MET ir A. Plate is een Rotterdamse figuur heengegaan,

Transcriptie

1 IN MEMORIAM IR A. PLATE door IR D. DE IONHG MET ir A. Plate is een Rotterdamse figuur heengegaan, die in de kring van zijn tijdgenoten een bizondere plaats heeft ingenomen. Hij werd op 18 Februari 1881 te Rotterdam geboren als lid van een echt Rotterdams geslacht. Het Rotterdam van zijn schooljaren verkeerde in snelle ontwikkeling; het ene grote havenbekken na het andere werd tot stand gebracht en de stad breidde zich uit in een voor Nederland ongekend tempo. Het openbare leven dier dagen draaide om een as, bepaald door twee polen. De ene pool was dr h.c. A. Plate, de vader van ir A. Plate, hoofd van de firma Wambersie en Zoon, mede-oprichter van de Holland-Amerikalijn, voorzitter van de Kamer van Koophandel, lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal en bestuurslid van tal van finantiële, commerciële en industriële ondernemingen, die het zakenleven van Rotterdam vertegenwoordigde en die daarop zijn stempel drukte. De andere pool was ir F. B. s'jacob, burgemeester van Rotterdam, lid van de Eerste Kamer der Staten- Generaal, de laatste burgemeester in oude stijl, die de stad gehad heeft. Beide polen waren van nature tegengesteld, maar dienden met bekwaamheid, toewijding en overtuiging dezelfde belangen, die van de stad Rotterdam. Tegengesteld van natuur: dr h.c. A. Plate was allereerst de actieve zakenman, voor wie het algemeen belang samenviel met de bloei van het zakenleven en voor wie de goeddoordachte daad hoofdzaak en de uiterlijke verschijningsvorm bijzaak was; ir F. B. s'jacob was allereerst de man van het openbaar gezag, waarvan het belang allereerst moet blijken uit zijn aanwezigheid en waarvan de verschijningsvorm dus voor ieder waarneembaar en eerbiedwekkend moet zijn. Dit sloot naar zijn opvatting in: rust, eenvoud en degelijkheid. Geld verdienen was geen zaak van het openbaar gezag; dit had slechts de voorwaarden te scheppen om het de burgers mogelijk te maken hun zaken te drijven en uit te breiden; niet de daad, maar het vooruitzien was hier hoofdzaak. Het gezag zetelde boven het gewoel van het zakenleven. 217

2 Het jonge geslacht dier dagen groeide in deze sfeer op en daaronder de jonge Plate en Leonie s'jacob, dochter van de burgemeester, ongeveer één jaar jonger. Voorzover dit jonge geslacht nadacht over de zin van het leven, en dat deden de twee juist genoemden, bevredigde de toenmalige maatschappij hen niet. Aan de ene zijde koel, terughoudend en onkreukbaar gezag, aan de andere het tumult van een jachtig zakenleven, dat alle tijd en alle aandacht opeiste. Bij alle verschil deze overeenstemming, dat de bloei van het zakenleven het enig nodige was en dat bij een verhoogde welvaart al het overige vanzelf zou komen. Voor het gevoelsleven was bij deze opvatting alleen plaats in de huiselijke kring voorzover er tijd voor overbleef. Het jonge geslacht, dat behoefte had aan ruimer gezichtskring en meer samenhangende levensbeschouwing, stond te ver af van de ethiek of van een bepaalde vorm van godsdienst om daarnaar te kunnen grijpen; zij zocht bevrediging in de aesthetiek en het socfole werk. De jonge Plate en Leonie s'jacob, die reeds in hun schooljaren sympathie voor elkaar voelden, zochten mede in deze richting, waarbij Plate meer de aesthetische richting volgde en zijn toekomstige vrouw zich meer aangetrokken voelde tot het sociale werk. De levensweg van de jonge Plate leek door goede feeën bepaald. Als enig overgebleven zoon was hij de aangewezen opvolger van zijn vader; zijn helder verstand, zijn vermogen om zich mondeling en schriftelijk duidelijk uit te drukken, zouden hem zeker de gelegenheid hebben gegeven om in het Rotterdamse zakenleven een leidende positie in te nemen. Hij heeft deze weg niet willen gaan. Hij wilde niet nog geruime tijd leven in de schaduw van zijn vader en aanstaande schoonvader; hij wilde een ruimere en vrijere sfeer dan de toenmalige sterk locaal getinte Rotterdamse. Hij wilde een eigen leven opbouwen naar eigen aard. Dit besluit heeft zijn verdere leven beheerst en enigszins tweeslachtig gemaakt; hij wilde weg van Rotterdam, wijder horizonten tegemoet en bleef met zijn diepste wortelen aan die stad gehecht. Voorshands ging hij in Delft studeren voor civiel ingenieur. Het leven in het toenmalige Delftsch Studenten Corps gaf hem veel van wat hij zocht; goede vrienden van zeer uiteenlopende aard en wording, waarmede hij tot zijn dood verbonden bleef. Hij nam veelzijdig deel aan het studentenleven; te klein van gestalte om 218

3 raceroeier te worden, was hij toch een hartstochtelijk Laga-roeier en wilde geen stuurman worden. Hij was van verschillende verenigingen bestuurder, onder meer van de Sociëteit Phoenix en nam met zijn clubgenoten, vooral in de eerste jaren, uitbundig deel aan het gezelligheidsleven. In lange avonden en nachten, die altijd te kort bleken, werd de wereld hervormd en het verlangen geboren daarmede te beginnen. Reeds na vier jaren, van , studeerde hij af als civielingenieur, tot welke richting hij zich aangetrokken voelde door de van zijn vader geërfde scheppingsdrang. Hij trad in dienst van de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij en werd geplaatst bij de Haarlemmermeerlijnen en later o.a. bij de bouw van de spoorwegbruggen over de Schie te Rotterdam. Toen hij na enige tijd zou geplaatst worden op het hoofdbureau en daar meer administratief werk zou krijgen, nam hij in 1912 een betrekking aan bij de Nederlandsen-Indische Spoorweg Maatschappij, met het vooruitzicht te worden geplaatst bij de aanleg van nieuwe lijnen. Hij werd echter belast met de bouw van een nieuw hoofdstation te Semarang en toen dit werk na een jaar zijn voltooiing naderde en wederom plaatsing op het hoofdbureau voor de deur stond, veranderde hij nogmaals. Hij ging als directeur van Gemeentewerken over naar de dienst van de kort geleden ingestelde gemeente Semarang. Hier was alles eigenlijk nog van de grond af op te bouwen; hij organiseerde de technische diensten; de wegen, niet bestand tegen het opkomende autoverkeer, moesten geheel vernieuwd worden met geringe middelen; in samenwerking met ir Th. Karsten maakte hij een bebouwings- en uitbreidingsplan voor Semarang, zowel voor de benedenstad als voor het heuvelterrein ten Zuiden daarvan, dat een voorbeeld is geworden voor stedenbouw in de Tropen. Plate werkte te Semarang uiterst vruchtbaar; de middelen, die hem ten dienste stonden, waren bescheiden, maar hij mocht er mee doen, wat in zijn vermogen lag; hij heeft er zich zeker gelukkig gevoeld. In 1916 bereikten hem echter berichten, dat de gezondheid van zijn vader achteruitgaande was en er werd een beroep op hem gedaan om naar Rotterdam terug te keren, aangezien geen enkele omstandigheid hem verplichtte in Indië te blijven. Voor dit beroep moest hij zwichten en zo keerde hij naar Rotterdam terug. Aldaar werd hij in 1918 benoemd tot directeur van de 219

4 nieuw ingestelde Woningdienst der gemeente, welke tot taak kreeg te voorzien in het gedurende de eerste wereldoorlog ontstane woningtekort. Als hoofd van deze dienst heeft Plate baanbrekend en vruchtbaar gewerkt; het gelukte hem meer eenheid en rust te brengen in het beeld der nieuwe straten, waarvan grote gedeelten door eenzelfde architect werden bebouwd. De samenwerking met een aantal jonge architecten gaf hem gelegenheid in belangrijke mate zijn streven te verwezenlijken om het technisch doelmatige een aesthetisch verantwoorde vorm te geven. Plate was een bewonderaar van Berlage en overtuigd van de mogelijkheid om aan technische werken een schone vorm te geven, zonder aan de doelmatigheid afbreuk te doen, ja, juist door het doel in de uiterlijke vorm te doen spreken. Deze episode eindigde in 1923, toen de ingetreden depressie aan het vruchtbaar werken een einde maakte. Plate werd benoemd tot voorzitter van de Scheepvaart-Vereniging Zuid. Hier heeft hij de nieuwere inzichten op sociaal terrein vorm gegeven en door het persoonlijk contact met vakverenigingsleiders vaak moeilijkheden geëffend. Plate heeft de Scheepvaart-Vereniging Zuid in 1939 verlaten en daarna geen bepaalde betrekking meer bekleed. Hij was echter door zijn veelzijdige ontwikkeling en belangstelling bij tal van onderwerpen betrokken. Als voorzitter van de Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel ijverde hij voor een wetenschappelijke behandeling van economische en sociale vraagstukken; hij pleitte voor vrijhandel, was lid van de Hoge Raad van Arbeid en het College van Rijksbemiddelaars, vice-president van de Nederlandsche organisatie van de Internationale Kamer van Koophandel en bestuurslid van tal van verenigingen en stichtingen. Zijn hart trok echter naar het bouwen. Aan het ontwerp en de bouw van de nieuwe Beurs heeft hij jarenlang met architect Staal samengewerkt; met ir W. van Tijen en zijn clubgenoot uit Delft C. A. Reesink heeft hij de totstandkoming bewerkt van een aantal hoge flatgebouwen en andere woningcomplexen. Nog op 't laatst van zijn leven heeft hij zich ingespannen voor het plan Zuid wijk. Hij was na de oorlog lid van de gemeenteraad. De tweede wereldoorlog legde alle uitvoerende arbeid stil. Voor Plate, met zijn rusteloos actieve natuur, was dit moeilijk, maar nog moeilijker werden deze jaren voor hem, toen zijn vrouw werd aangetast door een kwaal, die haar gestel lang- 220

5 zaam, maar onverbiddelijk sloopte. Eenzaam kwam hij te staan en in de muziek - hij speelde viool - zocht hij troost. In die oorlogsjaren heeft hij ook enige jaren een meisje van Joodse afkomst in zijn huis verborgen gehouden en de voldoening gesmaakt haar na de bevrijding ongedeerd te zien vertrekken. Na de oorlog en de dood van zijn vrouw is Plate opnieuw in het huwelijk getreden met mevrouw de weduwe van Es, die enige jaren jonger was dan hij. Hij bouwde zich een bungalow aan de Haarlemmer Trekvaart in Oegstgeest, waarbij hij nog eenmaal in samenwerking met een jong architect uiting kon geven aan zijn scheppingsdrang. Daar heeft hij nog enige jaren gelukkig met zijn tweede vrouw geleefd. Plate heeft zich bij het ouder worden aangetrokken gevoeld tot een jongere generatie en jonge mensen voelden zich tot hem aangetrokken, omdat hij jeugdig en fris van geest bleef, altijd open stond voor nieuwe denkbeelden en altijd een zoeker bleef. Het is dan ook begrijpelijk, dat hij nog in zijn laatste levensjaren met kracht en toewijding heeft gewerkt voor de oprichting en instandhouding van het Nederlands Opleidingsinstituut voor het Buitenland. Een lang ziekbed, vol beproevingen, is aan het heengaan van ir A. Plate voorafgegaan; hij heeft dit met groot geduld gedragen, ongetwijfeld gesterkt en bemoedigd door de liefdevolle verpleging, die hem gegeven kon worden onder leiding van zijn tweede echtgenote. Overziet men dit leven in zijn geheel, dan treft de rusteloze werkzaamheid in vele, zeer verscheiden richtingen van een man, die zich het leven makkelijk had kunnen maken en die de eigenschappen bezat om een makkelijk leven op hoog peil te genieten. 221