen betekenen? De verpleegkundige kan Heleen bijstaan door begrip te tonen voor haar situatie, door zich beschikbaar te stellen voor vragen en door eventueel voorzieningen en toekomstige keuzes bespreekbaar te maken voor Heleen, als zij daaraan toe is. KENNISOPDRACHT 1 Welke hulpmiddelen zijn er voor de ondersteuning van aandoeningen aan het bewegingsapparaat? A.d.l.-hulpmiddelen stellen de zorgvrager in staat zelfstandig de algemene dagelijkse verrichtingen uit te voeren. Orthopedische hulpmiddelen ondersteunen of vervangen (delen) van het lichaam. Er zijn hulpmiddelen die de zorgvrager ondersteunen bij de persoonlijke verzorging en bescherming, zoals een badmatje of een wandbeugel. Er zijn ook hulpmiddelen om mobiliteitsproblemen te ondervangen zoals krukken, rolstoel, looprek, speciale fiets en scootmobiel.) 2 Sommige sporters gebruiken ook een orthese. Geef een voorbeeld. Voorbeelden van een ortheses die sporters veel gebruiken, zijn bandages of braces voor de knie, enkel of elleboog. 3 Wat kunnen de psychische gevolgen zijn van het gebruik van prothesen en orthesen? Denk hierbij niet alleen aan de zorgvrager zelf, maar ook aan zijn naasten. De zorgvrager moet eerst het verlies van een lichaamsdeel of de beperking verwerken. Pas daarna komt hij toe aan acceptatie van de prothese of orthese. Door een prothese of orthese kan het lichaamsbeeld van de zorgvrager verstoord raken. Dit kan verergeren door de reacties van de omgeving. Iemand kan negatieve gevoelens ontwikkelen over zijn lichaam of delen daarvan. Ook kan het invloed hebben op het zelfbeeld, dat mede wordt bepaald door de omgeving van de zorgvrager. 26 ThiemeMeulenhoff