Instructie voor de delegatie van het Koninkrijk der Nederlanden naar de 5 e Ministeriële WTO Conferentie te Cancún, Mexico d.d september 2003

Transcriptie

1 Instructie voor de delegatie van het Koninkrijk der Nederlanden naar de 5 e Ministeriële WTO Conferentie te Cancún, Mexico d.d september 2003 Inleiding Achtergrond 1. In Doha is in november 2001 besloten dat een nieuwe onderhandelingsronde, de Doha Development Agenda (DDA), zou worden gestart die loopt tot 1 januari Tevens is destijds besloten dat tijdens de vijfde ministeriële WTOconferentie (MC5) wordt bezien hoe de voortgang van de ronde verloopt, waarbij op een aantal punten knopen kunnen worden doorgehakt. Deze vijfde Ministeriële Conferentie zal plaatsvinden in Cancún, Mexico, van 10 tot en met 14 september dit jaar. De conferentie heeft hiermede het karakter van een tussenstation op weg naar afsluiting van de ronde. Zij zal de basis moeten leggen voor een goed eindresultaat. Dit is van belang om de internationale handel maximaal te laten bijdragen aan evenwichtige en duurzame groei van de wereldeconomie. 2. De uitkomst van Doha zal in de loop van deze ronde moeten worden omgezet in een evenwichtige en progressieve, verdere vrijmaking van de wereldhandel. De DDA is een brede en ambitieuze ronde die voor zeer belangrijk deel tegemoet komt aan de doelstellingen die de Nederlandse regering destijds daaraan voorafgaand had opgesteld. Deze doelstellingen zijn: versterking van de WTO als spil van het wereldhandelsstelsel; voortzetting van de handelsliberalisatie in het belang van alle partijen; verdere integratie van de ontwikkelingslanden in de WTO en de wereldhandel; en erkenning en uitwerking van raakvlakken met andere beleidsterreinen. 3. De Conferentie van Doha stond niet op zich. De nadruk op armoedebestrijding, vastgelegd in de Millennium Development Goals, de toegenomen aandacht voor de financiering van ontwikkeling en voor het duurzaamheidvraagstuk hebben er toe geleid dat deze aspecten ook in de Doha Development Agenda nadrukkelijk aan de orde komen. De twee grote conferenties na Doha, Financing for Development (Monterrey, april 2002) en de World Summit on Sustainable Development (WSSD, Johannesburg, september 2002), hebben dan ook het belang van het welslagen van de DDA onderstreept en het belang erkend van wederzijdse versterking van handel, milieu en ontwikkeling met het oog op de verwezenlijking van duurzame ontwikkeling. 4. De verdere integratie van ontwikkelingslanden in het multilaterale, op regels gebaseerde stelsel van de Wereldhandelsorganisatie is daarbij één van de 1

2 belangrijke ijkpunten. In dat kader hecht Nederland groot belang aan het behalen van een aantal essentiële resultaten in Cancún die met name economische groei in ontwikkelingslanden kan bevorderen: substantiële liberalisering in de landbouwsector en niet-landbouwsector, een akkoord TRIPs medicijnen, een akkoord over versterking van de bestaande SDT-bepalingen (Special and differential treatment) en handelsgerelateerde technische assistentie. Aan dit laatste zal Nederland als bilaterale donor zijn bijdrage blijven leveren. Tijdens de conferentie zal dan ook een volgende bijdrage aan het Doha Development Agenda Global Trust Fund worden aangekondigd (ter hoogte van ). Dit fonds verzorgt technische assistentie aan ontwikkelingslanden op het terrein van de afspraken in de WTO. Zoals bekend, heeft Nederland op het punt van hulp bij de integratie van ontwikkelingslanden in de WTO een naam hoog te houden. In het verleden is het voortouw genomen voor de oprichting van wat de WTO Rechtswinkel (Advisory Centre on WTO Law, ACWL) is gaan heten. Vervolgens is Nederland toegetreden tot AITIC, een intergouvernementele organisatie, die in Genève onder- en niet vertegenwoordigde ontwikkelingslanden 1 bijstaat in hun werk bij de WTO. 5. Waar verdere vrijmaking van de handel een economische impuls geeft aan de wereldeconomie volgens een recente studie door het LEI en het Tinbergen- Instituut in opdracht van het ministerie van Economische Zaken kan het effect van die vrijmaking tussen de $210 miljard en $670 miljard per jaar belopen zal zoals hiervoor al aangegeven de integratie van ontwikkelingslanden in een versterkte WTO ook positief effect hebben. Op het punt van duurzaamheid is een, naar Nederlands inzicht bescheiden, begin gemaakt met definiëring van de raakvlakken tussen handel en leefomgeving. Het is zaak er voor zorg te dragen dat deze bescheiden aanzet in ieder geval overeind blijft in Cancún. 6. In Cancún zal een aantal belangrijke tussentijdse besluiten moeten worden genomen. Tevens zal de routekaart voor het verdere vervolg van het proces van de DDA moeten worden vastgesteld. Op de verschillende aspecten die voor Cancún van belang zijn wordt in deze instructie ingegaan. Deze instructie bevat allereerst enkele opmerkingen van meer algemene aard (paragrafen 8 t/m 35). Het instructie gedeelte begint met een definiëring van de algemene inzet van de Nederlandse delegatie. Vervolgens worden de verschillende belangrijke dossiers behandeld, waarbij ontwikkelingen tot nu toe worden geschetst alsmede de opstelling van de EU en van Nederland in het bijzonder. 1 Het gaat daarbij onder meer om de minst ontwikkelde landen (= 49 armste landen volgens de definitie van de Wereldbank) en diverse minder ontwikkelde landen die problemen hebben op adequaat niveau te participeren in het werk bij de WTO. AITIC hanteert daarbij geen strikte criteria. 2

3 7. Deze onderwerpen betreffen: Trips / medicijnen (paragrafen 38 t/m 44) Landbouw (paragrafen 45 t/m 68) Handel in industriële producten; (paragrafen 69 t/m 85) Gedifferentieerde en bijzondere behandeling; (paragrafen 86 t/m 95) Tenuitvoerlegging van eerdere afspraken uit het akkoord over de Uruguayronde (paragrafen 96 t/m 99) Technische assistentie (paragrafen 100 t/m 104) Singapore onderwerpen (paragrafen 105 t/m 118) Geografische indicaties (paragrafen 119 t/m 124) Diensten (paragrafen 125 t/m 131) Handel en milieu (paragrafen 132 t/m 142) 'Rules'-onderhandelingen (paragrafen 143 t/m 146) Geschillenbeslechting (paragrafen 147 t/m 149) Context van de Conferentie Karakter van de WTO 8. Zoals hiervoor al is aangegeven, is internationale handel geen doel op zich. Handel dient zijn rol te spelen in het scheppen van de welvaart die nodig is om armoede te bestrijden. En hij dient evenwichtige economische groei te bevorderen als een basis voor duurzame ontwikkeling. Daartoe is de WTO het geëigende kader en de lopende ronde een belangrijk instrument. De juridische inbedding van de afspraken op het gebied van handel en de mogelijkheid daar via internationale geschillenbeslechting handen en voeten aan te geven is een groot goed. Grote landen of economische entiteiten als de VS en de EU kunnen door zwakkere of kleinere spelers worden aangesproken op hun gedrag. Dit is in het verleden met succes gebeurd 2. Deze component van de WTO blijft bij alle kritiek helaas nogal eens onderbelicht. Het vormt wel de kern van wat in onze ogen voorop staat: versterking van internationale (ook: economische) rechtsorde. Politiek, mondiaal versus regionaal 9. De Conferentie in Doha was de eerste grote internationale conferentie na 11 september Op dat moment bestond grote behoefte aan een positief 2 Twee voorbeelden betreffen een zaak over textielexport van Costa Rica naar de VS en een zaak met betrekking tot export van Peruaanse sardines naar de Europese Unie. 3

4 signaal. Dit heeft mede geleid tot het succes van Doha. Ook de Conferenties van Monterrey en Johannesburg stonden nog in het teken van versterking van internationale samenwerking. Het is van belang het momentum van deze samenwerking in stand te houden, nu deze hard nodig is gezien de nog steeds teleurstellende internationale economische situatie. Een succes in Cancún en daarna kan tevens een goede impuls geven aan internationale samenwerking in den brede en op die wijze bijdragen aan geopolitieke stabiliteit. Verwerkelijking van de groeikansen die de Doha Agenda zal kunnen bieden vormt daar op zich ook al bijdrage voor. 10. Multilaterale samenwerking staat op dit moment voor een aantal landen minder hoog in het vaandel, zo lijkt het. De uitdagingen waarvoor de wereld staat, vereisen echter onverminderd inspanningen om gezamenlijk tot oplossingen te komen. In dat opzicht biedt versterking van regionale samenwerking zowel op de korte termijn als de middellange termijn een aantal voordelen. Voorwaarde daarvoor is wel dat de afspraken daarover binnen de daarvoor in de WTO geschapen ruimte blijven. Regionale afspraken zonder de component van reële integratie (bijvoorbeeld in het kader van een douane-unie) kunnen leiden tot ondergraving van het wereldhandelsstelsel. Daarnaast moet worden gewaakt dat regionale integratie niet ten koste gaat van niet-deelnemende landen. Zowel de juridische mogelijkheden die de WTO biedt, als het omvattende karakter van het ledenbestand en de beoogde integrale benadering van de WTO mogen niet worden opgeofferd aan een te beperkte benadering. 11. Regionale handelsafspraken dienen dus naar Nederlandse opvatting te voldoen aan de uitdrukkelijke regels die de WTO daarvoor stelt. De drie belangrijkste daarvan zijn: Notificatie van de afspraken aan de WTO; Geen nadeel voor derde landen; De afspraken moeten nagenoeg alle handelsstromen omvatten (uitsluiting van een volledige sector als landbouw is niet toegestaan). 12. De snelle groei van het aantal afspraken in regionaal kader maakt het wel lastig om een transparant wereldhandelssysteem te handhaven. De veelheid van afspraken en daaraan verbonden regels en procedures - o.a. op het terrein van oorsprong van producten - kunnen leiden tot relatieve bemoeilijking van zowel de onderlinge handel, als die met derde landen. Juist zwakkere en kleinere economieën en landen met een minder goed functionerend openbaar bestuur zijn daar al snel het slachtoffer van. Ook vanuit ontwikkelingsperspectief is het van belang daarmee rekening te houden bij afsluiting van regionale afspraken. 4

5 13. Het is voor individuele ondernemers eveneens van belang dat de regels op het gebied van handel zo veel mogelijk overeenstemmen. Duidelijkheid en eenvormige regels zijn het beste wapen tegen de nog steeds toenemende administratieve lastendruk. Een goed voorbeeld hiervan is wel dat ondernemers in ontwikkelingslanden slechts voor naar schatting 40 % gebruik maken van de vele preferentiële regels die voor hen gelden. De soms kleine, maar wezenlijke verschillen in de regels van de verschillende preferentiële stelsels die ontwikkelde landen in het leven hebben geroepen zijn hier de boosdoener. Maar ook ondernemers in ontwikkelde landen lopen tegen dergelijke barrières aan. Vanuit die achtergrond moeten de preferentiële stelsels worden gestroomlijnd, overigens zonder het bestaan van preferentiële stelsels als zodanig ter discussie te stellen. Economie 14. De onderhandelingsronde van de WTO vindt plaats in een periode dat er wereldwijd sprake is van teruglopende groei. De effecten daarvan zijn ook in vrijwel alle regio's van de wereld voelbaar. Het meest pregnant zijn de problemen in Sub-Sahara Afrika en andere hoofdzakelijk minst ontwikkelde landen. Hun achterstand met de rest van de wereld is in economisch opzicht de laatste jaren alleen maar verder vergroot. 15. Tegen deze achtergrond is het welslagen van de DDA van nog groter belang dan het onder gunstige economische omstandigheden al zou zijn. Een algemene impuls voor de wereldhandel en met name de exportmogelijkheden van ontwikkelingslanden kan substantieel bijdragen aan verbetering van de wereldwijde economische situatie. De DDA is hier ook op toegesneden. De agenda kent een hoog ambitieniveau binnen het gehele spectrum van de internationale handel (landbouw, industrie en diensten). Daarenboven geldt een verhoogd ambitieniveau voor de belangen van ontwikkelingslanden. 16. Naast de inzet op verdere markttoegang biedt de DDA tevens mogelijkheden om diverse regels verder aan te scherpen. Daarmee kan tegenwicht worden geboden aan de protectionistische tendensen die over het algemeen gepaard gaan met economische neergang. Versterkte disciplines voor het gebruik van defensieve instrumenten zoals antidumpingmaatregelen kunnen helpen voorkomen dat deze maatregelen onterecht worden ingezet. Het open houden van markten is een belangrijk ingrediënt van het recept voor economisch herstel. 17. Wanneer gesproken wordt over het belang van de onderhandelingen, mag uiteraard het directe Nederlandse economische belang niet worden vergeten. 5

6 Nederland is een open economie, die sterk afhankelijk is van zowel import- als exportmogelijkheden en directe investeringsstromen. Illustratief is de berekening door het Landbouw Economisch Instituut (LEI) en het Tinbergeninstituut van de potentiële baten van handelsliberalisatie 3. Deze komen voor Nederland neer op 2% van het BNP. Juist nu er ook in Nederland sprake is van economische stagnatie, kunnen we ons dan ook geen mislukking van deze onderhandelingen veroorloven. Spelers 18. Veel landen hebben zich georganiseerd om invloed op de onderhandelingen te vergroten. Naast de twee grootste handelsmachten, de VS en de EU, zijn er bijvoorbeeld de Cairnsgroep 4 van landbouwexporterende landen, een Afrikaanse groep, de minst ontwikkelde landen, een Arabische groep en de ACS-partners van de EU, terwijl landen als India en China hun eigen gewicht hebben. De onderhandelingsvoorkeuren van de verschillende (groepen van) spelers wijken van elkaar af, maar overlappen elkaar ook op tal van gebieden. De in Doha vastgestelde agenda is hiervan een weerspiegeling. 19. Deze groepen zijn geen echte blokken. Allianties van groepen zijn per thema verschillend. En ook binnen de groepen zijn per onderwerp forse verschillen aan te wijzen. Enerzijds schept dat een verwarrend beeld en maakt dat het onderhandelingsproces uiterst gecompliceerd, maar anderzijds is het een teken van besef van welbegrepen eigenbelang. En dat besef moet de mogelijkheden van een akkoord schragen. Want vrijere handel is in ieders belang, zoals ook nog weer eens bleek uit de recente studie verricht door het LEI en het Tinbergen-instituut. De resultaten van die studie bevestigen eerder onderzoek over het effect van vrijmaking van de wereldhandel: Een jaarlijkse inkomensimpuls van tussen de $210 en $670 miljard. De Europese Unie 20. De EU had en heeft de breedste agenda voor ogen: naast de thema s op het punt van liberalisering ook punten gericht op modernisering en versterking van het 3 Kamerstuk , 25074, nr. 54, d.d. 20 december Ten aanzien van de spreiding van de baten van liberalisering kan uit de studie worden opgemaakt dat alle landen profiteren van verdere liberalisatie. Ontwikkelingslanden profiteren met name wanneer zij hun onderlinge handel liberaliseren. 4 De Cairnsgroep bestaat uit de belangrijkste landbouwexporteurs behalve de EU en de VS. Het zijn: Argentinië, Australië, Bolivia, Brazilië, Canada, Chili, Colombia, Costa Rica, Filippijnen, Guatemala, Indonesië, Maleisië, Nieuw Zeeland, Paraguay, Thailand, Uruguay en Zuid-Afrika. 6

7 wereldhandelsstelsel. De EU is er maar ten dele in geslaagd deze agenda aanvaard te krijgen. De inzet van de EU in Doha op het terrein van de sociale dimensie leverde na verzet van ontwikkelingslanden uiteindelijk een beperkt resultaat op: de afspraken die eerder in Singapore werden gemaakt, werden herbevestigd. De milieuparagraaf in de verklaring van Doha is helaas slechts een beperkt succes voor de EU geweest, milieu is opgenomen maar de strekking van de paragraaf is beperkt. De nieuwe ( Singapore- ) onderwerpen werden niet ondubbelzinnig omarmd. En wat de zogenoemde "non-trade concerns" bij de landbouw betreft bestaat bij veel WTO-partners nog steeds wantrouwen en weerstand. 21. De EU besteedt anderzijds relatief veel aandacht aan ontwikkelingsthema s. Desalniettemin zijn interne EU belangen niet altijd makkelijk verenigbaar met belangen van ontwikkelingslanden, zoals bijvoorbeeld bij de onderwerpen landbouw en textiel.. De uitkomsten van de "mid-term review" van het GLB zijn derhalve een welkome stimulans voor de ronde als geheel. 22. Binnen de Europese Unie heeft Nederland de niet altijd even dankbare rol gespeeld van voorvechter van een zo vrij mogelijke wereldhandel, met daarbij een open oog voor zowel de eigen economische belangen als de belangen van ontwikkelingslanden. De Nederlandse opstelling ten aanzien van hervorming van het Europese landbouwbeleid is daarvan het wellicht pregnantste voorbeeld. 23. De EU heeft een programma opgezet om de impact van de onderhandelingen op duurzame ontwikkeling te onderzoeken, en tegelijkertijd de methodologie van deze duurzaamheidsassessments te verbeteren. Aanhakend bij de verwijzing naar impact assessments in de Doha-verklaring informeert de EU de overige WTO-leden geregeld over de resultaten hiervan. De EU en Nederland achten het van groot belang het gebruik van duurzaamheidsassessments te bevorderen met het oog op de bijdrage die handel geacht wordt te leveren aan armoedebestrijding en aan het bevorderen van duurzame ontwikkeling. 24. De nadruk op het rechtsorde karakter van de WTO en de daarmee verbonden inzet voor versterking van het juridisch karakter van de WTO heeft niet altijd op begrip kunnen rekenen van alle partners. In een bindend en juridisch afdwingbaar systeem moet gedeeltelijk afstand worden gedaan van de eigen discretionaire bevoegdheid. De inperking van de ruimte voor, al dan niet verkapte, protectionistische maatregelen is en blijft voor veel landen een politiek gevoelige kwestie. 25. Tot slot kan worden opgemerkt dat de EU in Cancún al zoveel mogelijk in EU- 25 verband zal optreden. Dat betekent dat de kandidaat lidstaten zullen 7

8 De agenda deelnemen aan het EU-overleg. De 10 kandidaat-lidstaten zijn echter nog geen volwaardig lid van de EU en hebben daarom geen stemrecht. 26. De agenda voor de conferentie in Cancún is een afgeleide van het werkprogramma dat in Doha werd afgesproken. Daarbij gaat het het is al eerder aangegeven enerzijds om een aantal concrete tussenresultaten en anderzijds om het vaststellen van de routekaart voor de tweede fase van de onderhandelingen tussen Cancún en het einde van de ronde op 1 januari Conform de agenda van Doha zou het merendeel van die tussenresultaten al tijdens deadlines voorafgaand aan MC5 moeten zijn behaald. Zoals in eerdere rapportages aan de Tweede Kamer is aangegeven, is echter geen van die deadlines gehaald. De Conferentie in Cancún vormt vervolgens het moment om die resultaten wel te boeken. Het gaat daarbij om: De verhouding van toegang tot medicijnen voor ontwikkelingslanden en het Akkoord over Handelsgerelateerde Intellectuele Eigendomsrechten (TRIP s-akkoord); Vaststelling van de modaliteiten voor verdere liberalisatie van de handel in landbouwproducten; Vaststelling van de modaliteiten voor verdere liberalisatie van de handel in industriële producten; Besluitvorming over de verzoeken van ontwikkelingslanden voor versterking van de al bestaande gunstigere behandeling voor hen in de huidige WTO-regels (in het jargon: 'speciale en gedifferentieerde behandeling') en; Besluitvorming over betere tenuitvoerlegging van eerdere afspraken uit het akkoord over de Uruguayronde, de zogenaamde implementatieonderwerpen. 27. Daarnaast voorzag de DDA al zelf in besluitvorming over diverse andere onderwerpen tijdens MC5. Die staan dus ook op de agenda van Cancún. Het betreft: Vaststelling van de modaliteiten voor de zogeheten Singapore onderwerpen 5, waarmee vervolgens de onderhandelingen over die onderwerpen kunnen worden gestart; Vaststelling van een multilateraal register voor de bescherming van geografische indicaties van wijn en sterke dranken. 5 De Singapore onderwerpen zijn: mededinging, investeringen, handelsfacilitatie en transparantie bij overheidsaanbestedingen. 8

9 28. Bij de Singapore onderwerpen is goed te beseffen dat het daarbij zeker nog niet gaat over geheel en al uitgewerkte akkoorden. De basisbeginselen voor die, daarna volgende, onderhandelingen zullen wel moeten worden vastgesteld. Deze onderwerpen zijn van belang voor vergroting van de transparantie op dit terrein, onder meer via notificatie van nationale wetgeving, implementatie van het basisbeginsel van non-discriminatie en naar het zich laat aanzien op middellange tot lange termijn implementatie van disciplines op deze terreinen. 29. Ieder van de Singapore onderwerpen is van belang voor zowel ontwikkelde als ontwikkelingslanden. Daarbij kan nu reeds worden opgemerkt dat de reikwijdte van de afspraken over de modaliteiten in Cancún en van de daarop volgende afspraken aan het einde van de ronde tussen de verschillende onderwerpen uiteen kunnen lopen. In het vervolg van deze instructie komen wij daarop nader terug. 30. Naast deze concrete beslispunten zal de conferentie ook moeten besluiten over de routekaart voor het verdere verloop van de onderhandelingen. Dit gaat zowel over de zojuist opgesomde onderwerpen, als om de overige onderwerpen van de DDA. De belangrijkste daarvan zijn: de onderhandelingen over diensten; de onderhandelingen en het werkprogramma voor handel en milieu; de onderhandelingen over de disciplines voor regionale handelsakkoorden, antidumping en subsidies en; de onderhandelingen over de regels voor geschillenbeslechting van de WTO. 31. Als laatste agendapunt dat we hier willen noemen, zal waarschijnlijk het formele besluit tot toetreding van een / enkele landen kunnen vallen. Cambodja en Nepal lijken daarbij het dichtst bij toetreding. 32. Tot slot van deze weergave van de agenda is het van belang te beseffen dat het totale pakket van uitkomsten in samenhang bezien moet worden aan het einde van de onderhandelingsronde. Er is immers afgesproken dat de onderhandelingen de vorm hebben van een zogenaamde "single undertaking". Dit houdt in dat niets is beslist, tot alles is beslist. Als gevolg daarvan zijn resultaten op deelterreinen pas van kracht, wanneer uiteindelijk de resultaten op alle terreinen binnen zijn. Via deze "single undertaking" wordt het evenwicht in de afspraken vastgelegd, zowel op het algemene niveau als voor de afzonderlijke lidstaten van de Wereldhandelsorganisatie. 33. Over wat precies valt onder die "single undertaking" bestaat overigens wel enig verschil van opvatting. Sommige leden van de WTO bepleiten, naar het 9

10 voorkomt vooral vanuit tactisch perspectief, daarop uitzonderingen. Teneinde de compromisbereidheid op deelterreinen te bevorderen is er echter veel voor te zeggen het beginsel van een "single undertaking" zo breed mogelijk overeind te houden. 34. Dat mag er overigens niet toe leiden dat sommige naar mag worden gehoopt in het verschiet liggende deelakkoorden geheel en al afhankelijk worden gemaakt van voortgang op andere dossiers. Overeenstemming op ontwikkelingsrelevante onderwerpen zoals op het gebied van intellectuele eigendom en medicijnen en een aantal implementatiekwesties uit de Uruguayronde zouden wel onder een early harvest moeten kunnen vallen, dat wil zeggen dat deze uitkomsten al ten uitvoer kunnen worden gelegd zonder dat over andere onderwerpen een akkoord is bereikt. Het mandaat dat in Doha overeen is gekomen biedt daartoe ook de benodigde ruimte. INSTRUCTIE Leidraad voor de delegatie 35. De handelspolitiek behoort in Europees verband tot de bevoegdheden van de Gemeenschap (art.133 EG Verdrag). De Europese Commissie treedt op als woordvoerder en onderhandelaar. Zij doet dit op basis van de nog geldende richtsnoeren van de Raad van september en oktober 1999 en in overleg met de lidstaten van de Unie. Daarnaast zijn de recente conclusies van de Landbouw Raad van 26 juni jl. en van de RAZEB 21 juli jl. van belang. Naar verwachting zal de Raad meerdere malen bijeenkomen te Cancún, in ieder geval ter beoordeling van de (mogelijke) uitkomsten van de conferentie. De delegatie stelt zich op als loyale partner in Europees verband. De delegatie zal waar mogelijk bijdragen tot een succesvol verloop van de conferentie. 36. De besluiten en conclusies van de conferentie dienen de weg te openen voor verdere onderhandelingen, die leiden tot succesvolle voortgang van de ronde. Een evenwichtige uitkomst die recht doet aan het ontwikkelingsaccent van de ronde is daartoe nodig. De elementen van de verklaringen van Doha dienen niet opnieuw ter discussie te worden gesteld. De delegatie zal het algemene verloop van de conferentie in dit licht beoordelen. 10

11 Onderwerpen op de Agenda 37. Hieronder zal van de verschillende agendaonderwerpen de stand van zaken in de onderhandelingen en de Nederlandse opstelling worden aangegeven. Daarbij wordt de volgorde uit de vorenstaande schets van de agenda aangehouden. TRIPS / toegang tot medicijnen 38. De toegang van ontwikkelingslanden tot goedkope medicijnen is een kwestie die in feite al lang opgelost had behoren te zijn. In Doha werd een forse stap voorwaarts gezet door in een separate verklaring op te nemen dat het TRIPsakkoord zodanig dient te worden geïnterpreteerd dat WTO-leden het recht hebben om de volksgezondheid te beschermen, in het bijzonder wat de toegang tot medicijnen voor een ieder betreft. In dat kader werd expliciet de mogelijkheid voor ontwikkelingslanden om via dwanglicenties goedkope medicijnen in eigen land te kunnen produceren bevestigd. Wat daarbij in Doha nog niet opgelost kon worden, was de wijze waarop ontwikkelingslanden zonder eigen productiecapaciteit goedkope medicijnen via dwanglicenties kunnen laten produceren. Volgens de huidige regels kan een overheid via een dwanglicentie immers geen opdracht geven aan een in het buitenland gevestigde onderneming. 39. Als complicerende factor bij het vinden van een oplossing geldt dat de kern van het patentrecht overeind dient te blijven. Bescherming van intellectueel eigendom is noodzakelijk voor onderzoek en ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Onderhandelingsproces in de WTO 40. Eind vorig jaar legde de Voorzitter van de TRIPS Raad een conceptvoorstel op tafel dat aan beide doelstellingen tegemoet komt en daarmee op brede instemming onder de WTO Lidstaten kon rekenen. Alleen de VS kon zich niet vinden in deze oplossing en hield daarmee een besluit tegen, aangezien daarvoor in de WTO consensus nodig is. De VS zag in de voorgestelde oplossing te grote risico's voor aantasting van het patentrecht en wenste beperking van het aantal ziekten en het aantal landen waarvoor de regeling moet gaan gelden. 41. Deze kwestie is sindsdien nog niet opgelost. Wel is er enige toenadering van de kant van de VS geweest, in de zin dat men niet langer insisteert op een limitatieve lijst van ziekten. Vooralsnog houden de VS wel vast aan een 11

12 beperking van het aantal landen dat via dwanglicenties goedkope medicijnen in het buitenland kan laten produceren. 42. De overige WTO-leden delen de inschatting van de VS over de risico's van de aantasting van het patentrecht niet en houden vast aan de oplossing die eind vorig jaar al werd voorgesteld. Voor Nederland is zonneklaar dat de enige gewenste en mogelijke oplossing is dat de VS zich alsnog in de consensus van de overige WTO-leden voegen. Dit had al lang moeten gebeuren en verder uitstel tot na de Conferentie in Cancún zou een zeer negatief signaal zijn. De gezondheidssituatie in diverse ontwikkelingslanden is te ernstig en de bijdrage die via de WTO aan de verstrekking van goedkope medicijnen kan worden gegeven te belangrijk. 43. Naast een besluit over een werkbare dwanglicentieregeling ten behoeve van ontwikkelingslanden zonder eigen productiecapaciteit, streeft Nederland ernaar om in Cancún dit besluit om te zetten in een amendement van het TRIPsakkoord. Dit amendement dient los te staan van de single undertaking en binnen 6 maanden na Cancún aangenomen en ter ratificering aangeboden te zijn. 44. Gelukkig zijn er hoopvolle signalen uit de VS, die erop wijzen dat men zich inderdaad op korte termijn in de geschetste consensus zal kunnen voegen. Voor Nederland zal resultaat op dit terrein één van de belangrijkste toetspunten zijn voor een succesvolle conferentie in Cancún. Landbouw 45. Landbouw betreft één van de meest cruciale en tegelijkertijd één van de lastigste onderwerpen op de onderhandelingsagenda. Het zal dan ook als centraal thema op de agenda van de Conferentie in Cancún figureren. De concrete opgave betreft het vaststellen van de modaliteiten voor een nieuw landbouwakkoord, hetgeen op basis van het onderhandelingsmandaat eind maart jl. al had moeten gebeuren. Het centrale deel van die zogenaamde modaliteiten behelst afspraken op hoofdlijnen over de drie pijlers van een landbouwakkoord, te weten: interne steun, exportsteun en markttoegang. 46. Daarnaast dienen deze modaliteiten de hoofdlijnen te bevatten voor de speciale en gedifferentieerde behandeling van ontwikkelingslanden. Tevens zal aandacht moeten worden besteed aan de niet-handels aspecten van landbouw (non trade concerns). Het gaat daarbij onder meer om afspraken ten aanzien van milieu, voedselveiligheid en dierenwelzijn. Etikettering kan daarbij een belangrijke rol spelen. 12

13 47. Hieronder wordt eerst een terugblik gegeven op het onderhandelingsproces tot nu toe en wordt vervolgens ingegaan op de Europese positie en de Nederlandse inzet. Onderhandelingsproces in de WTO-landbouw 48. Eind maart bleek nog geen overeenstemming mogelijk over de modaliteiten. Evenmin werd een nieuwe deadline vastgesteld. De posities van de diverse hoofdrolspelers lagen daarvoor te ver uit elkaar. Referentiepunt voor de diverse voorstellen van de WTO-leden vormt het voorstel voor modaliteiten van de voorzitter van de onderhandelingen, Stuart Harbinson. De hoofdlijnen van de laatste revisie van zijn voorstel (d.d. 18 maart jl.) bevat de volgende elementen 6 : 49. Interne steun: de landbouwsteun van de diverse WTO-leden wordt ingedeeld in drie zogeheten boxen. De "amber box" bevat steun die rechtstreeks aan productieniveaus is gekoppeld en daarmee het meest handelsverstorend. De "blauwe box" bevat directe toeslagen in het kader van programma s voor productiebeperking, die daardoor duidelijk minder handelsverstorend is Voorbeelden van blauwe box steun zijn dier- en hectarenpremies, die in het kader van programma s voor productiebeperking worden verleend. De "groene box" betreft steun die geheel van productie is losgekoppeld en wordt verondersteld niet of nauwelijks productiestimulerend of handelsverstorend te zijn. Voorbeelden zijn kosten van beheersing van ziektes en plagen, inspectie, bepaalde overheidsbetalingen bij (natuurlijke) calamiteiten en milieuprogramma s. Harbinson stelt voor dat ieder land de omvang van zijn amber box met 60% reduceert en van de blauwe box met 50%. De groene box steun kan geheel in stand blijven. 50. Daarnaast wordt op dit moment bij de berekening van de amber box, ook nog steun tot 10% van de totale agrarische productie in een land uitgezonderd van reductieverplichting. Harbinson stelt voor deze zogenaamde 'de minimis' regeling verder te beperken tot 5% van de productie. 51. Exportsteun: Totale afschaffing van exportsubsidies (met name toegepast in EU). De helft van het volume van exportsubsidies zou binnen 5 jaar moeten worden afgeschaft, de andere helft binnen 9 jaar. Ten aanzien van exportkredieten (ondersteuningsvorm met name gebruikt door de VS) wordt 6 zie voor een uitgebreide beschrijving: Kamerstuk , 25074, nr. 59, d.d. 10 maart

14 voorgesteld deze nader te disciplineren. In het voorstel van Harbinson blijft die disciplinering echter onuitgewerkt en is geen concreet ambitieniveau opgenomen. Hetzelfde geldt voor andere vormen van exportsteun zoals ondersteuning via voedselhulp (o.a. VS) of via staatshandelsondernemingen (o.a. toegepast in Australië en Canada). 52. Markttoegang: voor alle ontwikkelde landen worden tariefreducties binnen 5 jaar voorgesteld van: -gemiddeld 60%, met minimum van 45%, voor tarieven boven de 90%; -gemiddeld 50%, met minimum van 35%, voor tarieven tussen de 15 en 90%; -gemiddeld 40%, met minimum van 25%, voor tarieven lager dan 15% Van de ontwikkelingslanden wordt minder gevraagd, namelijk tariefreducties van: -gemiddeld 40%, met minimum van 30%, voor tarieven boven de 120%; -gemiddeld 35%, met minimum van 25%, voor tarieven tussen de 60 en 120%; -gemiddeld 30%, met minimum van 20%, voor tarieven tussen de 20 en 60%; -gemiddeld 25%, met minimum van 15%, voor tarieven lager dan 20%, terwijl hun tariefverlaging twee maal zo lang in beslag mag nemen (10 jaar). 53. Speciale behandeling ontwikkelingslanden: naast lagere verplichtingen voor ontwikkelingslanden bij markttoegang, kent het voorstel van Harbinson tevens de mogelijkheid om 'speciale producten' aan te wijzen, vanuit het oogpunt van onder meer voedselzekerheid en plattelandsontwikkeling. Voor die producten zou een gemiddelde tariefverlaging gelden van 10%, met een minimum van 5%. Daarnaast bestaat een - nog vaag - voorstel voor een speciaal vrijwaringmechanisme voor ontwikkelingslanden. De details van dat mechanisme moeten nader worden uitgewerkt, maar ten algemene wordt daarmee de mogelijkheid geboden om de binnenlandse markt af te schermen tegen een verhoging van de invoer boven een bepaald volumeniveau of beneden een bepaald prijsniveau. 54. Niet-handels aspecten ("non trade concerns"): de niet-handels aspecten komen in het voorstel van Harbinson nog maar beperkt aan bod. Voorgesteld wordt om naast milieuoverwegingen ook dierenwelzijn aan te merken als toegestane grond voor subsidieverlening binnen de groene box. De suggestie is gedaan om andere elementen zoals voedselveiligheid op te nemen in een volgende fase in de onderhandelingen. 55. Deze voorstellen van Harbinson ondervonden van geen der partijen instemming, zoals hij ook aangaf in zijn verslag 7 aan de Trade Negotiating Council d.d Document TN/AG/10, van 7 juli

15 15 juli jl. Aan de ene kant van het spectrum bevond zich het merendeel van de Cairns-groep die de voorstellen op alle drie de pijlers (interne steun, exportsteun en markttoegang) niet ver genoeg vond gaan. De VS bevond zich aan dezelfde kant maar wenste met name een hoger ambitieniveau voor markttoegang, hun belangrijkste offensieve belang. Op het terrein van interne steun kan de VS de voorstellen van Harbinson niet omarmen zonder de eigen Farm Bill deels te ontmantelen. Op dat punt wees de VS de voorstellen daarom juist als te ambitieus af. Ten aanzien van exportsteun wenst de VS een snellere afbraak van exportsubsidies en is men niet ongelukkig met het feit dat het ambitieniveau bij hun vormen van exportsteun (kredieten, voedselhulp) duidelijk achter blijft. 56. De EU, gesteund door de 10 kandidaat-lidstaten, bevond zich aan de andere kant van het spectrum en wees de voorstellen op alle drie de pijlers als te ambitieus van de hand. Tegelijkertijd bekritiseerde de EU het ambitieniveau bij de niet-handels aspecten als juist te gering. In nog sterkere mate dan de EU wezen ook diverse andere landen de ambities uit het voorstel van Harbinson als te ambitieus van de hand. Het betreft landen met grote defensieve belangen zoals Japan, Zuid-Korea, Zwitserland en Noorwegen. 57. De ontwikkelingslanden buiten de Cairnsgroep bevonden zich min of meer in het midden (o.a. India, Egypte, China). Zij hebben vooral moeite met het niveau van tariefverlagingen. Om die reden zetten zij in op zeer ruime mogelijkheden voor het benoemen van 'speciale producten' en voor het gebruik van vrijwaring, die hun in staat moeten stellen zich de facto uit te zonderen van het overgrote deel van de liberaliseringsverplichtingen. Daarnaast wijzen deze landen op het belang van preferentiële toegang tot ontwikkelde markten (met name de EU), die wordt aangetast wanneer het algemene tariefniveau daalt. 58. Ondanks het feit dat de EU niet de enige partij met defensieve belangen is, kwam na het missen van de deadline eind maart de druk toch in hoge mate bij de EU te liggen om als eerste een verbeterd aanbod op tafel te leggen. Aangezien er in de EU geen mandaat was voor zo'n aanbod, ontstond er een patstelling. Die situatie heeft in feite voortgeduurd tot aan het EU-besluit tot hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) eind juni. Alhoewel de exacte consequenties van dat besluit in WTO-termen zich lastig laten berekenen, is duidelijk dat de voornaamste problemen van de EU met de voorstellen van Harbinson op het terrein van interne steun daarmee zijn opgelost. Daarnaast biedt het besluit ook enige extra ruimte op het terrein van exportsubsidies. Hiermee is een nieuwe onderhandelingssituatie ontstaan die des te interessanter is aangezien de VS de voorstellen op het terrein van interne steun juist niet kunnen accepteren zonder hervorming van hun eigen landbouwbeleid (de "Farm Bill"). 15

16 59. Deze nieuwe onderhandelingssituatie heeft nog niet geleid tot formele en concrete voorstellen ter verkleining van de onderlinge verschillen, maar wel tot een intensivering van het onderhandelingsproces. Het kan zijn dat Harbinson op basis van informele onderhandelingen tussen de verschillende partijen in de loop van augustus een nieuw voorstel voor modaliteiten op tafel zal leggen. Positie EU 60. Op 27 januari jl. heeft de EU haar onderhandelingspositie op landbouw ingediend bij de WTO 8. Het interne EU-besluit (26 juni jl.) tot hervorming van het GLB heeft de EU, zoals al eerder aangegeven, voor een belangrijk deel bevrijd uit haar defensieve onderhandelingspositie. Hoewel dit besluit tot hervorming niet is vertaald in een nieuw WTO-aanbod van de EU, is voor iedereen duidelijk dat voldoende speelruimte is geschapen op het terrein van interne steun. Dit biedt tegelijkertijd de mogelijkheid om de VS hier nadrukkelijk in het defensief te dringen. 61. Tot nu toe kon de VS zich achter de EU verschuilen en bleef de aanzienlijke verhoging van de Amerikaanse steunverlening als gevolg van de "Farm Bill" buiten schot. Het interne EU-besluit biedt daarnaast ook de mogelijkheid om weer aandacht te vragen (en te krijgen) voor de offensieve belangen van de EU. 62. Die liggen, behalve op het vlak van concessies van met name de VS bij interne steun, voor een belangrijk deel op het terrein van de exportsteun. Daarbij gaat het om strakkere regels voor exportkredieten, voedselhulp en export via staatshandelsondernemingen of via van overheidswege gesanctioneerde exportmonopolies. In de woorden van Commissaris Fischler: er kan geen sprake zijn van eenzijdige ontwapening door de EU. In het verlengde daarvan wenst de EU ook meer aandacht voor de niet-handels aspecten. In dat verband krijgt momenteel de discussie over een mogelijke uitbreiding van de bescherming van geografische indicaties de meeste aandacht (zie ook hieronder). Inzet van Nederland 63. Al eerder is aangegeven 9 dat voor Nederland de WTO-ronde een bijdrage moet leveren en tegelijk onze inspanning moet weerspiegelen, gericht op: Verduurzaming van de landbouw, zoals tijdens de WSSD overeengekomen; 8 zie ook: Kamerstuk , 25074, nr. 59, d.d. 10 maart zie voor hier: Kamerstuk , 25074, nr. 59, d.d. 10 maart

17 inachtneming van "non trade concerns"; opening van landbouwmarkten en verdere integratie van ontwikkelingslanden in het handelsstelsel; bevordering van Nederlandse economische belangen, zeker ook in de landbouwsector; beperking van subsidies die leiden tot overproductie en marktverstoring; tegemoetkoming aan de vraag van de consument naar meer keus, ook in type voeding; verlaging van kosten van Europees landbouwbeleid voor consument en belastingbetaler; armoedebestrijding en ontwikkeling door exportkansen, vooral door afbouw van piektarieven en tariefescalatie 10, en vervanging van gesubsidieerde import door lokale productie en/of niet-gesubsidieerde import. Hierbij geldt dat onze doelstellingen van economische, ecologische, ethische en sociale duurzaamheid in het algemeen slecht gediend zullen zijn met belemmering van markttoegang en marktverstorende subsidieverstrekking. Gerichte en van productie ontkoppelde steun, open markten, innovatie en goed inspelen op wat consumenten vragen bieden een beter perspectief. 64. Vanuit deze optiek kwam het EU-besluit tot hervorming van het GLB als een welkome stap voorwaarts. De Nederlandse regering heeft zich er hard voor ingezet dat het oorspronkelijke ambitieniveau van de voorstellen van de Europese Commissie daarbij zoveel mogelijk overeind zijn gebleven. Tegelijkertijd is bekend dat de Nederlandse regering verder wenste te gaan, niet alleen vanwege het onderhandelingsproces in de WTO, maar ook vanwege interne overwegingen. Niettemin is positief dat de EU nu een duidelijk hoger ambitieniveau ten aanzien van de WTO-onderhandelingen op het vlak van interne steun kan aanvaarden. 65. Daarbij dient speciale aandacht uit te gaan naar producten van bijzonder belang voor ontwikkelingslanden, waarvoor een extra verlaging van het steunniveau wenselijk is. De Nederlandse regering zet daarnaast ook in op verhoging van het ambitieniveau van de EU op het vlak van markttoegang en exportsteun. Ten aanzien van het laatste is Nederland voorstander van totale uitfasering voor Dit neemt niet weg dat de opmerkingen van Commissaris Fischler volledig worden ondersteund. Eenzijdige concessies zijn niet aan de orde. De Nederlandse regering streeft in dat verband onder meer naar een substantiële reductie van de 'de minimis' regeling voor interne steun, waar vooral de VS 10 Tariefescalatie houdt in dat hogere tarieven gelden naarmate producten verder zijn bewerkt. 17

18 gebruik van maakt. Handhaving van de Amerikaanse Farm Bill in zijn huidige vorm kan niet aan de orde zijn. Ook het exportinstrumentarium van onze handelspartners dient aan strakke disciplines te worden gebonden; het mandaat van Doha ziet op alle vormen van overheidssteun. Het ambitieniveau uit het voorstel van Harbinson dient overeenkomstig te worden verhoogd. Bovendien steunt Nederland de EU inzet op het gebied van niet-handelsaspecten, als milieu, voedselveiligheid en dierenwelzijn, mede via etikettering. Concessies van EU-zijde in de landbouwonderhandelingen zullen wel moeten leiden tot adequate verankering van deze niet-handels aspecten. Voor Nederland geldt dat de EU-inzet voor geografische indicaties niet mag betekenen dat andere niethandels aspecten, waar Nederland een groot belang aan hecht, minder bedeeld worden. Hierbij heeft ook het voorkomen van afzwakking van het voorzorgsprincipe aandacht. 67. Op het terrein van markttoegang streeft Nederland naar een substantiële reductie van tarieven voor producten die voor ontwikkelingslanden van belang zijn. Allereerst zouden ontwikkelde landen zich moeten verbinden aan volledig tarief- en quotavrije markttoegang voor producten uit de minst ontwikkelde landen, zoals het EBA-initiatief van de EU. Verder dient er ook steviger te worden ingezet op vermindering van tariefescalatie dan nu het geval is in de voorstellen van Harbinson. Tariefescalatie ontmoedigt de lokale verwerking van producten in ontwikkelingslanden en dient daarom zoveel mogelijk te worden beperkt. 68. Ten slotte is het voorstel van Harbinson teleurstellend ten aanzien van de extra markttoegang die ontwikkelingslanden op basis hiervan aan elkaar zullen bieden. De zogenaamde 'Zuid-Zuid' handel wordt nauwelijks bevorderd. Zoals in de eerder aangehaalde LEI-studie bleek is bij deze Zuid-Zuid liberalisatie de grootste winst (60%) te halen, waarvan Nederland een groot voorstander is. Voor een deel zal het ontwikkelingskarakter van de Doha-ronde door ontwikkelingslanden zelf gerealiseerd moeten worden. Markttoegang voor niet-agrarische producten 69. Op basis van de agenda die in Doha werd vastgesteld had op 31 mei 2003 overeenstemming bereikt moeten worden over de modaliteiten voor verbeterde markttoegang voor niet-agrarische producten. Deze deadline bleek echter niet haalbaar. De voorzitter van deze onderhandelingsgroep heeft eind mei wel, in een eerste concept van een voorstel voor deze modaliteiten, getracht een brug te slaan tussen de sterk uiteenlopende posities van de lidstaten. Op basis hiervan nemen alle lidstaten momenteel nadere posities in. Vervolgens zal de voorzitter voorafgaand aan de Conferentie in Cancún een zo ver mogelijk uitgewerkt 18

19 conceptvoorstel voorbereiden. Dat voorstel zal de basis moeten vormen waarop in Cancún alsnog overeenstemming over de modaliteiten kan worden bereikt. Onderhandelingsposities in de WTO 70. Kern van het huidige compromisvoorstel is een horizontale formule 11 voor tariefverlaging, waarmee alle tarieven op alle producten waar deze onderhandelingsgroep verantwoordelijk voor is (industriegoederen + hout + vis), worden verlaagd. Een van de belangrijkste kenmerken van de formule is progressieve tariefverlaging: per land worden hoge tarieven sterker verlaagd dan lage tarieven. Hiermee worden onder meer tariefpieken en tariefescalatie aangepakt. De mate waarin, hangt af van een coëfficiënt (B) in de formule die nog moet worden ingevuld. 71. Een ander belangrijk kenmerk van de formule is de tariefreductie die afhankelijk is van de huidige tariefniveaus van de verschillende WTO-leden. Hoe hoger het gemiddelde tariefniveau in een land, des te geringer is de liberliseringsverplichting voor dat land. Aangezien het gemiddelde tariefniveau in ontwikkelingslanden over het algemeen beduidend hoger is dan in ontwikkelde landen, is daarmee hun liberaliseringsverplichting navenant geringer. Daarnaast worden ontwikkelingslanden tegemoet gekomen doordat voor hen langere implementatietermijn zijn opgenomen in het voorstel. Ook wordt rekening gehouden met de behoeften en belangen van de nieuwe toetreders 12, omdat deze reeds veel concessies hebben gedaan. De wijze waarop dat kan worden gedaan is echter nog niet uitgewerkt. Het feit dat de tariefreductie tegelijkertijd afhankelijk gesteld wordt van het gemiddelde tariefniveau, reduceert echter het effect van de progressiviteit van de tariefverlaging. 72. Naast deze horizontale benadering via een formule bevat het voorstel tevens de mogelijkheid van aanvullende sectorale afspraken. Daarbij gaat het om afspraken om voor bepaalde sectoren de tarieven extra te verlagen of zelfs geheel af te schaffen. Als suggesties worden in dat verband genoemd: 11 De formule luidt: t 1 B t B t a a t t 0 0. Hierbij is t 0 het huidige tarief; t a het gemiddelde van de huidige tarieven in een land; t 1 het tarief dat resulteert na toepassing van de formule en B een aparte coëfficient, waarmee de mate van reductie kan worden gevarieerd. Hoe kleiner de coëfficient, des te groter is de reductieverplichting. Tevens geldt dat een hoger gemiddeld tarief leidt tot een geringe reductieverplichting. 12 Nieuwe toetreders zijn alle landen die lid zijn geworden na oprichting van de WTO (1995) 19

20 elektronica, visserij, schoeisel, lederwaren, voertuigonderdelen, edele metalen en stenen, alsmede textiel en kleding. Ook hierbij geldt dat ontwikkelingslanden langer de tijd krijgen om tarieven te elimineren. 73. In de onderhandelingen bestaat brede overeenstemming over een horizontale (voor alle producten geldende) benadering in de vorm van een formule. Niettemin bestaat er wel kritiek op de uitwerking van de formule. Zo wordt er onder meer op gewezen dat de aparte behandeling van ontwikkelingslanden door rekening te houden met het tariefgemiddelde op onterechte wijze onderscheid maakt tussen ontwikkelingslanden. Ontwikkelingslanden die in het verleden al een forse liberaliseringsinspanning hebben verricht worden in deze opzet juist zwaarder aangeslagen dan landen die hun tarieven hoog hebben gehouden. In feite vormt deze methode een beloning voor niet liberaliseren. De eerste genoemde groep verzet zich dan ook tegen deze methode. 74. De EU en andere ontwikkelde landen hebben voorgesteld om het onderscheid tussen ontwikkelingslanden niet te maken op basis van tariefgemiddelden, maar op basis van ontwikkelingsniveau. Landen zoals India die door de voorgestelde methode juist een in comfortabele positie zijn geplaatst, wensen hier uiteraard aan vast te houden. 75. Daarnaast is er een groep met name ontwikkelde landen die van mening is dat de formule onvoldoende resultaat oplevert. Weliswaar worden tariefpieken, tariefescalatie en hoge tarieven op deze manier aangepakt, maar volgens onder meer de EU, Singapore, Korea en Australië in te bescheiden mate. Een aantal ideeën is gepresenteerd om deze zwakheden van de formule op te lossen. Er bestaat belangstelling voor een tariefplafond (maximum) voor de tariefgemiddelden die na liberalisatie mogen resulteren. Daarnaast kan gedacht worden aan harmonisatie van tariefgemiddelden waardoor ook tariefpieken, tariefescalatie en hoge tarieven sterker worden gereduceerd. 76. Zoals al in 67 aangestipt, hangt de mate van tariefafbouw af van de nader te bepalen coëfficiënt in de formule. Een lage coëfficiënt zorgt voor een grote reductie en vice versa. De ontwikkelde landen wensen een ambitieuze lage coëfficiënt. Ontwikkelingslanden daarentegen pleiten voor een hoge coëfficiënt of voor een systeem van twee verschillende coëfficiënten een voor ontwikkelingslanden en een voor ontwikkelde landen. Veel belangstelling tonen vrijwel alle partijen voor een speciale behandeling van tarieven op voor ontwikkelingslanden belangrijke producten. Daarnaast dringen diverse 20

21 ontwikkelingslanden aan op compensatie van het verlies van preferentiële tarieven Ook over de sectorale aanpak zijn de meningen verdeeld. De ene groep waaronder EU, VS, Nieuw-Zeeland ziet deze aanpak zoals voorgesteld als verplicht, integraal onderdeel van de kernmodaliteiten. Binnen deze groep stellen een aantal landen waaronder de EU en de VS - dat zonder sectorale afspraken, een ambitieuze formule ook echt noodzakelijk is. De andere groep met name de ontwikkelingslanden en de Minst Ontwikkelde Landen (MOL s) aanvaarden sectorale afspraken alleen indien deze afspraken aanvullend en optioneel zijn. 78. Tot slot moet worden vastgesteld dat er nog geen zicht is op afspraken over modaliteiten voor vermindering dan wel opheffen van de tarifaire en non tarifaire belemmeringen voor milieugoederen. Dit vormt een apart punt uit het Doha-mandaat, mede verbonden aan de onderhandelingen op het terrein van handel en milieu (zie ook 133). Een recent uitgebracht voorstel van de VS is het eerste concrete voorstel voor de modaliteiten van de onderhandelingen over milieugoederen en geeft de aanzet voor de discussie over deze materie. De meeste andere WTO-leden lijken echter nog te worstelen met een bruikbare definitie van milieugoederen. Positie EU 79. De EU is van mening dat een horizontale aanpak moet worden gevolgd die in beginsel geen enkele sector uitsluit. Een eenvoudig hanteerbare formule waarmee alle tarieven kunnen worden gereduceerd is daarbij wenselijk. De formule zoals deze nu voorligt, is vrij complex doordat er twee variabelen (het gemiddelde tariefniveau en een algemene coëfficiënt) zijn: een simplificatieslag is daarom wenselijk. 80. Daarnaast moeten tariefpieken, tariefescalatie en hoge tarieven worden afgebouwd door harmonisatie van tarieven en door een tariefplafond in te stellen op 15%. Ook hier geldt dat de formule deze doelstelling onvoldoende naderbij brengt. Zeker zonder een ambitieuzere formule, acht de EU sectorale afspraken in de vorm van harmonisatie of tariefeliminatie (zero-for-zero 14 ) voor afzonderlijke sectoren of producten, noodzakelijk. 13 Verlaging van de tarieven verkleint de preferentiële marge waarvan diverse ontwikkelingslanden profiteren, zoals b.v. als gevolg van het Cotonou-akkoord tussen EU en de ACS-landen. 14 Volledige afschaffing van rechten mits een kritische massa van landen daaraan deelneemt 21