P o s t d u i f. Nummer 141 januari Nieuwsbrief voor NBC Postspelers. A.H. Nieuwland :

Transcriptie

1 D e P o s t d u i f Nummer 141 januari 2014 Nieuwsbrief voor NBC Postspelers A.H. Nieuwland : Hierboven een foto van mijn papagaai Riekje (wij hebben haar al 30 jaar) die ik heb leren schaken. Als ik in de kamer bezig ben, mag ze graag de stukken verschuiven. In dit nummer onder andere : A.H. Nieuwland : Geschiedenis van de schaakstukken (1) DSB-3 Neurenberg 1883 (slot) Problemen : E.B. Cook (2)

2 Problemen A/ Mat in twee B/ Mat in twee C/ Mat in twee D/ Mat in twee E/ Mat in twee De Postduif, nummer 141, januari

3 F/ Mat in drie G/ Mat in drie H/ Mat in drie I/ Mat in drie J/ Mat in drie K/ Mat in vier De Postduif, nummer 141, januari

4 L/ Wit aan zet wint M/ Wit aan zet wint N/ Wit aan zet wint O/ Wit aan zet wint P/ Wit aan zet wint Q/ Wit aan zet wint De Postduif, nummer 141, januari

5 A.H. Nieuwland Geschiedenis van ontwerp en vervaardiging van schaakspellen. Al vanaf het vroegste bestaan in zijn geschiedenis is het schaakspel voor vele ambachtslieden en kunstenaars een inspiritatiebron geweest om iets fraais en kunstzinnigs te maken. Vaak werden ze vervaardigd om als een kostbaar geschenk te dienen aan hooggeplaatste personen en waren ze mede hierom meestal uniek, d.w.z. er werden geen meerdere exemplaren van vervaardigd. De schaakstukken hebben vermoedelijk van meet af aan bestaande militaire en later ook meer algemene, maatschappelijke krachten vertegenwoordigd. Men denke hierbij aan de introductie op zeker moment van de bisschop. Vanuit cultuur-historsch perspectief is daarom een focus op schaakspellen waarvan er meerdere min of meer identieke - exemplaren gemaakt zijn, interessant. De verschillende functies van de stukken werden dan kennelijk door meerdere personen herkend. Ik noem deze in het vervolg sjabloonspellen (*1): spellen die naar een vast ontwerp zijn gemaakt. (*2) Ongetwijfeld zullen er serie-producties ontstaan zijn door het kopieëren van een aanvankelijk uniek exemplaar. Ook wil dit onderscheid niet zeggen dat sjabloonspellen geen kunstwerken zouden kunnen zijn. Zo gelden de Lewis-schaakstukken als een hoogtepunt in de middeleeuwse kunst, maar zijn ze tevens naar deze definitie sjabloonspellen, omdat er meerdere exemplaren van zijn gevonden. De veranderingen in de representatie van de sjabloonstukken in de loop der eeuwen correspondeerden in zekere mate met veranderingen in maatschappelijk/militaire krachtsverhoudingen zoals die in meer collectieve zin werden ervaren. Zie hiervoor ook Diepstraten, L.C.M.: Spectaculaire metamorfosen: de schaakstukken in cultuurhistorisch perspectief. Dat er zich ook thans nog interessante ontwikkelingen in de figuratieve uitbeelding van schaakstukken voordoen, moge aan het einde van deze verhandeling blijken. Verbazing is verder een terugkerend thema in het navolgende. Verbazing over de veranderingen in de loop - en actie-radius van de stukken en hoe die over de hele wereld geruisloos werd ingevoerd; over de grandeur van de vroegere schaakspellen, met name de allereerste 1/ Voor een mooiere benaming houd ik mij aanbevolen. Overwogen is ook: seriespellen en wedstrijdspellen. 2/ Sjabloonspellen kunnen dus variëren in grootte en materiaalsoort (hout, ivoor, tin etc.) maar niet in ontwerp. De Postduif, nummer 141, januari

6 Staunton-chessmen - in 1849 ontworpen door Nathaniel Cooke en geautoriseerd door Howard Staunton, en hoe ook dit model aan veranderingen onderhevig is. Verbazing vooral ook, hoe er überhaupt een ontwerp voor een schaakspel ontstond dat soms eeuwen met grote precisie - heeft standgehouden, zoals het Régence-model terwijl dit in het gebruik altijd zeer onhandig is geweest. Allereerst echter in het kort iets over de geschiedenis van het spel, daar deze verweven is geweest met de uiterlijke kenmerken ervan. Hierbij heb ik niet de pretentie volledig te zijn, noch geheel onomstreden standpunten weer te geven. Voorts ligt het accent op de geschiedenis van het fysieke schaakspel vanaf 1849 en nodig ik de lezers uit om hierop te reageren. De voorgeschiedenis van het huidige schaakspel. Over het algemeen wordt aangenomen dat het huidige schaken met stapsgewijze veranderingen in een evolutie over vele eeuwen is ontstaan en dat de bron zo rond de 5 e eeuw na Christus in India ligt waar het bekend was onder de naam tsjatoeranga en voornamelijk in boeddhistische kloosters en aan het koningshof werd beoefend. Het aanvankelijke uitgangspunt was de nabootsing van een veldslag tussen twee of vier (Oudindische) legers. De stukken waren analoog aan die legers ingedeeld in voetvolk, ruiterij, olifanten en strijdwagens. Een compleet leger heette daarom tsjatoeranga : tsjatoer = 4, anga = delen. (*3) Het bord stelde de dimensies van de ruimte voor, en telde 8 x 8 = 64 velden. Het cijfer 8 had mogelijk ook toen al tevens de betekenis van oneindigheid, zoals later in de wiskunde. Een derde element was de tijd, die werd uitgedrukt in de zet. Met elke zet veranderde de situatie op het schaakbord. Waarschijnlijk werd toen met een dobbelsteen bepaald wie er een zet mocht doen, zodat het toeval bij dit spel een zekere rol speelde. De partijen duurden toen denken wij nu - zeer lang en hadden vooral een symbolische en allegorische betekenis. Zo stond de koning weliswaar aan het hoofd van het leger, maar zonder de bescherming van zijn voetvolk, de latere pionnen, was hij reddeloos verloren. In het begin stelden de stukken naast koning en raadsheer ofwel fersan, de latere dame dus voetvolk, ruiterij, olifanten en strijdwagens voor. Bij de verspreiding van het spel over andere delen van de wereld: eerst naar Perzië en na de verovering hiervan door de Arabieren, over het Arabische rijk en via deze in de 8 e eeuw over Spanje en vermoedelijk via Italië en Polen naar Rusland, werden 3/ De vier delen wordt ook wel uitgelegd als met 4 spelers, dus dat het spel met 4 spelers gespeeld werd. De Postduif, nummer 141, januari

7 deze vervangen door de ter plaatse geldende equivalenten. Zo werden in Europa de strijdwagens torens of kastelen, de olifanten (alfil) werden uiteindelijk lopers en de ruiters werden ridders en later paarden. (*4) Zie afbeelding op blz. 8 Europa De naamgeving van het spel in Europa: Schaken, Schach, Chess, Echèque, etc. is zeer waarschijnlijk van Perzische oorsprong: Shah wat heerser of koning betekent. (*5) De oudst bekende (sjabloon) schaakstukken in Europa zijn de zgn. Lewis chessmen die in 1831 gevonden werden op het eiland Lewis dat behoort tot de Schotse eilandengroep de Hebriden. In totaal betreft dit 93 stukken die ooit aan drie afzonderlijke spellen behoorden, en vermoedelijk handelswaar was tussen Scandinavië en Engeland/ Schotland. Ze zijn van Scandinavische oorsprong (vermoedelijk Noors) en tussen 1150 en 1200 gemaakt van walvisbeen. De meeste van deze Lewis-stukken (82, de overige 11 bevinden zich in het Schotse museum te Edinburgh) zijn thans te bezichtigen in het British Museum in Londen, waar ze een hoogtepunt vormen van middeleeuwse kunst en cultuuruitingen. Zie afbeeldingen op blz. 9 Een andere Lewis-set uit een totaal van 93 stukken. Men lette op de verschillen in gelaatsuitdrukking en tegelijkertijd de overeenkomst in rekwisieten en detaillering. Zie afbeelding op blz 10 De loop der stukken Ten tijde van de Lewis-Chessmen (ca. 1150) waren er nog geen geschreven bronnen waarin de loop van de stukken werd vermeld. Dit geschiedde in Europa pas in een 13 e eeuwse Spaanse tekst van koning Alfonso de Wijze: deels als schrijver en deels als opdrachtgever (*6) en rond 1300 door Jacobus Cessolis in zijn Ludus Scacchorum. De loop van de stukken en ook hun actieradius, heeft diverse veranderingen ondergaan, waarbij het Europese schaak het voortouw nam. Dit kwam vermoedelijk zowel door een behoefte aan meer 4/ In Angelsaksische landen is de benaming ridder (Knight) gehandhaafd gebleven. 5/ Zie hiervoor bijv. H.J.R. Murray, A History of Chess, Oxford, / Juegos de axedrez, dados y tablas (Schaken, dobbelen en bordspelen), in blokdruk verschenen in De Postduif, nummer 141, januari

8 Koning (op olifant), Indisch, 8-9e eeuw, ivoor. De Postduif, nummer 141, januari

9 Boven : Lewis Chessmen, British Museum. Onder links : Koning, koningin of dame, raadsheer of loper, paard, wachter oftoren en pion. Onder rechts : Koningin of dame, detail De Postduif, nummer 141, januari

10 Lewis Chessmen dynamiek, als door politieke en culturele veranderingen. De basis van het spel was immers dat de schaakfiguren de vigerende militaire en maatschappelijke krachten symboliseerden. Zo is de verandering van de relatief zwakke fersan naar de huidige actieradius (en kracht) van de dame vermoedelijk van Franse origine en toe te schrijven aan het optreden van Jeanne d Arc. (*7) Zij voerde het leger aan in de strijd tegen de Engelsen ( ) en bereidde voor de zwakke Franse koning de weg voor zijn latere kroning in Reims. In de volksmond heette zij la bonne Lorraine of ook wel dame Lorraine, wat voor het schaken werd afgekort tot Dame. Tussen 1450 en 1512 namen alle landen de nieuwe loop van de fersan, hierna dus dame genoemd, over. In Rusland en Engeland wees men echter de nieuwe naamgeving af. De Russen kenden de geschiedenis 7/ In Spanje speelde in die tijd Isabella van Castilië een soortgelijke, sterke rol, wat ook hier de geesten rijp maakten voor de introductie van een sterke dame. De Postduif, nummer 141, januari

11 van de dame Lorraine niet, en hielden de oude Indiase naam Fers aan die hun vermoedelijk via Mongolië bereikt had. De Engelsen noemden haar Queen; per slot van rekening hadden zij Jeanne d Arc in 1431 op de brandstapel gezet. In de 15 e eeuw kreeg ook de loper meer actieradius en werden de pionnen sneller (bij de eerste zet twee vooruit in plaats van één) en ontstond hierna het en passant slaan. De laatste verandering betrof de rokade in één zet, die in de 16 e eeuw werd ingevoerd. (*8) Eén van de voor mij persoonlijk grote raadsels van het schaakspel is dat de personen die de veranderingen bedachten of doorvoerden, nooit zelfs niet bij benadering of vermoeden naar een groep personen, een stad of een landstreek bekend zijn geworden. De veranderaar wilde kennelijk niet op de voorgrond treden of als zodanig aangewezen worden. Een raadsel is ook dat de veranderingen zonder ruzie en twist, en over de hele wereld unaniem en snel, werden aanvaard.(*9) Men vergelijke dit bijvoorbeeld met Amsterdams en Rotterdams klaverjassen, dat wel naast elkaar is blijven bestaan. 8/ Zie ook Diepstraten, L.C.M.: Spectaculaire metamorfosen: de schaakstukken in cultuurhistorisch perspectief. 9/ Met uitzondering van het folkloristische dorpje Ströbeck, waar men overigens ook het normale schaken beheerst. (Wordt vervolgd) Koning, Zuid-Italie, ca 1100, ivoor Links: voorkant Rechts : achterkant De Postduif, nummer 141, januari

12 Terug in de tijd : DSB Neurenberg (Deel 3, slot) Tot besluit de toernooitabel (zie volgende blz.) en een drietal partijen. Weiss en Gunsberg speelden in dit toernooi geen rol van betekenis, maar zij wonnen wel beiden van Winawer, de toernooiwinnaar. In het Hauptturnier speelde een Nederlander mee, de toen nog jeugdige R.J. Loman ( ). Het toernooiboek vermeldt achter zijn naam : aus Köln bezw. Amsterdam. Loman speelde in voorrondegroep C. Een score van 3-4=0 was niet voldoende voor plaatsing in de finale. Een van zijn nederlagen leed hij tegen een nog jongere tegenstander : S. Tarrasch ( ). Tarrasch zou het Hauptturnier winnen, inclusief de titel Duits meester. Het toernooiboek bevat een winstpartij van Loman tegen een mij onbekende Fleischmann (niet te verwarren met Leo Fleischmann ( ). Wit : M. Weiss [C77] Zwart : S. Winawer DSB 03 Neurenberg, 1883 Toernooiboek (Schallopp) 1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lb5 a6 4.La4 Pf6 5.d3 d6 6.Pc3 Lg4 Deze zet is niet aanbevelenswaardig. Het meest raadzame lijkt nog verder te gaan met de ontwikkeling met de koningsvleugel (Le7). 7.h3 Lxf3 8.Dxf3 Wit had beter eerst op c6 kunnen slaan. 8...b5 9.Lb3 Pd4 10.Dd1 Zie diagram rechtsboven 10 Pxb3? Zwak gespeeld. Het paard staat goed op d4, en kan rustig wachten op een geschikt moment om de loper te slaan. Ook nu was de ontwikkeling van de koningsvleugel de aangewezen weg. 11.axb3 h6 12.f4 Pd7 Waarom niet meteen 12...exf4 13.Lxf4 g5? CW: omdat Wit na 14.Le3 duidelijk beter komt te staan exf4 14.Lxf4 g5 15.Lg3 Lg7 16.d4! Pd5 c6? Verkeerd. Het witte paard is, via e3, op weg naar f5. Zwart had 17...Pf6 moeten spelen. 18.Pe3 Pf6 19.Df3 d5 20.exd5 Pxd5 De Postduif, nummer 141 januari

13 DSB-03 Neurenberg 1883 Nr. Namen tot 1 Winawer , ,5 14,0 2 Blackburne 1 0 0,5 0, ,5 0, ,5 13,5 3 Mason 0 1 0,5 0,5 1 0,5 0,5 0,5 0,5 0, , ,0 4 Berger 0 0,5 0,5 0 0,5 0, ,5 0,5 0,5 1 0,5 0, ,5 5 Bardeleben 0 0,5 0, , ,5 0 0,5 0, ,0 6 Bird , , ,5 0,5 1 0,5 10,5 7 Riemann 0,5 0 0,5 0,5 0, ,5 0 0, ,5 1 10,5 8 Schallopp 0 1 0, , ,0 9 Schwarz 0 0 0, , ,5 0,5 0, ,5 1 0, ,5 10 Weiss 1 0 0,5 0 0,5 0 0,5 0 0,5 0, ,5 0, ,5 9,0 11 Hruby 0 0 0,5 0, ,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0, ,0 12 Schottländer 0 0,5 0 0,5 0,5 1 0,5 1 0,5 0 0,5 0, ,5 0,5 8,5 13 Paulsen, L. 0 0,5 0 0,5 0, ,5 0, , ,0 14 Bier ,5 1 0,5 0, , ,0 15 Paulsen, W ,5 0, ,5 0,5 0, ,5 16 Fritz ,5 0 0, ,5 0, ,5 5,5 17 Gunsberg , , ,0 De Postduif, nummer 141 januari

14 21.Pf5 Ta7 Het beste was nog 21...Pe7 bijvoorbeeld 22.Ld6 Pxf5 23.Lxf8 Dxd4+ 24.Kh1 Df4 25.Dxf4 gxf4 26.Lxg7 Pg3+ 27.Kg1 Pxf1 28.Lxh6 Pe3 en Wit staat beter. 22.c3 Sterker 22.c4 met beslissend voordeel voor Wit, bijvoorbeeld: 22...bxc4 (22...Pf4 23.Lxf4 gxf4 24.Dxf4) 23.bxc4 Pf4 24.Lxf4 gxf4 25.Dxf4 Kh7 26.Tae1 (CW) Te8 23.Tae1 Lf8 24.Dh5 Txe1 25.Txe1 Df6 Beter 25...Pf6 of 25...Kh7 (CW). 26.Df3 Sterker 26.Te8 Dg6 27.Dxg6+ fxg6 28.Pxh6+ en Wit wint. (CW) 26...Pf4 27.De4 Beter 27.Te5 (CW) Pg6 28.b4 Ta8? Beter 28...a5 29.bxa5 Txa5 Na de tekstzet komt Wit weer overwegend te staan (CW). 29.Tf1 De6 30.Dxe6 fxe6 31.Pe3 Le7 32.Pg4 h5 Zie diagram rechtsboven Om pionverlies te voorkomen met Zwart de volgende afruil toestaan, waarna zijn stelling onhoudbaar zal worden. 33.Pf6+ Lxf6 34.Txf6 Pf8 35.Ld6 Kg7 36.Txf8 Txf8 37.Lxf8+ Kxf8 38.Kf2 Kf7 39.Kf3 Kg6 40.g4 hxg4+ 41.hxg4 Kf7 42.Ke4 Kf6 43.b3 Kf7 44.Ke5 Ke7 45.c4 bxc4 46.bxc4 Zwart had hier al op kunnen geven Kd7 47.Kf6 Kd6 48.Kxg5 e5 49.dxe5+ Kxe5 50.c5 Sterker is 50.Kh6,maar dat is niet relevant omdat Zwart na de tekstzet opgaf. Wit : I. Gunsberg [D12] Zwart : S. Winawer DSB 03 Neurenberg, 1883 Toernooiboek (Schallopp) De Postduif, nummer 141 januari

15 1.Pf3 d5 2.d4 Lf5 3.e3 e6 4.Le2 Ld c6 Zwart speelt de opening op zijn eigen, afwijkende manier. 6.b3 Wit had hier al meteen 6.c4 kunnen spelen (CW). 6...Pf6 7.c4 Pbd7 8.Pc3 h6 9.Pd2 Db8 10.h3 g5 11.Te1 h5 12.Pf1 Wit stelt zich in op de verdediging, actiever is 12.cxd5 cxd5 13.e4 dxe4 14.Lb5 en Wit staat iets beter (CW) g4 13.h4 g3 Als gevolg van wat zwakkere zetten van Wit heeft Zwart nu aanval verkregen. 14.f3 Lb4 15.Lb2 Tg8 16.Ld3 Lxd3 17.Dxd3 Tg6 18.a3 Lxc3 19.Lxc3 Kf8 20.Ld2 Op 20.e4 zou 20...dxe4 21.fxe4 Df4 volgen Dd8 21.Lb4+ Kg8 22.Ld6 dxc4 23.bxc4 e5! Da5 (of 28...Df6 29.Tac1 Db2 30.Pxg3) 29.Tec1 zijn de uitzichten voor Zwart niet best. CW: Met de tekstzet is m.i. niets mis Db6 29.Kh1 Te8 Nu verkrijgt Zwart beslissend overwicht. Volgens Houdini heeft Wit hier al beslissend voordeel. 30.Df5 Zowel 30.Pxg3 als 30.Tab1 zijn sterker (CW) Dd8 31.De4 Hiermee geeft Wit zijn voordeel uit handen. Beter 31.Tab1 of 31.Kg1 met duidelijk voordeel voor Wit Tge6 32.f4 Dxh4+ 33.Kg1 Txd6 Zwart had ook, en wellicht beter, ook op e5 kunnen slaan. 34.Df3 Tg6 35.Tad1 Tg4 36.Tb1 b6 37.Tbc1 Te6 38.Tc2 Kh8 39.Tec1 Pe7 40.Pd2 De stelling is in evenwicht, Wit had beter een rustige zet kunnen doen zoals bijvoorbeeld 40.Td1 (CW) 40...Dh2+ 41.Kf1 Pf5 24.Df5 Na 24.dxe5 krijgt Zwart met Pxe5 25.Dd4 Pxc4 26.Lxg3 b5 een overwicht op de damevleugel Pe8 25.dxe5 Pb6 26.c5 Pd5 27.Dh3 Pxd6 28.cxd6 Verkeerd geslagen! Na 28.exd6 42.Txc6? Hier is de enige zet 42.De4 bijvoorbeeld 42...Pxe3+ 43.Dxe3 De Postduif, nummer 141 januari

16 Dh1+ 44.Ke2 Dxg2+ 45.Ke1 Dh1+ 46.Ke2 Dg2+ met remise (CW) Ph4? Ook Zwart gaat in de fout, met 42...Pxe3+ 43.Dxe3 Dh1+ 44.Dg1 (44.Ke2 Dxg2+ 45.Kd3 Txc6 Zwart wint.) 44...Txc6 45.Txc6 Txf4+ 46.Pf3 Txf3+ 47.gxf3 Dxf3+ 48.Ke1 Dxc6 zou hij gewonnen hebben (CW). 43.Tc8+ Kg7 44.Da8 Dh1+ 45.Ke2 Dxg2+ 46.Dxg2 Pxg2 47.Ta8 Ph4 48.Pf3 48.Tcc8 Pg6 49.f5 g2 50.Pf3 (Na 50.Tg8+ Kh6 51.Pf3 Tg3 staat Zwart slechts iets beter (CW) 50...Pxe5 51.Pg1 Tf6 Zwart wint Pxf3 49.Kxf3 g2 50.Tcc8 Tg3+ Hierna is Zwart verloren, 50...f6 zou hem remise gegeven hebben. 51.Ke4 51 Txe3+ CW: Dit is de verliezende zet, en dus niet 50...Tg3+. Met f5+ en dan bijvoorbeeld 52.Kxf5 Txe5+ 53.fxe5 Tg5+ 54.Kxg5 g1d+ 55.Kxh5 Dg6+ kon Zwart de partij remise houden. 52.Kf5 T6xe5+ 53.fxe5 Tf3+ 54.Ke4 Te3+ 55.Kf4 Zwart geeft op, na 55...g1D volgt 56.Tg8+ Kh6 57.Th8+ Kg6 58.Tag8 mat. Wit : Fleischmann Zwart : R.J. Loman [C53] Neurenberg (Hoofdtoernooi) 1883 Toernooiboek (Schallopp) 1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lc4 Lc5 4.b4 Lb6 5.c3 d6 6.d4 De wijze hoe Wit hier de opening behandelt is niet de gebruikelijke. De nadelige gevolgen zullen later blijken, met name de zwakte van punt e4. Wel gebruikelijk is o.a. 6.a4 a6 7.d3 Pf (CW). 6...exd4 7.Pxd4 Pf6 8.Pxc6 bxc6 9.De Ld3 Te8 11.Lg5 h6 12.Lxf6 Dxf d5 14.Kh1 dxe4 15.Lxe4 La6 Een sterke voortzetting waardoor de zwarte koningstoren actief wordt 16.Dxa6 Txe4 17.Pd2 Th4 18.Pf3 Tg4 19.Tac1 h5 20.De2 a5 21.h3 Hierdoor wordt slechts de zwarte toren naar een beter veld gedreven Tf4 22.Tc2 g5! 23.Ph2 De Postduif, nummer 141 januari

17 Kg7 24.g3 Tf5 25.g4 Tf4 26.f3 De voorkeur verdiende 26.gxh5 axb4 27.Pg4 Df5 28.cxb4 en Zwart staat iets beter (CW) Th8 27.Dg2 Beter 27.bxa5 Lxa5 28.gxh5 Txh5 29.Pg4 hoewel Zwart hier ook iets beter staat (CW) hxg4 28.fxg4 31.De4 zou tot min of meer gelijk spel hebben geleid (CW) gxf4 30.Df3 Dg6 31.Tg2 Te8 32.Dd1 Te3 Na een aantal minder sterke zetten van beide spelers heeft Zwart het juiste pad weer gevonden. Hij staat nu wel op winst (CW). 33.Pf3 De4 34.bxa5 La7 35.Df1 Txf3 28 Dh6 Sterker 28...axb4 29.cxb4 Dd4, dreigt 30...De3 met dubbelaanval op pion h3. Zwart staat beter. 29.Txf4 29.bxa5 Lxa5 30.Txf4 gxf4 Wit geeft op, tegen de dreiging 36...Txh3 mat valt niets te beginnen. Twee torens, Duits, ivoor tweede helft 17e eeuw De Postduif, nummer 141 januari

18 Composities in Zwart/Wit Domination : De Zwarte Dame (1) In 1980 verscheen bij een Russische (!) uitgeverij een Engelstalige editie van een boek van G.M. Kasparyan met als titel : Domination in 2545 endgame studies In dit boek wordt domination, een term afkomstig van H. Rinck, omschreven als het winnen van een eindspel by trapping pieces, d.w.z. door het in de val laten lopen van zwarte stukken. Een dankbaar thema voor eindspelcomponisten, en dat geldt in het bijzonder voor het in de val laten lopen van het sterkste stuk van Zwart, de dame. In deze aflevering, en volgende afleveringen beperkt ik mij tot de studies en de bijbehorende oplossingen. De analyses, en eventuele aanvullende varianten neem ik voor eigen rekening. In deze aflevering mogen de witte pionnen en/of een licht stuk de klus klaren. A/ M. Klyatskin, Izvestia, 1924 Wit aan zet wint 1.Txb3! cxb3 2.g6 Dxg8 2...De8 3.Ph6 Dd8 4.g7+ Ke8 5.g8D mat. 3.Kc5 d6+ Gedwongen, de zwarte koning en dame kunnen niet spelen. 4.Kd4 Na 4.Kxd6?? ontsnapt de zwarte dame : 4...Dc4 en Zwart wint. 4...d5 5.Kc5 d4 6.Kxd4 Nu heeft Zwart geen goede keus meer, of de koning of de dame moet nu spelen. 6...Ke8 6...Dh8 7.g7+ met winst. 7.f7+ met winst. De Postduif, nummer 142, januari

19 B/ A. Gulyayev, Shakhmaty v SSSR, 1940 Wit aan zet wint 1.g7 f2 2.Le7 f1d 3.Lf6 Dxf6 4.gxh8D+! Kxh8 5.exf6 Kg8 6.f7+ Kh8 7.f8D mat C/ B. Horwitz, The Chess Monthly, 1884 Wit aan zet wint 1.Kg8 Da7 2.Ld4 Db8 2...Dxd4 3.b8D+ Kxe7 4.Dxc7+ Ke8 5.Db8+ Ke7 6.Df8+ Ke6 7.Dxf7+ Kd6 8.Dd7+ Ke5 9.Dxd4+ met winst. 3.Lc5 f5 4.Kg7 f4 5.Kf6 f3 6.Lf2 en op de volgende zet gaat de zwarte dame verloren. D/ V. Novikov, 64, 1930 Wit aan zet wint 1.Th7+ Kg8 1...Kxh7 2.Le4+ Kg7 3.Kc1 a1d+ 4.Lb1 De dame is opgesloten, de zwarte koning redt het niet tegen de twee witte vrijpionnen. 2.Ld5+ Kxh7 2...Kf8 3.Kc2 a1d 4.Th1 Da2 5.Td1 Ke7 6.c5 met winst. 3.Le4+ Kg7 4.Kc1 a1d+ 5.Lb1 Met winst (zie bij 1...Kxh7) De Postduif, nummer 142, januari

20 E/ L. Prokes, Ceskoslovensky Sach, 1934 Wit aan zet wint 1.Pd5+ Kf8 1...Ke8 2.Pf6+ met damewinst. 2.Pf6 Dh8 2...Dg7 3.h6 Dh8 4.g7+ met winst. 3.g7+ Kxg7 3...Dxg7 4.h6 Dh8 5.Kd8 zie hoofdvariant. 4.h6+ Kf8 5.Kd8 De omsingeling is voltooid, alleen de dame kan spelen, maar die heeft geen veilig veld. 5...Dxh6 6.Pd7+ Kg8 7.gxh6 met winst. F/ A. Troitsky, Shakhmatny shurnal, 1896 Wit aan zet wint 1.h3+ Kh5 2.g4+ Er dreigen nu voortdurend familieschaakjes met damewinst. De zwarte koning heeft weinig keus. 2...Kg5 2...Kh4 3.Pf5+ enz. 3.Le3+ Pf4+ 4.Lxf4+ Kxf4 5.g3+ Kg5 6.Pe6+ Kg6 6...Kf6 7.g5+ enz. 7.g5 De zwarte dame zit in de val, op zowel h7, h5 als h3 volgt een familieschaakje op f8 of f4. G/ A. Troitzky, 500 Eindspelstudies, 1924 Wit aan zet wint 1.Pg6+ Kd5 2.b3 Dxb4 a/ 2...Dd8 3.Pe7+ Dxe7+ 4.Kxe7 Wit wint. b/ 2...Db6 3.Pe7+ Ke5 4.Lc3+ Dd4 5.Lxd4 mat. c/ 2...Da7+ 3.Pe7+ Dxe7+ 4.Kxe7 Wit wint. 3.Pf4+ Ke5 3...Kc5 4.Pd3+ Wit wint. 4.Pd3+ De Postduif, nummer 142, januari

21 H/ F. Simkhovich, Shakhmatny Listok, 3e EV, 1925 Wit aan zet wint 1.a8D Lf7+ 2.Kf8 Th8+ 3.Kxf7 Txa8 4.Pxa8 Het ziet er somber uit voor Wit 4...c4 5.Pc7 c3 6.Pb5 c2 7.Pd4 c1d 8.Kg6! De pointe, er dreigt nu 9.Pf5 mat. 8...Kg3 Het dekken van veld f5 leidt ook tot dameverlies, bijvoorbeeld 8...Dc5 9.Pf5+ Dxf5+ 10.Kxf5 Wit wint. 9.Pe2+ met damewinst I/ F. Bondarenko, Sovietsky voin, 1949 Wit aan zet wint 1.Pd4 h2 2.Pe6 Dreigt 3.Pxg7 mat. 2...h3 3.Pxg7+ Kh4 4.Kf4 h1d 5.Pf5+ Kh5 6.Pg3+ Wit wint J/ A. Troitzky, Novoye vremya, 1898 Wit aan zet wint 1.Lc7+ Ke4 Anders stopt Wit de zwarte a-pion met 2.Le5. 2.d3+ Kd4 3.Ld6 a1d 3...Kc3 4.cxb5 Kd4 5.Lf8 (dreigt 6.Lg7+) 5...Kd5 6.Lg7 Wit wint. 4.Lf8 Dreigt 5.Lg7 mat. 4...Da7 4...Ke5 5.Lg7+ met damewinst. 5.Lc5+ Dxc5 6.bxc5 Kxc5 7.cxb5 Kxb5 Wit wint 1 0 De Postduif, nummer 142, januari

22 Nummer 141 Oplossingen De problemen (A t/m K) zijn, net als vorige maand, van E.B. Cook. A/ American Chess Nuts, 1868 Mat in twee 1.c4 Tempo. 1...bxc3 a/ 1...dxc3 2.Pxc3 mat. b/ 1...d6 (en 1...d5) 2.exd6 mat. c/ 1...d3 2.De1 mat. d/ 1...f6+ (en 1...f5) 2.exf6 mat. e/ 1...f2 2.De2 mat. f/ 1...Pd8 (en andere paardzetten) 2.Pd6 mat. 2.Pxc3 mat B/ American Chess Nuts, 1868 Mat in twee 1.exf4 Txf4 a/ 1...Te5 2.fxe5 mat. b/ 1...Tg5 2.fxg5 mat. c/ 1...Pxd7 2.Pxd7 mat. d/ 1...Pe6 2.Tef7 mat. e/ 1...Pg6 2.Tgf7 mat. f/ 1...d4 2.Pe4 mat. g/ 1...h4 2.Pg4 mat. 2.Dxf4 mat C/ American Chess Nuts, 1868 Mat in twee 1.Tc7 Kxd4 a/ 1...Kf4 2.Pd5 mat. b/ 1...Dxa3 (en andere damezetten) 2.Pd5 mat. c/ 1...exd4 2.Pd5 mat. d/ 1...f4 2.Pc2 mat. 2.Pc2 mat D/ American Chess Nuts, 1868 Mat in twee 1.Td5 Kc8 1...Ke8 2.Pde5 mat. 2.Pc5 mat E/ 5th American Chess Congress, 1881 Mat in twee 1.Td7 Kxd7 a/ 1...Kxf7 2.e8D mat. b/ 1...Pf8 2.exf8P mat. c/ 1...Pxd7 2.Pd6 mat. d/ 1...Pd5 (en overige zetten met dit paard) 2.Td8 mat. e/ 1...Lxf7 2.Td8 mat. 2.Dc6 mat F/ New Orleans Times Democrat, 1887 Mat in drie 1.Kf6 Kc4 a/ 1...Ke4 2.Dd2 Kf3 (2...f3 De Postduif, nummer 141, januari

23 3.Tg4 mat) 3.De2 mat. b/ 1...Ke3 2.Ke5 Kf3 (2...Kd3 3.Db3 mat en 2...f3 3.Dd2 mat) 3.De2 mat. c/ 1...f3 2.Td2+ Kc4 (en 2 Ke3 en Ke4) 3.Dd4 mat. 2.Ke5 Kc5 a/ 2...Kd3 3.Dd4 mat. b/ 2...f3 3.Dd4 mat. 3.Tc2 mat G/ Columbia Chess Chronicle, 1888 Mat in drie 1.Ke7 Dreigt 2.Dc2+ Kxh5 3 Dh7 mat. 1...Kxh5 a/ 1...Kf5 2.De3 (dreigt 3.Txg5 mat) 2...Lf4 3.De6 mat. b/ 1...g4 2.Dh8 (dreigt met mat met Dh7 en Dh6) 2...Lf4 3.Dh7 mat 2.Dg7 Dreigt 3.Dh7 mat. 2 g4 3.hxg4 mat H/ Bahn Frei, New York, 1895 Mat in drie 1.Db4 Dreigt 2.Pc3 mat 1...Kd5 a/ 1...Txe2 2.Dc4 (dreigt o.a. 3.Pc3 mat) 2...Td2 (2...Tc2 3.Lc3 mat) 3.Pc3 mat. b/ 1...Txd1 2.Dd6 (dreigt 3.De5 mat) 2...Txd4 3.De6 mat. 2.Pc3+ Ke6 3.De7 mat J/ American Chess World, 1901 Mat in drie 1.Le2 Dreigt 2.Tg5+, gevolgd door 3.De5 of Df4 mat 1...Kd6 a/ 1...Ke6 2.Tg5 Kf6 3.De5 mat. b/ 1...Kd4 2.Tg5 b5 3.De5 mat. c/ 1...Ke4 2.Tg5 Kd4 3.Df4 mat. d/ 1...Kf4 2.Tg5+ Ke4 3.De5 mat. 2.Tg5+ Kc6 2...Ke6 3.De5 mat. 3.Lf3 mat K/ American Chess Nuts, 1868 Mat in vier 1.Kb8 Kc4 a/ 1...Ke4 2.Df5+ Kxf5 3.Pd4 mat. b/ 1...Ke2 2.De1+ Kd3 (2...Kf3 3.a8L mat) 3.Pa3 mat. c/ 1...f5 2.Pe5+ Ke2 (2...Ke4 3.a8L mat) 3.De1 mat. 2.Pd4 f5 3.Pe5 mat I/ American Chess Magazine, 1897 Mat in drie 1.Tc8 Ke4 2.Tg3 Kf4 2...Kd4 3.Tgc3 Ke4 (3...e4 4.T8c4 mat) 4.T8c4 mat. 3.Tcg8 Ke4 3...e4 4.T8g4 mat. 4.T8g4 mat L/ Alonso-Claros Egea, Lorca, 2005 Wit aan zet wint 1.Pxf7 Kxf7 Het beste was nog 1...Dxf6 De Postduif, nummer 141, januari

24 2.Pxh8 Dxh8 3.Dh5+ Ke7 4.Le2, hoewel Wit hier ook op winst staat. 2.Dh5+ Kxf6 2...Kg8 3.Dg6+ Lg7 4.Dxg7 mat. 3.Dxh4+ Zwart geeft op M/ Bronstein-Kottnauer, Praag, 1946 Wit aan zet wint 1.Pe8! Op 1...Db6 en 2...Dg1+ heeft Wit een weerlegging : 2.Dh7+ Kxh7 3.Txg7+ Kh8 4.Pg6 mat N/ Karpov-Malaniuk, Moskou, 1988 Wit aan zet wint 1.Ld5+! cxd5 2.Dxd5+ Ke8 3.De6+ De7 4.Dxe7 mat O/ Aronian-Papp, Athene, 2001 Wit aan zet wint Kd4 5.Dd3+ Ke5 6.Tf5 mat. 3.cxd6 Kf6 4.Tf1+ Ke5 5.d7 Dxd7 6.Df5+ Kd6 7.Td1+ Wit wint P/ Potts-Rendele, British League, 2004 Wit aan zet wint 1.Dxd5+ Dreigt 2.Txf8 mat 1...Kh8 2.Dxf5 Wit wint, want na 2...Pxf5 volgt 3.Txf8 mat. Q/ Anand-van Wely, Monaco (blind), 2007 Wit aan zet wint 1.Txg7!! Kxg7 1...Pxd5? 2.Txh7 mat. 2.Tg1+ Kh8 3.Lh6 Punt g7 is nauwelijks te verdedigen, Zwart probeert dan maar 3...Pg4 maar hierop volgt eenvoudig 4.Txg4 Txf7 5.Dxa8+ Wit wint 1.Txf7 Kxf7 a/ 1...b5 2.Tc7 Da8 3.Lxe6+ Txe6 4.Db3 en de toren op e6 valt. b/ 1...Td7 2.Txd7 Dxd7 3.Te1 Kf7 4.Txe6 Txe6 5.Df5+ Wit wint. 2.Dh7 Dreigt 3.Tf Txd6 a/ 2...Tf8 3.Tf1+ Ke8 4.Dg6+ Kd7 (4...Tf7 5.Dxf7 mat) 5.Dxe6 mat. b/ 2...Kf6 3.Tf1+ Ke5 4.Df5+ De Postduif, nummer 141, januari

25 K 48 Startdatum : Nr. Naam tot 1 F.D. Faber 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 0,0 0,0 1,0 0,0 0,0 1,5 2 R. Lindemann 1,0 1,0 0,5 0,5 0,5 1,0 1,0 0,0 5,5 3 G.J. Hooykaas 1,0 0,0 0,5 0,5 1,0 1,0 1,0 0,5 0,0 0,5 6,0 4 G. Massy 1,0 0,5 0,5 0,5 0,5 1,0 1,0 1,0 0,5 0,5 7,0 5 J.P.M. van Doorn 1,0 0,5 0,5 0,5 1,0 1,0 1,0 0,5 6,0 6 K.A. Faber 0,5 0,5 0,0 0,5 0,5 0,0 1,0 1,0 0,0 4,0 7 B.W. Faber 1,0 0,5 0,0 0,0 0,0 1,0 0,0 1,0 0,0 0,5 4,0 8 H.J.M. Kerssemakers 1,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,0 0,0 0,0 0,0 2,0 9 A.H.L. Bijtelaar ( ) 0,0 0,0 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 1,0 0,0 0,0 1,5 10 G.J. Marell 1,0 1,0 1,0 0,5 0,5 1,0 1,0 1,0 1,0 0,5 8,5 11 P.J.A. Groot 1,0 0,5 0,5 0,5 1,0 1,0 0,5 5,0 K46 Startdatum : NR Naam tot 1 J. van Gool 1,0 0,5 0,0 0,5 0,5 0,5 3,0 2 K.A. Faber 0,0 0,0 0,0 0,5 0,5 1,0 3 R. Lindemann 0,5 1,0 0,5 1,0 1,0 1,0 5,0 4 G. Massy 1,0 1,0 0,5 0,5 1,0 0,0 4,0 5 P. Groot 0,5 0,0 0,5 1,0 0,0 2,0 6 A. Bijtelaar ( ) 0,5 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 1,0 7 G.J. Hooykaas 0,5 0,5 0,0 1,0 1,0 1,0 4,0 A.O.T. 2 Startdatum : NR Naam tot 1 J, Niewold 0,5 0,0 0,5 0,0 0,0 0,0 1,0 2 G.J. Marell 1,0 0,5 1,0 0,0 1,0 0,5 4,0 3 G.J. Hooykaas 1,0 0,5 1,0 0,0 0,5 0,0 3,0 4 G. Massy 1,0 1,0 0,5 0,0 1,0 0,5 4,0 A.O.T. 2 Startdatum : NR Naam tot 1 J, Niewold 0,5 0,0 0,5 0,0 0,0 0,0 1,0 2 G.J. Marell 1,0 0,5 1,0 0,0 1,0 0,5 4,0 3 G.J. Hooykaas 1,0 0,5 1,0 0,0 0,5 0,0 3,0 4 G. Massy 1,0 1,0 0,5 0,0 1,0 0,5 4,0 De Postduif, nummer 141, januari

26 A.O.T. 3 Startdatum : NR Naam tot 1 J. Kerssemakers 1,0 1,0 0,0 2,0 2 B.W. Faber 1,0 1,0 0,0 2,0 3 B. Mews 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4 K.A. Faber 1,0 1,0 0,0 1,0 1,0 4,0 A.O.T. 4 Startdatum : NR Naam tot 1 B. Mews 0,0 2 J.A. de Boer 0,0 0,0 3 J.P.M. van Doorn 0,0 4 H. Kerssemakers 1,0 1,0 5 B.W. Faber 0,0 6 R. Verstraten 0,0 Kwal A Startdatum : NR Naam tot 1 H. Breederveld 0,5 0,5 0,0 0,5 0,0 0,0 1,5 2 J.M. van Raan 0,5 0,0 0,5 0,5 0,5 0,0 2,0 3 H.J.J. de Heer 0,5 1,0 0,5 0,5 0,5 3,0 4 J.B. v. Daatselaar 1,0 0,5 1,0 0,5 0,5 3,5 5 J. Frijling 0,5 0,5 0,5 0,0 0,5 0,5 2,5 6 G.J. Marell 1,0 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 3,5 7 J. Geus 1,0 1,0 0,5 0,5 0,5 0,5 4,0 Kwal B Startdatum : NR Naam tot 1 J.J.W. van Gool 1,0 0,0 0,5 1,0 0,5 3,0 2 R.J.G. Schunken 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 0,5 3 R.A. van Neijhof 1,0 0,5 1,5 4 P.J.A. Groot 1,0 1,0 0,5 0,5 0,5 3,5 5 A. Oomen 0,5 1,0 0,5 0,5 1,0 0,5 4,0 6 J.R. Markus 0,0 1,0 0,5 0,0 0,0 1,5 7 B.W. Weegenaar 0,5 0,5 0,5 0,5 1,0 3,0 De Postduif, nummer 141, januari

27 60+ Groep A Startdatum : NR Naam Tot 1 G.J. Hooykaas 2 A. Laan 1,0 1,0 3 G.A. Lonnee 0,0 0,0 4 A. de Geus 0,0 5 P. Spierenburg 0,0 60+ Groep B Startdatum : NR Naam Tot 1 P. Leijen 0,5 1,0 1,5 2 G. Massy 0,5 1,0 1,5 3 L.J. Fick 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4 B.J. Hulst 1,0 1,0 5 R.N.M. Bes 1,0 1,0 60+ Groep C Startdatum : NR Naam Tot 1 A. de Visser 0,5 0,5 2 P. Koopmans 0,0 3 J. v.d. Braak 0,5 0,5 4 A.H. Nieuwland 0,5 0,5 5 J.H. Verleur 0,5 0,5 De Postduif, nummer 141, januari

28 PRO - A Startdatum : P. Leijen 0,0 2 C. Buysman 0,0 3 R. van Alfen 0,0 4 T. de Ruiter 0,0 5 J.J.W. van Gool 0,0 PRO - B Startdatum : J. Stigter 0,0 2 F.W.G. Hanssen 0,0 3 E. Oosterbeek 0,0 4 M.P. Bodelier 0,0 5 M. van Rooijen 0,0 PRO - C Startdatum : J. Severins 0,0 2 G.J. Hooykaas 0,0 3 H. Vriens 0,0 4 P. Rotte 0,0 5 T. Bottema 0,0 PRO - D Startdatum : A. Henke 0,0 2 P. Coenen 0,0 3 A.H. Nieuwland 0,0 4 P. Koopmans 0,0 5 J. Geus 0,0 PRO - E Startdatum : B. Holtrop 0,0 0,5 0,0 0,5 2 J.M. van Raan 0,0 0,0 0,5 0,5 3 M. de Heer 1,0 1,0 1,0 0,5 1,0 0,5 0,5 5,5 4 J.J.A. Cornelisse 0,0 0,5 0,5 0,5 1,5 5 R.A. Oortwijn 1,0 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 4,0 De Postduif, nummer 141, januari

29 PRO - F Startdatum : E. van der Leij 0,0 2 E. Spoor 0,0 3 J. Vermeulen 0,0 4 P. Spierenburg 0,0 5 J.B. van Daatselaar 0,0 PRO - G Startdatum : W.M. Kappelhof 0,0 2 P. Ypma 0,0 3 H. Kemperman 0,0 4 A. de Visser 0,0 5 P. van Deursen 0,0 PRO - H Startdatum : B. Rutten 0,0 2 H. Eshuis 0,0 3 W. Peet 0,5 0,5 0,0 4 B. Hospers 0,5 0,5 0,0 5 R.M. Keijzer 0,0 PRO - I Startdatum : J.Th.N. de Rijk 0,0 2 H. Galje 0,0 3 M. Taffijn 0,0 0,0 0,0 4 J. Niewold 1,0 1,0 0,5 2,5 5 F. Reitema 0,5 0,5 PRO - J Startdatum : E. van 't Hof 1,0 1,0 2 J. Koopman 0,0 0,0 3 G. Massy 0,0 0,0 4 K. Heitinga 1,0 1,0 5 A. de Geus 0,0 De Postduif, nummer 141, januari

30 PRO - K Startdatum : B. Beijer 0,0 2 G. Sepers 0,0 3 H. Rutten 0,0 4 H.A.T. Schulenberg 0,0 5 J.A. Kragten 0,0 PRO - L Startdatum : A. Bosboom 0,0 2 H. de Vries 0,0 3 R.A. van Neijhof 0,0 4 P.P. Geluk 0,0 5 J. Geus 0,0 PRO - M Startdatum : F. van Krefeld 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 0,0 0,5 2 H. Stallinga 1,0 1,0 3 J. Frijling 1,0 1,0 1,0 1,0 4,0 4 F. Zondervan 0,5 1,0 0,0 0,0 1,5 5 P. Roggeveen 1,0 1,0 PRO - N Startdatum : J. Groot 0,0 2 H. Noorda 0,0 3 O.A. Westermann 0,0 4 P.J.M. Prieckaerts 0,0 5 P.J.A. Groot 0,0 PRO - O Startdatum : C.K. Tanis 0,0 2 W.H.J. Kruimer 0,0 3 G.A. Lonnee 0,0 0,0 4 G. Bilars 0,0 5 B. Burg 1,0 1,0 De Postduif, nummer 141, januari

31 PRO - P Startdatum : Chr. Leenders 0,0 2 Y. Meijer 0,0 3 F. Tieken 0,0 4 R. Weggen 0,0 5 A. Kögeler 0,0 PRO - Q Startdatum : D.S. Nolles 0,0 2 E.T. 't Jong 0,0 3 B.H.G.M. Driessen 0,0 4 Hoynck van Papendrecht 0,0 5 H. Nieuweboer 0,0 PRO - R Startdatum : Ph. Verlinde 0,0 2 R.N.M. Bes 0,0 3 I. Sanders 0,0 4 J.J.W. van Gool 0,0 5 R. van der Pol 0,0 PRO - S Startdatum : J. Wiersma 0,0 2 J. van Dam 0,0 3 E. Goudriaan 0,0 4 J. Geus 0,0 5 K.A. Faber 0,0 PRO - T Startdatum : J. Niewold 0,0 0,0 1,0 1,0 2 F. Steenbeckers 1,0 1,0 3 A. Laan 1,0 1,0 2,0 4 R. Lindemann 0,0 5 B.van IJperen 0,0 0,0 0,0 De Postduif, nummer 141, januari

32 Namen en adressen Wedstrijdleiders Algemeen Wedstrijdleider : Jos van Doorn Duiker 13, 5345 RG Oss osvschaak@live.nl Landenwedstrijden : Joop Jansen, Randenrade 6, 5807 BM Oostrum jannesnelleke@home.nl Inschrijven voor wedstrijden NBC-wedstrijden : schriftelijk bij Jos van Doorn ICCF-wedstrijden : d.m.v. overmaken van het inschrijfgeld op PG t.n.v. Penningmeester NBC te Elburg onder vermelding van soort wedstrijd enz. Bij Webserver-wedstrijden tevens een bericht naar Joop Jansen Adres : zie boven Inschrijving bij de ICCF met behulp van Direct Entry is ook mogelijk. Betalen kan alleen met PayPal!! De Postduif Uitgever : Cor van Wieringen Red. adres : cavanwieringen@telfort.nl De Postduif wordt verstuurd naar NBC leden die daar prijs op stellen. Afmelden kan bij mij, bij voorkeur met een kopie naar onze secretaris : A. Hebels Parallelweg 4, 9919 AC Loppersum ahebels2@freeler.nl De Postduif, nummer 141, januari