Hoe punitief is Nederland?

Transcriptie

1 Dr mr M. Moerings (eindred.) Willem Pompe Instituut Gouda Quintbv en Nederlandse Jreniging Arnhem voor I&iminologie Hoe punitief is Nederland?

2 Het Nederlandse strafklimaat in internationaal perspectief M.M Kommer Zo n tien jaar geleden was het allemaal nog heel eenvoudig: Nederland was een gidsiand, een lichtend voorbeeld voor de rest van de wereld. Ons strafrecht was humaan en ons land kon al jaren bogen op het geringste aantal gedetineerden per inwoners. Het was dan ook geen wonder dat criminologen van over de hele wereld toestroomden om te zien hoe wij hem dat flikten. Inmiddels is er veel veranderd. Tegenwoordig, als we althans sommige politici mogen geloven, stromen criminelen van over de hele wereld toe om hier, al dan niet georganiseerd, de dingen te doen waar ze thuis veel zwaarder voor gestraft worden. Om daar een dam tegen op te werpen is en wordt het aantal cellen fors uitgebreid op Europees niveau gebracht, zoals een voormalig minister van Justitie het placht uit te drukken, worden er steeds langere gevangenisstraffen gevorderd en opgelegd en vindt er een ingrijpende herziening van het strafproces recht plaats. Nederland is geen gidsiand meer, maar zou een voorbeeld moeten nemen aan West-Duitsland, waar in sommige deelstaten zelfs gevangenissen leeg staan. Het zijn wat grove streken, maar voor een schets van de veranderingen in het Nederlandse strafklimaat gedurende de afgelopen jaren lijken ze te voldoen. Lijken, inderdaad want de werkelijkheid is wat gecompliceerder. In deze bij drage zal niet gepoogd worden die hele werkelijkheid in beeld te brengen. Centraal staat de vraag wat tegenwoordig de positie van Nederland ten opzichte van de ons omringende landen is in termen van punitiviteit. Daartoe zal eerst gekeken worden naar een veelgebruikte maat, namelijk de detentieratio. Daarna wordt ingegaan op een aantal alternatieve, meer verfijnde, maten. Ten slotte zullen kort enkele veranderingen in de tijd besproken worden en zal een conclusie getrokken worden. Begonnen wordt echter met enkele opmerkingen over de geldigheid van exercities als deze. 1 Althans, vier jaar geleden. Recentere gegevens zijn in onvoldoende mate beschikbaar.

3 geen nog 314 MM Kommer 1 Voetangels en klemmen Strikt genomen is het volstrekt onverantwoord om op basis van statistische gege vens met betrekking tot de strafrechtspleging uitspraken te doen over het strafklimaat in Nederland, vergeleken met dat in andere landen. Dat is zo om twee belangrijke redenen. De eerste is dat punitiviteit een begrip is dat op vele wijzen gedefinieerd kan worden 2 en waarvoor niet een directe statistische maat beschik baar is. Waar het, althans in een retributieve opvatting, bij punitiviteit om gaat is de relatie tussen de hoeveelheid straf (uit te drukken in leedtoevoeging) die iemand ontvangt en het strafbare feit dat hij of zij gepleegd heeft. 3 Het moge duidelijk zijn dat de hoeveelheid leed van een willekeurige straf van veel factoren afhangt (de beleving van een gevangenisstraf wordt bijvoorbeeld niet alleen bepaald door de lengte daarvan, maar ook door de omstandigheden waaronder deze moet worden doorgebracht en de persoonlijke waardering daarvan door de gedetineerde 4) en dat ook anderszins deze relatie een problematische is. De tweede reden waarom een exercitie als deze eigenlijk afgewezen moet wor den is dat aan een internationale vergelijking van statistische gegevens over criminaliteit en strafrechtspleging op zichzelf al een groot aantal fundamentele bezwaren kleeft, 5 waarvan de belangrijkste zijn: veelal wordt gebruik gemaakt van cijfers met betrekking tot het totaal aantal gedetineerden of het totaal aantal veroordelingen tot een vrijheidsstraf; deze worden dan bijvoorbeeld gerelateerd aan het aantal inwoners, het totaal aantal veroordelingen of het aantal geregistreerde delicten. Het probleem van derge lijke algemene maten is dat ze, bij vergelijking, geen verschillen tot uitdruk king brengen in de aard van de criminaliteit in de verschillende landen. Zou men echterproberen dergelijke cijfers per delicttype te berekenen dan doemen er weer grote problemen op rond de definitie van die delicten afgezien van de vraag of de gegevens beschikbaar zijn; enkele maat levert, op zichzelf, een voldoende afspiegeling van structure le verschillen tussen de strafrechtelijke systemen en strafstelsels, terwijl het gebruik van verschillende maten kan leiden tot zeer verschillende en dus on duidelijke uitkomsten. 6 Een voor de hand liggende vraag is nu natuurlijk wat iemand bezielt om dit soort bezwaren terzijde te schuiven en toch maar te doen wat niet kan. Het antwoord is minder eenvoudig, al was het maar omdat het tweeledig is. Het eerste deel is 2 Zo kan, tegenover de hier gebruikte operationele definitie van punitiviteit als de empirische relatie tussen feit en straf, punitiviteit gedefinieerd worden als een voorkeur voor het nemen van strafrechtelijke maatregelen, die qua soort, maat en wijze van uitvoering zo ingrijpend mogelijk zijn (D Anjou e.a., 1977, p. 24). 3 Pease, 1994, p Franke, 1990, p Bonger, 1950, p ; Hall Williams, 1981; Kommer, 1993, p Steenhuis e.a., 1981, p

4 Het Nederlandse strajklimaat in internationaal perspectief 315 dat ik wil proberen, simpelweg door een aantal stappen te zetten en de proble men die zich daarbij voordoen aan de orde te stellen, enige vooruitgang te boeken in het denken over de vraag hoe we antwoord moeten geven op de vraag hoe punitief is Nederland?. Het tweede deel van het antwoord is dat dit soort vergelijkingen nu eenmaal gemaakt wordt door criminologen en politici. Vooral dat laatste is voor mij een stimulans om dan in elk geval een zo gedegen mogelij ke vergelijking te maken, op basis van zo betrouwbaar mogelijke gegevens. Een tweede, niet minder voor de hand liggende, vraag is of er geen andere mogelijkheden zijn dan het gebruik van officiële statistieken. Het antwoord is: in principe ja, maar in de praktijk zo goed als nee er zijn nauwelijks gegevens. Het enige alternatief is de door Pease genoemde poging van de Criminal Law Committee van de International Bar Association, waarbij aan goed geïnformeerde respondenten uit verschillende landen een aantal cases werd voorgelegd met daar bij het verzoek om aan te geven binnen welke grenzen de op te leggen straffen zouden moeten liggen. kleven onduidelijk is bijvoorbeeld in hoeverre de respondenten representatief geacht mogen worden voor hun land zijn de resultaten het vermelden waard. Een reeks van analyses, waarbij de gegevens vanuit verschillende invaishoeken zijn benaderd, leverde een Vrij consistent beeld op. Gebruikmakend van een samengestelde schaal (waarop de score van elk land werd berekend als de som over twaalf cases van het verschil tussen de voor dat land opgegeven juiste lengte van de gevangenisstraf en de mediaan daarvan over alle landen) komt Pease tot een rangschikking waarin vijf categorieën van landen te onderkennen zijn. De eerste, de zeer punitieve, omvat naast een aantal Afrikaanse landen ook de enige staat uit de Verenigde Staten waarvan gegevens beschikbaar zijn: Texas. De tweede categorie, die van de tamelijk punitieve landen, bevat naast twee Afrikaan se en twee Australische staten één Europese: Spanje. De middengroep bevat naast West-Duitsland, Schotland, Griekenland en Engeland en Wales ook Nieuw- Zeeland, Hong Kong, Koeweit en India. Nederland bevindt zich in de betrekke lijk milde categorie, samen met Canada, Denemarken en de Ierse Republiek; Noorwegen en de Cook Eilanden vormen de categorie van zeer milde landen. 7 8 Hoewel ook aan deze methode de nodige bezwaren 2 Vrijheidsbeneming als maat Waarschijnlijk de meest gebruikte maat voor de punitiviteit van een land is de 7 De hier gebruikte gegevens zijn hoofdzakelijk afkomstig van de deelnemers aan een door de Raad van Europa ingestelde Group of Speczalists on trends zn crime and criminal justice, die zich tot doel heeft gesteld om een Europees sourcebook met statistische gegevens over criminaliteit en strafrechtspleging tot stand te brengen. De gegevens met betrekking tot de straftoemeting in Nederland zijn afkomstig van het CBS. Een deel van deze gegevens werd eerder gepresenteerd in Kommer, Pease, 1994, p

5 316 MM. Kommer zogenaamde detentieratio, oftewel het aantal gedetineerdenper inwoners. Voor het gebruik van deze maat valt wel iets te zeggen. De vrijheidsstraf is in de meeste strafstelsels wel zo ongeveer de maat van alle dingen (de boete, in Nederland ooit geïntroduceerd als een alternatieve sanctie, kan immers eenduidig in dagen vervangende hechtenis worden uitgedrukt) en gegevens erover zijn een voudig beschikbaar: de resultaten van de enquête naar de gevangenispopulatie die half-jaarlijks door de Raad van Europa wordt gehouden wordt steeds gepubli ceerd in het Prison Information Bulletin. In tabel 1 322) worden de resultaten van deze enquête voor 1990 weergege ven; behalve de detentieratio wordt nog een aantal gegevens vermeld die later ter sprake zullen komen. Kijken we nu eerst naar de detentieratio (kolom 2) dan is het mogelijk om de diverse landen te rangschikken naar de hoogte daarvan. Dit levert rangnummers op zoals vermeld in tabel la (p. 323). Hieruit blijkt dat Nederland op basis van de detentieratio (kolom 1) verreweg het mildste land is, gevolgd door Noorwegen, Italië (!) en Zweden. Engeland en Wales en Noord Ierland springen er zonder meer uit als de meest punitieve landen van Europa. Eén van de redenen waarom de bruto detentieratio zoals vermeld in kolom 2 van tabel 1 een weinig zeggende maat voor punitiviteit is, is dat hier ook de toepassing van de voorlopige hechtenis in naar voren komt. Wat hiervan de invloed is wordt duidelijk als we de kolommen 2 en 4 (de netto detentieratio) van tabel 1 met elkaar vergelijken: België blijkt nu ineens beduidend minder punitief, en Zweden schiet van de milde naar de punitieve kant van het spectrum (zie kolom 3 in tabel la). 9 Behalve naar de detentieratio kun je natuurlijk ook kijken naar de instroom van gedetineerden. Uiteraard is er een relatie tussen die twee, maar dat is geen een duidige. Immers, een hoge detentieratio kan zowel het gevolg zijn van relatief weinig maar gemiddeld zeer lange straffen als van relatief veel maar gemiddeld korte straffen. Daarnaast wordt de relatie beïnvloed door factoren als vervroegde/ voorwaardelijke invrijheidstelling. De instroomratio is dus een zelfstandige maat, die in combinatie met de detentieratio wellicht een verfijnder beeld geeft. In tabel 1 vinden we gegevens over de instroom in de kolommen 5 t/m 7. De rangorde op basis van de instroomratio (de cijfers in kolom 5 van tabel la) ziet er weer heel wat anders uit dan we hiervoor zagen (zij het dat we voor de vergelijkbaarheid niet naar de kolommen 1 en 3 moeten kijken, maar naar de kolommen 2 en 4): Frankrijk blijkt de geringste instroom te hebben, gevolgd door Nederland. De hoogste instroom per inwoners zien we in Noord- 9 Overigens, bij het berekenen van de netto detentieratio doet zich al direct weer een definitieprobleem voor: in Engeland en Wales wordt iemand direct na het vonnis als afgestraft be schouwd, op het vasteland pas na het verstrijken van de beroepstermijn (cf. Pease, 1994, p ). Zouden we hiermee rekening houden, dan zouden Engeland en Wales in een hierop gebaseerde rangordening wellicht enkele plaatsen zakken.

6 combineren Het Nederlandse strajklimaat in internationaal perspectief 317 Ierland en Zweden. De rangordening op basis van de gemiddelde duur van de detentie (kolom 5 in tabel la) ten slotte maakt duidelijk waardoor deze verschui vingen veroorzaakt worden: de betrekkelijk hoge detentieratio in Frankrijk en de BRD wordt veroorzaakt door relatief weinig doch lange straffen; Noorwegen en Zweden vertonen het omgekeerde beeld. Uiteraard zou ook de instroomratio gecorrigeerd kunnen worden voor de toepassing van voorlopige hechtenis. Dit vereist echter een grondige kennis van de feitelijke toepassing daarvan en van de consequenties voor de straftoemeting van het al dan niet ondergaan hebben van voorlopige hechtenis. De cijfers in kolom 7 suggereren in elk geval dat in België en Frankrijk beduidend meer van de voorlopige hechtenis gebruik gemaakt wordt dan in de andere beschouwde landen. Al met al laten de vier gepresenteerde rangordeningen een aantal opmerkelijke verschillen zien, waardoor het wat moeilijk wordt een uitspraak te doen over de relatieve punitiviteit van de verschillende landen. In een poging om tot een samenvattende maat te komen zouden we natuurlijk de onderscheiden rangordecijfers kunnen optellen; het resultaat van die exercitie blijkt echter nauwelijks af te wijken van de rangordening op basis van de bruto detentieratio. 3 De straftoemeting als maat Als gezegd, er zijn ook bezwaren tegen het gebruik van gegevens over de toe passing van de gevangenisstraf als maat voor punitiviteit. De belangrijkste daarvan is dat ze op een oninzichtelijke manier de hoeveelheid criminaliteit althans, de hoeveelheid opgehelderde delicten met de reactie daarop. Voor een deel zou dit probleem kunnen worden opgelost door het aantal gedetineerden niet te relateren aan de omvang van de bevolking maar aan de omvang van de geregistreerde criminaliteit of het aantal bekend geworden verdachten. ook hieraan kleeft een aantal bezwaren, zoals verschillen in ophelderingspercenta ges en de samenstelling van het totale pakket aan criminaliteit. Beter lijkt het daarom om maar direct te kijken naar de straftoemeting, en dan zo mogelijk voor zo goed mogelijk vergelijkbare onderscheiden delicten. 0 Echter, In de tabellen 2 t/m 4 is dat gebeurd voor moord en doodslag, verkrachting en drugsdelicten. De keuze van deze delicten is ingegeven door de overweging dat het gaat om twee over het algemeen als (zeer) ernstig ervaren delicten (moord/ doodslag en verkrachting) waarvan er een ook nog eens relatief eenduidig gede finieerd is (verkrachting) en om een categorie politiek interessante delicten 10 Cf. Farrington en Langan, 1992; Farrington en Wickström, Cf. Bondeson, 1989, p. 221; Pease, 1994, p

7 318 MM. Kommer (drugsdelicten). Kijken we nu eerst naar tabel 2 (p. 324), dan valt aan de Neder landse positie op dat er sprake is van een relatief gering percentage vrijheidsstraf fen (maar onder de vijf procent overige zit natuurlijk wel de tbs) en een zeer hoog percentage korte straffen. Betekent dit nu dat Nederlanders, of althans Nederlandse rechters, moord niet erg vinden? Mij lijkt dat een te snelle conclusie. Nog afgezien van het feit dat er onder de twintig procent straffen van meer dan vijf jaar ook zitten van twaalf tot zelfs twintig jaar, indiceert het vrij hoge absolute aantal vonnissen in deze categorie al dat er niet alleen echte moorden tussen zitten (uit de politiestatistiek weten we dat er de afgelopen jaren telkens rond de 250 voltooide moorden en doodslagen gepleegd worden). Dat klopt ook: om de vergelijking met de andere landen mogelijk te maken zijn voor Nederland de artikelen 287, 288, 289, 290, 291, 300 lid 3, 301 lid 3, 302 lid 2, 303 lid 2, 306 lid 2 en 312 lid 3 Sr onder de noemer homicide gebracht; belangrijker is echter dat geen onderscheid gemaakt kon worden tussen voltooide delicten en pogingen, noch tussen plegers en medeplegers. Met andere woorden: de categorie moord en doodslag is voor Nederland wat ruim en divers, terwijl hij voor een aantal andere landen, alleen al afgaande op het aantal, wat beperkter is. Voor een inter nationale vergelijking is de categorie dus wat minder bruikbaar. Dat de straffen voor moord en doodslag in Nederland wat lager lijken uit te vallen mag dus vooralsnog niet gezien worden als een indicatie van mildheid. Tabel 3 (p. 325), waarin het gaat om het toch veel duidelijker gedefinieerde delict verkrachting ( rape, art. 342 Sr), toont echter wel in grote lijnen hetzelfde beeld. Weliswaar is het aandeel van de (deels) onvoorwaardelijke vrijheidsstraf hier meer in lijn met het algemene beeld (en zelfs hoger dan in de Bondsrepu bliek en in Zwitserland), het percentage korte vrijheidsstraffen is in vergelijking weer hoog. Natuurlijk kunnen er ook bij dit delict allerlei kanttekeningen geplaatst worden je zou het vermoeden kunnen uitspreken dat er hier zaken onder gebracht worden die in zuidelijker landen als een bagatel gezien zouden worden, of dat een hogere aangiftebereidheid maakt dat het delict als gewoner wordt gezien maar dat doet niets af aan het feit dat hier toch een duidelijke indicatie van mildheid gevonden is. Ten slotte, binnen deze paragraaf althans, tabel 4 (p. 326): de drugsdelicten (art. 10 en 11 Opiumwet). Uit de kolom met absolute aantallen is direct al dui delijk dat het hier gaat om zeer uiteenlopende definities: in Zwitserland lijkt er toch wat meer als drugsdelict vervolgd 12 te worden dan in Frankrijk. 13 Neder land komt er wat betreft het percentage onvoorwaardelijke vrijheidsstraffen Vrij punitief uit: op gelijke hoogte met Hongarije (maar dat zegt, gezien het geringe aantal daar, weinig) en hoger dan Frankrijk en Zwitserland. Daarbij moet natuur- 12 Hier moet overigens wel de kanttekening gemaakt worden dat onder de opgelegde straffen ook de door een vervolgende instantie opgelegde sancties (transacties, boeten) worden meegeteld. 13 De bevolking van Frankrijk is bijna tien maal zo groot als die van Zwitserland; het aantal opgelegde straffen voor drugsdelicten maar twee maal zo groot.

8 Het Nederlandse strajklimaat in internationaal perspectief 319 lijk wel bedacht worden dat in een eerdere fase, de opsporing, de Nederlandse politie al een groot aantal delicten laat vallen die in andere landen wellicht tot een boete zouden leiden. Wat betreft de straflengte zit Nederland in n categorie met de Scandinavi sche landen en Zwitserland: relatief veel straffen van een jaar of minder. Nemen we ook de straffen tot twee jaar mee, dan past ook Frankrijk in deze categorie toch niet een land dat bekend staat om zijn lankmoedige aanpak van drugsdelic ten. 14 Kunnen we nu op basis van deze cijfers een conclusie trekken? Zijn er niet op zijn minst twee indicatoren die wijzen op mildheid (de levensdelicten en ver krachting) tegenover één die wijst op mild tot gemiddeld? Ja en nee. Ja, als we genoegen nemen met de straftoemeting, de door de rechter opgelegde straf, als maat. We kunnen dan toch moeilijk anders dan Nederland betrekkelijk mild noemen. Nee, als we ons realiseren dat een opgelegde straf heel iets anders is dan een feitelijk ondergane straf. Weliswaar kennen weinig andere landen het ver schijnsel vervroegde invrijheidstelling in zo n automatische vorm als wij, maar zeker is dat er vrijwel geen enkel land is waar een opgelegde straf ook feitelijk geheel wordt uitgezeten. Strafreducties van meer dan 50% zijn geen uitzondering (maar ook geen regel). Vergelijk dat met de vaste 33% die op dit moment nog in Nederland van toepassing is en het beeld wordt toch weer wat minder duide lijk. 4 Ontwikkelingen in de tijd Tot nog toe hebben we gekeken naar de positie van Nederland ten opzichte van andere landen op één bepaald moment in de tijd, namelijk Op basis van onze waarnemingen kunnen we geen concludente uitspraak doen. Wordt dat anders als we naar een ontwikkeling over de jaren kijken kunnen we dan in elk geval zeggen dat Nederland milder, of juist minder mild, is geworden? Voor een antwoord op die vraag kunnen we twee dingen doen. We kunnen kijken naar de ontwikkeling in Nederland alleen en naar de ontwikkeling in Nederland, vergeleken met die in andere landen in Europa. Materiaal voor het laatste is te vinden in tabel 5 (p. 327), waarin een overzicht gegeven wordt van de vijfjaarlijkse gemiddelden van de aantallen opgelegde gevangenisstraffen in tien Europese landen. Er blijkt dan vrijwel over de hele linie sprake te zijn van een dalende tendens, en Nederland is daarop geen uitzondering. Werden er tussen 1982 en 1986 per jaar nog gemiddeld vrijheidsstraffen opgelegd, tussen 1987 en 1991 waren dat er per jaar ruim minder. Een conclusie is hieruit 14 Hierbij moet voor alle objectiviteit natuurlijk wel weer aangetekend worden dat de in Frankrijk gebruikelijke zeer hoge bijkomende boetes niet in het geheel verdisconteerd zijn.

9 320 M.M. Kommer echter niet zo eenvoudig te trekken. Enerzijds mag Nederland dan globaal in de pas lopen met de andere landen, de cijfers in tabel 5 zijn te grof om eruit te concluderen dat Nederland ten opzichte van andere landen meer of minder puni. tief is geworden. Daar komt nog iets bij: cijfers over aantallen straffen zeggen op zichzelf niet veel. Dat wordt direct duidelijk als we kijken naar tabel 6 (p. 328), die de capaci teit van het gevangeniswezen en de aantallen opgelegde vrijheidsstraffen in de jaren 1980 tot en met 1992 geeft (de tabel geeft ook nog de geprognosticeerde capaciteit in de jaren tot en met 1998, maar die is alleen maar relevant in het licht van de recente uitspraak van een medewerker van het gevangeniswezen dat er ook in 1996 nog capaciteitsgebrek zal zijn vertellen een eigen verhaal, en die twee verhalen lijken stevig met elkaar in tegenspraak. Het aantal cellen zal in 1995 drie maal zo hoog zijn als dat in 1980 een duidelijk teken dat we tegenwoordig veel meer mensen opsluiten dan veer tien jaar geleden (zeker als je in gedachten houdt dat de bezettingsgraad, het percentage in gebruik zijnde cellen, ook is gestegen recent zelfs tot boven de 100). De aantallen vrijheidsstraffen echter zijn veel minder dramatisch gestegen. In feite zijn ze zelfs vrij stabiel gebleven, in elk geval tot Op basis van dat gegeven zouden we dus weer concluderen tot een Vrij stabiele punitiviteit. De crux zit hem echter natuurlijk in de duur van die opgelegde straffen: het aantal opgelegde detentiejaren (som van het aantal straffen x duur van die straffen) steeg van in 1980 tot in 1991, een stijging die voor het grootste deel voor rekening komt van de sterke toename van het aantal lange straffen (het aantal straffen van meer dan drie jaar verdrievoudigde in deze 6 periode). 5). Beide kolommen van de tabel 5 Conclusie 1 Betekent dat nu dat we op basis van de ontwikkelingen in de tijd net zo min iets definitief kunnen zeggen als op basis van een vergelijking op n moment? Het antwoord op deze vraag moet, helaas, bevestigend luiden. In feite zijn we geen stap verder dan Steenhuis e.a. in 1981 waren gekomen toen zij zich afvroe gen welk klimaat milder is: dat waarin de OG (onvoorwaardelijke gevangenis straf; MK) relatief weinig wordt toegepast, maar als dat het geval is, lang duurt, of dat, waarin een tamelijk frequent gebruik wordt gemaakt van die sanctie maar de duur ervan steeds (erg) kort is. ren die zeer verschillende uitkomsten te zien gaven; ook zij moesten concluderen dat vergelijken tussen landen niet eenvoudig is en het verklaren van verschillen 17 Ook zij waren geconfronteerd met indicato 15 Verhagen, Bron: Werkzame detentie, p Steenhuis e.a., 1981, p. 25.

10 Het Nederlandse strafklimaat in internationaal perspectief nog veel minder. Misschien is het echter nog wel erger dan toen: konden Steenhuis e.a. nog de hoop uitspreken dat alles beter zou worden als er eenmaal betere cijfers beschikbaar zouden komen, wij moeten vaststellen dat zelfs die betere.- of althans gedetailleerdere cijfers geen soelaas bieden. Wat niet kan, moet soms toch. Het is niet mogelijk een definitieve uitspraak te doen, maar de vraag hoe punitief is Nederland schreeuwt om een antwoord. Wat mij betreft kan dat luiden: ik weet het niet zeker, maar Nederland lijkt wat milder dan andere Europese landen. Minder milder, misschien, dan een paar jaar geleden. Minder mild en minder milder, in elk geval, dan sommigen vrezen en anderen hopen. Nederland is waarschijnlijk een aangenamer land om in de gevangenis te zitten dan een hoop andere landen al zal vrijwel niemand die ooit gezeten heeft dat als een aangename ervaring beschrijven. Nederland is misschien zelfs een aangenamer land om bestraft te worden dan veel andere. Dat dat echter voor iemand reden zou zijn om dan maar hier te komen roven, moorden en verkrachten lijkt me echter wel heel onwaarschijnlijk. Maar ja, ik geloof dan ook niet in de maakbaarheid van de samenleving, althans niet als het gaat om misdaad en straf. Ik ben dus wel blij dat ik in Nederland woon, zelfs al ben ik niet van plan om ooit een misdrijf te plegen. 18 Steenhuis e.a., 1981, p. 24.

11 totale detentie- percentage detentieratio totale instroom- percentage gemiddelde gevangenis- ratio veroordeelde veroordeelde instroom ratio bevolking komst & België ,1 53,2 35, ,4 75,6 4,5 (kolomnummer) niet-veroord. duur van de Denemarken ,0 73,5 46, Frankrijk ,2 59,3 48, ,3 84,3 6,9 BRD ,8 73,6 57, ,6.. Italië ,6 59,4 33, ,7 Nederland ,4 61,2 27, ,8 50,9 3,9 Noorwegen ,5 79,5 44, ,1 31,2 2,7 Zweden ,0 79,8 58, ,5 30,9 3,0.. Zwitserland ,9 61,1 47,0.. en Wales , ,5 77,1 84, ,4 36,2 4,3 4 Verenigd Koninkrijk: - Engeland - Schotland - Noord-Ierland 1 Ontleend aan Tournier (1992) tabel 2 (Sztuation ofprison populatzons at 1 September 1990) p. 29; met uitzondering van de gegevens m.b.t. Schotland die ik ontleen aan het materiaal van de Group of specialists van de raad van Europa. 2 Ontleend aan Tournier (1992) tabel 3 (Committalflow in 1989) p. 30; met uitzondering van de gegevens m.b.t. Zweden die ik ontieen aan: Rïttsstatistik drsbok 1991, tabel 3.5.2, p. 117 en tabel , p Het aantal veroordeelden in 1989 was ; cf. Tournier, 1992, p De cijfers over instroom en detentieduur zijn niet volstrekt vergelijkbaar met die van de andere landen omdat ze zijn gebaseerd op het aantal ingeslotenen (waardoor er geen dubbeltellingen mogelijk zijn) en niet op het aantal insluitingen (waardoor dubbeltellingen mogelijk zijn); cf. Tournier, 1992, p ,3 77,9 70, ,7 46,7 5,1 1 (1100,000) gedetin) gedetin. (1100,000) bijbinnen- detentie

12 cg fl: België Denemarken Frankrijk BRD S Italië Nederland Noorwegen Zweden Zwitserland ç.j op basis van detentieratio op basis van detentieratio op basis van op basis van veroordeelde gedetineerden instroomratio gemiddelde alle landen selectie alle landen selectie detentieduur (koomnummer) Schotland Verenigd Koninkrijk: - Engeland en Wales Noord-Ierland

13 0 (t LJ % lengte van de onvoorwaardelijke gevangenisstraf (t (t (t (t straffen vrijheids- vrijheids- % % % % % maatregel overige Hongarije straf / Zwitserland 1 Noorwegen Zweden Nederland 3 Frankrijk 2 Italië BRD Verenigd Koninkrijk: en Wales Bron: De gegevens met betrekking tot Nederland zijn verstrekt door het CBS; die met betrekking tot de andere Europese landen door de leden van de Group 2 De gegevens over de lengte van de gevangenisstrsf in Zweden hebben betrekking op de bandbreedten 0 t/m 5 maanden, 6 t/m 11 maanden, 12 t/m 24 of Specialists Trends in crime and criminal justice: statistics and other quantitatsve data on crzme and the criminal Justice system (PC-S-Sfl van de Raad (100%) straf straf 1 jr l-<2 jr 2-<5 jr 5 jr levenslang opgelegde boetes onvoorw. voorwaard aantal % * legenda: - Noord-Ierland 1 De gegevens over de lengte van de gevangenisstraf in Noorwegen hebben betrekking op de bsndbreedten 0 t/m 5 maanden, 6 t/m 11 maanden, 1 t/m Engeland o : komt in minder dan O,5% van de gevallen voor 2 jaar, 3 t/m 4 jaar, 5 jaar of meer. In Noorwegen is de levenslange gevangenisstraf afgeschaft. - maanden, 25 t/m 48 maanden, 49 maanden of meer en levenslang. van Europa. Zij hebben zich grotendeels gebaseerd op gepubliceerde officièle statistieken of de daaraan ten grondslag liggende gegevensverzamelingen. 3 De gegevens voor Zwitserland bieden geen nadere onderverdeling van straffen van twee jaar of meer. cijfer niet beschikbaar komt niet voor - : - Schotland 0 0 (t

14 1 3 2 aantal % % % opgelegde boetes onvoorw. voos-waard. straffen vrijheicls- vrijheids (=100%) straf straf % lengte van de onvoorwaardelijke gevangenisstraf overige straf / % % % % % maatregel 1 jr 1-<2 jr 2-<5 jr 5 jr levenslang 1 ÇJ 1 Frankrijk BRD Hongarije Italië Nederland Noorwegen Zweden Zwitserland Verenigd Koninkrijk: : Ge, 0 komt niet voor 0 : komt in minder dan 0,5% van de gevallen voor cijfer niet beschikbaar 1 De gegevens over de lengte van de gevangenisstraf in Noorwegen hebben betrekking op de bandbreedten 0 t/m 5 maanden, 6 t/m 11 maanden, 1 t/m 2 jaar, 3 t/m 4 jaar, 5 jaar of meer. In Noorwegen is de levenslange gevangenisstraf afgeschaft. 2 De gegevens over de lengte van de gevangemsstraf in Zweden hebben betrekking op de bandbreedten 0 t/m 5 maanden, 6 t/m 11 maanden, 12 t/m 24 maanden, 25 t/m 48 maanden, 49 maanden of meer en levenslang. 3 De gegevens voor Zwitserland bieden geen nadere onderverdeling van straffen van twee jaar of meer. - Engeland en Wales - Schotland - Noord-Ierland * legenda: - : Bron: De gegevens met betrekking tot Nederland zijn verstrekt door het CBS; die met betrekking tot de andere Europese landen door de leden van de Group of Specialists Trends in riime and criminal justice: statistics and other quantitative data on crime and the criminal justice system (PC-S-ST) van de Raad van Europa. Zij hebben zich grotendeels gebaseerd op gepubliceerde officiële statistieken of de daaraan ten grondslag liggende gegevensverzamelingen t_)

15 1 3 aantal lengte van de onvoorwaardelijke gevangenisstraf straf / 1 jr jr jr 5 jr % % % % opgelegde boetes onvoorw. voorwaard. overige straffen... vrsjheids-... vrijheids- % % % % % (=100%) maatregel 1-<2 2-<5 levenslang çj a-. Frankrijk BRD Hongarije Italië Nederland Noorwegen Zweden Zwitserland Verenigd Koninkrijk: en Wales - Schotland - Noord-Ierland legenda: komt niet voor 0 : komt in minder dan O,5% van de gevallen voor cijfer niet beschikbaar Inclusief sancties opgelegd door vervolgende instanties (transacties en boeten). 1 De gegevens over de lengte van de gevangenisstraf in Noorwegen hebben betrekking op de bandbreedten 0 t/m 5 maanden, 6 t/m 11 maanden, 1 t/m 2 jaar, 3 t/m 4 jaar, 5 jaar of meer. In Noorwegen is de levenslange gevangenisstraf afgeschaft. 2 De gegevens over de lengte van de gevangenisstraf in Zweden hebben betrekking op de bandbreedten 0 t/m 5 maanden, 6 t/m 11 maanden, 12 t/m 24 maanden, 25 t/m 48 maanden, 49 maanden of meer en levenslang. 3 De gegevens voor Zwitserland bieden geen nadere onderverdeling van straffen van twee jaar of meer. ds ç es Engeland - : Bron: De gegevens met betrekking tot Nederland zijn verstrekt door het CBS; die met betrekking tot de andere Europese landen door de leden van de Group of Specialists Trends in crime and criminal justice: statistics and other quantitative data on crime and the criminal justice system (PC-S-ST) van de Raad van Europa. Zij hebben zich grotendeels gebaseerd op gepubliceerde officiële statistieken of de daaraan ten grondslag liggende gegevensverza melingen. 20

16 Het Nederlandse strajklimaat in internationaal perspectief 327 Tabel 5: Ontwikkeling van het aantal cellen en het aantal opgelegde gevangenisstraffen, Nederland jaar aantal aantal opgelegde cellen gevangenisstraffen 1 onvoorwaardelijke cijfers na 1992 prognoses Bron: Beleidsnota Werkzame detentie (aantal cellen) CBS-publicaties (aantallen opgelegde gevangenisstraffen)

17 MM Kommer Tabel 6: Vijfiaarljks gemiddelde van de aantallen opgelegde straffen in tien Europese landen trend België dalend BRD dalend Finland dalend Frankrijk dalend Griekenland dalend Ierland stijgend Italië dalend Nederland dalend Portugal dalend Spanje stijgend Bron: Tournier, ongepubliceerd (op basis van gegevens uit de diverse enquêtes van de Raad van Europa)

18 Het Nederlandse strajklimaat in internationaal perspectief 329 Literatuur Bondeson, U., The Problems of Imprisonment (a commentary), in: R. Hood, Crime and of a European Colloquium, Oxford, Centre Criminal Policy in Europe - for Criminological Research, University of Oxford Proceedings Bonger, W.A., Over criminele statistiek. Een bijdrage tot haar geschiedenis en haar theorie, in: W.A. Bonger, Verspreide geschrflen, Amsterdam, De Arbeiderspers 1950, p D Anjou, L., L. vd. Toom en C. Verkoeyen, Bedreiging en punitiviteit, Rotterdam, Sociale Faculteit Erasmusuniversiteit Farrington, D.P. en P.A. Langan, Changes in crime and punishment in England and America in the 1980s, Justice Quarterly, 9 (1992) 1, p Farrington, D.P. en P.-O.H. Wickström, Changes in crime and punishment in England and Sweden in the 1980s, Studies on crime and crime prevention, Annual Review, 2 (1993), p Franke, H., Twee eeuwen gevangen, Utrecht, Het Spectrum (secretariat memorandum of the Jifib criminological colloquium, November 1981), Kommer, M., Punitiveness in Europe - a comparison, European Journalon CriminalPolicy and Research, 2 (1994) 1, p voor het lie International Congress of Criminology, Budapest, Augustus Press 1994, p of bewolkt?, Justitiële Verkenningen, (1981) 2, p (1990 surveys), Prison Information Bulletin, (1992) 16. Verhagen, J., interview in de Justitiekrant van 8 juli , , nrs Kriminalstatistikk 1990, Oslo-Kongsvinger, Statistisk Sentralbyr Rittsstatistik drsbok 1991, Stockholm, Statistiska Centralbyrân Hall Williams, JE. e.a., Trends in crime: comparative studies and technical problems Pease, K., Cross-National Imprisoriment Rates; Limitations of Method and Possible Conciusions, in: R.D. King en M. Maguire, Prisons in Context, Oxford, Clarendon Steenhuis, D.W., L.C.M. Tigges en J.J.A. Essers, Het strafklimaat in Nederland: zonnig Tournier, P., Statistics on prison populations in member States of the Council of Europe Werkzame detentie, beleidsnota voor het gevangeniswezen, Tweede Kamer, vergaderjaar Strasbourg, Council of Europe Kommer, M.M., International Comparison of Crime and Criminaljustice Statistics, paper