OPEN CATECHESE HAARLEM - CENTRUM NAJAAR 2001

Transcriptie

1 HET ONDERLINGE TOEZICHT BINNEN DE CHRISTELIJKE GEMEENTE over taken en bevoegdheden van gewone gemeenteleden in het licht van de kerkorde OPEN CATECHESE HAARLEM - CENTRUM NAJAAR 2001 Programma: inleiding over onderling toezicht in de gemeente KO art : broederlijke vermaning volgens de regel van Mattheüs 18 KO art. 77: de rol van de gemeente in de kerkelijke tucht KO art. 78: de rol van de gemeente bij wederopneming in de gemeente KO art. 4, 82: goedkeuring van de gemeente bij beroeping van ambtsdragers en bij attestaties KO art. 56, 57, 70: de gemeente als getuige bij doop en huwelijk

2 1. INLEIDING OVER ONDERLING TOEZICHT IN DE GEMEENTE Als we het Nieuwe Testament lezen, merken we dat het Gods bedoeling is dat broeders en zusters in de christelijke gemeente verantwoordelijkheid dragen voor elkaar. Het is de bedoeling dat gemeenteleden elkaar opbouwen in het geloof en zo samen werken aan de opbouw van de gemeente als lichaam van Christus. Ieder gemeentelid is nodig én verantwoordelijk voor die opbouw: zie bv. 1 Kor. 12. Je bent in de gemeente echter niet alleen verantwoordelijk voor de ópbouw van elkaars geloof, maar ook voor elkaars stándhouden in het geloof. Dat zien we in teksten als 1 Kor. 10:23-11:1 of Kol. 3: Dit houdt onder andere in dat als iemand van de weg van Gods geboden dreigt af te raken, als iemand dreigt achterop te raken in het geloof, dat gemeenteleden zo iemand moeten aanmoedigen om terug te keren naar een leven met God. Dit element van het elkaar terechtwijzen of vermanen vinden we in teksten als 2 Kor. 2:5-7, 1 Thess. 5:11-15 en Hebr. 3: Uiteindelijk kan het zelfs zover komen dat iemand uit het midden van de gemeente verwijderd moet worden als hij of zij na terechtwijzing en vermaning volhardt in een zonde die niet kan worden geaccepteerd binnen de gemeente van Christus: zie bv. 1 Kor. 5:1-13 en 2 Thess. 3:14,15. Uit al deze teksten kan worden opgemaakt dat het Gods bedoeling is dat in de gemeente broeders en zusters op elkaar toezien. Juist omdat we elkaar in Christus liefhebben, zullen we elkaar aansporen en vermanen om bij Christus te blijven. Dit aspect van het gemeente-zijn is op verschillende plaatsen ook in onze kerkorde verwerkt en deze plaatsen wil ik vanavond langsgaan. 2. DE BROEDERLIJKE VERMANING VOLGENS DE REGEL VAN MATTHEÜS 18 (KO art ) De duidelijkste plaats in de kerkorde waar het aspect van het onderling vermaan in de christelijke gemeente verwerkt is, is wel artikel waar het gaat over het broederlijke vermaan volgens de regel van Mattheüs 18'. Deze regel van Mattheüs 18 slaat op het bijbelgedeelte van Math. 18:15-17, waar de Here Jezus een duidelijke regel geeft voor het onderlinge vermaan in de gemeente. Naar deze regel hebben de Gereformeerde kerken zich steeds willen gedragen. In de Roomse kerk stond de gemeente buiten de tucht. Onderlinge terechtwijzingen door gemeenteleden waren er onbekend. Maar Calvijn zei dat het fundament van de tucht de persoonlijke vermaningen waren, en vooral het ontvangen van vermaningen.

3 Bij de toepassing van dit beginsel kwam men echter herhaaldelijk in moeilijkheden. In de praktijk bleven de onderlinge vermaningen vaak achterwege. En hoewel het ook in onze kerkorde een heel duidelijke plaats heeft, komt het ook in ons kerkelijk leven nog steeds vaak voor dat een gemeentelid met een klacht tegen een ander lid komt bij de kerkenraad, in de mening dat deze direct moet ingrijpen. Maar dan moet de kerkenraad dat gemeentelid duidelijk maken dat hij eerst zijn eigen plicht vervullen moet en zelf onder vier ogen moet proberen zijn broeder te winnen. Pas als dat gebeurd is op de manier die de Here Jezus voorgeschreven heeft mag het aan de kerkenraad gemeld worden. Als het zover komt dat de kerkenraad in een klacht gemengd wordt, moeten er nog eerst verschillende stadia doorlopen worden voordat er in het openbaar tucht zal worden uitgeoefend. Allereerst moet de kerkenraad zelf een onderzoek instellen naar de zonde die is gemeld. In de tweede plaats volgt daarop bij gebleken schuld de kerkelijke vermaning door de kerkenraad (dit is een disciplinaire, ambtelijke vermaning en niet een gewone broederlijke vermaning), die soms gepaard kan gaan met een afhouding van het avondmaal (zie hiervoor art. 76 van de kerkorde). En pas als aan al deze vermaningen gedurende langere tijd geen gehoor wordt gegeven, zal de kerkenraad over gaan tot wat in de volksmond vaak de christelijke tucht wordt genoemd. Dit zijn de drie trappen van de ban, waarover de kerkorde in art. 77 spreekt, waardoor iemand uiteindelijk afgesneden wordt van de christelijke gemeente. 3. DE ROL VAN DE GEMEENTE IN DE KERKELIJKE TUCHT (KO art. 77) Dit is de volgende plaats in de kerkorde waarbij de gemeente een duidelijke taak heeft in verband met het onderlinge toezicht op elkaar. Als het zover gekomen is dat overgegaan moet worden tot een afsnijding van de gemeente, zal de kerkenraad daar driemaal een afkondiging aan de gemeente van doen. Bij de eerste afkondiging wordt de naam van het gemeentelid waarover het gaat niet genoemd, om zolang mogelijk zijn goede naam te sparen (met het oog op de mogelijkheid dat hij zich zal bekeren en weer in de gemeente zijn plaats zal innemen). Bij de tweede afkondiging zal de kerkenraad zijn naam wel bekendmaken (dit mag overigens pas na advies van de classis, die een eigen onderzoek moet instellen als extra waarborg voor onpartijdigheid en zorgvuldigheid), en bij de derde afkondiging wordt gemeld dat men hem nu daadwerkelijk van de gemeente zal uitsluiten als er geen bekering komt. Ook deze derde afkondiging is dus nog geen afsnijding, er wordt nog steeds de mogelijkheid van bekering opengehouden. Maar als ook hier geen bekering op

4 volgt, komt de kerk eindelijk tot de uiterste stap, nl. de afsnijding van de gemeente volgens het formulier dat daarvoor is opgesteld. Wat is nou de bedoeling van dat driemaal een afkondiging doen in het midden van de gemeente? Nou ten eerste natuurlijk dat er een tijd van geduld zal zijn, er moet ruim de gelegenheid worden gegeven voor bekering en vergeving. Maar dat doel zou ook op een andere manier wel te bereiken zijn. Het belangrijkste doel van de afkondiging in de gemeente is, dat er door die gemeente keihard gewerkt zal gaan worden. De bedoeling is dat de hele gemeente gemobiliseerd zal worden om dat ene gemeentelid dat dreigt verloren te gaan te behouden. Zoals de Goede Herder er alles voor over had om dat ene schaap wat verdwaald was weer te vinden, zo moet die gemeente alles in het werk stellen om door gebeden en gesprekken te proberen het gemeentelid weer terug bij God te brengen. Dát is het doel van het driemaal afkondigen in de gemeente: dat de gemeente haar taak van onderling toezicht uit liefde zal opnemen (zie paragraaf 1). 4. DE ROL VAN DE GEMEENTE BIJ WEDEROPNEMING IN DE GEMEENTE (KO art. 78) De kerkorde spreekt in art. 78 van de mogelijkheid dat iemand na afgesneden te zijn van de gemeente tot berouw komt en graag weer wil worden opgenomen in de gemeente. Ook bij deze wederopneming in de gemeente heeft de gemeente een duidelijke rol te spelen. In de oude kerk kwam de situatie van mensen die na berouw weer opgenomen wilden worden in de gemeente regelmatig voor, vooral in tijden van vervolging (dit waren vaak mensen die uit angst tot een verloochening van hun geloof gekomen waren). In ons kerkelijk leven is een situatie van wederopneming in de gemeente heel zeldzaam geworden. Voor een deel hangt dit samen met het feit dat het al bijna niet voorkomt dat de weg tot afsnijding van de gemeente tot het einde toe gevolgd wordt. De praktijk is dat mensen voordat het zover komt meestal hun lidmaatschap van de kerk opzeggen en zichzelf dus onttrekken van de gemeente. En als het niet komt tot afsnijding van de gemeente, komt het ook niet tot een weer opnemen in de gemeente in de zin van art. 78. Toch moet de mogelijkheid voor deze situatie principiëel opengehouden worden, en bovendien is de taak van de gemeente die in dit artikel naar voren komt ook voor ons van belang. Wat is dan die taak van de gemeente? Allereerst mag zij op grond van een schuldbelijdenis en tekenen van berouw de moed hebben om in Jezus naam het vonnis van de vrijspraak toe te spreken. En vervolgens moet de gemeente blij zijn. De engelen in de hemel verheugen zich over één zondaar die zich bekeert en

5 de gemeente moet zich met hen verheugen. Daarom mag er geen koele ontvangst zijn, maar moeten er open harten vol liefde zijn. De gemeente mag geen verwijten maken, maar moet hem ontvangen als een huisgenoot van God die zonder enige voorwaarde deelt in de volle rechten van een lid van de gemeente. Dat komt heel mooi uit in onze kerkorde als er staat dat de wederopneming in de gemeente moet plaatsvinden op de eerstvolgende zondag waarop het Heilig Avondmaal gevierd wordt. De bedoeling daarvan is dat het weer opgenomen gemeentelid direkt het feest van het avondmaal met de gemeente zal kunnen vieren. 5. GOEDKEURING VAN DE GEMEENTE BIJ BEROEPING VAN AMBTSDRAGERS EN BIJ HET AFGEVEN VAN ATTESTATIES a. Goedkeuring van de gemeente bij het afgeven van attestaties (KO art. 82) Een attestatie is een getuigschrift, een verklaring omtrent geloof en wandel, afgegeven door een kerkenraad aan een lid van de gemeente die verhuist, zodat de kerkenraad van de plaats waarheen het lid vertrekt weet wie hij ontvangt en of hij dat lid kan toelaten tot de sacramenten. Het gebruikt van zulke getuigenissen of aanbevelingsbrieven is zo oud als de kerk bestaat (vb. Hand. 18:17, Rom. 16:1, 2 Cor.3:1). In de tijd van de kerken van de reformatie in de 16 e eeuw bleken deze getuigenisbrieven ook nodig, vooral tegen misbruik van barmhartigheid van de gemeente. Als allereerste regel geldt, dat een attestatie gegeven wordt door de kerkenraad, op aanvraag van het lid dat vertrekt. Niet een predikant of ouderling alleen kan een kerkelijke attestatie afgeven. Dit zou wel kunnen als het alleen een verhuisbiljet was. Maar dat is niet zo. Een attestatie is en kerkelijk getuigschrift waarin de kerkenraad getuigenis geeft omtrent leer en wandel. Een attestatie moet aan de vertrekkende zelf gegeven worden. Naar gereformeerd kerkrecht is iedere plaatselijke kerk een zelfstandige complete kerk, en niet een afdeling van een groter geheel. Een lid is dan ook lid van een plaatselijke kerk, en niet van alle kerken gezamenlijk. Een attestatie is dus geen verhuisbiljet dat overgezonden kan worden van de ene gemeente naar de andere, maar iemand moet zelf bij komst in de andere plaats verzoeken als lid te worden erkend op grond van het getuigschrift dat hij meekreeg. Ook een lid dat onder censuur staat moet een attestatie ontvangen, maar wel één waarin de waarheid gezegd wordt. En de kerkenraad van de ontvangende kerk mag zo n attestatie niet weigeren, maar moet dat lid als gecensureerd lid inschrijven en trouw behandelen.

6 Als dus een lid verhuizen wil, vraagt hij van zijn kerkenraad een getuigschrift omtrent leer en wandel. De kerkenraad overweegt dit verzoek en geeft wanneer er geen bezwaar is een attestatie. De kerkenraad geeft echter geen attestatie af buiten de gemeente om. De gemeente moet haar goedkeuring er aan hechten, of zoals de kerkorde met een moeilijk woord zegt: haar approbatie. Om die reden moet aan de gemeente bekendgemaakt worden dat attestatie is aangevraagd door broeder of zuster die, met de bedoeling dat de gemeente als zij wil bezwaren kan inbrengen. Die afkondiging is dus geen formaliteit, maar een voorstellen aan de gemeente ter beoordeling of een attestatie van goede wandel kan worden afgegeven. Daarom moet na het aflezen in de gemeente enige tijd gewacht worden voor het getuigschrift wordt afgegeven, zodat er genoeg tijd is voor het indienen van bezwaren. Ook het geven van deze goedkeuring of approbatie is een vorm van onderling toezicht in de gemeente. b. Goedkeuring van de gemeente bij het beroepen van ambtsdragers (KO art. 4, 5, 22, 24) Ditzelfde geldt voor de goedkeuring die van de gemeente gevraagd wordt na de verkiezing van nieuwe ambtsdragers, of dit nu predikanten, ouderlingen of diakenen zijn. De kerkorde spreekt hiervan in art. 4 en 5 (predikanten), art. 22 (ouderlingen) en art. 24 (diakenen). De verkiezing van ambtsdragers is een daad van kerkregering, dit is een recht van de stemgerechtige leden van de gemeente. De approbatie of goedkeuring die daarop volgt is echter een vorm van tuchtoefening en heeft te maken met het onderlinge toezicht in de gemeente. Alle leden van de gemeente (ook doopleden en leden die onder censuur staan), hebben het recht om bezwaren in te brengen, omdat zij vanuit het ambt der gelovigen geroepen zijn toezicht te houden op de heiligheid van de kerk en geen enkele verkiezing is wettig die niet door de gemeente is goedgekeurd. 6. DE GEMEENTE ALS GETUIGE BIJ DOOP EN HUWELIJK a. De gemeente als getuige bij de doop (KO art. 56, 57) Nadat in het doopformulier de leer van de doop is uiteengezet, volgt het gebed voor de bediening van de doop. Dit gebed is niet een gebed van de doopouders alleen, maar een gebed van de hele gemeente. De geméénte bidt hierin dat God dit kind genadig wil aanzien en door zijn Heilige Geest bij de Here Jezus Christus wil inlijven. Hier zien we al iets van de rol die de gemeente heeft rondom de doop van een kind van de gemeente.

7 Om iets meer over die rol te zeggen, moeten we spreken over een fenomeen dat we in de geschiedenis van de kerk tegenkomen, namelijk de doopgetuigen. De Bijbel kent geen doopgetuigen. Zij zijn niet tegelijk met de instelling van de doop ontstaan. Pas later werd het gewoonte dat een volwassen heiden, die niet aan de bisschop van de gemeente bekend was, door een christen werd begeleid die voor de bisschop getuigenis aflegde dat de persoon die de doop aanvroeg uit goede beweegredenen wenste gedoopt te worden. Verder moest een getuige zorg dragen voor de onderwijzing van een dopeling in de tijd dat deze zich voorbereidde voor de doop en toezicht houden op zijn wandel. Dit werd anders bij de kinderdoop. Gewoonlijk traden de ouders op als doopgetuigen, maar Augustinus vertelt ook dat slaven door hun heer en weeskinderen door derden ten doop werden gehouden. Maar al spoedig kwam de gewoonte op dat een kind niet door de ouders, maar door een vreemde ten doop geheven werd, en deze gewoonte werd tot wet verheven door het concilie van Mainz, 813. Dit besluit hangt samen met de roomse doopsbeschouwing. Het doopgetuigenstelsel ontaardde echter meer en meer totdat het concilie van Trente een einde maakte aan het stellen van meerdere getuigen en voorschreef dat slechts één peetvader en één peetmoeder mocht worden aangesteld. De Lutherse kerk nam het peetouderschap over van de roomse kerk. De Gereformeerden herstelden echter het recht en de plicht van de ouders. Calvijn stelde dat de doop zaak van de ouders is, die zelf bij de doop moeten optreden en voor de opvoeding van hun kinderen moeten zorgen. Hij nam in de kerkorde op dat de aanbieding van de doop tenminste door de vader moet geschieden en dat de beloften door hem moeten worden gedaan. Daarbij mogen wel getuigen toegelaten worden, maar hun tegenwoordigheid ontheft de vader niet van zijn verplichting. Tot getuigen mochten alleen gelovige leden van de kerk aangenomen worden, die waarborg gaven dat de kinderen in de leer van de kerk onderwezen zouden worden. Zulke getuigen hadden tot taak de ouders te herinneren aan hun belofte, maar zij konden ook optreden bij ziekte van de ouders, of na hun dood, om toezicht te houden op de geestelijke opvoeding. In deze geest hebben de Gereformeerde kerken ook later gehandeld. Ook in ons land bleef de mogelijkheid van doopgetuigen bestaan. Langzamerhand is echter voor de doopgetuigen die mede op de opvoeding toezagen de gehele gemeente in de plaats gekomen. De hele gemeente is getuige van de doop en heeft mede een verantwoordelijkheid voor het opgroeien van het kind. De gemeente mag de ouders wijzen op de gedane beloften, en mag ze ondersteunen in de christelijke opvoeding. Ook hier vinden we een stukje van de bijbelse notie van het onderlinge toezicht in de gemeente.

8 2. De gemeente als getuige bij het huwelijk (KO art. 70) Diezelfde rol van het elkaar ondersteunen en vermanen om bij Gods weg te blijven vinden we ook, zij het op iets andere wijze, rondom het huwelijk. De bevestiging van een huwelijk is niet alleen het vragen van een zegen voor het bruidspaar, maar het bruidspaar doet bij de bevestiging van hun huwelijk ook als echtpaar hun intrede in de gemeente, waarbij ze beloven dat zij met elkaar naar de eis van Gods Woord wensen te leven en dat zij hun eventuele kinderen in de vreze des Heren zullen opvoeden. De gemeente mag het bruidspaar ook aan die beloften herinneren en heeft een taak in het aansporen en bemoedigen daarin. Op al deze manieren zoals ze hierboven genoemd zijn kan het onderlinge toezicht in de gemeente waar de bijbel over spreekt tot zijn recht komen. In de gemeente van Christus mogen we daadwerkelijk een hand en een voet voor elkaar zijn, tot versterking van elkaars geloof, tot opbouw van de gemeente en tot eer van God! Haarlem, 2 oktober 2001 Miranda Renkema