Bijlage VI EPN methode BEREKENING VAN HET PEIL VAN PRIMAIR ENERGIEVERBRUIK VAN NIET-RESIDENTIËLE EENHEDEN

Transcriptie

1 Bijlage VI EPN methode BEREKENING VAN HET PEIL VAN PRIMAIR ENERGIEVERBRUIK VAN NIET-RESIDENTIËLE EENHEDEN bvr 19/07/2013 b.s. 8/10/2013 bvr 29/11/2013 b.s. 28/01/2014 bvr 18/12/2015 b.s. 28/12/2015 bvr 13/01/2017 b.s. 23/02/2017 ontwerp bvr 15/09/2017 (eerste principiële goedkeuring) Deze bijlage is enkel van toepassing op dossiers waarvan melding gedaan wordt o de stedenbouwkundige vergunning aangevraagd wordt vana 1 januari Deze bijlage werd nog niet oicieel bekrachtigd door de Vlaamse Regering. Op 15 september 2017 werd een eerste principiële goedkeuring gegeven. Deze versie is dus een drat-versie, waaraan mogelijks nog wijzigingen kunnen gebeuren. Inhoud INHOUD FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. 1 INLEIDING DEFINITIE VAN DE GEBRUIKSOPPERVLAKTE SCHEMATISERING VAN HET GEBOUW Principe Opdeling van het gebouw HET PEIL VAN PRIMAIR ENERGIEVERBRUIK NETTO ENERGIEBEHOEFTE VOOR RUIMTEVERWARMING, RUIMTEKOELING, WARM TAPWATER EN BEVOCHTIGING Principe Rekenwaarde binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening en de koelberekeningen en tussentijdse temperatuuraanpassing Principe Ruimteverwarming Ruimtekoeling Maandelijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming Maandelijkse netto energiebehoete voor ruimtekoeling Warmteoverdrachtscoëiciënt door transmissie per unctioneel deel Warmteoverdrachtscoëiciënt door ventilatie per unctioneel deel Principe Warmteoverdrachtscoëiciënt door ventilatie voor de verwarmingsberekeningen per unctioneel deel / 196

2 5.6.3 Warmteoverdrachtscoëiciënten door ventilatie voor de koelberekeningen per unctioneel deel Reductieactor ingevolge voorverwarming Tijdsractie dat de ventilatie in bedrij is Interne warmteproductie Zonnewarmtewinsten Eectieve thermische capaciteit Principe Eectieve thermische capaciteit aan de hand van de vloermassa Eectieve thermische capaciteit aan de hand van een gedetailleerde berekening Maandelijkse netto energiebehoete voor warm tapwater Jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van douches en baden Jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van keukenaanrechten Jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van andere tappunten voor warm tapwater (anders dan douches, baden en keukenaanrechten) Maandelijkse netto energiebehoete voor bevochtiging BRUTO ENERGIEBEHOEFTE VOOR RUIMTEVERWARMING, RUIMTEKOELING EN WARM TAPWATER Principe Bepaling van de bruto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling Systeemrendementen voor verwarming en koeling Fracties van de netto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling Fractie netto energiebehoete voor ruimtekoeling Fractie netto energiebehoete voor ruimteverwarming Bepaling van de bruto energiebehoete voor warm tapwater EINDENERGIEVERBRUIK VOOR RUIMTEVERWARMING, RUIMTEKOELING, BEVOCHTIGING EN WARM TAPWATER Principe Maandelijks eindenergieverbruik voor ruimteverwarming en ruimtekoeling en voor bevochtiging Ruimteverwarming en bevochtiging Ruimtekoeling Verdeling van de bruto energiebehoete over preerente en niet-preerente opwekkers Verwarming Koeling De maandgemiddelde ractie van de energie voorzien door ree-chilling Opwekkingsrendementen voor verwarming en koeling Opwekkingsrendement voor verwarming Opwekkingsrendement voor koeling Eindenergieverbruik voor warm tapwater MAANDELIJKS HULPENERGIEVERBRUIK Elektriciteitsverbruik van ventilatoren voor ventilatie en circulatie / 196

3 8.1.1 Principe Elektriciteitsverbruik van de ventilatoren Elektriciteitsverbruik voor ventilatoren per unctioneel deel aan de hand van waarden bij ontstentenis Elektriciteitsverbruik voor ventilatoren per unctioneel deel aan de hand van de werkelijk opgestelde vermogens Tijdractie dat de ventilatoren in bedrij zijn voor de hygiënische ventilatie Maandelijks energieverbruik voor distributie Principe Rekenregel voor hulpenergieverbruik voor distributie Bepaling van het geïnstalleerd vermogen P pump,dis,instal,j Bepaling van de aantijd t on,dis,j,m Extra elektriciteitsverbruik voor koelmachines Principe Vereenvoudigde methode Gedetailleerde methode Extra elektriciteitsverbruik voor ree-chilling Elektrisch hulpenergieverbuik voor warmteopwekking Principe Rekenregel voor elektrisch hulpenergieverbruik voor warmteopwekking Energieverbruik voorkoeling ventilatielucht Elektriciteitsverbruik van de aarde-water warmtewisselaar Elektriciteitsverbruik voor verdampingskoeling ENERGIEVERBRUIK VOOR VERLICHTING Principe Dimensieloze hulpvariabele L rm r Elektriciteitsverbruik voor verlichting Bepaling van de dimensieloze hulpvariabele L rm r en het elektriciteitsverbruik voor verlichting aan de hand van waarden bij ontstentenis Bepaling van de dimensieloze hulpvariabele Lrm r Bepaling van het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting per unctioneel deel Bepaling van de dimensieloze hulpvariabele L rm r en het elektriciteitsverbruik voor verlichting aan de hand van de detailgegevens van de verlichtingsinstallatie Bepaling van de dimensieloze hulpvariabele L rm r Bepaling van het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting per unctioneel deel Rekenwaarde voor het vermogen per ruimte Verdeling in daglicht- en kunstlichtdeel PRIMAIR ENERGIEVERBRUIK Principe Het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik Het primair energieverbruik voor verwarming en koeling Het primair energieverbruik voor de bereiding van warm tapwater Het primair hulpenergieverbruik / 196

4 10.6 Het primair energieverbruik voor verlichting De primaire energiebesparing ingevolge de elektriciteitsproductie van gebouwgebonden warmtekrachtkoppeling BEREKENING VAN DE JAARLIJKSE HOEVEELHEID OPGEWEKTE EN/OF GEBRUIKTE HERNIEUWBARE ENERGIE PER M² BRUIKBARE VLOEROPPERVLAKTE IN DE EPN-EENHEID Inleiding Berekening van de jaarlijkse hoeveelheid opgewekte en/o gebruikte hernieuwbare energie per m² bruikbare vloeroppervlakte Berekening van de jaarlijkse hoeveelheid gebruikte hernieuwbare energie door warmtepompen Berekening van de jaarlijkse hoeveelheid opgewekte hernieuwbare energie door otovoltaïsche zonne-energiesystemen Berekening van de jaarlijkse hoeveelheid opgewekte hernieuwbare energie door biomassa Berekening van de jaarlijkse hoeveelheid opgewekte hernieuwbare energie door thermische zonne-energiesystemen Berekening van de jaarlijkse hoeveelheid hernieuwbare energie via externe warmtelevering BIJLAGE A WARMTEKRACHTKOPPELING A.1 Principe A.2 Bepaling van het elektrisch en thermisch omzettingsrendement van WKK. 153 A.2.1 Bepaling van het elektrisch en thermisch omzettingsrendement van een interne verbrandingsmotor op aardgas, gas akomstig van biomassa, gasolie o plantaardige olie A.2.2 Bepaling van het elektrisch en thermisch omzettingsrendement van andere technologieën dan interne verbrandingsmotoren op aardgas, gas akomstig van biomassa, gasolie o plantaardige olie A.3 Bepaling van het maandelijks eindenergieverbruik van een WKK-installatie156 A.3.1 Rekenregel A.3.2 Door WKK gedekte bruto energiebehoete voor ruimteverwarming A.3.3 Door WKK gedekte netto energiebehoete voor bevochtiging A.3.4 Door WKK gedekte bruto warmtebehoete voor thermisch aangedreven koeling A.3.5 Door WKK gedekte bruto energiebehoete voor warm tapwater A.4 Bepaling van de hoeveelheid geproduceerde elektriciteit A.5 Lege paragraa A.6 Bepaling van de minimale waterinhoud van een buervat om 30 minuten productie van een WKK-installatie op vol vermogen op te slaan BIJLAGE B VOORKOELING VAN VENTILATIELUCHT B.1 Rekenregel B.2 Aarde-water warmtewisselaar B.2.1 Eectiviteit eprecool,m van het voorkoelsysteem B.2.2 Reerentietemperatuur voor maximale temperatuurdaling θprecool,re,max,m B.3 Verdampingskoeling B.3.1 Eectiviteit e precool,m van het voorkoelsysteem / 196

5 B.3.2 Reerentietemperatuur voor maximale temperatuurdaling θprecool,re,max,m BIJLAGE C BEPALING VAN DE REFERENTIEWAARDE VOOR HET KARAKTERISTIEK JAARLIJKS PRIMAIR ENERGIEVERBRUIK C.1 Inleiding C.2 Reerentiewaarde voor de netto energiebehoete voor ruimteverwarming, ruimtekoeling, warm tapwater en bevochtiging C.2.1 Reerentiewaarde voor de rekenwaarde binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening en de koelberekeningen en tussentijdse temperatuuraanpassing C.2.2 Reerentiewaarde voor de netto energiebehoete voor ruimteverwarming171 C.2.3 Reerentiewaarde voor de netto energiebehoete voor ruimtekoeling C.2.4 Reerentiewaarde voor de warmteoverdrachtscoëiciënt door transmissie per unctioneel deel C.2.5 Reerentiewaarde voor de warmteoverdrachtscoëiciënt door ventilatie en in/exiltratie per unctioneel deel C.2.6 Reerentiewaarde voor de interne warmteproductie C.2.7 Reerentiewaarde voor de zonnewinsten C.2.8 Reerentiewaarde voor de eectieve thermische capaciteit C.2.9 Reerentiewaarde voor de maandelijkse netto energiebehoete voor bevochtiging C.2.10 Reerentiewaarde voor de voor de bijdrage aan het systeemrendement van de maandelijkse verliezen van een circulatieleiding C.3 Reerentiewaarde voor het hulpenergieverbruik van ventilatoren en pompen188 C.3.1 Reerentiewaarde voor het elektriciteitsverbruik van ventilatoren voor ventilatie en circulatie C.3.2 Reerentiewaarde voor het elektriciteitsverbruik voor distributie C.4 Reerentiewaarde voor het energieverbruik voor verlichting C.5 Reerentiewaarde voor het primair energieverbruik C.5.1 Reerentiewaarde voor het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik C.5.2 Reerentiewaarde voor het primair energieverbruik voor verwarming, bevochtiging en koeling C.5.3 Reerentiewaarde voor het primair energieverbruik voor de bereiding van warm tapwater C.5.4 Reerentiewaarde voor het primair hulpenergieverbruik C.5.5 Reerentiewaarde voor het primair energieverbruik voor verlichting / 196

6 1 Inleiding Deze bijlage bevat de methode voor de bepaling van het peil van primair energieverbruik van niet-residentiële eenheden die één o meer speciieke uncties hebben, hierna "EPN-eenheden" genoemd. De globale opbouw van de methode is analoog aan deze voor residentiële eenheden, hierna "EPW-eenheden" genoemd; zie hoodstuk 4 van bijlage V bij dit besluit (bepalingsmethode van het peil van primair energieverbruik van woongebouwen). Voor een opsomming van de normatieve verwijzingen, deinities, symbolen, akortingen en indices wordt verwezen naar hoodstukken 1, 2 en 3 van bijlage V bij dit besluit. De minister kan nadere speciicaties bepalen om de impact van atria o geventileerde dubbele gevels op de energieprestatie van de EPN-eenheid te bepalen. 6 / 196

7 2 Deinitie van de gebruiksoppervlakte De gebruiksoppervlakte van een ruimte o van een groep van ruimten is de oppervlakte, gemeten op vloerniveau, tussen de opgaande scheidingsconstructies die de ruimte o groep van ruimten omhullen. Voor trappen en hellende vloeren wordt de verticale projectie op het horizontale vlak beschouwd. Bij de bepaling van de gebruiksoppervlakte worden niet meegerekend: een trapgat, litschacht o vide; een dragende binnenwand. Bij de bepaling van de grenslijn mag een incidentele nis o uitsparing en een incidenteel uitspringend bouwdeel worden genegeerd, indien het grondvlak daarvan kleiner is dan 0,5 m². 7 / 196

8 3 Schematisering van het gebouw 3.1 Principe De energieprestatie heet vaak betrekking op een deelvolume van een gebouw, ahankelijk van bijvoorbeeld het al dan niet verwarmd (en/o gekoeld) zijn van ruimten, de unctie van verschillende delen, enz. Voor de bepaling van de energieprestatie wordt het gebouw daarom op conventionele manier opgesplitst in verschillende delen. Elk deelvolume dat op zich aan een energieprestatie-eis voor een niet-residentieel gebouw moet voldoen, wordt een "EPN-eenheid" genoemd. Indien nodig gebeurt een verdere opsplitsing in ventilatiezones en energiesectoren om verschillende types installaties correct te kunnen inrekenen en gebeurt een verdere opsplitsing in unctionele delen om de speciieke gebruikskenmerken van de verschillende uncties correct te kunnen inrekenen. 3.2 Opdeling van het gebouw Alle deinities, alle principes en alle te volgen regels met betrekking tot de gebouwindeling, worden voora door de minister bepaald. 8 / 196

9 4 Het peil van primair energieverbruik Het peil van primair energieverbruik van de EPN-eenheid wordt gegeven door de verhouding van het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik van de EPNeenheid tot een reerentiewaarde, vermenigvuldigd met 100: Eq. 1 E EPNR Echar ann prim en cons 100 (-) E char ann prim en cons, re E EPNR het peil van primair energieverbruik van de EPN-eenheid, (-); E char ann prim en cons het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik van de EPN-eenheid, berekend volgens 10.2, in MJ; E char ann prim en cons,re de reerentiewaarde voor het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik, zoals bepaald in Bijlage C van deze tekst, in MJ. Het resultaat dient naar boven agerond te worden tot op 1 eenheid. 9 / 196

10 5 Netto energiebehoete voor ruimteverwarming, ruimtekoeling, warm tapwater en bevochtiging 5.1 Principe De netto energiebehoete voor ruimteverwarming o voor ruimtekoeling moet per energiesector worden bepaald, voor alle maanden van het jaar, om vervolgens te worden gebruikt voor de berekening van de bruto energiebehoete (zie 6). Voor de ruimteverwarming worden de binnentemperaturen en een groot aantal andere parameters voor elk unctioneel deel vastgelegd. Eerst moet de maandelijkse netto energiebehoete per unctioneel deel worden bepaald en vervolgens moet er gesommeerd worden over alle unctionele delen die tot de betreende energiesector behoren. De berekening van de netto energiebehoete per unctioneel deel houdt rekening met tussentijdse temperatuurverlagingen en met het bezettingsproiel van het unctioneel deel, zoals weergegeven in Tabel [2], evenals met de thermische massa van het unctioneel deel. Een groot aantal parameters wordt per unctioneel deel vastgelegd. Voor de ruimtekoeling moet dus de maandelijkse netto energiebehoete per unctioneel deel worden bepaald en vervolgens moet er worden gesommeerd over alle unctionele delen die tot de betreende energiesector behoren. Voor warm tapwater wordt de netto energiebehoete bepaald per unctioneel deel en berekend per tappunt met warm water (zie 5.10). Hierbij kan een warmteterugwinning in rekening worden gebracht. Volgende tappunten worden beschouwd: douches en baden; keukenaanrechten; andere tappunten voor warm tapwater, zoals lavabo's. Alle tappunten voor warm tapwater van de EPN-eenheid moeten in rekening worden gebracht. Indien er in de gebouwinstallaties voorzieningen aanwezig zijn om de buitenlucht te bevochtigen die in (een deel van) de EPN-eenheid wordt ingebracht, bepaal dan per bevochtigingstoestel de maandelijks benodigde hoeveelheid verdampingsenergie, rekening houdend met eventuele vochtterugwinning uit de avoerlucht. 10 / 196

11 Tabel [1]: Maandwaarden voor de lengte van de maand (t m ), de gemiddelde buiten-temperatuur voor verwarmingsberekeningen (θ e,heat,m ) en voor koelberekeningen (θ e,cool,m ) Maand t m (Ms) 1 θ e,heat,m ( C) θ e,cool,m ( C) Januari 2,6784 3,2 3,9 Februari 2,4192 3,9 4,8 Maart 2,6784 5,9 6,1 April 2,5920 9,2 9,8 Mei 2, ,3 13,8 Juni 2, ,2 17,1 Juli 2, ,6 17,8 Augustus 2, ,6 18,1 September 2, ,2 16,3 Oktober 2, ,2 11,9 November 2,5920 6,3 6,7 December 2,6784 3,5 3,5 1 1 Ms, 1 Megaseconde, is 1 miljoen seconden. 11 / 196

12 Beginuur van de bezetting Einduur van de bezetting Dagen per week Tabel [2]: Conventioneel bezettingsproiel voor elke unctie Functies Bezettingsractie per week pres,ct Logeerunctie 0h 24h 7 1,00 Kantoor 8h 18h Onderwijs 8h 18h Gezondheidszorg Bijeenkomst 5 (Ma Vrij) 0,30 5 (Ma Vrij) 0,30 met verblij 0h 24h 7 1,00 zonder verblij 8h 18h 5 (Ma Vrij) 0,30 operatiezalen 0h 24h 7 1,00 hoge bezetting 9h 24h lage bezetting 9h 24h caetaria/reter 8h 18h Keuken 10h 20h Handel 8h 20h Sport sporthal, sportzaal 8h 22h itness, dans 8h 22h sauna, zwembad 8h 22h 6 (Ma Za) 6 (Ma Za) 0,54 0,54 5 (Ma Vrij) 0,30 6 (Ma Za) 6 (Ma Za) 6 (Ma Za) 6 (Ma Za) 6 (Ma Za) 0,36 0,43 0,50 0,50 0,50 Technische ruimten 0h 24h 7 1,00 Gemeenschappelijk Andere 8h 18h Onbekende unctie 9h 24h Bezettingsproiel zoals hieronder bepaald 5 (Ma Vrij) 0,30 6 (Ma Za) 0,54 Voor de unctie "gemeenschappelijk": Als een unctioneel deel met die unctie één o meerdere unctionele delen die eenzelde unctie hebben, bedient, is de waarde van de bezettingsractie per week van het unctioneel deel met de unctie "gemeenschappelijk" gelijk aan de waarde van het unctioneel deel dat het bedient. Als een unctioneel deel met die unctie meerdere unctionele delen die een verschillende unctie hebben, bedient, wordt het bezettingsproiel als volgt bepaald: 12 / 196

13 - beginuur van de bezetting: neem de waarde van het bediende unctioneel deel dat het vroegste beginuur heet; - einduur van de bezetting: neem de waarde van het bediende unctioneel deel dat het laatste einduur heet; - speciiek kenmerk voor de unctie "technische ruimten": de bepaling van de bezettingsractie hierboven moet altijd gebeuren zonder rekening te houden met de aanwezigheid van de unctionele delen met de unctie "technische ruimten". De bezettingsractie per week wordt als volgt bepaald: Eq. 2 pres,ct 7 h h 168 occ,end,d occ,start,d d 1 (-) pres,ct de bezettingsractie per week van het unctioneel deel "gemeenschappelijk", (-); h occ,end,d het einduur van de bezetting van het unctioneel deel "gemeenschappelijk" gedurende dag d, in h; h occ,start,d het beginuur van de bezetting van het unctioneel deel "gemeenschappelijk" gedurende dag d, in h. 5.2 Rekenwaarde binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening en de koelberekeningen en tussentijdse temperatuuraanpassing Principe Voor de bepaling van de rekenwaarde van de binnentemperatuur in unctie van de tussentijdse temperatuuraanpassing, kunnen volgende situaties voorkomen: voor verwarming: - continue verwarming (zie ); - bijna-continue verwarming: - tussentijdse temperatuurverlaging maar met lage inertie (zie ), - tussentijdse temperatuurverlaging maar met hoge inertie (zie ); - tussentijdse temperatuurverlaging (zie ). voor koeling: - continue koeling (zie ); - bijna-continue koeling: - tussentijdse temperatuurverhoging maar met lage inertie (zie ), - tussentijdse temperatuurverhoging maar met hoge inertie (zie ); - tussentijdse temperatuurverhoging (zie ). De aannames voor continue verwarming o continue koeling zijn toepasbaar voor de unctionele delen die continu bezet zijn (24u/24u en 7 dagen op 7 - zie Tabel [2]) o waarvan de binnentemperatuur constant is (zie Tabel [4] voor verwarming en Tabel [44] voor koeling). 13 / 196

14 De aannames voor bijna-continue verwarming/koeling zijn toepasbaar voor unctionele delen die tussentijdse temperatuurverlaging/temperatuurverhoging hebben, maar die: owel een te lage inertie hebben: in dat geval wordt de rekenwaarde van de binnentemperatuur van het unctioneel deel gelijk genomen aan de gemiddelde binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening/koelberekeningen; owel een te hoge inertie hebben: in dat geval wordt de rekenwaarde voor de binnentemperatuur van het unctioneel deel gelijk genomen aan de instelwaarde van de binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening/koelberekeningen. De aannames voor tussentijdse temperatuurverlaging/temperatuurverhoging zijn toepasbaar voor de unctionele delen die een tussentijdse temperatuurverlaging/temperatuurverhoging hebben en die een gemiddelde inertie hebben Ruimteverwarming Continue verwarming De unctionele delen: logeerunctie; gezondheidszorg met verblij; gezondheidszorg operatiezalen; sport sporthal / sportzaal; kennen geen tussentijdse temperatuurverlaging (owel bezetting 24h/24h en 7 dagen op 7, owel constante binnentemperatuur). Voor de unctionele delen met een van deze uncties geldt dan: Eq. 3 θ i, heat,ct θi,heat,ct,avg θi,heat,ct, setpoint ( C) θ i,heat,ct de rekenwaarde van de binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van unctioneel deel, zoals gebruikt in 5.3 voor de bepaling van de maandelijkse transmissie- en ventilatieverliezen, in C; θ i,heat,ct,avg de gemiddelde binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van unctioneel deel, ontleend aan Tabel [4], in C; θ i,heat,ct,setpoint de instelwaarde van de binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van unctioneel deel, ontleend aan Tabel [4], in C Bijna-continue verwarming Lage inertie Voor de unctionele delen die niet worden agedekt door , wordt de bijna-continue tussentijdse verwarming beschouwd als continue verwarming als de inertie van het beschouwde unctionele deel voldoende laag is, meer bepaald als: Eq. 5 τ heat, ct 0,2 t (h) unocc,min,ct dan geldt: 14 / 196

15 Eq. 6 θ ( C) i, heat,ct θi,heat,ct, avg τ heat,ct de tijdsconstante voor de verwarming van unctioneel deel, bepaald volgens 5.3, in h; t unocc,min,ct de kortste periode gedurende dewelke unctioneel deel niet bezet is, ontleend aan Tabel [5], in h; θ i,heat,ct de rekenwaarde van de binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van unctioneel deel, zoals gebruikt in 5.3 voor de bepaling van de maandelijkse transmissie- en ventilatieverliezen, in C; θ i,heat,ct,avg de gemiddelde binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van unctioneel deel, ontleend aan Tabel [4], in C Hoge inertie Voor de unctionele delen die niet worden agedekt door , wordt de tussentijdse verwarming beschouwd als continue verwarming als de inertie van het beschouwde unctionele deel voldoende hoog is, meer bepaald als: Eq. 8 τ heat, ct 3 t (h) unocc,max,ct dan geldt: Eq. 9 θ ( C) i, heat,ct θi,heat,ct, setpoint τ heat, ct de tijdsconstante voor de verwarming van unctioneel deel, bepaald volgens 5.3, in h; t unocc,max,ct de langste periode gedurende dewelke unctioneel deel niet bezet is, ontleend aan Tabel [5], in h; θ i,heat,ct de rekenwaarde van de binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van unctioneel deel, zoals gebruikt in 5.3 voor de bepaling van de maandelijkse transmissie- en ventilatieverliezen, in C; θ i,heat,ct,setpoint de instelwaarde van de binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van unctioneel deel, ontleend aan Tabel [4], in C Tussentijdse temperatuurverlaging Voor de unctionele delen die niet worden agedekt door en met een gemiddelde inertie, meer bepaald waarvoor geen enkele voorwaarde uit (Eq. 5) o (Eq. 8) is voldaan, geldt: θ i,heat,ct θ i,heat,ct,avg Eq. 377 log 10 2 (θ t i,heat,ct,setpoint unocc, min,ct 0,2 t 3 t unocc, min,ct θ i,heat,ct,avg unocc, max,ct 3 t ) 9 τ unocc, max,ct heat,ct (-) 15 / 196

16 θ i,heat,ct de rekenwaarde van de binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van unctioneel deel, zoals gebruikt in 5.3 voor de bepaling van de maandelijkse transmissie- en ventilatieverliezen, in C; θ i,heat,ct,avg de gemiddelde binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van unctioneel deel, ontleend aan Tabel [4], in C; θ i,heat,ct,setpoint de instelwaarde van de binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van unctioneel deel, ontleend aan Tabel [4], in C; t unocc,min,ct de kortste periode gedurende dewelke unctioneel deel niet bezet is, ontleend aan Tabel [5], in h; t unocc,max,ct de langste periode gedurende dewelke unctioneel deel niet bezet is, ontleend aan Tabel [5], in h; τ heat,ct de tijdsconstante voor de verwarming van unctioneel deel, bepaald volgens 5.3, in h. Tabel [3]: Numerieke parameters bij de bepaling van de benuttingsactor, voor alle uncties Ruimteverwarming Ruimtekoeling a 0,heat (-) τ 0,heat (h) b 0,cool (-) τ 0,cool (h) / 196

17 ( C) ( C) Tabel [4]: Instelwaarde van de binnentemperatuur en gemiddelde binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening, per unctie Functies θi,heat,ct,setpoint θi,heat,ct,avg Logeerunctie 19,0 Kantoor 21,0 16,8 Onderwijs 21,0 16,8 met verblij 23,0 Gezondheidszorg zonder verblij 23,0 19,5 operatiezalen 19,0 hoge bezetting 21,0 18,2 Bijeenkomst lage bezetting 21,0 18,2 caetaria/reter 21,0 16,8 Keuken 19,0 16,4 Handel 21,0 17,6 sporthal, sportzaal 13,0 Sport itness, dans 21,0 18,0 sauna, zwembad 27,0 22,5 Technische ruimten 21,0 Gemeenschappelijk 21,0 Zoals hieronder bepaald Andere 21,0 16,8 Onbekende unctie 21,0 18,2 Voor de unctie "gemeenschappelijk": De gemiddelde binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van een unctioneel deel met de unctie "gemeenschappelijk", θ i,heat,ct,avg hangt a van de uncties van de unctionele delen die het bedient en wordt als volgt bepaald: Eq. 13 θ.21 (1 ).15 ( C) i, heat,ct,avg pres,ct pres,ct θ i,heat,ct,avg pres,ct de gemiddelde binnentemperatuur voor de verwarmingsberekening van het unctionele deel met de unctie "gemeenschappelijk", in C; de bezettingsractie per week van het unctioneel deel "gemeenschappelijk" zoals bepaald volgens 5.1, (-). 17 / 196

18 Tabel [5]: Kortste en langste periode gedurende dewelke de unctie onbezet is, per unctie (h) (h) Functies tunocc,min,ct tunocc,max,ct Logeerunctie 0 0 Kantoor Onderwijs Gezondheidszorg Bijeenkomst met verblij 0 0 zonder verblij operatiezalen 0 0 hoge bezetting 9 33 lage bezetting 9 33 caetaria/reter Keuken Handel Sport sporthal, sportzaal itness, dans sauna, zwembad Technische ruimten 0 0 Gemeenschappelijk Zoals hieronder bepaald Andere Onbekende unctie 9 33 Voor de unctie "gemeenschappelijk": Het bezettingsproiel van een unctioneel deel "gemeenschappelijk" hangt a van de uncties van de unctionele delen die het bedient (zie Tabel [2]). De kortste en de langste tijdsperiode gedurende dewelke het unctioneel deel "gemeenschappelijk" onbezet is, t unoccmin,ct en t unoccmax,ct, hangt dus eveneens a van de uncties van de unctionele delen die het bedient. Om deze te bepalen, moet de kortste en de langste tijdsperiode worden berekend, in h, gedurende dewelke geen enkele van de bediende unctionele delen bezet is. De bepaling van deze tijdsperiodes moet altijd gebeuren zonder rekening te houden met de aanwezigheid van een unctioneel deel met de unctie "technische ruimten". 18 / 196

19 5.2.3 Ruimtekoeling Continu koelen De unctionele delen: logeerunctie; gezondheidszorg met verblij; gezondheidszorg operatiezalen; kennen geen tussentijdse temperatuurverhoging (owel bezetting 24h/24h en 7 dagen op 7, owel constante binnentemperatuur). Voor de unctionele delen met een van deze uncties en met actieve koeling geldt dan: Eq. 263 θ i, cool,ct θi,cool,ct,avg θi,cool,ct,setpoint ( C) Eq. 264 a cool, int,ct, m 1 (-) θ i,cool,ct de rekenwaarde van de binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling voor unctioneel deel, zoals gebruikt in 5.4 voor de bepaling van de maandelijkse transmissie- en ventilatieverliezen, in C; θ i,cool,ct,avg de gemiddelde binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling voor unctioneel deel ontleend aan Tabel [44], in C; θ i,cool,ct,setpoint de instelwaarde van de binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling voor unctioneel deel, ontleend aan Tabel [44], in C; a cool,int,ct,m de reductieactor die rekening houdt met tussentijdse temperatuurverhogingen, van unctioneel deel voor de maand m (-) Bijna-continu koelen Lage inertie Voor de unctionele delen die niet worden agedekt door , wordt de bijna-continue koeling toch beschouwd als continue koeling als de inertie van het beschouwde unctionele deel voldoende laag is, meer bepaald als: Eq. 265 τ cool, int,ct,m 0,2 t (h) unocc,min,ct dan geldt: Eq. 266 θ i, cool,ct θi,cool,ct,avg ( C) Eq. 267 a cool, int,ct, m 1 (-) τ cool,int,ct,m de maandelijkse tijdsconstante voor het bepalen van de reductieactor die rekening houdt met tussentijdse 19 / 196

20 temperatuurverhogingen, van unctioneel deel, zoals hieronder bepaald, in h; t unocc,min,ct de kortste periode gedurende de welke unctioneel deel niet bezet is, ontleend aan Tabel [5], in h; θ i,cool,ct de rekenwaarde van de binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling voor unctioneel deel, zoals gebruikt in 5.4 voor de bepaling van de maandelijkse transmissie- en ventilatieverliezen, in C; θ i,cool,ct,avg de gemiddelde binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling voor unctioneel deel, ontleend aan Tabel [44], in C; a cool,int,ct,m de reductieactor die rekening houdt met tussentijdse temperatuurverhogingen, van unctioneel deel voor de maand m, (-). De maandelijkse tijdsconstante voor het bepalen van de reductieactor die rekening houdt met tussentijdse temperatuurverhogingen, van unctioneel deel, wordt bepaald als volgt: Eq. 381 τ cool,int,ct,m 3,6 H T,cool,ct H H H C ct V,hyg,cool,int,ct,m V,add m,day,cool,int,ct,m V,add w,day,cool,int,ct,m H V,in/exiltr,cool,ct,m H H V,add m,night,cool,int,ct,m V,add w,night,cool,int,ct,m (h) C ct de eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel, bepaald volgens 5.9, in kj/k; H T,cool,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door transmissie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.5, in W/K; H V,hyg,cool,int,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door hygiënische ventilatie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K, maar waarbij voor de tussentijdse berekeningen θ i,cool,ct,m gelijkgesteld wordt aan de waarde uit Tabel [46] voor het geval van een unctioneel deel met de unctie logeerunctie, kantoor o onderwijs dat niet uitgerust is met actieve koeling o aan θ i,cool,ct,setpoint in alle andere gevallen; H V,in/exiltr,cool,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door in/exiltratie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K; H V,add m,day,cool,int,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K, maar waarbij voor de tussentijdse berekeningen θ i,cool,ct,m gelijkgesteld wordt aan de waarde uit Tabel [46] voor het geval van een unctioneel deel met de unctie logeerunctie, kantoor o onderwijs dat niet uitgerust is met actieve koeling o aan θ i,cool,ct,setpoint in alle andere gevallen; H V,add m,night,cool,int,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K, maar waarbij voor de 20 / 196

21 tussentijdse berekeningen θ i,cool,ct,m gelijkgesteld wordt aan de waarde uit Tabel [46] voor het geval van een unctioneel deel met de unctie logeerunctie, kantoor o onderwijs dat niet uitgerust is met actieve koeling o aan θ i,cool,ct,setpoint in alle andere gevallen; H V,add w,day,cool,int,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de dag van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K, maar waarbij voor de tussentijdse berekeningen θ i,cool,ct,m gelijkgesteld wordt aan de waarde uit Tabel [46] voor het geval van een unctioneel deel met de unctie logeerunctie, kantoor o onderwijs dat niet uitgerust is met actieve koeling o aan θ i,cool,ct,setpoint in alle andere gevallen; H V,add w,night,cool,int,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de nacht van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K, maar waarbij voor de tussentijdse berekeningen θ i,cool,ct,m gelijkgesteld wordt aan de waarde uit Tabel [46] voor het geval van een unctioneel deel met de unctie logeerunctie, kantoor o onderwijs dat niet uitgerust is met actieve koeling o aan θ i,cool,ct,setpoint in alle andere gevallen Hoge inertie Voor de unctionele delen die niet worden agedekt door , wordt de bijna-continue koeling toch beschouwd als continue koeling als de inertie van het beschouwde unctionele deel voldoende hoog is, meer bepaald als: Eq. 269 τ cool, int,ct,m 3 t (h) unocc,max,ct dan geldt: Eq. 270 θ i, cool,ct θi,cool,ct,setpoint ( C) Eq. 271 a cool, int,ct, m 1 τ cool,int,ct,m t unocc,max,ct θ i,cool,ct θ i,cool,ct,setpoint de maandelijkse tijdsconstante voor het bepalen van de reductieactor die rekening houdt met tussentijdse temperatuurverhogingen, van unctioneel deel, bepaald volgens , in h; de langste periode gedurende dewelke unctioneel deel niet bezet is, ontleend aan Tabel [5], in h; de rekenwaarde van de binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling voor unctioneel deel, zoals gebruikt in 5.4 voor de bepaling van de maandelijkse transmissie- en ventilatieverliezen, in C; de instelwaarde van de binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling voor unctioneel deel, ontleend aan Tabel [44], in C; a cool,int,ct,m de reductieactor die rekening houdt met tussentijdse temperatuurverhogingen, van unctioneel deel voor de maand m (-). 21 / 196

22 Tussentijdse temperatuurverhoging Voor de unctionele delen die niet worden agedekt door en met een gemiddelde inertie, meer bepaald waarvoor geen enkele voorwaarde uit (Eq. 265) o (Eq. 269) is voldaan, geldt: Eq. 272 en: θ i, cool,ct θi,cool,ct,setpoint ( C) τ a (-) cool, int,ct,m cool,ct cool,ct,m cool,ct τcool,ct,m 0,cool Eq. 273 max ;1 3 λ 1 θ i,cool,ct de rekenwaarde van de binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling voor unctioneel deel, zoals gebruikt in 5.4 voor de bepaling van de maandelijkse transmissie- en ventilatieverliezen, in C; θ i,cool,ct,setpoint de instelwaarde van de binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling voor unctioneel deel, ontleend aan Tabel [44], in C; a cool,int,ct,m de reductieactor die rekening houdt met tussentijdse temperatuurverhogingen, van unctioneel deel voor de maand m (-); cool,ct de bezettingsractie per week dat unctioneel deel wordt gekoeld op de instelwaarde van de binnentemperatuur (zonder temperatuurverhoging). Deze ractie is gelijk aan het aantal dagen per week dat de unctioneel deel bezet is, bepaald volgens Tabel [2], gedeeld door 7 (-); τ 0,cool een constante, ontleend aan Tabel [3], in h; τ cool,ct,m de maandelijkse tijdsconstante voor koeling van unctioneel deel, bepaald volgens 5.4, in h; λ cool,ct,m de maandelijkse verlies-winstverhouding voor koeling van unctioneel deel, bepaald volgens 5.4 (-). 22 / 196

23 ( C) ( C) Tabel [44]: Instelwaarde van de binnentemperatuur en gemiddelde binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling van een bepaalde unctie Functies θi,cool,ct,setpoint θi,cool,ct,avg Logeerunctie 25,0 Kantoor 25,0 27,1 Onderwijs 25,0 27,1 met verblij 23,0 Gezondheidszorg zonder verblij 23,0 25,1 operatiezalen 23,0 hoge bezetting 25,0 26,4 Bijeenkomst lage bezetting 25,0 26,4 caetaria/reter 25,0 27,1 Keuken 25,0 26,9 Handel 24,0 25,7 sporthal, sportzaal 25,0 Sport itness, dans 25,0 26,5 sauna, zwembad Geen berekening van ruimtekoeling Technische ruimten Gemeenschappelijk Geen berekening van ruimtekoeling 25,0 Zoals hieronder bepaald Andere 25,0 27,1 Onbekende unctie 25,0 26,4 Voor unctie "gemeenschappelijk": De gemiddelde binnentemperatuur voor de koelberekening van een unctioneel deel met unctie "gemeenschappelijk", θ i,cool,ct,avg hangt a van de uncties van de unctionele delen die het bedient en wordt als volgt bepaald: Eq. 274 θi, cool,ct,avg pres,ct.25 (1 pres,ct ).28 ( C) θ i,cool,ct,avg pres,ct de gemiddelde binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling van het unctionele deel "gemeenschappelijk", in C; de bezettingsractie per week van het unctioneel deel "gemeenschappelijk" zoals bepaald volgens 5.1 (-). 23 / 196

24 Het bezettingsproiel van een unctioneel deel "gemeenschappelijk" hangt a van de uncties van de unctionele delen die het bedient (zie Tabel [2]). Op dezelde wijze, hangt de kortste en de langste tijdsperiode gedurende dewelke het unctioneel deel "gemeenschappelijk" onbezet is, t unoccmin,ct en t unoccmax,ct, hangt eveneens a van de uncties van de unctionele delen die het bedient. Om deze te bepalen, moeten de kortste en de langste tijdsperiode worden berekend, in h, gedurende dewelke geen enkele van de bediende unctionele delen bezet is. De bepaling van deze tijdsperiodes moet altijd gebeuren zonder rekening te houden met de aanwezigheid van een unctioneel deel met de unctie "technische ruimten". 5.3 Maandelijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming De maandelijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming per energiesector wordt als volgt bepaald: Eq. 378 (MJ) heat, net,sec i,m heat,net,ct,m heat,net,sec i,m de netto energiebehoete voor ruimteverwarming, rekening houdend met tussentijdse temperatuurverlagingen, van energiesector i voor de maand m, in MJ; heat,net,ct,m de netto energiebehoete voor ruimteverwarming van unctioneel deel voor de maand m, rekening houdend met tussentijdse temperatuurverlagingen, zoals hieronder bepaald, in MJ. Er moet gesommeerd worden over alle unctionele delen van energiesector i. Speciiek kenmerk voor de unctie "technische ruimten": de netto energiebehoete voor ruimteverwarming van de unctionele delen met die unctie, rekening houdend met tussentijdse temperatuurverlagingen, heat,net,ct,m, wordt voor het hele jaar gelijk genomen aan nul. Speciiek kenmerk voor de unctie "onderwijs": de netto energiebehoete voor ruimteverwarming van de unctionele delen met die unctie, rekening houdend met tussentijdse temperatuurverlagingen, heat,net,ct,m, wordt voor de maanden juli en augustus gelijk genomen aan nul. Voor de berekening van de maandelijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming, worden telkens de totale maandverliezen door transmissie en ventilatie bepaald, bij een vastgelegde rekenwaarde voor de binnentemperatuur θ i,heat,ct (bepaald volgens 5.2), evenals de maandelijkse warmtewinsten door bezonning en interne warmteproductie. Met behulp van de benuttingsactor voor de warmtewinsten wordt dan de maandelijkse energiebalans, telkens per unctioneel deel, opgesteld. Bepaal de maandelijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming, rekening houdend met tussentijdse temperatuurverlagingen, per unctioneel deel Eq. 16 Indien γ heat,ct,m groter is dan o gelijk is aan 2,5, o kleiner dan 0, geldt: heat, net,ct, m 0 (MJ) Indien γ heat,ct,m kleiner is dan 2,5 en groter is dan o gelijk is aan 0, 24 / 196

25 geldt: heat, net,ct,m η (MJ) L,heat,ct,m util,heat,ct,m g,heat,ct,m Eq. 17 L, heat,ct,m T,heat,ct,m V,heat,ct, m (MJ) Eq. 18 g, heat,ct,m i,heat,ct,m s,heat,ct, m (MJ) γ heat,ct,m de maandelijkse winst-verliesverhouding van unctioneel deel voor de maand m, zoals hieronder bepaald, (-); heat,net,ct,m de netto energiebehoete voor ruimteverwarming, rekening houdend met tussentijdse temperatuurverlagingen, van unctioneel deel voor de maand m, in MJ; L,heat,ct,m het maandelijks warmteverlies door transmissie en ventilatie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, in MJ; η util,heat,ct,m de maandelijkse benuttingsactor voor de warmtewinsten van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, zoals hieronder bepaald, (-); g,heat,ct,m de maandelijkse warmtewinsten door bezonning en interne warmteproductie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, in MJ; T,heat,ct,m het maandelijks warmteverlies door transmissie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, zoals hieronder bepaald, in MJ; V,heat,ct,m het maandelijks warmteverlies door ventilatie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, zoals hieronder bepaald, in MJ; i,heat,ct,m de maandelijkse interne warmteproductie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, bepaald volgens 5.7, in MJ; s,heat,ct,m de maandelijkse zonnewarmtewinsten van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, bepaald volgens 5.8, in MJ. en: Eq. 19 T, heat,ct,m HT,heat,ct (θi,heat,ct θe,heat,m) tm (MJ) Eq. 20 V, heat,ct,m HV,heat,ct (θi,heat,ct θe,heat,m) tm (MJ) H T,heat,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door transmissie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, bepaald volgens 5.5, in W/K; H V,heat,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door ventilatie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, bepaald volgens 5.6.2, in W/K; θ i,heat,ct de rekenwaarde van de binnentemperatuur in unctioneel deel voor de bepaling van de energiebehoete voor verwarming, bepaald volgens 5.2, in C; 25 / 196

26 θ e,heat,m t m de maandgemiddelde buitentemperatuur voor verwarmingsberekeningen, ontleend aan Tabel [1], in C; de duur van de maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms. De benuttingsactor voor de warmtewinsten wordt per maand en per unctioneel deel bepaald aan de hand van de voor warmte toegankelijke massa en de verhouding tussen warmtewinsten en warmteverlies. Bereken de benuttingsactor voor verwarming per unctioneel deel en per maand, η util,heat,ct,m, Eq. 21 indien γheat, ct, m 1: indien γheat, ct, m 1: η η util,heat,ct,m util,heat,ct, m 1 1 a γ heat,ct,m a 1 γ (-) a a 1 heat,ct,m (-) waarbij de maandelijkse winst-verliesverhouding per unctioneel deel per maand, γ heat,ct,m, gedeinieerd is als: Eq. 22 g,heat,ct,m γ heat,ct,m (-) L,heat,ct,m waarbij, als L,heat,ct,m gelijk is aan nul, γ heat,ct,m niet wordt berekend en de waarde van heat,net,ct,m gelijk is aan nul. en waarbij de numerieke parameter a voor unctioneel deel gegeven wordt door: Eq. 23 a τheat,ct a0,heat (-) τ 0,heat met als tijdconstante voor verwarming van unctioneel deel, τ heat,ct, in h: Eq. 24 τ heat,ct ct (h) 3,6 H C T,heat,ct H V,heat,ct a 0,heat een constante, ontleend aan Tabel [3], (-); τ 0,heat een constante, ontleend aan Tabel [3], in h; C ct de eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel, bepaald volgens 5.9, in kj/k; H T,heat,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door transmissie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, bepaald volgens 5.5, in W/K; H V,heat,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door ventilatie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, bepaald volgens 5.6.2, in W/K. 26 / 196

27 5.4 Maandelijkse netto energiebehoete voor ruimtekoeling Voor de ruimtekoeling moet eveneens de maandelijkse netto energiebehoete worden bepaald per unctioneel deel. Vervolgens moet er gesommeerd worden over alle unctionele delen die tot de betreende energiesector i behoren. De maandelijkse netto energiebehoete voor ruimtekoeling wordt steeds berekend, ook als er geen actieve koeling geplaatst wordt. De maandelijkse netto energiebehoete voor ruimtekoeling per energiesector wordt als volgt bepaald: Eq. 25 (MJ) cool, net,sec i,m cool,net,ct,m cool,net,sec i,m cool,net,ct,m de netto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i voor de maand m, in MJ; de netto energiebehoete voor ruimtekoeling van unctioneel deel, voor de maand m, zoals hieronder bepaald, in MJ. Er moet gesommeerd worden over alle unctionele delen van energiesector i. Speciiek kenmerk voor de uncties "sauna/zwembad" en "technische ruimten": de maandelijkse netto energiebehoete voor ruimtekoeling van de unctionele delen met een van deze uncties, cool,net,ct,m, wordt voor het hele jaar gelijk genomen aan nul. Speciiek kenmerk voor de unctie "onderwijs": de netto energiebehoete voor ruimtekoeling van de unctionele delen met deze unctie, cool,net,ct,m, wordt voor de maanden juli en augustus gelijk genomen aan nul. Bepaal de maandelijkse netto energiebehoete voor ruimtekoeling per unctioneel deel Eq. 382 Indien λ cool,ct,m groter is dan o gelijk is aan 2,5, geldt: 0 cool, net,ct, m (MJ) Indien λ cool,ct,m kleiner is dan 2,5, geldt: cool,net,ct,m a cool,int,ct,m g,cool,ct,m η util,cool,ct,m L,cool,ct Uitzondering: indien L,cool,ct,m gelijk is aan 0, geldt: cool, net,ct,m g,cool,ct,m,m (MJ) (MJ) Eq. 27 g, cool,ct,m i,cool,ct,m s,cool,ct, m (MJ) Eq. 28 L, cool,ct,m T,cool,ct,m V,cool,ct, m (MJ) 27 / 196

28 λ cool,ct,m de maandelijkse verlies-winstverhouding voor koeling van unctioneel deel, zoals hieronder bepaald, (-); cool,net,ct,m de maandelijkse netto energiebehoete voor ruimtekoeling van unctioneel deel, in MJ; a cool,int,ct,m de reductieactor die rekening houdt met tussentijdse temperatuurverhogingen, van unctioneel deel voor de maand m, bepaald volgens 5.2, (-); g,cool,ct,m de maandelijkse warmtewinsten van unctioneel deel door bezonning en interne warmteproductie voor de koelberekeningen, in MJ; η util,cool,ct,m de maandelijkse benuttingsactor voor de warmteverliezen van unctioneel deel voor de koelberekeningen, zoals hieronder bepaald, (-); L,cool,ct,m het maandelijks warmteverlies door transmissie en ventilatie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, in MJ; T,cool,ct,m het maandelijks warmteverlies door transmissie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, zoals hieronder bepaald, in MJ; V,cool,ct,m het maandelijks warmteverlies door ventilatie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, zoals hieronder bepaald, in MJ; i,cool,ct,m de maandelijkse interne warmteproductie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.7, in MJ; s,cool,ct,m de maandelijkse zonnewarmtewinsten van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.8, in MJ. en: T, H θ θ t cool,ct,m T,cool,ct i,cool,ct,m e,cool,m m Eq. 276 (MJ) V,cool,ct,m V,hyg,cool,ct,m V,in/exiltr,cool,ct,m V,add m,day,cool,ct,m V,add m,night,cool,ct,m Eq. 277 V,add w,day,cool,ct,m V,add w,night,cool,ct,m (MJ) Eq. 278 H V,hyg,cool,ct,m V, hyg,cool,ct,m t i,cool,ct,m e,v,cool,hyg,m m θ θ (MJ) Eq. 279 H V,in/exiltr,cool,ct,m V, in/exiltr,cool,ct,m tm θ i,cool,ct,m θe,cool,m (MJ) Eq. 280 H V,add m,day,cool,ct,m V, add m,day,cool,ct,m t i,cool,ct,m e,add,cool,day,m m θ θ (MJ) 28 / 196

29 Eq. 281 H V,add m,night,cool,ct,m V, add m,night,cool,ct,m t i,cool,ct,m e,add,cool,night, m m θ θ (MJ) Eq. 282 H V,add w,day,cool,ct,m V, add w,day,cool,ct,m t i,cool,ct,m e,add,cool,day,m m θ θ (MJ) Eq. 283 H V,add w,night,cool,ct,m V, add w,night,cool,ct,m t i,cool,ct,m e,add,cool,night,m m θ θ (MJ) H T,cool,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door transmissie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.5, in W/K; H V,hyg,cool,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door hygiënische ventilatie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K; θ i,cool,ct,m de maandelijkse rekenwaarde van de binnentemperatuur van unctioneel deel voor de bepaling van de energiebehoete voor ruimtekoeling, zoals hieronder bepaald, in C; θ e,cool,m de maandgemiddelde buitentemperatuur voor de koelberekeningen, ontleend aan Tabel [1], in C; θ e,v,cool,hyg,m de conventionele rekenwaarde voor de toevoertemperatuur van de ventilatielucht voor hygiënische ventilatie voor de koelberekeningen, gelijk aan respectievelijk θ e,v,cool,m, θ e,v,cool,day,m o θ e,v,cool,night,m volgens dat het unctioneel deel een permanente, een dag- o nachtbezetting heet (zie Tabel [2]). Deze waarden zijn ontleend aan Tabel [45], in unctie van het type van ventilatiesysteem; H V,in/exiltr,cool,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door in/exiltratie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K; H V,add m,day,cool,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K; θ e,add,cool,day,m de conventionele rekenwaarde voor de toevoertemperatuur van de ventilatielucht voor aanvullende (mechanische) ventilatie tijdens de dag voor de koelberekeningen, ontleend aan Tabel [45], in C; H V,add m,night,cool,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K; θ e,add,cool,night,m de conventionele rekenwaarde voor de toevoertemperatuur van de ventilatielucht voor aanvullende (mechanische) ventilatie tijdens de nacht voor de koelberekeningen, ontleend aan Tabel [45], in C; H V,add w,day,cool,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de dag van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K; 29 / 196

30 θ e,add,cool,day,m de conventionele rekenwaarde voor de toevoertemperatuur van de ventilatielucht voor aanvullende ventilatie (door het openen van ramen) tijdens de dag voor de koelberekeningen, ontleend aan Tabel [45] (kolom (3)), in C; H V,add w,night,cool,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de nacht van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , in W/K; θ e,add,cool,night,m de conventionele rekenwaarde voor de toevoertemperatuur van de ventilatielucht voor aanvullende ventilatie (door het openen van ramen) tijdens de nacht voor de koelberekeningen, ontleend aan Tabel [45] (kolom (5)), in C; de duur van de maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms. t m 30 / 196

31 Tabel [45]: Rekenwaarde van de temperatuur van de toegevoerde buitenlucht voor hygiënische ventilatie en voor aanvullende ventilatie bij koelberekeningen Maand θ e,v,cool,m ( C) θ e,v,cool,day,m en θ e,add,cool,day,m ( C) θ e,v,cool,night,m en θ e,add,cool,night,m ( C) (1) (2) (3) (4) (5) (6) Januari 3,9 16,0 4,2 16,0 3,4 16,0 Februari 4,8 16,0 5,3 16,0 4,0 16,0 Maart 6,1 16,0 7,0 16,0 4,7 16,0 April 9,8 16,0 11,2 16,0 7,8 16,0 Mei 13,8 16,0 15,4 16,0 11,2 16,0 Juni 17,1 17,1 18,8 18,8 14,4 16,0 Juli 17,8 17,8 19,3 19,3 15,4 16,0 Augustus 18,1 18,1 19,7 19,7 15,6 16,0 September 16,3 16,3 17,5 17,4 14,6 16,0 Oktober 11,9 16,0 12,8 16,0 10,6 16,0 November 6,7 16,0 7,2 16,0 6,0 16,0 December 3,5 16,0 3,8 16,0 3,1 16,0 Kolommen (1), (3) en (5) zijn van toepassing in geval van aanwezigheid van een natuurlijk ventilatiesysteem o een mechanisch avoerventilatiesysteem; Kolommen (2), (4) en (6) zijn van toepassing in geval van aanwezigheid van een mechanisch toevoerventilatiesysteem o een mechanisch toe- en avoerventilatiesysteem; Kolommen (3) en (5) zijn van toepassing in geval van aanvullende ventilatie door het openen van ramen. De maandelijkse rekenwaarde van de binnentemperatuur voor koelberekeningen worden ontleend aan Tabel [46] voor unctionele delen met logeerunctie, kantoor o onderwijs die niet zijn uitgerust met actieve koeling. In andere gevallen wordt deze waarde als volgt bepaald: Eq. 284 θ i, cool,ct,m θi,cool,ct ( C) θ i,cool,ct de rekenwaarde van de binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling voor unctioneel deel, bepaald volgens 5.2, in C Tabel [46]: De rekenwaarde van de binnentemperatuur voor de bepaling van de energiebehoete voor ruimtekoeling van unctionele delen met logeerunctie, kantoor o onderwijs die niet zijn uitgerust met actieve koeling Jan Feb Maart Apr Mei Juni Juli Aug Sep Oct Nov Dec θ i,cool,ct,m ( C) 25,0 25,0 25,0 25,0 25,2 26,1 26,6 26,6 25,8 25,0 25,0 25,0 De benuttingsactor voor de warmteverliezen wordt per maand en per unctioneel deel bepaald aan de hand van de voor warmte toegankelijke massa en de verhouding tussen warmteverlies en warmtewinst. 31 / 196

32 Bereken de benuttingsactor voor koeling per unctioneel deel en per maand, η util,cool,ct,m Eq. 285 Indien λ 0 cool, ct, m en λ ct, m 1 η Indien λcool, ct, m 1: Indien λ 0 util, cool,ct,m η cool, : util,cool,ct,m cool, ct, m : η cool,ct, m 1 bm λ cool,ct,m bm 1 λ 1 (-) 1 cool,ct,m bm b 1 (-) m util, (-) waarbij de maandelijkse verlies-winstverhouding per unctioneel deel, λ cool,ct,m, gedeinieerd is als: Eq. 32 L,cool,ct,m λcool,ct,m (-) g,cool,ct,m waarbij, als L,cool,ct,m gelijk is aan 0, λ cool,ct,m niet wordt berekend en de waarde van cool,net,ct,m gelijk is aan g,cool,ct,m. en waarbij de numerieke parameter b m voor unctioneel deel gegeven wordt door: Eq. 33 b m τcool,ct,m b0,cool (-) τ 0,cool met als maandelijkse tijdconstante voor koeling van unctioneel deel, τ cool,ct,m : τ ct cool,ct,m 3,6 H T,cool,ct HV,cool,ct,m Eq. 286 C (h) b 0,cool een constante, ontleend aan Tabel [3], (-); τ 0,cool een constante, ontleend aan Tabel [3], in h; C ct de eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel, bepaald volgens 5.9, in kj/k; H T,cool,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door transmissie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.5, in W/K; H V,cool,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door hygiënische ventilatie, in/exiltratie en aanvullende mechanische ventilatie o aanvullende ventilatie door het openen van ramen van unctioneel deel voor de koelberekeningen, zoals hieronder bepaald, in W/K. en: H V,cool,ct,m θ V,cool,ct,m t i,cool,ct,setpoint e,cool,m m Eq. 287 θ (MJ) 32 / 196

33 V,cool,ct,m het maandelijkse warmteverlies door ventilatie van unctioneel deel voor de koelberekeningen zoals hiervoor bepaald, in MJ; θ i,cool,ct,setpoint de instelwaarde van de binnentemperatuur voor de berekening van de ruimtekoeling voor unctioneel deel, ontleend aan Tabel [44], in C; θ e,cool,m de maandgemiddelde buitentemperatuur voor de koelberekeningen, ontleend aan Tabel [1], in C; de duur van de maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms. t m 5.5 Warmteoverdrachtscoëiciënt door transmissie per unctioneel deel Bepaal de warmteoverdrachtscoëiciënten door transmissie van unctioneel deel, H T,heat,ct en H T,cool,ct volgens respectievelijk 7 en 8 van bijlage V bij dit besluit, ermee rekening houdend dat de energiebalans op niveau van het unctioneel deel wordt bepaald, in plaats van op niveau van de energiesector i. Scheidingsconstructies met aangrenzende verwarmde ruimten (andere unctionele delen, andere energiesectoren, andere delen van het beschermd volume buiten de EPN-eenheid, aangrenzende verwarmde gebouwen, enz.) blijven daarbij buiten beschouwing. 5.6 Warmteoverdrachtscoëiciënt door ventilatie per unctioneel deel Principe De regelgeving (zie bijlage X bij dit besluit) legt minimale ontwerpventilatiedebieten per ruimte op. Grotere ontwerpventilatiedebieten zijn steeds toegelaten. Deze moeten door het bouwteam per ruimte eenduidig vastgelegd worden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen 4 soorten ventilatiesystemen: natuurlijke ventilatie; mechanische toevoerventilatie; mechanische avoerventilatie; mechanische toe- en avoerventilatie. Verder in deze tekst worden de laatste 3 categorieën samen omschreven als mechanische ventilatie. Ingevolge de regels voor het abakenen van de energiesectoren en de unctionele delen (zie 3.2), mag er in een enkel unctioneel deel slechts één soort ventilatiesysteem voorkomen. 33 / 196

34 5.6.2 Warmteoverdrachtscoëiciënt door ventilatie voor de verwarmingsberekeningen per unctioneel deel Bepaal de warmteoverdrachtscoëiciënt door ventilatie voor de verwarmingsberekeningen per unctioneel deel Eq. 35 H V, heat,ct HV,in/exilt, heat,ct HV,hyg,heat,ct (W/K) H V,heat,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door ventilatie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, in W/K; H V,in/exilt,heat,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door in/exiltratievan unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, bepaald volgens , in W/K; H V,hyg,heat,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door hygiënische ventilatie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, bepaald volgens , in W/K Warmteoverdrachtscoëiciënt door in/exiltratie voor de verwarmingsberekeningen per unctioneel deel Bepaal de warmteoverdrachtscoëiciënt door in/exiltratie voor de verwarmingsberekeningen per unctioneel deel Eq. 36 H V, in/exilt,heat,ct 0,34 Vin/exilt,heat,ct (W/K) Eq. 37 (m³/h) V in/exilt, heat,ct 0,04 v 50,heat A T,E,ct H V,in/exilt,heat,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door in/exiltratievan unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, in W/K; V het gemiddeld in/exiltratiedebiet doorheen de ondichte in/exilt,heat,ct gebouwschil in unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, in m³/h; v 50,heat het lekdebiet bij 50 Pa per eenheid oppervlakte voor de verwarmingsberekeningen, zoals hieronder bepaald, in m³/(h.m²); A T,E,ct de totale oppervlakte van alle scheidingsconstructies die unctioneel deel omhullen en waardoorheen transmissieverliezen beschouwd worden bij de bepaling van de energieprestatie 2 (zie ook 5.5), in m². Indien een luchtdichtheidsmeting van de volledige EPN-eenheid (o desgevallend van een groter deel van het beschermd volume) voorgelegd wordt, geldt voor het lekdebiet bij 50 Pa per eenheid oppervlakte voor de verwarmingsberekeningen, v : 50,heat 2 Dus enkel constructies die de scheiding vormen tussen het unctioneel deel en aangrenzende verwarmde ruimten, worden niet meegerekend bij de bepaling van A T,E,ct. 34 / 196

35 Eq. 38 V 50 v 50,heat (m³/(h.m²)) Atest A test de totale oppervlakte (op basis van uitwendige ametingen) van de scheidingsconstructies die het volume, dat in de luchtdichtheidstest gemeten werd, omhullen, met uitzondering van de scheidingsconstructies naar aangrenzende verwarmde ruimten, in m²; V 50 het lekdebiet bij 50 Pa van de uitwendige schil, in m³/h, ageleid uit de luchtdichtheidstest gemeten conorm methode A van de norm NBN EN en conorm bijkomende regels bepaald door de minister. Zoniet is volgende waarde bij ontstentenis van toepassing voor v 50 : 12 m³/(h.m²) Warmteoverdrachtscoëiciënt door hygiënische ventilatie voor de verwarmingsberekeningen van unctioneel deel Bepaal de warmteoverdrachtscoëiciënt door hygiënische ventilatie voor de verwarmingsberekeningen van unctioneel deel Eq. 39 H V, hyg,heat,ct 0,34 reduc,vent,heat,ct rpreh,heat,ct vent,heat,ct Vhyg,ct (W/K) H V,hyg,heat,ct reduc,vent,heat,ct r preh,heat,ct vent,heat,ct hyg,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door hygiënische ventilatie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, in W/K; een reductieactor voor ventilatie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen. De waarde bij ontstentenis voor reduc, vent, heat,ct is 1. Gunstigere waarden kunnen in rekening worden gebracht als die bepaald zijn overeenkomstig voora door de minister bepaalde regels, (-); een reductieactor voor het eect van voorverwarming op de netto energiebehoete voor ruimteverwarming in unctioneel deel, bepaald volgens 5.6.4, (-); de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de ventilatie in bedrij is in unctioneel deel, voor de verwarmingsberekeningen, ontleend aan Tabel [7], (-); V het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor hygiënische ventilatie in unctioneel deel, in m³/h. Indien het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor hygiënische ventilatie in een ruimte kleiner is dan de minimale waarde zoals opgelegd door bijlage X bij dit besluit, dan wordt voor de bepaling van H V gerekend met het minimaal geëist debiet. Deze regel geldt echter niet voor speciale ruimten zoals bedoeld in 6.4 van bijlage X bij dit besluit. 35 / 196

36 5.6.3 Warmteoverdrachtscoëiciënten door ventilatie voor de koelberekeningen per unctioneel deel Voor de bepaling van de koelbehoete wordt er een onderscheid gemaakt tussen in/exiltratie, hygiënische ventilatie, mogelijke systemen voor aanvullende mechanische ventilatie die tijdens de dag o de nacht in werking kunnen zijn, en aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de dag o de nacht van het unctioneel deel Maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door in/exiltratie voor de koelberekeningen per unctioneel deel Bepaal de warmteoverdrachtscoëiciënt door in/exiltratie voor de koelberekeningen van unctioneel deel Eq. 41 H V, in/exilt, cool,ct 0,34 Vin/exilt, cool,ct (W/K) Eq. 42 (m³/h) V in/exilt, cool,ct 0,04 v 50,cool A T,E,ct H V,in/exilt,cool,ct in/exilt, cool,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door in/exiltratie voor de koelberekeningen van unctioneel deel, in W/K; V het gemiddeld in/exiltratiedebiet doorheen de ondichte gebouwschil voor de koelberekeningen van unctioneel deel, in m³/h; v 50,cool het lekdebiet bij 50Pa per eenheid oppervlakte voor de koelberekeningen, in m³/(h.m²), zoals hieronder bepaald; A T,E,ct de totale oppervlakte van alle scheidingsconstructies die unctioneel deel omhullen en waardoorheen transmissieverliezen beschouwd worden bij de bepaling van de energieprestatie 3 (zie ook 5.5), in m². Indien een luchtdichtheidsmeting van de volledige EPN-eenheid (o desgevallend van een groter deel van het beschermd volume) voorgelegd wordt, geldt voor het lekdebiet bij 50 Pa per eenheid oppervlakte voor de koelberekeningen, v : 50, cool Eq. 43 v (m³/(h.m²)) 50, cool v50, heat met v 50,heat het lekdebiet bij 50 Pa per eenheid oppervlakte voor de verwarmingsberekeningen, zoals bepaald in , in m³/(h.m²). Zoniet is volgende waarde bij ontstentenis van toepassing voor v 50 : 0 m³/(h.m²). 3 Dus enkel constructies die de scheiding vormen tussen het unctioneel deel en verwarmde ruimten, worden niet meegerekend bij de bepaling van A T,E,ct. 36 / 196

37 Maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door hygiënische ventilatie voor de koelberekeningen van unctioneel deel De maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door hygiënische ventilatie voor de koelberekeningen van unctioneel deel wordt als volgt bepaald: Eq. 44 H V,hyg,cool,ct,m 0,34 r reduc,vent,cool,ct precool,ct,m r vent,cool,ct preh,cool,ct V hyg,ct (W/K) H V,hyg,cool,ct,m reduc,vent,cool,ct r preh,cool,ct r precool,ct,m vent,cool,ct hyg,ct de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door hygiënische ventilatie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, in W/K; een reductieactor voor ventilatie van unctioneel deel voor de koelberekeningen. De waarde bij ontstentenis voor reduc,vent,cool,ct is 1. Gunstigere waarden kunnen in rekening worden gebracht als die bepaald zijn overeenkomstig voora door de minister bepaalde regels, (-); een reductieactor voor het eect van voorverwarming op de netto-energiebehoete voor ruimtekoeling in unctioneel deel, bepaald volgens 5.6.4, (-); een maandelijkse vermenigvuldigingsactor voor het eect van voorkoeling van de ventilatielucht van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens Bijlage B van deze tekst, (-); de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de ventilatie in bedrij is in unctioneel deel voor de koelberekeningen, ontleend aan Tabel [7], (-); V het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor hygiënische ventilatie in unctioneel deel, in m³/h, bepaald volgens de principes uit Maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag voor de koelberekeningen In voorkomend geval wordt de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag voor de koelberekeningen van unctioneel deel, H V,add m,day,cool,ct,m, als volgt bepaald: H V,add m,day,cool,ct,m 0,34 r preh,cool,ct r precool,ct,m b V,add m,day,cool,ct,m V,add m,day,cool,ct, m Eq. 288 (V add,ct - V hyg,ct reduc,vent,cool,ct ) (W/K) r preh,cool,ct een reductieactor voor het eect van voorverwarming op de netto-energiebehoete voor ruimtekoeling in unctioneel deel, bepaald volgens 5.6.4, (-); r precool,ct,m een maandelijkse vermenigvuldigingsactor voor het eect van voorkoeling van de ventilatielucht voor de koelberekeningen van unctioneel deel, bepaald volgens bijlage B, (-); b V,add m,day,cool,ct,m een temperatuurcorrectieactor, bepaald volgens ; V,add m,day,cool,ct,m de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag in bedrij 37 / 196

38 add m,ct is in unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , (-); V het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor de aanvullende hyg,ct mechanische ventilatie in unctioneel deel, in m³/h. De waarde bij ontstentenis is gelijk aan het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor de hygiënische ventilatie. Andere waarden kunnen in rekening worden gebracht op basis van meetrapporten in overeenstemming met regels bepaald door de minister; V het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor de hygiënische reduc,vent,cool,ct ventilatie in unctioneel deel, in m³/h. een reductieactor voor ventilatie voor de koelberekeningen van unctioneel deel. De waarde bij ontstentenis voor reduc,vent,cool,ct is 1. Gunstigere waarden kunnen in rekening worden gebracht als die bepaald zijn overeenkomstig voora door de minister bepaalde regels, (-); De maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag mag enkel in rekening gebracht worden in de unctionele delen die zijn uitgerust met mechanische toevoerventilatie, mechanische extractieventilatie, o mechanische toe- en avoerventilatie Temperatuurcorrectieactor In de unctionele delen met unctie "kantoor" en "onderwijs", wordt de temperatuurcorrectieactor voor de bepaling van de warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag voor de koelberekeningen, b V,add m,day,cool,ct,m, als volgt bepaald: Eq. 383 b 0,3 λ 1 (-) V, add m,day,cool,ct,m add m,cool,ct, m Eq. 384 λ add m,cool,ct,m T,cool,ct,m V,hyg,cool,ct,m V,in/exiltr,cool,ct,m (-) ' g,cool,ct,m λ add m,cool,ct,m de maandelijkse verlies-winstverhouding per unctioneel deel voor de berekening van de aanvullende mechanische ventilatie, (-); T,cool,ct,m het maandelijks warmteverlies door transmissie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.4, in MJ; V,hyg,cool,ct,m het maandelijks warmteverlies door hygiënische ventilatie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.4, in MJ; V,in/exiltr,cool,ct,m het maandelijks warmteverlies door in/exiltratie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.4, in MJ; ' g,cool,ct,m de maandelijkse warmtewinst van unctioneel deel door bezonning en interne warmteproductie voor de koelberekeningen, bepaald op dezelde manier als g,cool,ct,m in 5.4, maar zonder rekening te houden met aanvullende 38 / 196

39 mechanische ventilatie o aanvullende ventilatie door het openen van ramen, in MJ. In unctionele delen met een andere unctie dan "kantoor" en "onderwijs" is de temperatuurcorrectieactor b V,add m,day,cool,ct,m gelijk aan Conventionele tijdsractie In de unctionele delen met unctie "kantoor" en "onderwijs", wordt de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag in bedrij is voor de koelberekeningen, V,add m,day,cool,ct,m, als volgt bepaald: 1,25λ Eq. 385 min ;0,5 add m,cool,ct,m (-) V, add m,day,cool,ct,m vent,cool,ct e V,add m,day,cool,ct,m de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag in bedrij is in unctioneel deel voor de koelberekeningen, (-); vent,cool,ct de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de ventilatie in bedrij is in unctioneel deel, voor de koelberekeningen, ontleend aan Tabel [7], (-); λ add m,cool,ct,m de maandelijkse verlies-winstverhouding per unctioneel deel voor de berekening van de aanvullende mechanische ventilatie, bepaald volgens , (-). In awezigheid van een systeem voor aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag, is de conventionele tijdsractie V,add m,day,cool,ct,m gelijk aan 0. In unctionele delen met een andere unctie dan "kantoor" en "onderwijs" is de conventionele tijdsractie V,add m,day,cool,ct,m gelijk aan Maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht voor de koelberekeningen In voorkomend geval wordt de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht voor de koelberekeningen van unctioneel deel, H V,add m,night,cool,ct,m, als volgt bepaald: H V,add m,night,cool,ct,m 0,34 r preh,cool,ct c V,add m,night,cool,ct Eq. 292 V,add m,night,cool,ct,m V add m,ct (W/K) r preh,cool,ct c V,add m,night,cool,ct een reductieactor voor het eect van voorverwarming op de netto-energiebehoete voor ruimtekoeling in unctioneel deel, bepaald volgens 5.6.4, (-); een correctieactor voor dynamische eecten: - als de eectieve thermische capaciteit van het unctioneel deel, C ct, bepaald wordt aan de hand van de vloermassa en als minstens 15% van de totale gebruiksoppervlakte van unctioneel deel bestaat uit vloerdelen met een speciieke 39 / 196

40 eectieve thermische capaciteit D ct,j 180 kj/(m².k): C v,add m,night,cool,ct = 0,7; - als de eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel, C ct, bepaald wordt aan de hand van een gedetailleerde berekening en de speciieke eectieve thermische capaciteit van het unctioneel deel, D ct, is kleiner o gelijk aan 180 kj/(m².k): C v,add m,night,cool,ct = 0,7; - in andere gevallen: C V,add m,night,cool,ct = 1, (-); V,add m,night,cool,ct,m de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht in bedrij is in unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , (-); V het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor de aanvullende add m,ct mechanische ventilatie in unctioneel deel, in m³/h. De waarde bij ontstentenis is gelijk aan het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor de hygiënische ventilatie. Andere waarden kunnen in rekening worden gebracht op basis van meetrapporten in overeenstemming met regels bepaald door de minister. De maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht mag enkel in rekening gebracht worden in de unctionele delen die zijn uitgerust met mechanische toevoerventilatie, mechanische extractieventilatie, o mechanische toe- en avoerventilatie Conventionele tijdsractie In de unctionele delen met unctie "kantoor" en "onderwijs", wordt de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht in bedrij is voor de koelberekeningen, V,add m,night,cool,ct,m, als volgt bepaald: 3λ,m Eq. 386 add m,cool,ct V, add m,night,cool,ct,m min 1 vent,cool,ct;0,4 e (-) vent,cool,ct λ add m,cool,ct,m de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de ventilatie in bedrij is in unctioneel deel, voor de koelberekeningen, ontleend aan Tabel [7], (-); de maandelijkse verlies-winstverhouding per unctioneel deel voor de berekening van de aanvullende mechanische ventilatie, bepaald volgens , (-). In awezigheid van een systeem voor aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht, is de conventionele tijdsractie gelijk aan 0. In unctionele delen met een andere unctie dan "kantoor" en "onderwijs" is de conventionele tijdsractie gelijk aan / 196

41 Maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de dag voor de koelberekeningen In voorkomend geval wordt de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de dag voor de koelberekeningen van unctioneel deel, H V,add w,day,cool,ct,m, als volgt bepaald: Eq. 295 H V,add w,day,cool,ct,m 0,34 b max0; V,add w,day,cool,ct V,add w,day,cool,ct, m V,add w,day,cool,ct, m H V,in/exiltr,cool,ct,m V V,add w,day,cool,ct,m (W/K) b V,add w,day,cool,ct een temperatuurcorrectieactor, met waarde 0.5, (-); V,add w,day,cool,ct,m de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de dag actie is in unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , (-); V het gemiddeld luchtdebiet, tot stand gebracht door het openen V,add w,cool,day,ct,m van ramen tijdens de dag bepaald volgens , (in m³/h); H V,in/exilt,cool,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door in/exiltratie voor de koelberekeningen van unctioneel deel, bepaald volgens , in W/K. De maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de dag mag enkel in rekening gebracht worden in de unctionele delen die voldoen aan de volgende drie voorwaarden: het unctioneel deel heet de unctie "kantoor" o "onderwijs", is niet uitgerust met actieve koeling, en is voor de hygiënische ventilatie uitgerust met mechanische toevoer en extractie in elke ruimte van het type kantoor, vergaderzaal o leslokaal van het unctioneel deel Conventionele tijdsractie In de unctionele delen met unctie "kantoor" en "onderwijs", wordt de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de dag actie is, V,add w,day,cool,ct,m, in geval van een manuele handeling door de gebruiker voor de koelberekeningen, als volgt bepaald: Eq min ;0,5 λ add w,cool,ct,m (-) V, add w,day,cool,ct,m vent,cool,ct e Eq. 388 λ add w,cool,ct,m T,cool,ct,m V,add m,day,cool,ct,m V,hyg,cool,ct,m V,add m,night,cool,ct,m g,cool,ct,m V,in/exiltr,cool,ct,m (-) en: 41 / 196

42 vent,cool,ct de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de ventilatie in bedrij is in unctioneel deel, voor de koelberekeningen, ontleend aan Tabel [7], (-); λ add w,cool,ct,m de maandelijkse verlies-winstverhouding per unctioneel deel voor de berekening van de aanvullende ventilatie door het openen van ramen, (-); T,cool,ct,m het maandelijks warmteverlies door transmissie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.4, in MJ; V,hyg,cool,ct,m het maandelijks warmteverlies door hygiënische ventilatie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.4, in MJ; V,in/exiltr,cool,ct,m het maandelijks warmteverlies door in/exiltratie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.4, in MJ; V,add m,day,cool,ct,m het maandelijks warmteverlies door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.4, in MJ; V,add m,night,cool,ct,m het maandelijks warmteverlies door aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht van unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.4, in MJ; g,cool,ct,m de maandelijkse warmtewinst van unctioneel deel door bezonning en interne warmteproductie voor de koelberekeningen, bepaald volgens 5.4, in MJ. In awezigheid van een systeem voor aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de dag, is de conventionele tijdsractie V,add w,day,cool,ct,m gelijk aan 0. Bij een automatische aansturing van de ramen mag de conventionele tijdsractie gelijk genomen worden aan die bepaald voor manueel gebruik. In unctionele delen met een andere unctie dan "kantoor" en "onderwijs" is de conventionele tijdsractie V,add w,day,cool,ct,m gelijk aan Luchtdebiet Het gemiddeld luchtdebiet, tot stand gebracht door het openen van ramen tijdens de dag, V V,add w,day,cool,ct,m, wordt bij conventie als volgt bepaald: Eq. 298 V, add w,day,cool,ct,m 3, ,163 cow,day,j Aw,day,ct,j V (m³/h) j C ow,day,j A w,day,ct,j een coeiciënt die rekening houdt met de openingshoek van de ramen, gelijk aan 0,174 voor draaikipramen, en aan 0,9 voor draairamen, tuimelramen, schuiramen o guillotineramen, (-); de oppervlakte van raam j dat deel uitmaakt van de ramen van unctioneel deel die in rekening te brengen zijn voor aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de dag, bepaald in overeenstemming met regels vastgelegd door de minister, in m². 42 / 196

43 Maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de nacht voor de koelberekeningen In voorkomend geval wordt de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de nacht voor de koelberekeningen van unctioneel deel, H V,add w,night,cool,ct,m, als volgt bepaald: H V,add w,night,cool,ct,m Eq ,34 c max0; V V,add V,add w,night,cool,ct,m w,night,cool,ct,m.b V,add w,night,cool,ct V,add w,night,cool,ct,m. H V,add w,night,cool,ct,m V,in/exiltr,cool,ct (W/K) H V,add w,night,cool,ct,m de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de nacht voor de koelberekeningen van unctioneel deel, in W/K; c V,add w,night,cool,ct een correctieactor voor dynamische eecten: - als de eectieve thermische capaciteit van het unctioneel deel, C ct, bepaald wordt aan de hand van de vloermassa en als minstens 15% van de totale gebruiksoppervlakte van unctioneel deel bestaat uit vloerdelen met een speciieke eectieve thermische capaciteit D ct,j 180 kj/(m².k) : C v,add w,night,cool,ct = 0,8; - als de eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel, C ct, bepaald wordt aan de hand van een gedetailleerde berekening en de speciieke eectieve thermische capaciteit van het unctioneel deel, D ct, is kleiner o gelijk aan 180 kj/(m².k) : C v,add w,night,cool,ct = 0,8; - in andere gevallen: c V,add w,night,cool,ct = 1, (-); b V,add w,night,cool,ct een temperatuurcorrectieactor, met waarde 0.5, (-); V,add w,night,cool,ct,m de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de nacht actie is in unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , (-); V het gemiddeld luchtdebiet, tot stand gebracht door het V,add w,cool,night,ct,m openen van ramen tijdens de nacht, bepaald volgens , in m³/h; H V,in/exilt,cool,ct de maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door in/exiltratie voor de koelberekeningen van unctioneel deel, bepaald volgens , in W/K. De maandelijkse warmteoverdrachtscoëiciënt door aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de nacht mag enkel in rekening gebracht worden in de unctionele delen die niet zijn uitgerust met gelijktijdige aanvullende mechanische ventilatie. 43 / 196

44 Conventionele tijdsractie In de unctionele delen met unctie "kantoor" en "onderwijs", wordt de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de nacht actie is voor de koelberekeningen, V,add w,night,cool,ct,m, als volgt bepaald: λ Eq. 389 addw,cool,ct,m 1,7 V, add w,night,cool,ct,m min 1 vent,cool,ct;0,38 e (-) vent,cool,ct λ add w,cool,ct,m de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de ventilatie in bedrij is in unctioneel deel, voor de koelberekeningen, ontleend aan Tabel [7], (-); de maandelijkse verlies-winstverhouding per unctioneel deel voor de berekening van de aanvullende ventilatie door het openen van ramen, bepaald volgens , (-). In awezigheid van een systeem voor aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de nacht, is de conventionele tijdsractie V,add w,night,cool,ct,m gelijk aan 0. In unctionele delen met een andere unctie dan "kantoor" en "onderwijs" is de conventionele tijdsractie V,add w,night,cool,ct,m gelijk aan Luchtdebiet Het gemiddeld luchtdebiet, tot stand gebracht door het openen van ramen tijdens de nacht, V V,add w,night,cool,ct,m, wordt bij conventie als volgt bepaald: Eq. 302 V V, add w,night,cool,ct,m 3, ,163 cow,night,j A j w,night,ct,j (m³/h) c ow,night,j A w,night,ct,j een coeicient die rekening houdt met de openingshoek van de ramen en met de vermindering van het doorlatend oppervlak door de aanwezigheid van insectenwerende voorzieningen, gelijk aan 0,174 voor draaikipramen, en aan 0,9 voor draairamen, tuimelramen, schuiramen o guillotineramen, (-); de oppervlakte van raam j dat deel uitmaakt van de ramen van unctioneel deel die in rekening te brengen zijn voor aanvullende ventilatie door het openen van ramen tijdens de nacht, bepaald in overeenstemming met regels vastgelegd door de minister, in m² Reductieactor ingevolge voorverwarming De reductieactor voor voorverwarming van een unctioneel deel, r preh, is gelijk aan de reductieactor voor voorverwarming van energiesector i waarvan het deel uitmaakt, die op zijn beurt is aan de reductieactor voor voorverwarming van de ventilatiezone z waarvan de energiesector i deel uitmaakt: r preh,heat,ct = r preh,heat,sec i = r preh,heat,zone z r preh,cool,ct = r preh,cool,sec i = r preh,cool,zone z De bepaling van de reductieactor voor voorverwarming van ventilatiezone z d.m.v. een warmteterugwinapparaat gebeurt zoals hieronder beschreven. Voorverwarming d.m.v. doorgang doorheen een aangrenzende onverwarmde ruimte 44 / 196

45 en/o doorheen een ondergronds aanvoerkanaal dient behandeld te worden door voora door de minister bepaalde regels o, bij gebrek daaraan, op basis van een gelijkwaardigheidsaanvraag. Als er geen voorverwarming plaatsvindt, is de waarde voor r preh in elk van de gevallen 1. Een warmtepomp voor ruimteverwarming die als warmtebron de agevoerde lucht gebruikt, wordt niet in deze bijlage behandeld, maar in van bijlage V bij dit besluit. Warmteterugwinapparaat in geval van mechanische toe- en avoerventilatie In een ventilatiezone z met mechanische toe- en avoerventilatie is het mogelijk de toevoer van buitenlucht in min o meerdere mate voor te verwarmen m.b.v. een warmtewisselaar die warmte onttrekt aan de avoerlucht naar buiten. Het is mogelijk dat de toevoer van buitenlucht in de ventilatiezone z op meerdere plaatsen gebeurt. In dat geval kan het voorkomen dat niet alle luchttoevoeren voorverwarmd worden. Omgekeerd is het mogelijk dat de mechanische avoer naar buiten via meer dan 1 luchtuitlaat gebeurt en kan het voorkomen dat op sommige van deze luchtstromen geen warmterecuperatie plaatsvindt. Indien het totaal mechanisch toevoerdebiet verschilt van het totaal mechanisch avoerdebiet in de ventilatiezone z, dan zal er noodzakelijkerwijs een extra (in- o uitwaartse) ongecontroleerde luchtstroom doorheen de schil optreden 4. Ventilatoren met automatische debietregeling hebben een gunstige invloed op de reductieactor voor voorverwarming, omdat de debietbalans behouden kan worden, ook wanneer de werkingsomstandigheden wijzigen (vervuiling van ilters, ). De automatische debietregeling is een producteigenschap die wordt vastgesteld voor alle ventilatoren van een ventilatiegroep en die inhoudt dat een regeling ervoor zorgt dat het geleverde debiet niet meer dan 5% awijkt van de instelwaarde. Deze producteigenschap moet, voor elke ventilator van de groep, aan de hand van debietmetingen gecontroleerd worden voor het gehele debiet- en drukbereik van de ventilator. De reductieactor voor ruimteverwarming ingevolge de voorverwarming van de buitenluchttoeveor in een ventilatiezone z m.b.v. warmteterugwinning moet bepaald worden aan de hand van de volgende ormule: Eq. 45 r preh,heat,zonez V in,p eheat,hr,p min V in,p ;V out,p max 0; V out,p V in,p p max p V in,p ; p V out,p p (-) e heat,hr,p een dimensieloze actor die de mate van warmteterugwinning op plaats p aangeet, als volgt bepaald: - indien de buitenlucht toevoerstroom p niet voorverwarmd wordt, geldt e heat,hr,p = 0 4 Omwille van de eenvoud wordt net zoals in 5.6 bij conventie de mogelijke interactie tussen de in/exiltratieterm en de term voor bewuste ventilatie buiten beschouwing gelaten. 45 / 196

46 - indien de buitenlucht toevoerstroom p wel voorverwarmd wordt m.b.v. een warmteterugwinapparaat, geldt e heat,hr,p = r p.η test,p De actor r p wordt bepaald zoals hieronder beschreven. Het thermisch rendement η test,p van het warmteterugwinapparaat op plaats p wordt bepaald zoals beschreven in bijlage G van bijlage V bij dit besluit. Een waarde voor het thermisch rendement mag slechts gebruikt worden in zoverre zowel als V out, p niet groter zijn dan het volumedebiet tijdens de proe zoals gedeinieerd in dezelde bijlage G van bijlage V bij dit besluit; V in,p het ingaand luchtdebiet op plaats p, in m 3 /h, bepaald zoals hieronder beschreven; V out,p het uitgaand luchtdebiet op plaats p, in m 3 /h, bepaald zoals hieronder beschreven. V in, p Er dient gesommeerd te worden over alle plaatsen p in ventilatiezone z waar mechanische buitenlucht toevoer en/o mechanische avoer naar buiten plaatsvindt. Bepaal het binnenkomende buitenlucht debiet op plaats p als volgt: als de ventilatorgroep waardoor het ingaand en het uitgaand debiet op plaats p worden geleverd, uitgerust is met een automatische debietregeling zoals hoger gedeinieerd, dan geldt: Eq. 46 V in, p V supply,setpoint,nom,p (-) waarbij de instelwaarde van het ingaand debiet op plaats p bij nominale ventilatorstand voor hygiënische ventilatie beschouwd wordt, in m³/h; in alle andere gevallen geldt: Eq. 47 V V (-) in, p supply,design, p waarbij het ontwerpdebiet van de binnenkomende verse lucht op plaats p voor hygiënische ventilatie beschouwd wordt, in m³/h. Bepaal het avoerdebiet naar buiten op plaats p als volgt: als de ventilatorgroep waardoor het ingaand en het uitgaand debiet op plaats p worden geleverd, uitgerust is met een automatische debietregeling zoals hoger gedeinieerd, dan geldt: Eq. 48 V out, p V extr,setpoint,nom,p (-) waarbij de instelwaarde van het uitgaand debiet bij nominale ventilatorstand voor hygiënische ventilatie beschouwd wordt, m³/h; in alle andere gevallen geldt: Eq. 49 V out, p V extr,design,p (-) 46 / 196

47 ent,he at, ct waarbij het ontwerpdebiet van de naar buiten gaande lucht op plaats p voor hygiënische ventilatie beschouwd wordt, in m³/h. Bepaal in geval er warmteterugwinning plaatsvindt op plaats p r p als volgt: als de ventilatorgroep waardoor het ingaand en uitgaand debiet op plaats p worden geleverd, uitgerust is met een automatische debietregeling zoals hoger gedeinieerd, dan geldt: r p =0,95 in alle andere gevallen geldt: r p =0,85 Bepaal de reductieactor te hanteren bij de koelberekeningen als volgt: Eq. 50 r preh,cool,zone z V in,p ecool,hr,p min V in,p ;V out,p max 0; V out,p V in,p p max p V in,p ; p V out,p p (-) waarbij de verschillende termen dezelde zijn als hierboven, met uitzondering van e cool,hr,p, waarvan de waarde als volgt bepaald wordt: indien warmteterugwinapparaat p van een by-pass voorzien is waarbij de doorgang doorheen de warmtewisselaar volledig agesloten wordt, o op een andere manier volledig geïnactiveerd kan worden (bv. stilzetten van een roterend warmtewiel), geldt: Eq. 51 e cool,hr,p = 0 (-) indien warmteterugwinapparaat p van een by-pass voorzien is maar de doorgang doorheen de warmtewisselaar daarbij niet volledig agesloten wordt o niet op een andere manier volledig geïnactiveerd wordt, geldt: Eq. 52 e cool,hr,p = 0,5 x e heat,hr,p(-) (-) in alle andere gevallen geldt: Eq. 53 e cool,hr,p = e heat,hr,p (-) Tijdsractie dat de ventilatie in bedrij is De waarden van de conventionele tijdsracties gedurende dewelke de ventilatie in bedrij is, voor de verwarmings- en voor de koelberekeningen (respectievelijk vent,heat,ct en vent,cool,ct ) worden per unctie ontleend aan Tabel [7]. Tabel [7]: Fractie van de tijd dat er bij conventie geventileerd wordt, vent,heat,ct en vent,cool,ct per unctie Functies v vent,cool,ct 47 / 196

48 Natuurlijk ventilatiesysteem Mechanisch ventilatiesysteem Logeerunctie 1,00 Kantoor 0,30 Onderwijs 0,30 Gezondheidszorg Bijeenkomst met verblij 1,00 zonder verblij 0,30 operatiezalen 1,00 hoge bezetting 0,54 lage bezetting 0,54 caetaria/reter 0,10 Keuken 0,36 Handel 0,43 Sport sporthal, sportzaal 0,50 itness, dans 0,50 sauna, zwembad 0,50 Technische ruimten 1,00 Gemeenschappelijk Zoals hieronder bepaald Andere 0,30 Onbekende unctie 0,54 1,00 Gelijk aan vent,heat,ct Voor de unctie "gemeenschappelijk": als een unctioneel deel met die unctie verschillende unctionele delen bedient, zijn de waarden van de parameters vent,heat,ct en vent,cool,ct gelijk aan de hoogste waarde van deze parameters van de unctionele delen die het bedient. Als er meerdere unctionele delen met verschillende uncties aanwezig zijn in dezelde ventilatiezone zijn de waarden van de parameters vent,heat,ct en vent,cool,ct identiek voor alle unctionele delen die tot de ventilatiezone behoren. Deze waarde is de waarde van het unctionele deel waarvoor de tijdsractie dat er geventileerd wordt, het meest ongunstig is, d.w.z. de hoogste waarde. 5.7 Interne warmteproductie De beschouwde interne warmtebronnen zijn: personen, verlichting, ventilatoren en overige apparatuur. Bepaal de maandelijkse interne warmteproductie van unctioneel deel voor de verwarmings- en koelberekeningen Eq. 54 i, heat,ct,m Φi,heat,ct,m tm (MJ) 48 / 196

49 Eq. 55 i, cool,ct,m Φi,cool,ct,m tm (MJ) Eq. 56 qi,pers,ct real,ct pres,ct ndesign,ct qi,app,ct.a,ct Φ i,heat,ct,m 0,8 (W) rlight,ct Wlight,ct,m 3,6/t m rans,heat,ct Wans,ct,m 3,6/t m Eq. 57 qi,pers,ct real,ct pres,ct ndesign,ct qi,app,ct.a,ct Φ (W) i,cool,ct,m rlight,ct Wlight,ct,m 3,6/tm rans,cool,ct Wans,ct,m 3,6/tm i,heat,ct,m de maandelijkse interne warmteproductie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, in MJ; i,cool,ct,m de maandelijkse interne warmteproductie van unctioneel deel voor de koelberekeningen, in MJ; Φ i,heat,ct,m de gemiddelde warmtestroom door interne warmteproductie in unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, in W; Φ i,cool,ct,m de gemiddelde warmtestroom door interne warmteproductie in unctioneel deel voor de koelberekeningen, in W; q i,pers,ct de gemiddelde interne warmteproductie in unctioneel deel, akomstig van personen, ontleend aan Tabel [8], in W/pers; real,ct de conventioneel vastgelegde verhouding van de gemiddelde reële bezetting tijdens de gebruiksuren t.o.v. de maximale ontwerpbezetting van unctioneel deel, ontleend aan Tabel [8], (-); pres,ct de conventionele tijdsractie dat er mensen in unctioneel deel aanwezig zijn, ontleend aan Tabel [2], (-); n design,ct het aantal personen in unctioneel deel overeenkomend met de maximale bezetting waarvoor de ventilatiesystemen ontworpen zijn, (-); q i,app,ct de gemiddelde speciieke interne warmteproductie in unctioneel deel ingevolge de apparatuur, ontleend aan Tabel [8], in W/m²; A,ct de gebruiksoppervlakte van unctioneel deel, in m²; r light,ct een reductieactor waarvan de waarde bedraagt: - 0,3 indien het energieverbruik voor verlichting van unctioneel deel is bepaald volgens 9.2 (oraitaire methode); - 0,5 indien verlichtingsarmaturen in het betreende unctioneel deel, die tenminste 70% van het opgenomen vermogen vertegenwoordigen, worden agezogen; - 1,0 in de overige gevallen; W light,ct,m de maandelijkse interne warmteproductie in het beschouwde unctioneel deel door verlichting, bepaald volgens o 9.3.2, in kwh; r ans,heat,ct, r ans,cool,ct een reductieactor voor verwarming respectievelijk koeling, waarvan de waarde bedraagt: - 0 indien alleen mechanische azuiging plaatsvindt; indien mechanische toe- en avoer plaatsvindt; indien recirculatie o warmteterugwinning plaatsvindt; indien mechanisch lucht wordt toegevoerd en het vermogen van ventilatoren is bepaald volgens (oraitair); 49 / 196

50 W ans,ct,m t m overige gevallen; de interne warmteproductie in het beschouwde unctioneel deel door ventilatoren, bepaald volgens 8.1, in kwh; de duur van de maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms. 50 / 196

51 Reële bezettingsractie Tabel [8]: Interne warmteproductie akomstig van personen, apparatuur en de reële bezettingsractie, per unctie Functies Interne warmteproductie van personen qi,pers,ct (W/pers) Interne warmteproductie van apparatuur qi,app,ct (W/m²) real,ct, (-) Logeerunctie ,21 Kantoor ,30 Onderwijs ,50 met verblij ,80 Gezondheidszorg zonder verblij ,50 operatiezalen ,20 hoge bezetting ,30 Bijeenkomst lage bezetting ,30 caetaria/reter ,15 Keuken ,80 Handel ,30 sporthal, sportzaal ,30 Sport itness, dans ,30 sauna, zwembad ,30 Technische ruimten ,05 Gemeenschappelijk ,15 Andere ,30 Onbekende unctie , Zonnewarmtewinsten Bepaal de maandelijkse zonnewarmtewinst van unctioneel deel voor verwarmingsberekeningen s,heat,ct,m en voor koelberekeningen s,cool,ct,m volgens 7.10 van bijlage V bij dit besluit, ermee rekening houdend dat de energiebalans op niveau van het unctioneel deel wordt bepaald, in plaats van op niveau van de energiesector i. Daarbij wordt gesommeerd over alle transparante/doorschijnende scheidingsconstructies, niet geventileerde passieve zonne-energiesystemen en aangrenzende onverwarmde ruimten van het unctioneel deel. In awijking van bijlage V bij dit besluit wordt voor de bepaling van de maandelijkse gebruiksactor a c,m,j van mobiele zonnewering voor de EPN-eenheid verwezen naar Tabel [9]. Deze tabel verwijst naar de tabellen C1 en C3 uit bijlage C van bijlage V bij dit besluit. 51 / 196

52 Tabel [9]: De maandelijkse gebruiksactor a c,m,j, ahankelijk van het type berekening Bediening Ruimteverwarming Ruimtekoeling Handbediend Tabellen C1 MAX(0;Tabellen C1-0,1) Automatisch Tabellen C1 MAX(0;Tabellen C3-0,1) Automatisch + weekend (1) Tabellen C1 Tabellen C3 (1) Voor de gevallen waarbij de zonnewering gedurende het weekend de ganse dag in werking blijt. Als een venster met meerdere beweegbare zonneweringssystemen (bv. binnen- en buitenzonnewering) uitgerust is, moet voor de verwarmingsberekeningen het systeem met de hoogste F C waarde beschouwd worden, en voor koelberekeningen het systeem met de laagste F C waarde. 5.9 Eectieve thermische capaciteit Principe Voor de bepaling van de eectieve thermische capaciteit heet men de keuze tussen twee methoden: hetzij aan de hand van de speciieke thermische capaciteit per m² gebruiksoppervlakte van het unctioneel deel volgens 5.9.2; hetzij aan de hand van een gedetailleerde berekening volgens Eectieve thermische capaciteit aan de hand van de vloermassa Bepaal de eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel, C ct, in kj/k, aan de hand van de vloermassa Eq. 58 C ct Dj.A,ct,j (kj/k) j C ct de eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel, in kj/k; D j de speciieke eectieve thermische capaciteit van deel j van unctioneel deel, ontleend aan Tabel [10], in kj/(m².k), de waarde bij ontstentenis bedraagt 55 kj/(m².k); A,ct,j de gebruiksoppervlakte van deel j van unctioneel deel, in m². Er dient gesommeerd te worden over alle delen j die samen de gebruiksoppervlakte van unctioneel deel uitmaken. 52 / 196

53 Tabel [10]: Speciieke eectieve thermische capaciteit D ct,j per eenheid gebruiksoppervlakte, in kj/(m².k) Minimum van de massa van de plaond- en vloerconstructie per eenheid gebruiksoppervlakte (kg/m²) Gesloten verlaagd plaond en verhoogde vloer Gesloten verlaagd plaond o verhoogde vloer Geen gesloten verlaagd plaond en geen verhoogde vloer Minder dan tot Meer dan Een verlaagd plaond geldt als gesloten van zodra minder dan netto 15% van de plaondoppervlakte open is Eectieve thermische capaciteit aan de hand van een gedetailleerde berekening Bereken de eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel, C ct, in kj/k, als de som van de werkzame massa van alle constructiedelen die in unctioneel deel zijn gelegen o unctioneel deel omhullen, met dien verstande dat niet dragende binnenwanden buiten beschouwing moeten blijven, volgens: Eq. 59 C ct ρ k c k d k A k C ct ρ k.c k.dk.ak (kj/k) k de eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel, in kj/k; de volumieke massa van het constructiedeel k, in kg/m³; de soortelijke warmte van het constructiedeel k, in kj/kg.k; de werkzame dikte van het constructiedeel k, in m, bepaald als de dikte van het constructiedeel voorzover de warmteweerstand van het constructiedeel gerekend loodrecht vana het binnenoppervlak minder dan 0,25 m².k/w bedraagt, met dien verstande dat d k niet meer dan 100 mm en niet meer dan de helt van de totale dikte van de constructie bedraagt en dat voor de bepaling van de warmteweerstand van het constructiedeel vana het binnenoppervlak, voor vrijhangende plaondconstructies waarvan een aandeel van ten minste 15 % van de plaondoppervlakte open is, de weerstand van de vrijhangende plaondconstructie buiten beschouwing mag blijven; de oppervlakte van constructiedeel k, in m². Er moet gesommeerd worden over alle constructiedelen k die in het unctioneel deel zijn gelegen o die het unctioneel deel omhullen, met uitzondering van niet dragende wanden. De speciieke eectieve thermische capaciteit van het unctioneel deel, D ct, wordt bepaald door de eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel te delen door de totale gebruiksoppervlakte van unctioneel deel : 53 / 196

54 Eq. 390 D ct C ct A,ct,j Cct D ct (kj/(m²k)) A j,ct,j de speciieke eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel, in kj/(m².k); de eectieve thermische capaciteit van unctioneel deel, in kj/k; de gebruiksoppervlakte van deel j van unctioneel deel, in m². Er moet gesommeerd worden over alle delen j die samen de gebruiksoppervlakte van unctioneel deel uitmaken Maandelijkse netto energiebehoete voor warm tapwater De berekeningsmethodiek gebruikt rechtstreeks de totale jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater voor elk aanwezig tappunt voor warm tapwater in elk unctioneel deel, uitgedrukt in MJ. De maandelijkse netto energiebehoete per tappunt voor warm tapwater wordt berekend van unctioneel deel, door de jaarlijkse netto energiebehoete van unctioneel deel te wegen met de verhouding t m /t a. De maandelijkse netto energiebehoete voor warm tapwater wordt hieronder bepaald, waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen de netto energiebehoete voor douches en/o baden i, keukenaanrechten j en elk van de andere tappunten voor warm tapwater k: Voor een douche o bad i: Eq. 60 water,bath i,net,m r water,bath i,net bath i,ct water,bath,net,ct,a t t (MJ) m a Voor een keukenaanrecht j (dat deel uitmaakt van een ruimte keuken waarin maaltijden worden bereid): Eq. 61 water,sink j,net,m r water,sink j,net sink j,ct water,sink,net,ct,a t t (MJ) m a Voor een ander tappunt k voor warm tapwater: Eq. 62 water,other k,net,m r water,other k,net other k,ct water,other,net,ct,a t t (MJ) m a water,bath i,net,m water,sink j,net,m water,other k,net,m r water,bath i,net de maandelijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van douche o bad i, in MJ; de maandelijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van keukenaanrecht j, in MJ; de maandelijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van ander tappunt k voor warm tapwater, in MJ; een reductieactor voor het eect van de voorverwarming van de koudwatertoevoer naar douche o bad i d.m.v. 54 / 196

55 warmteterugwinning uit de aloop, te bepalen volgens voora door de minister bepaalde regels, (-); r water,sink j,net een reductieactor voor het eect van de voorverwarming van de koudwatertoevoer naar keukenaanrecht j d.m.v. warmteterugwinning uit de aloop, te bepalen volgens voora door de minister bepaalde regels, (-); r water,other k,net een reductieactor voor het eect van de voorverwarming van de koudwatertoevoer naar ander tappunt k voor warm tapwater d.m.v. warmteterugwinning uit de aloop, te bepalen volgens voora door de minister bepaalde regels, (-); bath i,ct het aandeel van douche o bad i van unctioneel deel in de totale netto energiebehoete voor warm tapwater van alle douches en baden van het unctioneel deel, zoals hieronder bepaald, (-); sink j,ct het aandeel van keukenaanrecht j van unctioneel deel in de totale netto energiebehoete voor warm tapwater van alle keukenaanrechten van het unctioneel deel, zoals hieronder bepaald, (-); other k, ct het aandeel van ander tappunt k voor warm tapwater van unctioneel deel in de totale netto energiebehoete voor warm tapwater van alle andere tappunten voor warm tapwater van het unctioneel deel, zoals hieronder bepaald, (-); water,bath,net,ct,a de jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van alle douches en baden van unctioneel deel, bepaald volgens , in MJ; water,sink,net,ct,a de jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van alle keukenaanrechten van unctioneel deel, bepaald volgens , in MJ; water,other,net,ct,a de jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van alle andere tappunten voor warm tapwater van unctioneel deel, bepaald volgens , in MJ; t m de lengte van de betreende maand in Ms, zie Tabel [1]; t a de lengte van het jaar in Ms, die de som is van de 12 waarden t m uit Tabel [1], meer bepaald 31,536 Ms. Speciiek kenmerk voor de unctie "onderwijs": de maandelijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van de unctionele delen met die unctie ( water,bath i,net,m, water,sink j,net,m, water,other k,net,m ) wordt voor de maanden juli en augustus gelijk genomen aan nul. De aandelen van de verschillende types tappunten voor warm tapwater worden per unctioneel deel als volgt bepaald: Eq. 63 bath i,ct n 1 bath,ct 1 sink j,ct nsink,ct, en other k,ct n 1 other,ct (-) n bath,ct het totaal aantal douches en baden van unctioneel deel, (-); n sink,ct het totaal aantal keukenaanrechten van unctioneel deel, (-); n other,ct het totaal aantal andere tappunten voor warm tapwater, die geen douches, baden n keukenaanrechten zijn, van unctioneel deel,, (-). 55 / 196

56 Jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van douches en baden Als een unctioneel deel douches en/o baden bevat, dan wordt de jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van al deze douches en baden bepaald volgens Tabel [11], per unctie: Tabel [11]: Jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater en aantal dagen dat er bezetting is, per unctie Functies water,bath,net,ct,a (MJ) n day,ct (-) Logeerunctie 1604,59. n design,rooms 365 Kantoor 5606,00. n bath 260 Onderwijs 5606,00. n bath 220 met verblij 962,75. n design,rooms 365 Gezondheidszorg zonder verblij 5606,00. n bath 260 operatiezalen 7870,00. n bath 365 hoge bezetting 6727,00. n bath 312 Bijeenkomst lage bezetting 6727,00. n bath 312 caetaria/reter 5606,00. n bath 260 Keuken 6727,00. n bath 312 Handel 6727,00. n bath 312 sporthal, sportzaal 6727,00. n bath 312 Sport itness, dans 6727,00. n bath 312 sauna, zwembad 6727,00. n bath 312 Technische ruimten 7870,00. n bath 365 Gemeenschappelijk 21,56. max(n day,ct ). n bath - Andere 5606,00. n bath 260 Onbekende unctie 6727,00. n bath 312 water,bath,net,ct,a n design,rooms n bath n day,ct de jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van alle douches en/o baden van unctioneel deel, in MJ; het totaal aantal personen dat zich in de ruimten met type "kamer" bevindt in unctioneel deel overeenkomend met de maximale bezetting voor dewelke de ventilatiesystemen zijn ontworpen, (-); het totaal aantal douches en/o baden van het unctioneel deel, (-). het aantal dagen per jaar dat het unctioneel deel bezet is, (-). Voor de unctie "gemeenschappelijk": de jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van alle douches en baden van het unctioneel deel met die unctie "gemeenschappelijk" hangt a van de maximale bezettingsduur van de unctionele 56 / 196

57 delen die het bedient. Deze maximale bezettingsduur wordt bekomen door het maximum te nemen van n day,ct van alle unctionele delen die het bedient Jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van keukenaanrechten In geval van de aanwezigheid van een ruimte van het type "keuken", waarin maaltijden worden bereid en die een o meerdere keukenaanrechten met warm tapwater bevatten, moet voor het unctioneel deel waartoe deze keuken behoort de totale jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater nodig voor de bereiding van maaltijden voor de ruimte "keuken" worden beschouwd. Als de ruimte van het type "keuken" slechts één unctioneel deel bedient, dan wordt de jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater nodig voor de bereiding van maaltijden voor deze keuken berekend als volgt: Eq. 64 water, sink,net,ct,a n meal n serv,ct (MJ) water,sink,net,ct, meal n meal het aantal bereide maaltijden per dienst, zoals hieronder bepaald, (-); n serv,ct het aantal diensten per dag. Dit aantal hangt a van het bediende unctioneel deel en wordt ontleend aan Tabel [12], (-); water,sink,net,ct,meal de jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater nodig voor de bereiding van maaltijden, per maaltijd en voor alle keukenaanrechten van het unctioneel deel, in MJ. Dit aantal hangt a van het bediende unctioneel deel en wordt ontleend aan Tabel [12]. Als deze ruimte van het type "keuken" meerdere unctionele delen bedient, dan wordt de jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater nodig voor de bereiding van maaltijden voor deze keuken berekend a rato van de totale gebruiksoppervlaktes van de unctionele delen die worden bediend. Eq. 65 nmeal. A,ct (n serv,ct.water,sink,net,ct,meal) water,sink,net,ct,a (MJ) A,ct A,ct de totale gebruiksoppervlakte van het unctioneel deel dat wordt bediend, in m²; n meal het aantal bereide maaltijden per dienst, zoals hieronder wordt bepaald, (-); n serv,ct het aantal diensten per dag, voor elk bediend unctioneel deel, ontleend aan Tabel [12], (-); water,sink,net,ct,meal de jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater, nodig voor de bereiding van maaltijden, per maaltijd en voor elk unctioneel deel dat bediend wordt door de keuken, in MJ. Er moet worden gesommeerd over alle unctionele delen die worden bediend door de keuken. 57 / 196

58 Het aantal bereide maaltijden per dienst: De parameter n meal hangt a van de gebruiksoppervlakte van de ruimten nodig voor de bereiding van de maaltijden: Eq. 66 Indien A, sink 200 m² : Indien m² A 450 m² : 200, sink Indien A, sink 450 m² : n n n A,sink meal (-) 1,85 A,sink meal (-) 1,75 A,sink meal (-) 1,55 A,sink de gebruiksoppervlakte van de ruimten nodig voor de bereiding van maaltijden, in m²; n meal het aantal bereide maaltijden per dienst, (-). Voor de bepaling van de gebruiksoppervlakte van de ruimten nodig voor de bereiding van maaltijden (als deze aanwezig zijn in het gebouw) moeten minstens volgende types ruimte beschouwd worden: de keuken, plaats van vertrek van de maaltijden, opslag van gekoelde producten, opslag van niet-gekoelde producten en de ruimte voor opslag van aval. 58 / 196

59 Tabel [12]: Aantal diensten per dag en jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater per maaltijd, van alle keukenaanrechten, per bediende unctie Functies n serv,ct water,sink,net,ct,meal (MJ) Logeerunctie 1 761,85 Kantoor 1 544,18 Onderwijs 1 544,18 Gezondheidszorg Bijeenkomst Keuken met verblij 2 761,85 zonder verblij 1 544,18 operatiezalen - 0,00 hoge bezetting 2 653,02 lage bezetting 2 653,02 caetaria/reter 1 544,18 Niet van toepassing Handel 1 653,02 Sport sporthal, sportzaal 2 653,02 itness, dans 2 653,02 sauna, zwembad 2 653,02 Technische ruimten - 0,00 Gemeenschappelijk - 0,00 Andere 1 544,18 Onbekende unctie 1 544, Jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van andere tappunten voor warm tapwater (anders dan douches, baden en keukenaanrechten) Als er andere tappunten dan douches, baden en keukenaanrechten, voor warm tapwater aanwezig zijn in unctioneel deel, moet de totale jaarlijkse netto energiebehoete voor deze andere tappunten bepaald worden. Als er geen andere tappunten dan douches, baden en keukenaanrechten voor warm tapwater aanwezig zijn in unctioneel deel, dan water,net,other,ct,a =0. De jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van alle tappunten voor warm tapwater k, met uitzondering van douches en baden i en keukenaanrechten j, wordt ontleend aan Tabel [13], per unctie. Tabel [13]: Jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van alle andere tappunten voor warm tapwater, per unctie Functies water,net,other,ct,a (MJ) 59 / 196

60 Logeerunctie Kantoor Onderwijs met verblij Gezondheidszorg zonder verblij operatiezalen hoge bezetting Bijeenkomst lage bezetting caetaria/reter Keuken Handel sporthal, sportzaal Sport itness, dans sauna, zwembad Technische ruimten Gemeenschappelijk Andere Onbekende unctie 1069,73. n design,rooms 5. A,ct 5. A,ct 1444,13. n design,rooms 54,58. A,ct 5. A,ct 5. A,ct 5. A,ct 5. A,ct 5. A,ct 5. A,ct 5. A,ct 5. A,ct 5. A,ct 5. A,ct 5. A,ct 5. A,ct 5. A,ct water,other,net,ct,a n design,rooms A,ct de jaarlijkse netto energiebehoete voor warm tapwater van alle andere tappunten voor warm tapwater van unctioneel deel, in MJ; het totaal aantal personen dat zich in de ruimten met type "kamer" bevindt in unctioneel deel, overeenkomend met de maximale bezetting voor dewelke de ventilatiesystemen zijn ontworpen, (-); de totale gebruiksoppervlakte van unctioneel deel, in m² Maandelijkse netto energiebehoete voor bevochtiging Indien er in de gebouwinstallaties voorzieningen aanwezig zijn om de toegevoerde buitenlucht naar (een deel van) de EPN-eenheid te bevochtigen, wordt de maandelijkse netto energiebehoete voor bevochtiging van een toestel j gegeven door: Eq. 67 hum, net,j,m 2,5 rhum X h,ct,m Vsupply,j,ct,design (MJ) hum,net,j,m r hum de maandelijkse netto energiebehoete voor bevochtiging van een toestel j, in MJ; een reductieactor, met de volgende waarde: - indien de bevochtigingsinstallatie speciaal geschikt is gemaakt voor het transporteren van vocht vanuit de avoerlucht naar de toevoerlucht: r hum = 0,4; - zoniet: r hum = 1,0; 60 / 196

61 Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December X h,ct,m supply,j,ct,design de maandelijkse hoeveelheid toe te voeren vocht per eenheid toevoerluchtdebiet voor unctioneel deel, in kg.h/m³, ontleend aan Tabel [14]; V het ontwerpdebiet aan binnenkomende verse lucht doorheen bevochtigingstoestel j, voor unctioneel deel, in m³/h. Er moet gesommeerd worden over alle unctionele delen die bediend worden door bevochtigingstoestel j. OPMERKING Een warmtewiel waarop een vochtabsorberende laag is aangebracht kan als een voorziening voor vochtterugwinning worden aangemerkt. Recirculatie wordt in het kader van deze paragraa niet als vochtterugwinning gezien. Het eect van recirculatie is reeds bij het te hanteren luchtdebiet in rekening gebracht. Tabel [14]: Maandwaarden voor de toe te voeren hoeveelheid vocht per eenheid luchtdebiet X h,ct,m, per unctie, in kg.h/m³ Functies Logeerunctie 0,15 0,15 0,09 0,03 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,10 0,14 Kantoor 0,38 0,37 0,23 0,08 0,03 0,00 0,00 0,00 0,00 0,02 0,25 0,36 Onderwijs 0,38 0,37 0,23 0,08 0,03 0,00 0,00 0,00 0,00 0,02 0,25 0,36 met verblij 0,38 0,37 0,23 0,08 0,03 0,00 0,00 0,00 0,00 0,02 0,25 0,36 Gezondheidszorg zonder verblij 0,38 0,37 0,23 0,08 0,03 0,00 0,00 0,00 0,00 0,02 0,25 0,36 operatiezalen 0,38 0,37 0,23 0,08 0,03 0,00 0,00 0,00 0,00 0,02 0,25 0,36 Bijeenkomst hoge bezetting 0,15 0,15 0,09 0,03 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,10 0,14 lage bezetting 0,15 0,15 0,09 0,03 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,10 0,14 caetaria/reter 0,15 0,15 0,09 0,03 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,10 0,14 Keuken 0,15 0,15 0,09 0,03 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,10 0,14 Handel 0,15 0,15 0,09 0,03 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,10 0,14 sporthal, sportzaal 0,15 0,15 0,09 0,03 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,10 0,14 Sport itness, dans 0,15 0,15 0,09 0,03 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,10 0,14 sauna, zwembad 0,15 0,15 0,09 0,03 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,10 0,14 Technische ruimten 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Gemeenschappelijk 0,15 0,15 0,09 0,03 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,10 0,14 Andere 0,38 0,37 0,23 0,08 0,03 0,00 0,00 0,00 0,00 0,02 0,25 0,36 Onbekende unctie 0,15 0,15 0,09 0,03 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,10 0,14 61 / 196

62 6 Bruto energiebehoete voor ruimteverwarming, ruimtekoeling en warm tapwater 6.1 Principe Installaties voor verwarming en koeling kunnen snel vrij complex worden. Daarom worden de installaties in dit hoodstuk op een schematische manier energetisch beoordeeld. Het systeemrendement is een maat voor de energieverspilling die optreedt door het tegelijk verwarmen en koelen in een energiesector en de optredende energieverliezen door warmte- en koudetransport binnen een energiesector. Er wordt gerekend met constante, jaargemiddelde waarden. De installaties voor warm tapwater bestaan uit: een warmteopwekkingsinstallatie. Er worden twee types onderscheiden: opwekkingstoestellen met directe opwekking van warm tapwater en toestellen met warmteopslag. Voor beide gevallen kan de warmteopwekker die instaat voor ruimteverwarming de warmte leveren, owel gebeurt de warmteopwekking voor ruimteverwarming en voor warm tapwater door azonderlijke installaties; een verdeelsysteem. Als dit systeem grote astanden moet overbruggen, kan gekozen worden voor het gebruik van een circulatieleiding. De bruto energiebehoete voor warm tapwater bevat de netto energiebehoete voor warm tapwater en alle verdeelverliezen. Deze verliezen worden berekend via het systeemrendement. In het geval er meerdere opwekkingsinstallaties voor de opwekking van warm tapwater zorgen, wordt elke opwekkingsinstallatie toegekend aan het tappunt voor warm tapwater dat het bedient. 6.2 Bepaling van de bruto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling De bruto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling per maand en per energiesector wordt gegeven door: Eq. 68 heat,net,seci,m heat,gross,seci,m (MJ) η sys,heat en: Eq. 303 cool,gross,seci,m a lat,cool. η cool,net,seci,m sys, cool (MJ) heat,gross,seci,m heat,net,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimteverwarming van energiesector i, in MJ; de maandelijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming, rekening houdend met tussentijdse temperatuurverlagingen, van energiesector i, bepaald volgens 5.4, in MJ; η sys,heat het systeemrendement voor verwarming, bepaald volgens 6.3, (-), (-); cool,gross,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, in MJ; cool,net,seci,m de maandelijkse netto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, bepaald volgens 5.4, in MJ; 62 / 196

63 a lat,cool een oraitaire toeslagactor die de latente warmte in rekening brengt die vrijkomt bij het optreden van condensatie op de koeleenheden o bij ontvochtiging van de toevoerlucht, gelijk aan 1,1 als de gemiddelde temperatuur van het transportmedium in de koeleenheid bij nominale werking kleiner is dan 15 C, o als de toevoerlucht actie gekoeld wordt, en gelijk aan 1,0 in andere gevallen, (-); η sys,cool het systeemrendement voor koeling, bepaald volgens 6.3, (- ). 6.3 Systeemrendementen voor verwarming en koeling Bepaal voor alle systemen het systeemrendement voor verwarming en koeling, η sys,heat en η sys,cool, aan de hand van een vernietigingsactor en van de verhouding van de jaarlijkse netto energiebehoete voor respectievelijk verwarming en koeling t.o.v. de som van de netto energiebehoeten voor koeling en verwarming, Eq. 70 en: Eq. 71 a heat annih heat,net a cool cool,net η η sys,heat sys,cool a / (-) heat cool annih annih heat,net a / (-) cool,net de term voor de leidingverliezen, de kanaalverliezen en de regeling van het distributiesysteem voor verwarming, zoals hieronder vastgelegd, (-); de actor voor vernietiging van energie ten gevolge van gelijktijdig koelen en verwarmen, zoals hieronder vastgelegd, (-); de ractie van de netto energiebehoete voor ruimteverwarming t.o.v. de totale netto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling, bepaald volgens 6.4, (-); de term voor de leidingverliezen, de kanaalverliezen en de regeling van het distributiesysteem voor koeling, zoals hieronder vastgelegd, (-); de ractie van de netto energiebehoete voor ruimtekoeling t.o.v. de totale netto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling, bepaald volgens 6.4, (-). Voor systemen waarbij de vereiste luchtinblaastemperatuur wordt verkregen door het mengen van een verwarmde en een gekoelde luchtstroom geldt: annih = 0,4; a heat = 0; a cool = 0. Ontleen voor alle andere systemen de actoren annih, a heat en a cool aan Tabel [15] en Tabel [16]. 63 / 196

64 Koeling e Tabel [15]: Vernietigingsactoren, annih, en distributieverliezen, a heat en a cool,voor verwarming respectievelijk koeling Verwarming Plaatselijk Centraal Geen Plaatselijk annih = 0 a heat = 0 a cool = 0 annih = 0 a heat = 0 a cool = 0 annih = 0 a heat = 0 a cool = 0 Centraal Tabel [16]: lijn 1 o 5 Tabel [16]: lijn 2,3,4,6,7,8 Tabel [16]: lijn 1 o 5 Tabel [16]: Vernietigingsactoren, annih, en distributieverliezen, a heat en a cool,voor verwarming respectievelijk koeling bij centrale warmteopwekking Systeemnummer Warmtetransport door Koeltransport door Regeling verwarming en koeling per ruimte Vernietigingsactor annih Weegactor leiding- en kanaalverliezen Verwarming a heat Koeling a cool ja 0,00 0,08 0,00 1 n.v.t. water nee 0,00 0,25 0,00 2 water ja 0,04 0,13 0,06 o ja 0,00 0,13 0,06 3 lucht water en nee 0,00 0,25 0,06 lucht water en 4 ja 0,04 0,13 0,07 lucht 5 n.v.t. ja 0,00 0,04 0,00 nee 0,00 0,34 0,00 6 water ja 0,10 0,09 0,06 lucht ja 0,00 0,04 0,01 7 lucht nee 0,00 0,39 0,01 8 water en lucht n.v.t.: niet van toepassing ja 0,10 0,09 0,07 Indien binnen de systemen van Tabel [16] in plaats van water als transportmedium koelmiddel als transportmedium wordt toegepast, moeten de getalswaarden uit Tabel [16] als volgt worden gecorrigeerd: de waarde van a heat wordt verminderd met 0,08; de waarde van a cool wordt verminderd met 0,01. "Regeling verwarming en koeling per ruimte" wil zeggen dat op ruimteniveau het debiet en/o de temperatuur van het aangevoerde warmte/koude transportluïdum nageregeld wordt in unctie van enerzijds de reële en anderzijds de gewenste temperatuur van de ruimte. 64 / 196

65 Bij systemen die in de zomersituatie tot een andere systeemconiguratie behoren dan in de winter, moeten de vernietigingsactoren behorende bij het systeemnummer in de wintersituatie worden gehanteerd. Voor systemen die niet onder de in dit hoodstuk beschreven categorieën vallen, dient het systeemrendement voor verwarming en koeling op basis van voora door de minister bepaalde regels o, bij gebrek daaraan, op basis van een gelijkwaardigheidsaanvraag bepaald te worden. Opmerkingen: 1. Met "warmtetransport door water" wordt bedoeld: op ruimteniveau vindt (na)verwarming plaats door radiatoren in de ruimte, verwarmers in circulerende lucht (ventilatorconvectoren, inductie-eenheden), een naverwarmer in het luchttoevoerkanaal, o anderszins. 2. Met "warmtetransport door lucht" wordt bedoeld: in de centrale luchtbehandelingsinstallatie is een voorziening (verwarmingsbatterij en/o warmteterugwinningsvoorziening) aanwezig om de toevoerlucht te verwarmen (bij mechanische ventilatie is dit vrijwel altijd het geval). 3. Met "koeltransport door water" wordt bedoeld: op ruimteniveau vindt (na)koeling plaats door koelers in het luchttoevoerkanaal, koelers in circulerende lucht (ventilatorconvectoren o inductie-eenheden met koelbatterij), watervoerende koelplaonds o anderszins. Luchtvoerende koelplaonds behoren hier niet toe. 4. Met "koeltransport door lucht" wordt bedoeld: in een centrale luchtbehandelingsinstallatie is een voorziening (koelbatterij) aanwezig om de toevoerlucht te koelen en/o te ontvochtigen. Het systeemrendement voor een systeem "combilus" wordt bepaald volgens voora door de minister bepaalde regels. Onder "combilus" wordt een gemeenschappelijke (in de zin dat meerdere EPB-eenheden bediend worden door dezelde combilus o als de combilus een collectieve wooneenheid bedient) circulatieleiding verstaan die zowel voor warm tapwater als voor ruimteverwarming dienst doet. 6.4 Fracties van de netto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling Fractie netto energiebehoete voor ruimtekoeling Bepaal voor de energiesector de verhouding tussen de jaarlijkse netto energiebehoete voor ruimtekoeling en de som van de jaarlijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling Eq. 72 cool, net 1 (-) heat, net cool,net heat,net de ractie van de netto energiebehoete voor ruimtekoeling t.o.v. de totale netto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling, (-); de ractie van de netto energiebehoete voor ruimteverwarming t.o.v. de totale netto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling, bepaald volgens 6.4.2, (-). 65 / 196

66 6.4.2 Fractie netto energiebehoete voor ruimteverwarming Bepaal voor de energiesector de verhouding tussen de jaarlijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming en de som van de jaarlijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling als volgt: Eq. 73 heat,net,seci,a max 0,1 ; min ; 0,9 heat,net,seci,a cool,net,seci,a heat, net (-) waarbij: Eq (MJ) heat, net,seci,a m 1 heat,net,seci,m en: Eq (MJ) cool, net,seci,a m 1 cool,net,seci,m heat,net heat,net,seci,a cool,net,seci,a heat,net,seci,m cool,net,seci,m de ractie van de jaarlijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming t.o.v. de totale jaarlijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming en ruimtekoeling, (-); de jaarlijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming van energiesector i, in MJ; de jaarlijkse netto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, in MJ; de maandelijkse netto energiebehoete voor ruimteverwarming, rekening houdend met tussentijdse temperatuurverlagingen, van energiesector i, bepaald volgens 5.1, in MJ; de maandelijkse netto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, bepaald volgens 5.3, in MJ. 6.5 Bepaling van de bruto energiebehoete voor warm tapwater Voor douches en/o baden i (index "bath") en keukenaanrechten j (index "sink"), gebeurt de omzetting van de netto energiebehoete voor warm tapwater naar de bruto energiebehoete voor warm tapwater analoog aan de methode die wordt toegepast op EPW-eenheden. 9.3 van bijlage V bij dit besluit moet worden toegepast. Voor de andere tappunten k voor warm tapwater (index "other"), moet eveneens 9.3 van bijlage V bij dit besluit worden toegepast, waarbij de ormules die van toepassing zijn voor keukenaanrechten moeten worden gebruikt (index "sink" van bijlage V bij dit besluit) en waarbij de bijdrage van de tapleidingen aan het systeemrendement wordt bepaald als: Eq 304 η tubing,other i 20 l 20 tubing,other i r water,other i, net (-) 66 / 196

67 l tubing,other i de lengte van de leidingen naar ander tappunt i voor warm tapwater, in m. Indien er geen circulatieleiding is: neem dan deze lengte gelijk aan de som van de kortste astanden horizontaal en verticaal tussen de betreende warmteopwekker voor warm tapwater en het vloermidden van de ruimte waarin ander tappunt i voor warm tapwater zich bevindt. Alternatie mag ook de reële leidinglengte genomen worden. Indien er wel een circulatieleiding is: neem dan deze lengte gelijk aan de som van de kortste astanden horizontaal en verticaal tussen het betreende atakpunt van de circulatieleiding en het vloermidden van de ruimte waarin ander tappunt i voor warm tapwater zich bevindt. Alternatie mag ook de reële leidinglengte genomen worden; r water,other i,net een reductieactor voor het eect van de voorverwarming van de koudwatertoevoer naar ander tappunt i voor warm tapwater d.m.v. warmteterugwinning uit de aloop, te bepalen volgens voora door de minister bepaalde regels, (-). Als waarden bij ontstentenis geldt:l tubing,other i = 20 m. 67 / 196

68 7 Eindenergieverbruik voor ruimteverwarming, ruimtekoeling, bevochtiging en warm tapwater 7.1 Principe Voor het opwekkingsrendement in een energiesector geldt het opwekkingsrendement van de toestellen die de energiesector van warmte o koude voorzien. Er wordt gerekend met maandgemiddelde waarden. Bij een combinatie van verschillende soorten warmte- o koudeleveranciers wordt de bruto behoete op een conventionele manier opgedeeld en toegewezen aan de preerente en de nietpreerente opwekker(s). Als er meer dan één type niet-preerente koudeopwekker is, wordt bij de behandeling van het niet-preerente aandeel alleen de koudeopwekker beschouwd met de laagste waarde voor de verhouding van de actor voor de omzetting in primaire energie ( p ) tot het opwekkingsrendement. Als er meer dan één type niet-preerente warmteopwekker is, wordt voor elke nietpreerente opwekker een niet-preerent aandeel bepaald volgens Desgevallend wordt op analoge wijze ook het eindenergieverbruik voor bevochtiging bepaald. Bij uitbreiding van een gebouw kunnen zich volgende gevallen voordoen: indien er nieuwe warmte- en/o koudeopwekkingstoestellen geplaatst worden die onahankelijk van de bestaande toestellen werken, wordt onderstaande procedure onverminderd toegepast; indien er nieuwe warmte- en/o koudeopwekkingstoestellen geplaatst worden die in combinatie met de bestaande toestellen werken, dan dient onderstaande procedure toegepast te worden waarbij de bestaande toestellen buiten beschouwing blijven; indien er geen bijkomende toestellen geplaatst worden, maar enkel gebruik gemaakt wordt van bestaande toestellen, dan mag naar keuze: - owel onderstaande procedure toegepast worden op de bestaande toestellen indien alle benodigde inormatie eenduidig beschikbaar is, - owel gerekend worden met volgende waarden bij ontstentenis: - η gen,heat = 0,77 (t.o.v. de bovenste verbrandingswaarde), met gasolie als energiedrager, - η gen,cool = 2,2, met elektriciteit als energiedrager. 7.2 Maandelijks eindenergieverbruik voor ruimteverwarming en ruimtekoeling en voor bevochtiging Ruimteverwarming en bevochtiging Indien meerdere warmteopwekkingstoestellen een energiesector van warmte voorzien en deze toestellen niet allemaal hetzelde opwekkingsrendement hebben volgens 7.5 en/o niet allemaal van dezelde energievector gebruik maken, dan wordt de bruto energiebehoete voor verwarming op een conventionele manier verdeeld over de preerente en de niet-preerente warmteopwekkers zoals hieronder beschreven. Dit principe is ook geldig voor hybride warmtepompen (de combinatie van een elektrische warmtepomp en een ketel) o elektrische warmtepompen met een ingebouwde elektrische weerstandsverwarming, waarbij de warmtepomp en de elektrische weerstandsverwarming als parallel geschakelde toestellen worden beschouwd. Uitzondering: indien het opwekkingsrendement van een elektrische warmtepomp met ingebouwde elektrische weerstandsverwarming wordt bepaald volgens van bijlage V, is de invloed van de elektrische weerstand reeds 68 / 196

69 begrepen in dit opwekkingsrendement en wordt het toestel toch beschouwd als een enkele opwekker. Dit ormalisme wordt ook aangehouden indien er maar één warmteopwekkingstoestel is, o indien alle warmteopwekkingstoestellen volgens 7.5 hetzelde rendement hebben (en van dezelde energievector gebruik maken). Deze (groep van) warmteopwekker(s) vormt dan de preerente warmteopwekker en staat in voor 100% van de behoete. De (niet-gedeinieerde) niet-preerente warmteopwekker krijgt 0% van de behoete toegewezen. Nota: verschillende elektrische weerstandsverwarmingstoestellen worden dus gezamenlijk als één azonderlijke warmteopwekker beschouwd. Ook een groep van identieke ketels wordt gezamenlijk als één warmteopwekker behandeld. Voor bevochtigingsinstallaties geldt een analoge werkwijze. Het eindenergieverbruik voor ruimteverwarming, behalve het hulpenergieverbruik, wordt per maand en per energiesector gegeven door: voor de preerente warmteopwekker(s): Eq. 77 heat,inal,seci,m,pre heat,m,pre 1 voor de niet-preerente warmteopwekker(s) k: Eq. 391 as,heat,seci,m η gen,heat,pre heat,gross,seci,m (MJ) 1 heat,m,npre k as,heat,seci,m heat,gross,seci,m heat,inal,seci,m,npre k (MJ) ηgen,heat,npre k Het eindenergieverbruik voor bevochtiging wordt wordt per maand en per bevochtiger gegeven door: voor de preerente warmteopwekker(s): Eq. 79 hum,inal,j,m,pre 1 gen,heat,pre heat,m,pre as,hum,j,m hum,net,j,m (MJ) voor de niet-preerente warmteopwekker(s) k: Eq. 392 η 1 heat,m,npre k as,hum,j,m hum,net,j,m hum,inal,j,m,npre k (MJ) ηgen,heat,npre k heat,m,pre de maandelijkse ractie van de totale warmtelevering die door de preerent geschakelde warmteopwekker(s) wordt geleverd, zoals bepaald in 7.3.1, (-); as,heat,sec i,m het aandeel van de totale warmtebehoete voor de warmtelevering aan energiesector i dat door een thermisch zonne-energiesysteem gedekt wordt, bepaald volgens 10.4 van bijlage V, (-); as,hum,j,m het aandeel van de totale warmtebehoete voor de warmtelevering aan bevochtigingstoestel j dat door een 69 / 196

70 thermisch zonne-energiesysteem gedekt wordt, bepaald volgens 10.4 van bijlage V, (-); heat,gross,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimteverwarming van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ; η gen,heat,pre het opwekkingsrendement van de preerente warmteopwekker(s), bepaald volgens 7.5.1, (-); η gen,heat,npre k het opwekkingsrendement van de niet-preerente warmteopwekker(s), bepaald volgens 7.5.1, (-); heat,m,npre k de maandelijkse ractie van de totale warmtelevering die door de niet-preerente warmteopwekker(s) k wordt geleverd, zoals bepaald in 7.3.1, (-); hum,net,j,m de maandelijkse netto energiebehoete voor bevochtiging van een bevochtigingstoestel j, bepaald volgens 5.11, in MJ Ruimtekoeling Een koudeleverancier kan in ree-chilling mode werken. Free-chilling is een vorm van koeling waarbij het koelwater van een koelsysteem gekoeld wordt zonder gebruik te maken van een koelmachine. Er wordt onderscheid gemaakt tussen 3 vormen van ree-chilling: ree-chilling door lucht: maakt gebruik van lucht als koudebron, het koelwater wordt gekoeld door middel van een koeltoren o een droge koeler; geo-cooling / gesloten systemen: gebruiken de bodem als koudebron, het koelwater wordt gekoeld door gebruik te maken van één o meerdere ingegraven warmtewisselaars; geo-cooling / open systemen: gebruiken een grondwaterlaag als koudebron, het koelwater wordt gekoeld door gebruik te maken van grondwater dat opgepompt en teruggevoerd wordt. De eerste twee vormen van ree-chilling worden slechts beschouwd in combinatie met een koelmachine. Indien meerdere koudeleveranciers een energiesector van koude voorzien en deze leveranciers niet allemaal hetzelde opwekkingsrendement hebben volgens en/o niet allemaal van dezelde energievector gebruik maken en/o ze verbonden zijn met een verschillende voorziening voor ree-chilling, dan wordt de bruto energiebehoete voor koeling op een conventionele manier verdeeld over de preerente en de niet-preerente koudeleveranciers zoals hieronder beschreven. Dit ormalisme wordt ook aangehouden indien er maar één koudeleverancier is, o indien alle koudeleveranciers volgens 7.5 hetzelde rendement hebben (en van dezelde energievector gebruik maken en ze niet verbonden zijn met een verschillende voorziening voor ree-chilling). Deze (groep van) koudeleverancier(s) vormt dan de preerente koudeleverancier en staat in voor 100% van de behoete. De (niet-gedeinieerde) niet-preerente koudeleverancier krijgt 0% van de behoete toegewezen. Het eindenergieverbruik voor ruimtekoeling wordt per maand en per energiesector gegeven door: Eq cool,inal,sec i,m,pre cool,gross,sec i,m cool,pre cool,m,ree,pre (MJ) η 70 / 196 gen,cool,m,pre

71 Eq cool,inal,sec i,m,npre cool,gross,sec i,m cool,pre cool,m,ree,npre (MJ) η gen,cool,m,npre cool,inal,seci,m,pre het maandelijks eindenergieverbruik van de preerente koudeleverancier(s) voor ruimtekoeling van energiesector i, in MJ; cool,pre de jaargemiddelde ractie van de totale koudelevering welke door de preerent geschakelde koudeleverancier(s) wordt geleverd, zoals bepaald in 7.3.2, (-); cool,m,ree,pre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, zoals bepaald in 7.4, (-); cool,m,ree,npre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de niet-preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, zoals bepaald in 7.4, (-); cool,gross,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ; η gen,cool,m,pre het maandelijkse opwekkingsrendement van de preerente koudeleveranciers, bepaald volgens 7.5.2, (-); cool,inal,seci,m,npre het maandelijkse eindenergieverbruik van de niet-preerente koudeleverancier(s) voor ruimtekoeling van energiesector i, in MJ; η gen,cool,m,npre het maandelijkse opwekkingsrendement van de niet-preerente koudeleveranciers, bepaald volgens 7.5.2, (-). 7.3 Verdeling van de bruto energiebehoete over preerente en niet-preerente opwekkers Verwarming Bepaal de maandelijkse ractie van de totale hoeveelheid warmte die door de preerent geschakelde warmteopwekker(s) wordt geleverd, als volgt: indien er voor de beschouwde energiesector maar één warmteopwekkingstoestel is, o alle warmteopwekkingstoestellen volgens 7.5 hetzelde opwekkingsrendement hebben (en van dezelde energievector gebruik maken), dan geldt voor de maandelijkse preerente ractie voor verwarming: heat,m,pre = 1; zo niet: - indien het preerente toestel geen gebouwgebonden WKK-installatie o warmtepomp met buitenlucht als warmtebron is, ontleen dan de waarden voor heat,m,pre aan Tabel [47]. Bij toepassing van Tabel [47] wordt voor tussenliggende waarden van x m lineair geïnterpoleerd.; - indien het preerente toestel een gebouwgebonden WKK-installatie is, ontleen dan de waarden voor heat,m,pre aan Tabel [18]; - indien het preerente toestel een warmtepomp met buitenlucht als warmtebron is, ontleen dan de waarden voor heat,m,pre aan Tabel [48]. Bij toepassing van Tabel [48] wordt voor tussenliggende waarden van x m lineair geïnterpoleerd. Bij toepassing van een gebouwgebonden WKK-installatie in combinatie met een o meerdere andere warmteopwekkingstoestellen geldt warmtekracht als preerent geschakeld warmteopwekkingstoestel. Indien het preerente toestel warmte levert aan meer dan één unctioneel deel worden de waarden voor heat,m,pre gehanteerd die gelden voor uncties met een luctuerend vraagproiel, behalve indien de som van de gebruiksoppervlakte van de unctionele delen met een vlak vraagproiel 71 / 196

72 waaraan het preerente toestel warmte levert groter is dan de helt van de som van de gebruiksoppervlakte van alle unctionele delen waaraan het preerente toestel warmte levert, in welk geval de waarden voor heat,m,pre gehanteerd worden die gelden voor uncties met een vlak vraagproiel. Zie verder in deze paragraa voor de opdeling per unctie in luctuerende en vlakke vraagproielen. Deze werkwijze geldt enkel binnen een EPN-eenheid. Indien het preerente toestel zowel EPN-eenheden als EPW-eenheden bedient, wordt heat,m,pre voor de EPN-eenheden bepaald volgens dit hoodstuk en voor de EPW-eenheden volgens van bijlage V. De regeling van het preerente en de niet-preerente toestellen geldt als piekvermogenaanvulregeling indien de niet-preerente toestellen enkel aanvullend in werking treden tijdens periodes waarin de vermogensvraag groter is dan kan geleverd worden door het preerente toestel, en indien bovendien tijdens die periodes het preerent toestel op maximaal vermogen in werking blijt. In alle andere gevallen en dus ook bij ontstentenis, geldt de piekvermogenschakelregeling. De waarden voor heat,m,pre worden steeds uitgedrukt in unctie van hulpvariabele x m. Bepaal deze hulpvariabele x m Eq. 307 x m = [ i(1- as,heat, sec i,m ) heat,gross, sec i,m + j (1- as,water,bath j,m ) water,bath j, gross,m + k(1- as,water,sink k,m ) water,sink k, gross,m + l(1- as,water,other l,m ) water,other l, gross,m + (1- as,hum,n,m ) hum,net,n,m + cool,pre cool,gross, sec o,m n o EERnom ] (1000 P gen,heat,pre t m ) (-) x m as,[ ],m heat,gross,seci,m water,bath j,gross,m water,sin k,gross,m water,other l,gross,m hum,net,n,m de hulpvariabele voor het bepalen van de ractie van de warmtevraag gedekt door het preerente toestel: de warmtebehoete gedeeld door de "virtuele" productie van het opwekkingstoestel op vol vermogen zonder onderbreking gedurende de betreende maand, (-); het aandeel van de totale warmtebehoete dat door het thermisch zonne-energiesysteem gedekt wordt, bepaald volgens 10.4 van bijlage V. Met in plaats van [ ]: de indices "heat, sec i" voor de warmtebehoete van energiesector i, "water,bath j", "water,sink k" en "water,other l" voor de warm tapwater bereiding van respectievelijk douche o bad j, keukenaanrecht k en ander tappunt l en "hum,n" voor de warmtebehoete van bevochtigingstoestel n, (-); de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimteverwarming van energiesector i, bepaald volgens van bijlage V bij dit besluit voor EPW-eenheden en volgens 6.2 van deze bijlage voor EPN-eenheden, in MJ; de maandelijkse bruto energiebehoete voor het warm tapwater voor douche o bad j, bepaald volgens van bijlage V bij dit besluit voor EPW-eenheden en volgens 6.5 van deze bijlage voor EPN-eenheden, in MJ; de maandelijkse bruto energiebehoete voor het warm tapwater voor keukenaanrecht k, bepaald volgens van bijlage V bij dit besluit voor EPW-eenheden en volgens 6.5 van deze bijlage voor EPN-eenheden, in MJ; de maandelijkse bruto energiebehoete voor het warm tapwater voor ander tappunt l voor warm water, bepaald volgens 6.5, in MJ; de maandelijkse netto energiebehoete voor bevochtiging van bevochtigingstoestel n, bepaald volgens 5.11, in MJ; 72 / 196

73 cool,pre het aandeel van thermisch aangedreven koeling in de koudelevering aan de betrokken energiesector, bepaald volgens 7.3.2, (-); EER nom de prestatiecoëiciënt (Energy Eiciency Ratio), bepaald volgens 7.5.2, (-); cool,gross,sec o,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector o die door de thermisch aangedreven koelmachine bediend wordt, bepaald volgens 6.2, in MJ; P gen,heat,pre het totale nominale vermogen van de preerente warmteopwekker(s), in kw; t m de lengte van de betreende maand, in Ms, volgens Tabel [1]. Er moet gesommeerd worden over alle energiesectoren i die verwarmd worden m.b.v. de preerente opwekker(s), over alle douches en o baden j, de keukenaanrechten k en andere tappunten l waaraan de preerente opwekker(s) warmte voor bereiding van warm tapwater leveren, over alle bevochtigingstoestellen n waaraan de preerente opwekker(s) warmte leveren en over alle energiesectoren o die deel uitmaken van een EPN-eenheid en waaraan de door de preerente opwekker(s) gevoede thermisch aangedreven koelmachine koude levert. NOTA 1 Het nominale vermogen bij ketels is het nominale vermogen zoals bedoeld in de Europese ketelrichtlijn. NOTA 2 Het thermisch vermogen van warmtepompen wordt bepaald volgens de norm NBN EN 14511, bij de testomstandigheden vastgelegd in van bijlage V bij dit besluit. NOTA 3 Het thermisch vermogen van een gebouwgebonden WKK-installatie wordt bepaald overeenkomstig de methode voor gastoestellen. 73 / 196

74 Tabel [47]: De maandelijkse ractie van de totale warmte die door de preerent geschakelde warmteopwekker(s), heat,m,pre, wordt geleverd preerente opwekker is geen gebouwgebonden WKK o warmtepomp met buitenlucht als warmtebron Type van vraagproiel Functie met vlak vraagproiel (zie onder) Functie met luctuerend vraagproiel (zie onder) Type van piekvermogen regeling Piekvermogenschakelregeling Piekvermogenaanvulregeling Piekvermogenschakelregeling Piekvermogenaanvulregeling x m = 0 1,00 1,00 1,00 1,00 x m = 0,05 0,95 1,00 1,00 1,00 x m = 0,15 0,66 0,90 0,86 0,98 x m = 0,25 0,47 0,79 0,33 0,82 x m = 0,35 0,31 0,67 0,09 0,64 x m = 0,45 0,20 0,57 0,02 0,51 x m = 0,55 0,13 0,51 0 0,41 x m = 0,65 0,10 0,44 0 0,35 x m = 0,75 0,07 0,39 0 0,31 x m = 0,85 0,05 0,36 0 0,27 x m = 0,95 0,05 0,33 0 0,24 x m = 1,05 0,05 0,31 0 0,22 x m = 1,10 0,05 0,30 0 0,20 1,10 < x m 0,05 0,30 0 0,20 Functies met vlak vraagproiel: kantoor, logeerunctie, gezondheidszorg met verblij, gezondheidszorg zonder verblij, handel, sport sauna/zwembad, technische ruimten. Functies met luctuerend vraagproiel: onderwijs, gezondheidszorg operatiezalen, bijeenkomst hoge bezetting, bijeenkomst lage bezetting, bijeenkomst caetaria/reter, keuken, sport sporthal/sportzaal, sport itness/dans, gemeenschappelijk, andere, onbekend. 74 / 196

75 Tabel [18]: De maandelijkse ractie van de totale warmte die door de preerent geschakelde warmteopwekker(s), heat,m,pre, wordt geleverd preerente opwekker is gebouwgebonden WKK Geval Maandelijkse ractie 0 x m < 0,2 0 0,2 x m < 0,6 1,25 xm 0,25 V stor,cogen < V stor,30 min 0,6 x m < 0,92 0,5 0,92 x m x m 0,77 0,62 0 x m < 0,05 0 0,05 x m < 0,25 2,9 xm 0,145 V stor,cogen V stor,30 min 0,25 x m < 0,42 0,94 xm 0,345 0,42 x m x m 0,77 0,62 De symbolen in de tabel zijn als volgt gedeinieerd: V stor,cogen de waterinhoud van het buervat, dat dient voor opslag van de warmte die geleverd wordt door de WKK-installatie, in m³; V stor,30 min de minimale waterinhoud van een buervat om 30 minuten productie van de gebouwgebonden WKK-installatie op vol vermogen op te slaan, in m³, zoals bepaald in A.6 van deze tekst. 75 / 196

76 Tabel [48]: De maandelijkse ractie van de totale warmte die door de preerent geschakelde warmteopwekker(s), heat,m,pre, wordt geleverd preerente opwekker is warmtepomp met buitenlucht als warmtebron Vraagproiel van de unctie Piekvermogen regeling Vlak vraagproiel Piekvermogenschakelregeling Piekvermogenaanvulregeling X HP <2,25 <2,50 <2,75 <3,00 <3,50 3,50 <2,25 <2,50 <2,75 <3,00 <3,50 3,50 x m = 0 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 x m = 0,05 0,82 0,87 0,90 0,94 0,94 0,94 0,83 0,89 0,93 0,97 0,99 0,99 x m = 0,15 0,38 0,47 0,53 0,58 0,63 0,65 0,43 0,54 0,65 0,76 0,85 0,89 x m = 0,25 0,25 0,30 0,35 0,42 0,46 0,47 0,33 0,42 0,50 0,61 0,73 0,78 x m = 0,35 0,21 0,24 0,27 0,30 0,32 0,32 0,30 0,38 0,45 0,54 0,63 0,66 x m = 0,45 0,17 0,19 0,21 0,22 0,22 0,23 0,26 0,33 0,39 0,47 0,54 0,57 x m = 0,55 0,14 0,16 0,16 0,17 0,17 0,17 0,25 0,31 0,36 0,43 0,49 0,51 x m = 0,65 0,11 0,12 0,13 0,13 0,13 0,13 0,20 0,29 0,34 0,38 0,43 0,45 x m = 0,75 0,09 0,09 0,10 0,10 0,10 0,1 0,18 0,25 0,29 0,34 0,38 0,40 x m = 0,85 0,06 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,17 0,22 0,26 0,30 0,35 0,37 x m = 0,95 0,04 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,16 0,21 0,24 0,28 0,33 0,35 x m = 1, ,15 0,19 0,22 0,26 0,30 0,32 x m = 1, ,15 0,18 0,21 0,25 0,29 0,30 x m = 1, ,15 0,16 0,19 0,22 0,27 0,30 1,20 < x m ,15 0,16 0,19 0,22 0,27 0,30 Vraagproiel van de unctie Piekvermogen regeling Fluctuerend vraagproiel Piekvermogenschakelregeling Piekvermogenaanvulregeling X HP <2,25 <2,50 <2,75 <3,00 <3,50 3,50 <2,25 <2,50 <2,75 <3,00 <3,50 3,50 x m = 0 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 x m = 0,05 0,76 0,87 0,95 0,97 0,99 0,99 0,76 0,87 0,95 0,98 1,00 1,00 x m = 0,15 0,45 0,56 0,64 0,73 0,80 0,81 0,46 0,59 0,69 0,78 0,90 0,94 x m = 0,25 0,31 0,36 0,39 0,41 0,41 0,42 0,40 0,51 0,59 0,68 0,77 0,80 x m = 0,35 0,17 0,18 0,18 0,18 0,18 0,18 0,35 0,43 0,49 0,56 0,62 0,65 x m = 0,45 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,30 0,37 0,42 0,48 0,53 0,54 x m = 0, ,24 0,30 0,34 0,38 0,43 0,44 x m = 0, ,18 0,23 0,26 0,30 0,35 0,37 x m = 0, ,14 0,18 0,21 0,25 0,29 0,31 x m = 0, ,11 0,15 0,18 0,22 0,26 0,27 x m = 0, ,10 0,13 0,15 0,19 0,23 0,24 x m = 1, ,09 0,12 0,14 0,17 0,20 0,22 x m = 1, ,07 0,09 0,11 0,16 0,19 0,20 1,10 < x m ,07 0,09 0,11 0,16 0,19 0,20 Het symbool in de tabel is als volgt gedeinieerd: X HP een hulpvariabele voor warmtepompen met buitenlucht als warmtebron, zoals bepaald in van bijlage V, (-). 76 / 196

77 Indien er voor de beschouwde energiesector één niet-preerent warmteopwekkingstoestel is, o alle niet-preerente warmteopwekkingstoestellen volgens 7.5 hetzelde opwekkingsrendement hebben (en van dezelde energievector gebruik maken), dan geldt voor de maandelijkse ractie voor verwarming voor de niet-preerente opwekker(s) k: Eq. 308 heat,m,npre k = 1 - heat,m,pre (-) Indien er meerdere niet-preerente warmteopwekkingstoestellen zijn die verschillende opwekkingsrendementen hebben volgens 7.5 (en/o van verschillende energievectoren gebruik maken), dan worden de maandelijkse racties voor verwarming van alle niet-preerente opwekkers k bepaald volgens: Eq. 309 heat,m,npre k =(1- heat,m,pre ). P gen,heat,npre k (-) k P gen,heat,npre k heat,m,npre k de maandelijkse ractie van de totale warmtelevering die door de niet-preerente warmteopwekker(s) k wordt geleverd, (-); heat,m,pre (heat,m,pre) de maandelijkse ractie van de totale warmtelevering die door de preerente warmteopwekker(s) wordt geleverd, (-); P gen,heat,npre k het totale nominale vermogen van de niet-preerente warmteopwekker(s) k, in kw. Er moet gesommeerd worden over alle niet-preerente warmteopwekkers k. NOTA 1 Het nominale vermogen bij ketels is het nominale vermogen zoals bedoeld in de Europese ketelrichtlijn. NOTA 2 Het thermisch vermogen van warmtepompen wordt bepaald volgens de norm NBN EN 14511, bij de testomstandigheden vastgelegd in van bijlage V bij dit besluit. NOTA 3 Het thermisch vermogen van een gebouwgebonden WKK-installatie wordt bepaald overeenkomstig de methode voor gastoestellen Koeling Indien er voor de beschouwde energiesector maar één koudeleverancier is, o alle koudeleveranciers volgens 7.5 hetzelde rendement hebben en van dezelde energievector gebruik maken en ze niet verbonden zijn met een verschillende voorziening voor ree-chilling, dan geldt voor de jaargemiddelde preerente ractie voor koeling: 1,0 cool, pre Ontleen in alle andere gevallen de jaargemiddelde preerente ractie aan Tabel [19]. Bij toepassing van een thermisch aangedreven koelmachine in combinatie met één o meer andere koudeleveranciers geldt de thermisch aangedreven koelmachine als preerent geschakelde koudeleverancier. Bij toepassing van een geo-cooling open systeem in combinatie met één o meer andere koudeleveranciers geldt het geo-cooling open systeem als preerent geschakelde koudeleverancier. 77 / 196

78 In alle andere gevallen geldt als preerent geschakelde koudeleverancier de leverancier met de hoogste rendement, bepaald volgens Tabel [19]: De jaargemiddelde ractie van de totale koude geleverd door de preerent geschakelde koudeleverancier(s), cool,pre, als unctie van de vermogensverhouding gen,cool gen,cool cool,pre van 0,0 tot 0,1 0,1 van 0,1 tot 0,2 0,2 van 0,2 tot 0,3 0,5 van 0,3 tot 0,5 0,8 van 0,5 tot 1,0 1,0 Bepaal de verhouding tussen het nominale vermogen van de preerente koudeleverancier(s) en het nominale vermogen van alle koudeleveranciers, gen,cool, Eq. 84 P gen,cool,pre gen,cool (-) Pgen,cool,pre Pgen,cool,npre gen,cool de verhouding van het nominale koelvermogen van de preerente koudeleverancier(s) tot het nominale koelvermogen van alle koudeleveranciers voor de energiesector, (-); P gen,cool,pre het totale nominale koelvermogen van de preerente koudeleverancier(s), in kw; P gen,cool,npre het totale nominale koelvermogen van de niet-preerente koudeleverancier(s), in kw. Het te hanteren koelvermogen voor de bepaling van gen,cool van de verschillende types koudeleveranciers is als volgt: compressiekoelmachines: het koelvermogen zoals gemeten volgens de norm NBN EN bij standard rating conditions thermisch aangedreven koelmachines: het koelvermogen zoals gemeten volgens hetzij NBN-EN , hetzij ARI Standard 560:2000. geo-cooling / open systeem: Eq. 85 P gen, cool,ree 4187 ΔT φ (kw) max well well het debiet van de putboring zoals opgegeven in de milieuvergunning (het onttrokken debiet). Als er meerdere boringen zijn is dit de som van het debiet van alle putten, in m³/s; ΔT max het temperatuurverschil tussen het onttrokken en het agevoerde water, gelijk aan 6 C. 78 / 196

79 7.4 De maandgemiddelde ractie van de energie voorzien door ree-chilling De parameter cool,m,ree laat toe te valoriseren dat een gedeelte van de bruto energiebehoeten voor koeling gedekt wordt door een koudeleverancier die werkt in ree-chilling mode. Het eindenergieverbruik van koudeleveranciers die werken in ree-chilling mode wordt in het algemeen op nul gesteld. Het werkelijke energieverbruik van koudeleveranciers die werken in ree-chilling mode wordt opgenomen in het hulpenergieverbruik ( 8). Indien de koudeleverancier(s) niet in ree-chilling mode werk(t)(en), dan geldt voor de maandgemiddelde ractie ree-chilling: 0 cool, m, ree Een geo-cooling open systeem wordt beschouwd als een koudeleverancier die altijd werkt in ree-chilling mode, hiervoor geldt: 1 cool, m, ree Een (watergekoelde) koelmachine kan werken in ree-chilling mode, hierbij wordt het koelvermogen van de koeltoren (ree-chilling door lucht) o de bodemwarmtewisselaar (geo-cooling / gesloten systeem) rechtstreeks benut zonder gebruik te maken van de koelmachine (by pass). De maandgemiddelde ractie ree-chilling wordt gegeven door: Eq. 86 cool,m,ree (-) cool,ree,sizing cool,m,ree, operation cool,ree,sizing de jaargemiddelde ractie van de totale koudebehoete geleverd door de koudeleverancier(s) werkend in ree-chilling mode, als er geen beperkingen op de werkingscondities worden opgelegd, zoals hieronder bepaald, (-); cool,m,ree,operation de maandgemiddelde ractie van de totale koudebehoete geleverd door koudeleverancier(s) die werken in ree-chilling mode, rekening houdend met de beperkingen op de werkingscondities, zoals hieronder bepaald, (-). Eq. 87 cool,ree,sizing gen,cool,ree (-) P P gen,cool,nree P gen,cool,ree P gen,cool,ree P gen,cool,nree het totale nominale koelvermogen van de koudeleverancier(s) die ontworpen zijn om in ree-chilling mode te werken, in kw; het totale nominale koelvermogen van de koudeleverancier(s) die niet ontworpen zijn om in ree-chilling mode te werken, in kw. Het te hanteren koelvermogen voor de bepaling van cool,ree,sizing van de verschillende types koudeleveranciers is als volgt: compressiekoelmachines: het koelvermogen zoals gemeten volgens de norm NBN EN bij standard rating conditions thermisch aangedreven koelmachines: het koelvermogen zoals gemeten volgens hetzij NBN EN , hetzij ARI Standard 560: / 196

80 Ontleen de waarde voor cool,m,ree,operation aan Tabel [20]. Tabel [20]: Maandgemiddelde ractie cool,m,ree,operation van de totale koudebehoete geleverd door koudeleverancier(s) die werken in ree-chilling mode, rekening houdend met de beperkingen op de werkingscondities cool,m,ree,operation Maand Free-chilling door lucht Geo-cooling / θ ev < 16 C θ ev 16 C gesloten systeem Januari 0,966 1,000 0 Februari 0,909 0,969 0 Maart 0,763 0,876 0 April 0,404 0,834 0,25 Mei 0,134 0,482 0,50 Juni 0,027 0,339 0,75 Juli 0,014 0,229 0,85 Augustus 0,010 0,176 0,85 September 0,030 0,507 0,75 Oktober 0,218 0,772 0,40 November 0,730 0,886 0 December 0,878 0,970 0 Met: θ ev de werkingstemperatuur van de verdamper, zoals bepaald in , in C. 7.5 Opwekkingsrendementen voor verwarming en koeling Opwekkingsrendement voor verwarming Het opwekkingsrendement van een verwarmingstoestel η gen,heat wordt op dezelde manier bepaald als in geval van residentiële eenheden: zie van bijlage V bij dit besluit. De waarde bij ontstentenis voor de ontwerpretourtemperatuur van bevochtigingstoestellen en luchtbehandelingskasten bedraagt 70 C. Voor warmtepompen op watercircuit kan de minister de berekeningsmethode vastleggen. Er is een bepalingsmethode voor het opwekkingsrendement voor systemen met variabel koelmiddeldebiet (VRF). 80 / 196

81 Opwekkingsrendement voor een multisplit-systeem met variabel koelmiddeldebiet (VRF) Een multisplit-systeem met variabel koelmiddel debiet (VRF: Variable Rerigerant Flow) bestaat uit verschillende binnentoestellen die owel werken in verdampingsmode (koeling) o condensormode (verwarming) en een enkel buitentoestel. De binnentoestellen zijn verbonden met het buitentoestel door middel van een koelmiddelcircuit. Dit systeem laat toe warmteoverdracht te realiseren tussen de ruimten in het gebouw die dienen te worden gekoeld en deze die dienen te worden verwarmd. Eq. 88 SPF ηgen,heat,seci,m (-) rec,m,vr SPF de gemiddelde seizoensprestatieactor, bepaald volgens van bijlage V bij dit besluit, (-); rec,m,vr de maandelijkse recuperatieactor voor warmte zoals hieronder bepaald, (-). Eq. 89 rec,m,vr 0,85 heat,gross,seci,m heat,gross,seci,m heat,gross,seci,m cool,gross,seci,m cool,gross,seci,m (-) cool,gross,seci,m 1,2 1,2 cool,gross,seci,m heat,gross,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ; de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimteverwarming van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ. Het opwekkingsrendement voor een systeem "combilus" wordt bepaald volgens voora door de minister bepaalde regels. Uitzondering: in het geval zowel heat,gross, sec i,m als cool,gross, sec i,m gelijk zijn aan 0, wordt rec,m,vrf gelijk genomen aan / 196

82 7.5.2 Opwekkingsrendement voor koeling Stel, indien er geen actieve koeling toegepast wordt, het opwekkingsrendement gelijk aan 5, met elektriciteit als energiedrager. Indien er wel actieve koeling toegepast wordt, en dit gebeurt met behulp van compressiekoelmachines en/o thermisch aangedreven koelmachines dient het maandelijks opwekkingrendement voor koeling η gen,cool,m bepaald te worden volgens Tabel [21]. Voor warmtepompen op watercircuit kan de minister de berekeningsmethode vastleggen. Voor andere types koelmachines dient η gen,cool,m bepaald te worden op basis van een gelijkwaardigheidsaanvraag. N Tabel [21]: Formules en parameterwaarden voor de bepaling van het opwekkingsrendement voor actieve koeling Fluïdum in de condensor Fluïdum in de verdamper Benaming koelmachine η gen,cool,m 1a 1b Lucht Lucht Luchtgekoelde klimaatregelaar, o luchtgekoeld multisplit systeem Multisplit-systeem met variabel koelmiddeldebiet(vrf) PL EER. PL EER..,m nom θ,m nom rec,m, vr 2 Water / geglycoleerd water Lucht Watergekoelde klimaatregelaar, o watergekoeld multisplit systeem EER. PL nom θ,m 3 Lucht Water Warmtepomp lucht/water,o luchtgekoelde koelgroep voor koelwater met o zonder aparte condensor EER. PL nom θ,m 4 Water / geglycoleerd water Water Warmtepomp (geglycoleerd)water/wat er, o watergekoelde koelgroep voor koelwater met o zonder aparte condensor EER. PL nom θ,m 5 Lucht / Water Water Thermisch aangedreven koelmachine η heat,m,pre gen,heat,pre EER nom 1 η heat,m,pre gen,heat,npre EER nom PL de prestatiecoëiciënt (Energy Eiciency Ratio), bepaald volgens , (-); de deellastactor die rekening houdt met het gedrag van een koelmachine bij deellast bepaald volgens , (-); 82 / 196

83 θ,m rec,m,vr heat,m,pre η gen,heat,pre η gen,heat,npre de maandelijkse temperatuuractor die rekening houdt met de prestatiewijziging van de machine door een awijkende temperatuur van het luïdum bij het verlaten van de verdamper (ontwerpkeuze) en van de ingangstemperatuur van de condensor ten opzichte van de testcondities gespeciiceerd volgens de norm NBN EN 14511, onder standard rating conditions, bepaald volgens , (-); de maandelijkse recuperatieactor voor koeling, bepaald volgens 7.5.1, (-); de maandelijkse ractie van de totale warmtelevering die door de preerent geschakelde warmteopwekker(s) wordt geleverd - voor direct gestookte thermisch aangedreven koelmachines gelijk aan 1; - voor indirect gestookte thermisch aangedreven koelmachines bepaald volgens 7.5.1, (-); het opwekkingsrendement van de preerente warmteopwekker - voor direct gestookte thermisch aangedreven koelmachines gelijk aan 1; - voor indirect gestookte thermisch aangedreven koelmachines bepaald volgens 7.5.1, (-); het opwekkingsrendement van de niet-preerente warmteopwekker - voor direct gestookte thermisch aangedreven koelmachines gelijk aan 1; - voor indirect gestookte thermisch aangedreven koelmachines bepaald volgens (-) De prestatiecoëiciënt EER nom Waarde bij ontstentenis Ontleen de waarde bij ontstentenis aan Tabel [22]. 83 / 196

84 N Fluïdum in de condensor Tabel [22]: Waarden bij ontstentenis voor de bepaling van het opwekkingsrendement voor actieve koeling Fluïdum in de verdamper Benaming koelmachine EER nom PL θ co,nom θ ev,nom 1a 1b Lucht Lucht Luchtgekoelde klimaatregelaar, o luchtgekoeld multi-split systeem Multisplit-systeem met variabel koelmiddeldebiet(vrf) 2,1 1, Water / geglycoleerd water Lucht Watergekoelde klimaatregelaar, o watergekoeld multisplit systeem 3,05 1, Lucht Water Warmtepomp lucht/water,o luchtgekoelde koelgroep voor koelwater met o zonder aparte condensor 2,1 1, Water / geglycoleerd water Water Warmtepomp (geglycoleerd)water/water, o watergekoelde koelgroep voor koelwater met o zonder aparte condensor 3,05 1, Lucht / Water Water Thermisch aangedreven koelmachine 0, Gedetailleerde methode Voor compressiekoelmachines is EER nom gelijk aan de EER test volgens de norm NBN EN te bepalen bij standard rating conditions. Voor thermisch aangedreven koelmachines is EER nom gelijk aan de EER test volgens ARI Standard te bepalen bij standard rating conditions Deellastactor PL Waarde bij ontstentenis Ontleen de waarde bij ontstentenis aan Tabel [22]. Gedetailleerde methode De vergelijking voor de deellastactor wordt gegeven door: Eq. 90 SEER EER nom SEER PL 2,64 1,19 (-) EERnom de seizoenprestatiecoëiciënt voor compressiekoelmachines bepaald volgens pren14825, (-); de prestatiecoëiciënt (Energy Eiciency Ratio), zoals bepaald in / 196

85 Maandelijkse temperatuuractor θ,m De maandelijkse temperatuuractor wordt bepaald Eq. 91 C θ,1 C θ,2 Δθ m θ, m 1 Cθ,1.Δ m Cθ,2.Δ (-) 2 m een actor ter bepaling van de maandelijkse temperatuuractor, zoals bepaald in , (-); een actor ter bepaling van de maandelijkse temperatuuractor, zoals bepaald in , (-); het verschil van de temperatuursverhoudingen tussen condensor en verdamper in het werkingspunt en het nominaal werkingspunt, zoals hieronder bepaald,, (-). waar: Eq. 92 Δθ m θ θ 273,15 273,15 θ θ ev,nom 273,15 co,m co,nom (-) ev 273,15 θ co,m de maandelijkse werkingstemperatuur van de condensor, zoals bepaald in , in C; θ ev de werkingstemperatuur van de verdamper, zoals bepaald in , in C; θ co,nom de werkingstemperatuur van de condensor in nominaal werkingspunt, zoals bepaald in , in C; θ ev,nom de werkingstemperatuur van de verdamper in nominaal werkingspunt, zoals bepaald in , in C Constanten ter bepaling van de maandelijkse temperatuuractor Waarde bij ontstentenis Ontleen de waarde bij ontstentenis aan Tabel [23]. Tabel [23]: Waarde bij ontstentenis voor de constanten ter bepaling van de maandelijkse temperatuuractor Koelmachinenummer volgens Tabel [21] C θ,1 C θ,2 1a, 1b, 3 5,24 7,78 2, 4 8,81 30,9 Gedetailleerde methode Ontleen de waarde aan Tabel [24]. 85 / 196

86 Tabel [24]: Constanten ter bepaling van de maandelijkse temperatuuractor Koelmachinenummer volgens Tabel [21] Type compressor C θ,1 C θ,2 Zuigercompressor 5,24 7,78 1a, 1b,3 2, 4 Scrollcompressor 7,33 18,6 Schroecompressor 6,41 17,0 Scrollcompressor 8,81 30,9 Schroecompressor 9,14 42,8 Turbocompressor 9,98 40, Maandelijkse werkingstemperatuur van de condensor θ co,m Waarde bij ontstentenis Ontleen de waarde bij ontstentenis aan Tabel [25]. Gedetailleerde methode Ontleen voor direct luchtgekoelde machines de waarde voor θ co,m aan Tabel [25]. Voor watergekoelde machines die gebruik maken van een koeltoren is θ co,m gelijk aan de ingaande koelwatertemperatuur in de condensor die bij ontwerp van de koelmachine werd bepaald;. Voor andere watergekoelde machines is θ co,m gelijk aan de ingaande koelwatertemperatuur in de condensor die bij ontwerp van de koelmachine werd bepaald, te bepalen volgens regels bepaald door de minister o, bij gebrek daaraan op basis van een gelijkwaardigheidsaanvraag. Tabel [25]: Maandelijkse werkingstemperatuur van de condensor θ co,m Koelmachinenummer volgens Tabel [21] jan eb maa apr mei jun jul aug sep okt nov dec 1a, 1b, 3 4,1 5,1 8,3 11,3 15,5 18,2 19,7 20,5 16,4 12,5 7,3 4,4 2, 4 met koeltoren 2, 4 met geo cooling ,2 9,9 10,3 10,9 11,7 12,3 12,5 12,7 12,0 11,2 10, Werkingstemperatuur van de verdamper θ ev Waarde bij ontstentenis Ontleen de waarde bij ontstentenis aan Tabel [26]. 86 / 196

87 Tabel [26]: Werkingstemperatuur van de verdamper θ ev Koelmachinenummer volgens Tabel [21] Type agitesysteem θ ev 1a, 1b, , 4, 5 koelplaonds en/o koudebalken 16 batterijen in luchtgroepen en ventiloconvectoren en andere 6 Indien de koelmachine naast koelplaonds en/o koudebalken gebruik maakt van een ander agitesysteem dient 6 C als werkingstemperatuur van de verdamper genomen te worden. Gedetailleerde methode De werkingstemperatuur van de verdamper θ ev wordt bepaald door het ontwerp van het agitesysteem en is te bepalen volgens regels bepaald door de minister o, bij gebrek daaraan op basis van een gelijkwaardigheidsaanvraag Werkingstemperaturen van de condensor en verdamper in nominaal werkingspunt θ co,nom en θ ev,nom Waarden bij ontstentenis Ontleen, indien voor de prestatiecoëiciënt EER nom van de compressiekoelmachine een waarde bij ontstentenis genomen wordt, de waarden bij ontstentenis voor θ co,nom en θ ev,nom aan Tabel [22]. Gedetailleerde methode Indien voor de prestatiecoëiciënt EER nom van de compressiekoelmachine geen waarde bij ontstentenis genomen wordt, neem de werkingstemperaturen van de condensor en verdamper in nominaal werkingspunt θ co,nom en θ ev,nom waarbij EER test bepaald werd, volgens de norm NBN EN , bij standard rating conditions. Nota: Voor luchtgekoelde machines (koelmachinenummers 1a,1b en 3)is θ co,nom de drogeboltemperatuur aan de ingang van de condensor. Voor watergekoelde machines (koelmachinenummers 2 en 4)is θ co,nom de temperatuur aan de ingang van de condensor. Voor machines die warmte ageven aan lucht (koelmachinenummers 1a, 1b en 2) is θ ev,nom de drogeboltemperatuur aan de ingang van de verdamper. Voor machines die warmte ageven aan water (koelmachinenummers 3,4)is θ ev,nom de temperatuur aan de uitgang van de verdamper. 7.6 Eindenergieverbruik voor warm tapwater Voor douches en/o baden i (index "bath") en keukenaanrechten j (index "sink"), gebeurt de berekening van het eindenergieverbruik voor warm tapwater analoog aan de methode die wordt toegepast op EPW-eenheden; 10.3 van bijlage V bij dit besluit moet worden toegepast. 87 / 196

88 Voor de andere tappunten k voor warm tapwater (index "other"), moet eveneens 10.3 van bijlage V bij dit besluit worden toegepast, waarbij de ormules die van toepassing zijn voor keukenaanrechten moeten worden gebruikt (index "sink" van bijlage V bij dit besluit). 88 / 196

89 8 Maandelijks hulpenergieverbruik In dit hoodstuk wordt het maandelijkse hulpenergieverbruik bepaald. De omzetting naar primair energieverbruik gebeurt in Elektriciteitsverbruik van ventilatoren voor ventilatie en circulatie Principe Het elektriciteitsverbruik van ventilatoren voor ventilatie en circulatie van lucht in de EPN-eenheid wordt bepaald als de som van drie termen: het verbruik van ventilatoren ten dienste van de hygiënische ventilatie; het verbruik van ventilatoren ten dienste van de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag; het verbruik van ventilatoren ten dienste van de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht. Elk van deze termen wordt bepaald als het product van het hieronder opgelegd aantal gebruiksuren en het eectieve vermogen waarin een weging voor de regeling opgenomen kan zijn. Voor de hygiënische ventilatie wordt het eectieve vermogen bepaald aan de hand van het luchtdebiet V als gebruikt in , tenzij aan de hand van hyg,ct het werkelijk opgestelde vermogen van ventilatoren wordt aangetoond dat een lagere waarde voor het eectieve vermogen van toepassing is. Voor de aanvullende ventilatie is het nodig de werkelijke, ter plaatse gemeten debieten en vermogens als uitgangspunt te nemen. Bereken het jaarlijks elektriciteitsverbruik van de ventilatoren volgens Indien de ventilatie volledig natuurlijk verloopt en er geen ventilatoren aanwezig zijn, is het verbruik vanzelsprekend gelijk aan nul Elektriciteitsverbruik van de ventilatoren Bepaal het maandelijks elektriciteitsverbruik van de ventilatoren in de EPNeenheid, W ans,m, Eq. 93 W W (kwh) ans, m ans,ct,m W ans,ct,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van alle ventilatoren ten dienste van unctioneel deel, in kwh. De bepaling gebeurt hetzij aan de hand van oraitaire waarden, 8.1.3, hetzij aan de hand van de werkelijk geïnstalleerde elektromotorvermogens, In het geval van aanvullende mechanische ventilatie, kan de berekening enkel aanvaard worden als deze steunt op de werkelijk geïnstalleerde elektromotorvermogens, Er dient gesommeerd te worden over alle unctionele delen van de EPN-eenheid. Speciiek kenmerk voor het unctioneel deel "onderwijs": het maandelijks elektriciteitsverbruik van alle ventilatoren, W ans,ct,m, wordt voor de maanden juli en augustus gelijk genomen aan nul. 89 / 196

90 8.1.3 Elektriciteitsverbruik voor ventilatoren per unctioneel deel aan de hand van waarden bij ontstentenis In geval van aanvullende mechanische ventilatie mag de hieronder beschreven methode van waarden bij ontstentenis niet toegepast worden. Bij toepassing van mechanische aanvullende ventilatie moet steeds de methode in gebruikt worden. Bepaal in dit geval het maandelijks elektriciteitsverbruik voor ventilatoren in een unctioneel deel, W ans,ct,m, Eq. 94 W ans, ct,m tm Pde,ct ans,ct,m (kwh) 3,6 P de,ct het oraitaire eectieve vermogen van de toevoer- en/o avoerventilatoren zoals hieronder bepaald, in W; ans,hyg,ct,m de tijdsractie dat de ventilatoren tijdens de betreende maand in bedrij zijn voor de hygiënische ventilatie, bepaald volgens 8.1.5, (-); de duur van de betreende maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms. t m Het oraitaire eectieve vermogen van de ventilatoren, P de,ct, wordt gegeven door: Eq. 95 P de, ct = c sys V (kwh) hyg,ct c sys hyg,ct een constante ahankelijk van het ventilatiesysteem in unctioneel deel zoals hieronder bepaald, in Wh/m³; V het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor hygiënische ventilatie in unctioneel deel bepaald volgens de principes uit , in m³/h. Voor een systeem waarbij alleen de avoer mechanisch is, geldt: C sys = 0,33 Wh/m³. Voor een systeem waarbij de toevoer mechanisch is, eventueel in combinatie met mechanische avoer, zonder voorkoeling van de ventilatielucht, geldt: C sys = 0,55 Wh/m³. In alle andere gevallen geldt: C sys = 0,85 Wh/m³ Elektriciteitsverbruik voor ventilatoren per unctioneel deel aan de hand van de werkelijk opgestelde vermogens Bepaal in dit geval het maandelijks elektriciteitsverbruik voor ventilatoren in een unctioneel deel, W ans,ct,m, W ans,ct,m W ans,hyg,ct,m W ans,add m,day,cool,ct,m Eq. 310 W ans,add m,night,cool,ct, m (kwh) 90 / 196

91 Eq. 311 W ans,hyg,ct,m j 0,8 V V hyg,j ctrl,j hyg,ct,j an,mod ans,hyg,ct,m P t m 3,6 instal,j (kwh) Eq. 312 W ans,add m,day,cool,ct,m j 0,8 Vadd V m,ct,j add m,j 1 - ctrl,j an,mod V,add m,day,cool,ct,m P instal,j t m 3,6 (kwh) Eq. 313 W ans,add m,night,cool,ct,m j 0,8 Pinstal,j V add m,ct,j t (kwh) m V,add m,night,cool,ct,m V add m,j 3,6 W ans,hyg,ct,m het maandelijks electriciteitsverbruik van de ventilatoren ten dienste van de hygiënische ventilatie in unctioneel deel, in kwh; W ans,add m,day,cool,ct,m het maandelijks electriciteitsverbruik van de ventilatoren ten dienste van de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag in unctioneel deel, in kwh; W ans,add m,night,cool,ct,m het maandelijks electriciteitsverbruik van de ventilatoren ten dienste van de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht in unctioneel deel, in kwh; ctrl,j een reductieactor voor de regeling van ventilator j, ontleend aan Tabel [27], (-); an,mod een reductieactor voor de regeling van het geïnstalleerd vermogen tijdens de werking voor hygiënische ventilatie, zoals hieronder bepaald; P instal,j de rekenwaarde voor het geïnstalleerd elektrisch vermogen van ventilator j zoals hieronder bepaald, in W; V het deel van het ontwerpdebiet doorheen ventilator j voor de hyg,ct,j hygiënische ventilatie ten behoeve van unctioneel deel, in m³/h; V hyg,j het totaal ontwerpdebiet doorheen ventilator j voor de hygiënische ventilatie, in m³/h; ans,hyg,ct,m de tijdsractie dat de ventilatoren tijdens de betreende maand in bedrij zijn voor de hygiënische ventilatie, bepaald volgens 8.1.5, (-); t m de duur van de betreende maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms; V het deel van het ontwerpdebiet doorheen ventilator j voor de add m,ct,j aanvullende mechanische ventilatie ten behoeve van unctioneel deel, bepaald op basis van meetrapporten in overeenstemming met regels bepaald door de minister. In awezigheid van metingen is de waarde van dit debiet gelijk aan V, in m³/h; hyg,ct, j 91 / 196

92 V het totale ontwerpdebiet doorheen ventilator j voor de add m,j aanvullende mechanische ventilatie, in m³/h; V,add m,day,cool,ct,m de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag in bedrij is in unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , (-); V,add m,night,cool,ct,m de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de nacht in bedrij is in unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , (-). en waarin and,mod is gelijk aan: in geval van een toerenregeling: Eq. 314 an,mod V V hyg,ct add m,ct 2.5 (-) bij alle andere regelingen: and,mod = 1. Er dient gesommeerd te worden over alle ventilatoren j die unctioneel deel bedienen. Tabel [27]: Reductieactor ctrl,j voor de regeling van ventilatoren Systeemnummer volgens Tabel [16] Geen regeling o smoorregeling Soort regeling Inlaatklepverstelling o waaierschoepverstelling Toerenregeling 1, 2, 4, 5, 6, 8 1,00 0,75 0,65 3, 7 1,00 0,65 0,50 OPMERKING: een regeling voor de luchtvolumestroom mag alleen als zodanig worden beschouwd als, bij het in bedrij zijn van de regeling, de door de regelgeving minimaal vereiste luchtvolumestroom voor luchtverversing tijdens de gewone bedrijstijd is gewaarborgd. Bepaal de rekenwaarde voor het geïnstalleerd elektrisch vermogen op 1 van de volgende twee manieren: het maximaal elektrisch vermogen van de elektromotor, desgevallend met inbegrip van alle voorschakelapparatuur, in W; het maximaal elektrisch vermogen van de elektromotor-ventilator combinatie, desgevallend met inbegrip van alle voorschakelapparatuur, in W. Voor de deinitie van het maximaal elektrisch vermogen wordt verwezen naar 2 van bijlage V bij dit besluit. 92 / 196

93 8.1.5 Tijdractie dat de ventilatoren in bedrij zijn voor de hygiënische ventilatie De tijdsractie dat de ventilatoren tijdens een bepaalde maand in bedrij zijn voor hygiënische ventilatie, ans, hyg,ct,m, wordt bepaald als: Eq. 97 (-) ans, hyg,ct,m vent,heat,ct vent,heat,ct ractie van de tijd gedurende dewelke de ventilatie in gebruik is, zoals beschouwd voor de verwarmingsberekeningen, ontleend uit Tabel [7], (-). 8.2 Maandelijks energieverbruik voor distributie Principe In dit hoodstuk wordt het maandelijks elektrisch hulpenergieverbruik voor distributie bepaald. De omzetting naar primair energieverbruik gebeurt in Rekenregel voor hulpenergieverbruik voor distributie Algemene rekenregel Bepaal het maandelijks elektrisch hulpenergieverbruik voor distributie, W aux,dis,m, als: t Eq. 315 W aux,dis, m = j P pump,dis, instal,j on,dis,j,m 3,6 (kwh) P pump,dis,instal,j de waarde voor het geïnstalleerd vermogen van pomp j ten dienste van de beschouwde EPN-eenheid, zoals bepaald in 8.2.3, in W; t on,dis,j,m de maandelijkse aantijd van pomp j voor distributie, zoals bepaald in 8.2.4, in Ms. Er dient gesommeerd te worden over alle circulatiepompen j die de EPN-eenheid bedienen Uitzonderingen Circulatiepompen in reservestelling zijn redundant voor het systeem. Hun hulpenergieverbruik dient aldus niet in rekening te worden gebracht Bepaling van het geïnstalleerd vermogen P pump,dis,instal,j P pump,dis,instal,j is het geïnstalleerd vermogen van de circulatiepomp j, in W, en wordt bepaald als: voor natlopende circulatiepompen: het gemiddeld opgemeten elektrische vermogen op 100% van het debiet, genaamd P L,100%, uit Verordening (EU) n 641/2009; voor drooglopende circulatiepompen waarbij de elektromotor agesplitst is van de rotor: het maximaal elektrisch vermogen dat de elektromotor kan opnemen 93 / 196

94 bij continu bedrij bepaald volgens de norm NBN EN voor "duty type S1". Bij gebrek aan de productwaarden kunnen de volgende waarden bij ontstentenis gebruikt worden, in unctie van het soort distributie. in geval van warmtedistributie: Eq. 316 P pumps,dis,instal,j = MAX(70; 0,3 i A,sec i ) (W) A,sec i de gebruiksoppervlakte van energiesctor i, in m². Er dient gesommeerd te worden over alle energiesectoren i die circulatiepomp j bedient. in geval van koudedistributie: Eq. 317 P pumps,dis,instal,j = MAX(70; 0,3 i A,sec i ) (W) A,sec i de gebruiksoppervlakte van energiesctor i, in m². Er dient gesommeerd te worden over alle energiesectoren i die circulatiepomp j bedient. in geval van sanitair warm waterdistributie (circulatie-leiding): Eq. 318 P pumps,dis,instal,j =MAX (25; Δp pumps η insul,cirk k l pumps l circ k,l (60-θamb,January,l) Rl,l ρ W c W θ ) (W) in geval van de combinatie van sanitair warm waterdistributie en warmtedistributie (combilus): Eq. 319 P pumps,dis,instal,j =MAX (70; Δp pumps η insul,cirk k l pumps l circ k,l (60-θamb,January,l) Rl,l ρ W c W θ ) (W) Δp pump de minimale opvoerhoogte, in Pa, als hieronder bepaald; η pump het rendement van de pomp. Dit wordt bij conventie gelijk genomen aan 0,2,(-); insul,circ k een correctieactor om rekening te houden met de impact van koudebruggen op de warmteweerstand van de segmenten van circulatieleiding k, zoals bepaald in van bijlage V, (-); l circ k,l de lengte van segment l van circulatieleiding k, in m; 94 / 196

95 θ amb,january,l R l,l ρ W c W Δθ de maandgemiddelde omgevingstemperatuur van leidingsegment l voor de maand januari, in C, zoals bepaald in van bijlage V; de lineaire warmteweerstand van leidingsegment l, in m.k/w, bepaald volgens E.3 van bijlage V; de densiteit van water, in kg/m³. Dit wordt bij conventie gelijk genomen aan 998 kg/m³; de speciieke warmtecapaciteit van water, in J/(kg.K). Dit wordt bij conventie gelijk genomen aan 4182 J/(kg.K); het temperatuursverschil tussen vertrek en retour, in K. Dit wordt bij conventie gelijk genomen aan 5 K. Er dient gesommeerd te worden over alle segmenten l van circulatieleiding k die bediend worden door circulatiepomp j. De minimale opvoerhoogte wordt gegeven door: Eq. 320 p pump = l l circ k,l 300 (Pa) l circ k,l de lengte van segment l van circulatieleiding k, in m. Er dient gesommeerd te worden over alle segmenten l van circulatieleiding k die bediend worden door circulatiepomp j. Indien een pomp meerdere EPW- en/o EPN-eenheden bedient, dan dient het vermogen van de pomp (P pumps,dis,instal,j ) proportioneel verdeeld te worden over deze EPWen/o EPN-eenheden op basis van de totale bruto energiebehoete van de respectievelijke eenheden. In geval van warmtedistributie dient de bruto energiebehoete voor ruimteverwarming te worden gebruikt. In het geval van koudedistributie dient de bruto energiebehoete voor ruimtekoeling te worden gebruikt. In het geval van sanitair warm waterdistributie (circulatieleiding) o voor een combilus dient de bruto energiebehoete voor warm tapwater te worden gebruikt Bepaling van de aantijd t on,dis,j,m De maandelijkse aantijd van circulatiepomp j, t on,dis,j,m, in Ms, wordt bepaald in unctie van het soort distributie, als volgt. Voor pompen voor sanitair warm waterdistributie (circulatieleiding) geldt: Eq. 321 t on,dis,j,m = t m (Ms) Uitzondering: als de pomp enkel tappunten in een unctioneel deel met de unctie "onderwijs" bedient, wordt t on,dis,j,m voor de maanden juli en augustus gelijk genomen aan 0. Voor pompen voor warmtedistributie geldt: Eq. 322 t on,dis,j,m = max(t on,dis,heat,j,m, sec i ) (Ms) Voor pompen voor koudedistributie geldt: 95 / 196

96 Eq. 323 t on,dis,j,m = max(t on,dis,cool,j,m, sec i ) (Ms) t m de duur van de betreende maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms; t on,dis,heat,j,m,sec i de maandelijkse aantijd van circulatiepomp j voor warmtedistributie in energiesector i, zoals hieronder bepaald, in Ms; t on,dis,cool,j,m,sec i de maandelijkse aantijd van circulatiepomp j voor koudedistributie in energiesector i, zoals hieronder bepaald, in Ms. Het maximum moet bepaald worden over alle energiesectoren i (in de beschouwde EPN-eenheid o in andere EPW- o EPN-eenheden) die door circulatiepomp j worden bediend. Bepaal de maandelijkse aantijd van circulatiepomp j voor warmtedistributie in energiesector i, t on,dis,heat,j,m,sec i, als volgt: voor een natlopende circulatiepomp met pompregeling (uitgezonderd aan/uit regeling) waarvan de EEI gekend is: Eq. 324 t on,dis,heat,j,m,sec i = MIN (t heat, sec i, m (0,6+0,625 EEI 0,23 ) ; t m 1 2 ) (Ms) voor een drooglopende circulatiepomp met pompregeling (uitgezonderd aan/uit regeling): Eq. 325 t on,dis,heat,j,m,sec i = MIN (t heat, sec i, m ; t m 1 2 ) (Ms) voor een pomp met aan/uit regeling o een natlopende circulatiepomp met pompregeling waarvan de EEI niet gekend is: Eq. 326 t on,dis,heat,j,m,sec i = t m 1 2 (Ms) in alle andere gevallen o regeling onbekend: Eq. 327 t on,dis,heat,j,m,sec i = t m (Ms) t heat,sec i,m de conventionele maandelijkse werkingstijd van het systeem van warmteagite van energiesector i, in Ms, bepaald volgens D.1 van bijlage V en rekening houdend met de conventies hieronder; EEI de energie-eiciëntie-index, uit Verordening (EU) n 641/2009, (-); de duur van de betreende maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms. t m Uitzonderingen: In energiesectoren die enkel unctionele delen met de unctie "onderwijs" o "technische ruimten" bevatten, wordt t on,dis,heat,j,m,sec i voor de maanden juli en augustus gelijk genomen aan 0. In energiesectoren die enkel een unctioneel deel met de unctie " "technische ruimten" bevatten, wordt t on,dis,heat,j,m,sec i voor het hele jaar gelijk genomen aan / 196

97 Bij de bepaling van t heat,sec i, m gelden voor EPN-eenheden volgende bijkomende conventies: Eq. 375 H T,sec i,m = H T,heat,ct (W/K) Eq. 376 V sec i = 3,3 A, sec i (m³) H T,heat,ct de warmteoverdrachtscoëiciënt door transmissie van unctioneel deel voor de verwarmingsberekeningen, bepaald volgens 5.5, in W/K; A,sec i de gebruiksoppervlakte van energiesector i, in m². Bepaal de maandelijkse aantijd van circulatiepomp j voor koudedistributie in energiesector i, t on,dis,cool,j,m,sec i, als volgt: voor een natlopende circulatiepomp met pompregeling (uitgezonderd aan/uit regeling) waarvan de EEI gekend is: Eq. 328 t on,dis,cool,j,m,sec i = MIN (t cool, sec i, m (0,6+0,625 EEI 0,23 ) ; t m 1 2 ) (Ms) voor een drooglopende circulatiepomp met pompregeling (uitgezonderd aan/uit regeling): Eq. 329 t on,dis,cool,j,m,sec i = MIN (t cool, sec i, m ; t m 1 2 ) (Ms) voor een pomp met aan/uit regeling o een natlopende circulatiepomp met pompregeling waarvan de EEI niet gekend is: Eq. 330 t on,dis,cool,j,m,sec i = t m 1 2 (Ms) in alle andere gevallen o regeling onbekend: Eq. 331 t on,dis,cool,j,m,sec i = t m (Ms) t cool,sec i,m de conventionele maandelijkse werkingstijd van het systeem van koudeagite van energiesector i, in Ms, zoals hieronder bepaald; EEI de energie-eiciëntie-index, uit Verordening (EU) n 641/2009, (-); de duur van de betreende maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms. t m Uitzonderingen: In energiesectoren die enkel unctionele delen met de unctie "onderwijs" o "technische ruimten" bevatten, wordt t on,dis,cool,j,m,sec i voor de maanden juli en augustus gelijk genomen aan 0. In energiesectoren die enkel een unctioneel deel met de unctie "technische ruimten" bevatten, wordt t on,dis,cool,j,m,sec i voor het hele jaar gelijk genomen aan / 196

98 Bepaal de conventionele maandelijkse werkingstijd van het systeem van koudeagite, t cool,sec i,m, als: Eq. 332 t cool, sec i, m = j cool,gross,sec j, m k P gen,cool,k 1000 (Ms) cool,gross,sec j,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector j, zoals bepaald in 6.2 voor EPN-eenheden, in MJ. Voor EPW-eenheden wordt deze bruto energiebehoete bepaald door de netto energiebehoete bepaald volgens 8.5 van bijlage V te delen door het oraitair systeemrendement (0,9); P gen,cool,k het nomimale vermogen van de koudeleverancier k, in kw. Er moet gesommeerd worden over alle koudeleveranciers k die energiesector i bedienen en over alle energiesectoren j die bediend worden door (minstens een van) de koudeleveranciers k van energiesector i. Met betrekking tot de aantijd van de circulatiepompen is een combilus een leiding voor sanitair warm waterdistributie. 98 / 196

99 8.3 Extra elektriciteitsverbruik voor koelmachines Principe Bij watergekoelde koelmachines is er een extra elektriciteitsverbruik voor circulatiepomp(en) langs de condensorzijde. Ingeval de machine is aangesloten op een koeltoren is er een bijkomend elektriciteitsverbruik voor de pulverisatiepomp en de ventilator van de koeltoren. Ingeval thermisch aangedreven koelmachines is er een bijkomend elektriciteitsverbruik voor de circulatiepomp van de sorptievloeisto. De rekenwaarde voor het extra elektriciteitsverbruik voor koelmachines wordt naar keuze bepaald volgens één van de volgende twee methoden: vereenvoudigde methode ( 8.3.2); gedetailleerde methode ( 8.3.3) Vereenvoudigde methode Rekenregel Het maandelijks elektrisch hulpenergieverbruik voor koelmachines in de EPNeenheid, W aux,cool,m, moet bepaald worden als: Eq. 333 W aux,cool,m W W W (kwh) aux,pumps,ans,m aux,int,m electr,gen, m W aux,pumps,ans,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp(en) en ventilator(en) aan de condensorzijde, bepaald volgens , in kwh; W aux,int,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp van de sorptievloeisto, bepaald volgens , in kwh; W electr,gen,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de elektronica, bepaald volgens , in kwh Het elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp(en) en ventilatoren aan de condensorzijde Het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp(en) en ventilator(en) aan de condensorzijde, W aux,pumps,ans,m, moet bepaald worden als: Eq. 100 W W (kwh) aux,pumps,ans,m i aux,pumps,ans,sec i,m Eq. 101 W aux,pumps,ans,seci,m 0,08 3,6 w w pumps,ans,pre pumps,ans,npre cool,gross,sec,i,m cool,pre 1 η η η η 1 gen,cool,m,npre 1 1 cool,pre cool,m,ree,pre cool,m,ree,npre gen,cool,m,pre gen,cool,m,pre gen,cool,m,npre 1 (kwh) W aux,pumps,ans,seci,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp(en) en entilator(en) aan de condensorzijde van koelmachines ten behoeve van energiesector i, in kwh; 99 / 196

100 cool,gross,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ; w pumps,ans,pre een actor die inrekent o de preerente koelmachine is aangesloten op een koeltoren o een bodemwarmtewisselaar: - zo ja: stel w pumps,ans,pre = 1; - zo nee: stel w pumps,ans,pre = 0; w pumps,ans,npre een actor die inrekent o de niet-preerente koelmachine is aangesloten op een koeltoren o een bodemwarmtewisselaar: - zo ja: stel w pumps,ans,npre = 1; - zo nee: stel w pumps,ans,npre = 0; cool,pre de jaargemiddelde ractie van de totale koudelevering welke door de preerent geschakelde koudeleverancier(s) wordt geleverd, bepaald volgens 7.3.2, (-); cool,m,ree,pre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-); cool,m,ree,npre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de niet-preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-); η gen,cool,m,pre het maandelijks opwekkingsrendement van de preerente koelmachine, bepaald volgens 7.5.2, (-); η gen,cool,m,npre het maandelijks opwekkingsrendement van de niet-preerente koelmachine, bepaald volgens 7.5.2, (-). Er dient gesommeerd te worden over alle energiesectoren i van de EPN-eenheid Het elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp van de sorptievloeisto Het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp van de sorptievloeisto van de thermisch aangedreven koelmachines ten behoeve van energiesector i, W aux,int,seci,m, moet bepaald worden als: Eq. 102 W W (kwh) aux,int,m i aux,int,sec i,m Eq ,014 wint,pre cool,pre 1 cool,m,ree,pre aux,int,seci,m.cool,gross,sec,i,m 3,6 w int,npre 1 cool,pre 1 cool,m,ree,npre W (kwh) W aux,int,seci,m cool,gross,seci,m w int,pre w int,npre het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp van de sorptievloeisto van de thermisch aangedreven koelmachines ten behoeve van energiesector i, in kwh; de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ; een actor die inrekent o de preerente koelmachine een thermisch aangedreven koelmachine is - zo ja: stel w int,pre = 1; - zo nee: stel w int,pre = 0; een actor die inrekent o de niet-preerente koelmachine een thermisch aangedreven koelmachine is - zo ja: stel w int,npre = 1; 100 / 196

101 - zo nee: stel w int,npre = 0; cool,pre de jaargemiddelde ractie van de totale koudelevering welke door de preerent geschakelde koudeleverancier(s) wordt geleverd, bepaald volgens 7.3.2, (-); cool,m,ree,pre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-); cool,m,ree,npre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de niet-preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-). Er dient gesommeerd te worden over alle energiesectoren i van de EPN-eenheid Het elektriciteitsverbruik van de elektronica Het maandelijks elektriciteitsverbruik van de elektronica, W electr,gen,m, moet bepaald worden als: Eq. 334 W electr,gen, m = P electr,gen, j j t m 3,6 (kwh) P electr,gen,j t m het "stand-by" verliesvermogen door de elektronica voor de opwekking, in W. Per opwekkingstoestel j wordt het "stand-by" verliesvermogen gelijk genomen aan 10 W; de duur van de betreende maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms. Er dient telkens gesommeerd te worden over alle koudeopwekkers j die de EPNeenheid bedienen. Indien een opwekkingstoestel meerdere EPN- en/o EPW-eenheden bedient dan dient het stand-by verliesvermogen proportioneel verdeeld te worden over deze EPNen/o EPW-eenheden op basis van de totale bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van de respectievelijke eenheden. 101 / 196

102 8.3.3 Gedetailleerde methode Rekenregel Het maandelijks elektrisch hulpenergieverbruik voor koelmachines in de EPNeenheid,W aux,cool,m, moet bepaald worden als: Eq. 335 W aux,cool,m W W W W (kwh) aux,pumps,m aux,ct,m aux,int,m electr,gen, m W aux,pumps,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp(en) aan de condensorzijde, bepaald volgens , in kwh; W aux,ct,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de koeltoren, bepaald volgens , in kwh; W aux,int,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp van de sorptievloeisto, bepaald volgens , in kwh; W electr,gen,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de elektronica, bepaald volgens , in kwh Het elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp(en) aan de condensorzijde Het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp(en) aan de condensorzijde, W aux,pumps,m, moet bepaald worden als: Eq. 105 W W (kwh) aux,pumps,m i aux,pumps,sec i,m W aux,pumps,seci,m 0,016 3,6 Eq. 106 w 1 w pumps,pre pumps,npre cool,gross,sec,i,m cool,pre. η η η η 1 gen,cool,m,npre 1 1 cool,pre cool,m,ree,pre cool,m,ree,npre gen,cool,m,pre gen,cool,m,pre gen,cool,m,npre 1 (kwh) W aux,pumps,seci,m het maandelijks elektriciteitsverbruik voor energiesector i van de circulatiepomp(en) aan de condensorzijde, in kwh; cool,gross,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ; cool,pre de jaargemiddelde ractie van de totale koudelevering welke door de preerent geschakelde koudeleverancier(s) wordt geleverd, bepaald volgens 7.3.2, (-); cool,m,ree,pre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-); cool,m,ree,npre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de niet-preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-); η gen,cool,m,pre het maandelijks opwekkingsrendement van de preerente koelmachine, bepaald volgens 7.5.2, (-); 102 / 196

103 η gen,cool,m,npre w pumps,pre w pumps,npre het maandelijks opwekkingsrendement van de niet-preerente koelmachine, bepaald volgens 7.5.2, (-); een actor die inrekent o de preerente koelmachine is aangesloten op een koeltoren o een bodemwarmtewisselaar: - als aangesloten op een koeltoren en gekoeld met water: stel w pumps,pre = 1; - als aangesloten op een bodemwarmtewisselaar (geo-cooling gesloten systeem) en gekoeld met water: stel w pumps,pre = 5; - in alle andere gevallen: stel w pumps,pre = 0; een actor die inrekent o de niet-preerente koelmachine is aangesloten op een koeltoren o een bodemwarmtewisselaar: - als aangesloten op een koeltoren en gekoeld met water: stel w pumps,npre = 1; - als aangesloten op een bodemwarmtewisselaar (geo-cooling gesloten systeem) en gekoeld met water: stel w pumps,npre = 5; - in alle andere gevallen: stel w pumps,npre = 0. Er dient gesommeerd te worden over alle energiesectoren i van de EPN-eenheid Het elektriciteitsverbruik van de koeltoren(s) Het maandelijks elektriciteitsverbruik van de koeltoren, W aux,ct,m, moet bepaald worden als: Eq. 107 W W (kwh) aux,ct,m i aux,ct,sec i,m W aux,ct,seci,m Eq. 108 w 1 w ct,pre cool,gross,sec,i,m ct,npre 3,6 ct,m,pre. ct,m,npre cool,pre η η η η 1 gen,cool,m,npre 1 1 cool,pre cool,m,ree,pre cool,m,ree,npre gen,cool,m,pre gen,cool,m,pre gen,cool,m,npre 1 (kwh) W aux,ct,seci,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de koeltoren(s) ten behoeve van energiesector i, in kwh; cool,gross,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ; ct,m,pre de maandelijkse correctieactor voor koeltorens aangesloten op de preerente koelmachine, zoals hieronder bepaald; ct,m,npre de maandelijkse correctieactor voor koeltorens aangesloten op de niet-preerente koelmachine, zoals hieronder bepaald; cool,pre de jaargemiddelde ractie van de totale koudelevering welke door de preerent geschakelde koudeleverancier(s) wordt geleverd, bepaald volgens 7.3.2, (-); cool,m,ree,pre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-); 103 / 196

104 cool,m,ree,npre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de niet-preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-); η gen,cool,m,pre het maandelijks opwekkingsrendement van de preerente koelmachine, bepaald volgens 7.5.2, (-); η gen,cool,m,npre het maandelijks opwekkingsrendement van de niet-preerente koelmachine, bepaald volgens 7.5.2, (-); w ct,pre een actor die inrekent o de preerente koelmachine is aangesloten op een koeltoren: - als aangesloten op een koeltoren: stel w ct,pre = 1; - in alle andere gevallen: stel w ct,pre = 0; w ct,npre een actor die inrekent o de niet-preerente koelmachine is aangesloten op een koeltoren: - als aangesloten op een koeltoren: stel w ct,npre = 1; - in alle andere gevallen: stel w ct,npre = 0. Er dient gesommeerd te worden over alle energiesectoren i van de EPN-eenheid. De maandelijkse correctieactor voor koeltorens aangesloten op de koelmachine wordt bepaald Eq. 109 C C minθ, θ C ct,1 C ct,2 θ co,m ct, m (-) ct,1 ct,2 co,m co,max Factoren ter bepaling van de maandelijkse hulpenergie voor koeltorens, volgens Tabel [28], (-); maandelijkse werkingstemperatuur van de condensor, bepaald volgens , in C; θ co,max maximale werkingstemperatuur van de condensor, volgens Tabel [28], in C. Tabel [28]: Constanten gebruikt voor de berekening van het energieverbruik van een koeltoren Type koeltoren Type ventilator θ co,max C ct,1 C ct,2 Luchtkoeler (=dry-cooler) Ventilator met constante snelheid 32 0,100 0,0027 Ventilator met twee snelheden 32 0,083 0,0025 Ventilator met variabele snelheid 32 0,078 0,0024 Natte koeltoren Ventilator met constante snelheid 26 0,130 0,0041 Ventilator met twee snelheden 26 0,130 0,0047 Ventilator met variabele snelheid 26 0,130 0, / 196

105 Het elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp van de sorptievloeisto Het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp van de sorptievloeisto wordt als volgt bepaald: Eq. 110 W W (kwh) aux,int,m i aux,int,sec i,m 0,46 0,606 Eq. 111 Waux,int,seci,m cool,gross,seci,m w int,pre cool,pre 1 cool,m,ree,pre max320,pgen,pre 3,6 0,606 w 1 1 max320,p (kwh) int,npre cool,pre cool,m,ree,npre gen,npre W aux,int,seci,m het maandelijks elektriciteitsverbruik voor energiesector i van de circulatiepomp van de sorptievloeisto, in kwh; P gen,pre Het nominale vermogen van de preerente thermisch aangedreven koelmachine, bepaald volgens paragraa "Rated Full Load Perormance" van de norm ARI , in kw; P gen,npre Het nominale vermogen van de niet-preerente thermisch aangedreven koelmachine, bepaald volgens paragraa "Rated Full Load Perormance" van de norm ARI , in kw; cool,gross,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ; w int,pre een actor die inrekent o de preerente koudeleverancier een thermisch aangedreven koelmachine is - zo ja: stel w int,pre = 1; - zo nee: stel w int,pre = 0; w int,npre een actor die inrekent o de niet-preerente koudeleverancier een thermisch aangedreven koelmachine is - zo ja: stel w int,npre = 1; - zo nee: stel w int,npre = 0. Er dient gesommeerd te worden over alle energiesectoren i van de EPN-eenheid Het elektriciteitsverbruik van de electronica Het maandelijks elektriciteitsverbruik van de elektronica, W electr,gen,m, moet bepaald worden als: Eq. 336 W electr,gen, m = P electr,gen, j j t m 3,6 (kwh) P electr,gen,j t m het "stand-by" verliesvermogen door de elektronica voor de opwekking, in W. Per opwekkingstoestel j wordt het "stand-by" verliesvermogen gelijk genomen aan 10 W; de duur van de betreende maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms. Er dient telkens gesommeerd te worden over alle koudeopwekkers j die de EPNeenheid bedienen. Indien een opwekkingstoestel meerdere EPN- en/o EPW-eenheden bedient dan dient het stand-by verliesvermogen proportioneel verdeeld te worden over deze EPN- 105 / 196

106 en/o EPW-eenheden op basis van de totale bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van de respectievelijke eenheden. 8.4 Extra elektriciteitsverbruik voor ree-chilling Een koudeleverancier die in ree-chilling mode werkt verbruikt enkel energie voor pompen en/o koeltorens. Bepaal het elektriciteitsverbruik voor reechilling Eq. 112 W aux,ree,m W W (kwh) aux,pumps,ree,m aux,ct,ree, m W aux,pumps,ree,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp(en) aan de condensorzijde van de koudeleverancier die in ree-chilling mode werkt, in kwh; W aux,ct,ree,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de koeltoren die in ree-chilling mode werkt, in kwh. Bepaal het elektriciteitsverbruik van de circulatiepomp(en) aan de condensorzijde Eq. 113 W W (kwh) aux,pumps,ree,m i aux,pumps,ree,sec i,m Eq. 114 W aux,pumps,ree,seci,m w w 0,052 3,6 pumps,ree,pre pumps,ree,npre cool,pre cool,gross,sec,i,m. cool,m,ree,pre 1 cool,pre cool,m,ree,npre (kwh) W aux,pumps,ree,seci,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de circulatiepompen van energiesector i aan de condensorzijde van de koudeleverancier die in ree-chilling mode werkt, in kwh; cool,gross,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ; cool,pre de jaargemiddelde ractie van de totale koudelevering welke door de preerent geschakelde koudeleverancier(s) wordt geleverd, bepaald volgens 7.3.2, (-); cool,m,ree,pre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-); cool,m,ree,npre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de niet-preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-); w pumps,ree,pre een actor die inrekent o de preerente koudeleverancier in ree-chilling mode werkt: - zo ja: - als ree-chilling door lucht, stel w pumps,ree,pre = 1; - als geo cooling/gesloten systeem o geo cooling/open systeem, stel w pumps,ree,pre = 1,54; 106 / 196

107 - zo nee: stel w pumps,ree,pre = 0; w pumps,ree,npre een actor die inrekent o de niet-preerente koudeleverancier in ree-chilling mode werkt: - zo ja: - als ree-chilling door lucht, stel w pumps,ree,npre = 1; - als geo cooling/gesloten systeem o geo cooling/open systeem, stel w pumps,ree,npre = 1,54; - zo nee: stel w pumps,ree,npre = 0. Er dient gesommeerd te worden over alle energiesectoren i van de EPN-eenheid. Bepaal het elektriciteitsverbruik van de koeltoren Eq. 115 W W (kwh) aux,ct,ree,m i aux,ct,ree,sec i,m Eq. 116 W aux,ct,ree,seci,m w w 0,10 0,003 θ 3,6 ct,pre ct,npre cool,pre ev cool,gross,sec,i,m cool,m,ree,pre 1 cool,pre cool,m,ree,npre (kwh) W aux,ct,ree,seci,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de koeltoren van energiesector i die in ree-chilling mode werkt, in kwh; cool,gross,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ; θ ev de werkingstemperatuur van de verdamper, bepaald volgens , in C; cool,pre de jaargemiddelde ractie van de totale koudelevering welke door de preerent geschakelde koudeleverancier(s) wordt geleverd, bepaald volgens 7.3.2, (-); cool,m,ree,pre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-); cool,m,ree,npre de maandgemiddelde ractie van de totaal opgewekte energie door de niet-preerente koudeleverancier(s) in ree-chilling mode, bepaald volgens 7.4, (-); w ct,pre een actor die inrekent o de preerente koelmachine is aangesloten op een koeltoren: - zo ja, stel w ct,pre = 1; - zo nee, stel w ct,pre = 0; w ct,npre een actor die inrekent o de niet-preerente koelmachine is aangesloten op een koeltoren: - zo ja, stel w ct,npre = 1; - zo nee, stel w ct,npre = 0. Er dient gesommeerd te worden over alle energiesectoren i van de EPN-eenheid. 107 / 196

108 8.5 Elektrisch hulpenergieverbuik voor warmteopwekking Principe In dit hoodstuk wordt het maandelijks elektrische hulpenergieverbruik van de hulpuncties voor warmteopwekking bepaald. De omzetting naar primair energieverbruik gebeurt in Rekenregel voor elektrisch hulpenergieverbruik voor warmteopwekking Algemene rekenregel Bepaal het maandelijks elektrisch hulpenergieverbruik voor opwekking in de EPNeenheid, W aux,gen,m, als: Eq. 337 W aux,gen,m =W throttle/ans, gen,m +W ct,gen, m +W electr,gen, m (kwh) W throttle/ans,gen,m W ct,gen,m W electr,gen,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de gaskleppen en/o ventilatoren voor de warmteopwekking van de beschouwde EPN-eenheid, bepaald volgens , in kwh; het maandelijks elektriciteitsverbruik van de koeltoren(s) gekoppeld aan de warmteopwekkers, bepaald volgens , in kwh; het maandelijks elektriciteitsverbruik voor elektronica van de beschouwde EPN-eenheid, bepaald in , in kwh Het elektriciteitsverbruik van gaskleppen en/o ventilatoren Algemene rekenregel W throttle/ans,gen,m wordt bepaald als: Eq. 338 W throttle/ans,gen,m = P throttle/ans,gen,spec P throttle/ans,gen,j t on,gen,j,m j (kwh) 3,6 P throttle/ans,gen,spec P throttle/ans,gen,j t on,gen,j,m het speciieke vermogen voor opwekking voor de opwekkers in het bezit van een ventilator en/o gasklep, wordt gelijk genomen aan 1 W/kW; het nominale vermogen van opwekkingstoestel j, in kw; de maandelijkse aantijd van de gasklep en/o ventilator ten dienste van opwekkingstoestel j, zoals bepaald in , in Ms. Er dient telkens gesommeerd te worden over alle opwekkingstoestellen j die de EPN-eenheid bedienen en die gebruik maken van een gasklep en/o ventilator. Indien een opwekkingstoestel meerdere EPW- en/o EPN-eenheden bedient dan dient in ormule Eq. 338 het nominale vermogen van het opwekkingstoestel proportioneel verdeeld te worden over deze EPW- en/o EPN-eenheden op basis van de totale bruto energiebehoete van de respectievelijke eenheden. Als het opwekkingstoestel enkel voor ruimteverwarming zorgt, dient de bruto energiebehoete voor verwarming te worden gebruikt. Als het opwekkingstoestel enkel voor sanitair warm waterproductie zorgt, dient de bruto energiebehoete voor sanitair warm water te worden gebruikt. Zorgt het opwekkingstoestel voor beiden, dan dient de som van de bruto energiebehoeten voor verwarming en voor warm tapwater te worden gebruikt. 108 / 196

109 Voor installaties voor sanitair warm water waarbij het rendement voor opwekking en opslag wordt berekend volgens van bijlage V en voor installaties voor ruimteverwarming waarbij het opwekkingsrendement wordt berekend volgens , o van bijlage V is het elektrisch hulpenergieverbruik voor opwekking reeds in rekening gebracht waardoor bij gevolg deze toestellen niet hoeven meegeteld te worden in Eq Bepaling van de aantijd t on,gen,j,m t on,gen,j,m wordt bepaald als: Eq. 339 t on,gen,j,m =MIN t m ; i heat,gross,sec i,m + k water,bath k,gross,m + k water,sink k,gross,m ( + k water,other k,gross,m + l hum,net,l+ cool,gross,sec n,m ) o n EERnom,o P throttle/ans,gen,j 1000 (Ms) ( ) t m heat,gross,sec i,m water,bath k,gross,m water,sink k,gross,m water,other k,gross,m hum,net,l,m cool,gross,sec n,m de duur van de betreende maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms; de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimteverwarming van energiesector i, bepaald volgens van bijlage V voor EPW-eenheden en volgens 6.2 van deze bijlage voor EPNeenheden, in MJ, voor zover zij door opwekkingstoestel j wordt geleverd in overeenstemming met van bijlage V voor EPW-eenheden o van deze bijlage voor EPNeenheden; de maandelijkse bruto energiebehoete voor het warm tapwater voor douche o bad k, bepaald volgens van bijlage V voor EPW-eenheden en volgens 6.5 van deze bijlage voor EPNeenheden, in MJ, voor zover zij door opwekkingstoestel j wordt geleverd in overeenstemming met van bijlage V (voor EPW-eenheden) o 7.6 van deze bijlage (voor EPNeenheden); de maandelijkse bruto energiebehoete voor het warm tapwater voor keukenaanrecht k, bepaald volgens van bijlage V voor EPW-eenheden en volgens 6.5 van deze bijlage voor EPNeenheden, in MJ, voor zover zij door opwekkingstoestel j wordt geleverd in overeenstemming met van bijlage V (voor EPW-eenheden) o 7.6 van deze bijlage (voor EPNeenheden); de maandelijkse bruto energiebehoete voor het warm tapwater voor ander tappunt k voor warm water, bepaald volgens 6.5, in MJ, voor zover zij door opwekkingstoestel j wordt geleverd in overeenstemming met 7.6; de maandelijkse netto energiebehoete voor bevochtiging van bevochtigingstoestel l, bepaald volgens 5.10, in MJ, voor zover zij door opwekkingstoestel j wordt geleverd in overeenstemming 7.2.1; de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimtekoeling van de energiesector n die door de thermisch aangedreven koelmachine bediend wordt, bepaald volgens 6.2, in MJ, voor zover zij door thermisch aangedreven koelmachine o wordt geleverd in overeenstemming en voor zover de warmte aan thermisch aangedreven koelmachine o door opwekkingstoestel j wordt geleverd in overeenstemming 7.2.1; 109 / 196

110 EER nom,o de prestatiecoëiciënt (Energy Eiciency Ratio) van thermisch aangedreven koelmachine o, bepaald zoals vastgelegd in 7.5.2, (-); P throttle/ans,gen,j het nominale vermogen van opwekkingstoestel j, in kw. Er moet gesommeerd worden over: alle energiesectoren i (in de betreende EPN-eenheid o in andere EPW- o EPN-eenheden) die door opwekkingstoestel j worden bediend; alle douches o baden k (in de betreende EPN-eenheid o in andere EPW- o EPN-eenheden) die door opwekkingstoestel j worden bediend; alle keukenaanrechten k (in de betreende EPN-eenheid o in andere EPW- o EPN-eenheden) die door opwekkingstoestel j worden bediend; alle andere tappunten k (in de betreende EPN-eenheid o in andere EPNeenheden) die door opwekkingstoestel j worden bediend; alle bevochtingingstoestellen l (in de betreende EPN-eenheid o in andere EPN-eenheden) die door opwekkingstoestel j worden bediend; alle energiesectoren n (in de betreende EPN-eenheid o in andere EPNeenheden) die door thermisch aangedreven koelmachine o worden bediend en over alle thermisch aangedreven koelmachines o die door opwekkingstoestel j worden bediend Het elektriciteitsverbruik van de koeltoren(s) gekoppeld aan de warmteopwekkers Het maandelijks elektriciteitsverbruik van de koeltoren(s) gekoppeld aan de warmteopwekkers, W ct,gen,m, moet bepaald worden als: Eq. 340 W W (kwh) ct, gen,m i ct,gen,seci,m W ct, gen, seci,m heat,gross,sec,i,m 3,6. Eq. 341 k w w ct,pre ct,npre k ct,m,pre ct,m,npre k heat,m,pre η η heat,m,npre k gen,heat,m,pre gen,heat,m,pre η η 1 gen,heat,m,npre k gen,heat,m,npre k 1 (kwh) W ct,gen,seci,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de koeltoren(s) voor warmteopwekking ten behoeve van energiesector i, in kwh; heat,gross,seci,m de maandelijkse bruto energiebehoete voor ruimteverwarming van energiesector i, bepaald volgens 6.2, in MJ; ct,m,pre de maandelijkse correctieactor voor koeltorens aangesloten op de preerente warmteopwekker, zoals hieronder bepaald; ct,m,npre k de maandelijkse correctieactor voor koeltorens aangesloten op de niet-preerente warmteopwekker k, zoals hieronder bepaald; heat,m,pre de maandelijkse ractie van de totale warmtelevering die door de preerent geschakelde warmteopwekker(s) wordt geleverd, zoals bepaald in 7.3.1, (-); 110 / 196

111 heat,m,npre k de maandelijkse ractie van de totale warmtelevering die door de niet-preerente warmteopwekker(s) k wordt geleverd, zoals bepaald in 7.3.1, (-); η gen,heat,m,pre het maandelijks opwekkingsrendement van de preerente warmteopwekker, bepaald volgens 7.5.1, (-); η gen,heat,m,npre k het maandelijks opwekkingsrendement van de niet-preerente warmteopwekker k, bepaald volgens 7.5.1, (-); w ct,pre een actor die inrekent o de preerente warmteopwekker is aangesloten op een koeltoren: - als aangesloten op een koeltoren: w ct,pre = 1; - in alle andere gevallen: w ct,pre = 0; w ct,npre k een actor die inrekent o de niet-preerente warmteopwekker k is aangesloten op een koeltoren: - als aangesloten op een koeltoren: w ct,npre k = 1; - in alle andere gevallen: w ct,npre k = 0. Er moet gesommeerd worden over alle niet-preerente opwekkers k die de energiesector i bedienen en over alle energiesectoren i van de EPN-eenheid. De maandelijkse correctieactor voor koeltorens aangesloten op de warmteopwekker wordt bepaald zoals in Het elektriciteitsverbruik van de elektronica Het maandelijks elektriciteitsverbruik voor elektronica van de beschouwde EPNeenheid, W electr,gen,m, moet bepaald worden als: Eq. 342 W electr,gen, m = P electr,gen, j j t m 3,6 (kwh) P electr,gen,j t m het "stand-by" verliesvermogen door de elektronica voor de opwekking, in W. Per opwekkingstoestel j wordt het "stand-by" verliesvermogen gelijk genomen aan 10 W; de duur van de betreende maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms. Er dient telkens gesommeerd te worden over alle opwekkingstoestellen j die EPNeenheid bedienen. Indien een opwekkingstoestel meerdere EPW- en/o EPN-eenheden bedient dan dient het "stand-by" verliesvermogen proportioneel verdeeld te worden over deze EPWen/o EPN-eenheden op basis van de totale bruto energiebehoete van de respectievelijke eenheden. Als het opwekkingstoestel enkel voor ruimteverwarming zorgt, dient de bruto energiebehoete voor verwarming te worden gebruikt. Als het opwekkingstoestel enkel voor sanitair warm waterproductie zorgt, dient de bruto energiebehoete voor sanitair warm water te worden gebruikt. Zorgt het opwekkingstoestel voor beiden, dan dient de som van de bruto energiebehoeten voor verwarming en warm tapwater te worden gebruikt. Voor installaties voor sanitair warm water waarbij het rendement voor opwekking en opslag wordt berekend volgens van bijlage V en voor installaties voor ruimteverwarming waarbij het opwekkingsrendement wordt berekend volgens , o van bijlage V is het elektrisch hulpenergieverbruik voor opwekking reeds in rekening gebracht waardoor bij gevolg deze toestellen niet hoeven meegeteld te worden in Eq / 196

112 8.6 Energieverbruik voorkoeling ventilatielucht Het maandelijks elektriciteitsverbruik voor het voorkoelen van de ventilatielucht wordt gegeven door: Eq. 118 W aux,precool,m W W (kwh) soil / water,m evap, m W soil/water,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de aarde-water warmtewisselaar, zoals bepaald in 8.6.1, in kwh; W evap,m het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verdampingskoeling, zoals bepaald in 8.6.2, in kwh. Voor andere technologieën dient W aux,precool,m bepaald te worden volgens voora door de minister bepaalde regels Elektriciteitsverbruik van de aarde-water warmtewisselaar Bepaal het maandelijks elektriciteitsverbruik van de aarde-water warmtewisselaar met onderstaande ormule. W soil/water,m 0,278 t m w soil/water,m Eq vent,cool,max V W 3600 vent,cool,ct L D tube tube 500 V,add m,day,cool,ct; m n V,addm,day,coolct; m V add,ct V V tube W π 4 hyg,ct D 2 tube 2 (kwh) t m de lengte van de betreende maand, in Ms, ontleend aan Tabel [1]; vent,cool,ct de ractie van de tijd gedurende dewelke de ventilatie in gebruik is, voor de koelberekeningen van unctioneel deel, ontleend aan Tabel [7], (-); vent,cool,max de conventionele tijdsractie dat de aarde-water warmtewisselaar in bedrij is, gelijk aan het maximum van de respectievelijke waarden voor vent,cool,ct, zoals hierboven bepaald, (-); V,add m,day,cool,ct,m de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag in bedrij is in unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , (-); w soil/water,m Een maandelijkse actor die de werkingstijd van de aardewater warmtewisselaar inrekent, bepaald volgens B.2.1(-); 112 / 196

113 V W het waterdebiet doorheen de aarde-water warmtewisselaar, in m³/h; Eq. 120 Als Re < 2300: 64 Re 1,58 ln(re) 3,28, (-) In alle andere gevallen: 2 Re het Reynolds getal bepaald volgens B.2, (-); D tube binnendiameter van de grondbuis, in m; L tube lengte van de grondbuis, in m; n tube het aantal buizen in parallel, (-); V het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor hygiënische hyg,ct add m,ct ventilatie dat door de aarde-water warmtewisselaar voorgekoeld wordt in unctioneel deel, in m³/h, bepaald volgens de principes uit V het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor de aanvullende mechanische ventilatie in unctioneel deel, in m³/h. De waarde bij ontstentenis is gelijk aan het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor de hygiënische ventilatie. Andere waarden kunnen in rekening worden gebracht op basis van meetrapporten in overeenstemming met regels bepaald door de minister. Er dient gesommeerd te worden over alle unctionele delen van ventilatiezone z Elektriciteitsverbruik voor verdampingskoeling Bepaal het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verdampingskoeling Eq. 344 W evap,m 0,278 t m w vent,cool,ct evap,m V,add m,day,cool,ct,m 250 V,add m,day,cool,ct;m V 3600 add m,ct V hyg,ct (kwh) t m de lengte van de betreende maand, in Ms, ontleend aan Tabel [1]; w evap,m een maandelijkse actor die de werkingstijd van de verdampingskoeling inrekent, bepaald volgens B.3.1, (-); vent,cool,ct de ractie van de tijd gedurende dewelke de ventilatie in bedrij is, voor de koelberekeningen van unctioneel deel, ontleend aan Tabel [7], (-); V,add m,day,cool,ct,m de conventionele tijdsractie gedurende dewelke de aanvullende mechanische ventilatie tijdens de dag in bedrij is in unctioneel deel voor de koelberekeningen, bepaald volgens , (-); 113 / 196

114 V het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor hygiënische hyg,ct add m,ct ventilatie dat door de aarde-lucht warmtewisselaar voorgekoeld wordt in unctioneel deel, in m³/h, bepaald volgens de principes uit ; V het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor de aanvullende mechanische ventilatie in unctioneel deel, in m³/h. De waarde bij ontstentenis is gelijk aan het ontwerptoevoerdebiet aan buitenlucht voor de hygiënische ventilatie. Andere waarden kunnen in rekening worden gebracht op basis van meetrapporten in overeenstemming met regels bepaald door de minister. Er dient gesommeerd te worden over alle unctionele delen van ventilatiezone z. 114 / 196

115 9 Energieverbruik voor verlichting 9.1 Principe In dit hoodstuk worden enerzijds de dimensieloze hulpvariabele L rm r bepaald en anderzijds het conventioneel elektriciteitsverbruik voor verlichting (dat dan in 10.6 wordt omgerekend naar primair energieverbruik). Enkel de vaste verlichting binnenin de EPN-eenheid, wordt verplicht ingerekend. 'Losse' verlichting (hieronder worden losse toestellen verstaan die door de gebruiker met een stekker via een stopcontact op het elektriciteitsnet worden aangesloten, bv. staande armaturen, bureaulampen, bepaalde lampen die aan het kader van schilderijen worden vastgehecht, enz.) mag desgewenst vrijwillig ingerekend worden, maar mag ook buiten beschouwing worden gelaten. Mogelijke voorbeelden van verlichting buiten de EPN-eenheid kunnen zijn (ahankelijk van het gebouw in kwestie): buitenverlichting; binnenverlichting in ruimten buiten het beschermd volume; verlichting in woongedeelten van het gebouw; verlichting in andere ruimten binnen het beschermd volume waarvoor geen EPN berekening dient uitgevoerd te worden. Binnen de EPN-eenheid worden volgende vormen van verlichting niet beschouwd: lampen die richtingsaanwijzers van nooduitgangen oplichten (en vaak permanent aangeschakeld blijven); noodverlichting (inzoverre ze enkel in geval van nood aanschakelt); verlichting in litkooien en litschachten. Het verbruik van batterijen in verlichtingssystemen (bv. in draadloze schakelaars) wordt buiten beschouwing gelaten bij de bepaling van het E EPNR -peil. Per unctioneel deel wordt een keuze gemaakt met betrekking tot de bepalingsmethode van de dimensieloze hulpvariabele L rm r van alle ruimten en van het elektriciteitsverbruik voor verlichting: owel wordt gerekend aan de hand van de waarden bij ontstentenis ( 9.2); owel wordt gerekend aan de hand van de detailgegevens van de verlichtingsinstallatie waarbij volgende actoren in beschouwing worden genomen ( 9.3): - de lichtstroom van de lampen en de otometrische eigenschappen van de armatuur; - het vermogen van de geïnstalleerde lampen met inbegrip van voorschakelapparaten, en het vermogen van eventuele sensoren en regelingen; - het type regeling; - de eventuele aanwezigheid van een daglichtzone met aangepaste regeling. 115 / 196

116 9.1.1 Dimensieloze hulpvariabele L rm r De dimensieloze hulpvariabele L rm r is een benaderende maat voor het gemiddelde verlichtingsniveau. Ze bepaalt, samen met andere parameters, de reerentiewaarde voor het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik (zie 4) Elektriciteitsverbruik voor verlichting Het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting van de EPN-eenheid, is de som van het elektriciteitsverbruik voor verlichting van elk van de unctionele delen, plus het eventuele elektriciteitsverbruik van alle regelingen en dergelijke meer die zich buiten de EPN-eenheid bevinden maar (mede) ten dienste staan van de verlichting binnen de EPN-eenheid: Eq. 122 W W W (kwh) light, m light,ct,m r light,rmr,ctrl,m W light,m W light,ct,m W light,rm r,ctrl,m het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting, in kwh; het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting van unctioneel deel, in kwh, bepaald volgens o 9.3.2; het maandelijks elektriciteitsverbruik voor regelingen die in ruimten r buiten de EPN-eenheid opgesteld staan maar wel (mede) ten dienste staan van de verlichting binnen de EPNeenheid, in kwh, bepaald volgens o Er dient gesommeerd te worden over alle unctionele delen van de EPN-eenheid en over alle ruimten r buiten de EPN-eenheid. Speciiek kenmerk van het unctioneel deel "onderwijs": het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting, W light,ct,m wordt voor de maanden juli en augustus gelijk genomen aan nul. 9.2 Bepaling van de dimensieloze hulpvariabele L rm r en het elektriciteitsverbruik voor verlichting aan de hand van waarden bij ontstentenis Bepaling van de dimensieloze hulpvariabele Lrm r Neem voor de hulpvariabele L rm r voor elke ruimte van het unctioneel deel de waarde: L rm r = Bepaling van het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting per unctioneel deel Bepaal het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting, met inbegrip van het eventuele verbruik van regelsystemen, van het unctioneel deel Eq. 123 light, ct,m A,rmr plight,de,ct t day,ct,m tnight,ct,m W (kwh) r 116 / 196

117 W light,ct,m A,rm r p light,de,ct t day,ct,m t night,ct,m het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting in unctioneel deel, in kwh; de gebruiksoppervlakte van de ruimte r, in m²; een vaste waarde van het speciiek vermogen voor verlichting, bepaald per unctioneel deel. Neem: - p light,de,ct = 0,030 kw/m² voor unctionele delen met unctie "handel", - p light,de,ct = 0,020 kw/m² voor alle andere unctionele delen; het conventioneel vastgelegd aantal gebruiksuren per maand gedurende de dagperiode, van het unctioneel deel, ontleend aan Tabel [31], in h; het conventioneel vastgelegd aantal gebruiksuren per maand gedurende de nachtperiode, van het unctioneel deel, ontleend aan Tabel [32], in h. Er dient gesommeerd te worden over alle ruimten r van unctioneel deel. Neem de waarde nul voor het maandelijks elektriciteitsverbuik voor regelingen die buiten de EPN-eenheid opgesteld staan en die enkel ten dienste staan van armaturen in ruimten van het beschouwde unctioneel deel : Eq. 124 W rmr,ctrl,m 0 light, (kwh) r W light,rm r,ctrl,m het maandelijks elektriciteitsverbruik voor regelingen en dergelijke meer die in ruimten buiten de EPN-eenheid opgesteld staan en enkel ten dienste staan van de verlichting binnen het beschouwde unctioneel deel, in kwh. Indien de regelingen ook ten dienste staan van armaturen in andere unctionele delen en indien voor die unctionele delen het elektriciteitsverbruik voor verlichting aan de hand van het werkelijk geïnstalleerd vermogen wordt bepaald, dient hun verbruik wel ingerekend te worden in Bepaling van de dimensieloze hulpvariabele L rm r en het elektriciteitsverbruik voor verlichting aan de hand van de detailgegevens van de verlichtingsinstallatie Bepaling van de dimensieloze hulpvariabele L rm r Bepaling van de dimensieloze hulpvariabele L rm r in een ruimte zonder vast geïnstalleerde verlichtingsinstallatie waarin ook geen losse verlichting wordt ingerekend Indien in een ruimte geen vaste verlichting geplaatst wordt en geen losse verlichting indien aanwezig vrijwillig wordt ingerekend, dan wordt in deze ruimte bij conventie met vast voorgeschreven waarden gerekend. Deze worden gelijk genomen aan de waarden gebruikt voor de berekening aan de hand van de waarden bij ontstentenis. Neem in dergelijke ruimten bij conventie de waarde: L rm r = / 196

118 Bepaling van de dimensieloze hulpvariabele L rm r in een ruimte met een vast geïnstalleerde verlichtingsinstallatie o een ruimte waarin losse verlichting wordt ingerekend Bepaal in ruimten met een vast geïnstalleerde verlichtingsinstallatie o ruimten waarin de losse verlichting wordt ingerekend, de hulpvariabele L rm r 1. Indien de gewenste verlichtingssterkte niet instelbaar is: Eq. 125 L rmr L design,rmr (-) L rm r een dimensieloze hulpvariabele voor ruimte r, (-); L design,rm r de ontwerpwaarde voor de dimensieloze hulpvariabele voor ruimte r, zoals hieronder bepaald, (-). 2. Indien de gewenste verlichtingssterkte wel vrij instelbaar 5 is (hetzij armatuur per armatuur, hetzij per groep van armaturen), en dit voor alle armaturen in de ruimte die ingerekend worden 6 : Eq. 126 L rmr L design,rmr L min1, thresh reduc,light L (L design,rmr design,rmr L thresh ) (-) L rm r een dimensieloze hulpvariabele voor ruimte r, (-); L design,rm r de ontwerpwaarde voor de dimensieloze hulpvariabele voor ruimte r, zoals hieronder bepaald, (-); reduc,light reductieactor met als waarde: reduc,light = 0,5, (-); L thresh drempelwaarde voor L design,rm r, met als waarde: L thresh = 250, (-). De ontwerpwaarde van de dimensieloze hulpvariabele L design,rm r kan op twee manieren bepaald worden: hetzij door middel van een eenvoudige, conventionele methode ( ); hetzij door middel van gedetailleerde berekeningen ( ). Voor de meeste toepassingen kan de eerste methode volstaan. Bepaalde types armaturen (zie ) dragen in de conventionele methode niet bij tot de ontwerpwaarde L design,rm r, maar hun elektrisch verbruik wordt wel ingerekend (zie 9.3.2). Desgewenst kan men in dat geval voor de betreende ruimte op de tweede methode terugvallen om de bijdrage aan L design,rm r alsnog te berekenen. 5 In dat geval wordt de hulpvariabele gereduceerd, maar ook de rekenwaarde voor het verlichtingsvermogen wordt gereduceerd (zie 0). 6 Indien L design,rm r gelijk is aan nul (bv. omdat geen gegevens over de geïnstalleerde armaturen verschat werden), geldt L rm r = / 196

119 Bepaling van de ontwerpwaarde L design,rm r op conventionele manier Bepaal de ontwerpwaarde L design,rm r voor de ruimte r Eq. 127 L design,rmr k n k.n2 k.n4 k 0,5 (1.N4 ).N5 A,rmr k k 0,85 PHIS k (-) L design,rm r een ontwerpwaarde voor de dimensieloze hulpvariabele voor ruimte r, (-); n k het aantal armaturen van type k in de ruimte, (-);.N2 k de verhouding van de lichtlux die het armatuur k verlaat in een ruimtehoek van t.o.v. de hoodas (d.w.z. in een kegel met openingshoek van 120 ) tot de lichtlux die het armatuur k verlaat in een ruimtehoek van 2 t.o.v. de hoodas, (-), bepaald volgens CIE 52;.N4 k de verhouding van de lichtlux die het armatuur k verlaat in een ruimtehoek van 2 t.o.v. de hoodas (d.w.z. in een kegel met openingshoek van 180 ) tot de totale uitgaande lux van het armatuur, (-), bepaald volgens CIE 52;.N5 k de verhouding van de totale lichtlux die het armatuur k verlaat tot de lichtlux (PHIS k ) uitgestraald door alle lampen samen in het armatuur, (-), bepaald volgens CIE 52; PHIS k de som van de lichtstroom van elk van de lampen in het armatuur van type k, in lumen: Eq. 128 PHI m A,rm r PHIS k PHI m m (-) de lichtstroom van lamp m, bepaald volgens CIE 84, in lumen; waarbij gesommeerd wordt over alle lampen m die zich in het armatuur van type k bevinden; de gebruiksoppervlakte van de ruimte r, in m². Indien voor een bepaalde armatuur/lampcombinatie de nodige gegevens niet beschikbaar zijn, worden ze buiten beschouwing gelaten bij de bepaling van de ontwerpwaarde L design,rm r. Hun verbruik wordt wel ingerekend in Er wordt enkel gesommeerd over alle types plaondarmaturen k (inbouw-, opbouwo pendelarmaturen) die in de ruimte r aanwezig zijn. Wandarmaturen,verlichting die in de vloer o in trappen is ingewerkt, o losse verlichting die men wenst in te rekenen, worden wel ingerekend bij het geïnstalleerd vermogen, zie (en dus uiteindelijk in het karakteristiek jaarlijks primair verbruik), maar niet bij de bepaling van de ontwerpwaarde L design,rm r volgens de conventionele methode. Indien men andere dan plaondarmaturen wel wil inrekenen bij de bepaling van de ontwerpwaarde L design,rm r, dan dient men gebruik te maken van de gedetailleerde berekeningsmethode, zie Plaondarmaturen die zodanig geplaatst zijn dat de hoodas niet verticaal naar beneden gericht is (bv. tegen een hellend dak) o die oriënteerbaar zijn (bv. roteerbare spots), worden in de conventionele methode voor de bepaling van de ontwerpwaarde L design,rm r slechts ingerekend in zoverre de hoodas niet meer dan 45 van de verticale awijkt o, in geval van draaibare armaturen, nooit meer 119 / 196

120 dan 45 van de verticale kan awijken (in zijn meest ongunstige stand). De hoodas is dezelde als diegene die voor de bepaling van de luxcode gebruikt is. Indien niet aan deze beperking qua plaatsing voldaan is, worden dergelijke armaturen niet meegerekend bij de bepaling van de ontwerpwaarde L design,rm r volgens de conventionele methode, maar wel verplicht bij de bepaling van het energieverbruik. Indien men deze armaturen wel wil inrekenen bij de bepaling van de ontwerpwaarde L design,rm r, dan dient men gebruik te maken van de gedetailleerde berekeningsmethode, zie Bepaling van de ontwerpwaarde Ldesign,rm r door middel van gedetailleerde berekeningen In awijking van de conventionele rekenmethode is het toegelaten om voor een ruimte met een rekenprogramma de verlichtingssterkte op een ictie vlak op een hoogte van 0,8 m te berekenen. Het programma dat voor de berekening gebruikt wordt dient voora erkend te worden door de minister. Voor gebruik als ontwerpwaarde L design,rm r moet bij conventie het gemiddelde van deze verlichtingssterkte genomen worden. Daarbij wordt gemiddeld over de volledige oppervlakte van de ruimte, dus zonder enige atrek van rand- o andere zones. Er moet gerekend worden met de reële geometrie van de (lege) ruimte (zonder meubilair). De te hanteren relectieactoren zijn: 0,7 voor het plaond, 0,5 voor de muren (met inbegrip van daglichtopeningen) en 0,2 voor de vloer. Bij de berekeningen dient voor de armaturen dezelde positie genomen te worden als de eectieve plaatsing. Ingeval van oriënteerbare armaturen dient bij de berekeningen het armatuur zo gericht te worden dat de hoek tussen de hoodas en de verticale zo groot mogelijk is (dus maximaal naar boven gericht). Indien dan nog verschillende oriëntaties mogelijk zijn, dient het armatuur loodrecht op de dichtstbijzijnde wand gericht te worden. Voor de lichtstroom van de lampen dient een onveranderbare verminderingsactor van 0,85 aangehouden te worden t.o.v. de CIE84 waarde. De minister kan bijkomende o gewijzigde speciicaties voor de berekeningen vastleggen. 120 / 196

121 9.3.2 Bepaling van het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting per unctioneel deel Bepaal het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting van een unctioneel deel als de som van het elektriciteitsverbruik voor verlichting van elk van de ruimten in dat unctioneel deel: Eq. 129 W W (kwh) light, ct,m r light,rm r,m W light,ct,m W light,rm r,m het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting van unctioneel deel, in kwh; het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting van ruimte r, in kwh, bepaald volgens o Er dient gesommeerd te worden over alle ruimten r van unctioneel deel Elektriciteitsverbruik voor verlichting in een ruimte zonder vast geïnstalleerde verlichtingsinstallatie waarin ook geen losse verlichting wordt ingerekend Indien in een ruimte geen vaste verlichting geplaatst wordt en geen losse verlichting indien aanwezig vrijwillig wordt ingerekend, dan wordt in deze ruimte bij conventie met vast voorgeschreven waarden gerekend. Deze worden gelijk genomen aan de waarden gebruikt voor de berekening aan de hand van de waarden bij ontstentenis. De rekenwaarde voor het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting bedraagt in dergelijke ruimten dus bij conventie: Eq. 130 W A p t t light, rmr,m (kwh),rmr light,abs,ct day,ct,m night,ct,m W light,rm r,m het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting van ruimte r, in kwh; A,rm r de gebruiksoppervlakte van de ruimte r, in m²; p light,abs,ct een vaste waarde voor het speciiek vermogen voor verlichting, bepaald per unctioneel deel. Neem: p light,abs,ct = 0,030 kw/m² voor unctionele delen met unctie "handel" en p light,abs,ct = 0,020 kw/m² voor alle andere unctionele delen; t day,ct,m het conventioneel vastgelegd aantal gebruiksuren per maand gedurende de dagperiode, van het unctioneel deel waartoe de ruimte r behoort, ontleend aan Tabel [31], in h; t night,ct,m het conventioneel vastgelegd aantal gebruiksuren per maand gedurende de nachtperiode, van het unctioneel deel waartoe de ruimte r behoort, ontleend aan Tabel [32], in h. 121 / 196

122 Elektriciteitsverbruik voor verlichting in een ruimte met een vast geïnstalleerde verlichtingsinstallatie o een ruimte waarin losse verlichting wordt ingerekend Bepaal in ruimten met een vast geïnstalleerde verlichtingsinstallatie o ruimten waarin de losse verlichting wordt ingerekend, het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting, als het product van het geïnstalleerde verlichtingsvermogen, met inbegrip van eventuele voorschakelapparaten en regelingen, en de tijd dat de verlichting per jaar is ingeschakeld, rekening houdend met de aanwezige regelsystemen. Voeg hierbij het elektriciteitsverbruik van de regelingen in zoverre het nog niet in de vorige term is ingerekend: Eq. 393 W light, rmr,m (P light,rmr. ci ). t day,ct,m occ,light,k Pitting,k W (kwh) light,rmr,ctrl,m k k P. itting,k dayl t night,ct,m W light,rm r,m P light,rm r ci t day,ct,m dayl t night,ct,m occ,light,k P itting,k W light,rm r,ctrl,m het maandelijks elektriciteitsverbruik voor verlichting van ruimte r, in kwh; de rekenwaarde voor het vermogen voor verlichting in de volledige ruimte r, bepaald volgens 9.3.3, in kw; een reductieactor voor het in rekening brengen van een constant verlichtingsniveausysteem. Deze actor wordt gelijkgesteld aan 1, (-); het conventioneel vastgelegd aantal gebruiksuren per maand gedurende de dagperiode, van het unctioneel deel waartoe de ruimte r behoort, ontleend aan Tabel [31], in h; een reductieactor voor het in rekening brengen van een systeem dat de verlichting regelt in unctie van de daglichttoetreding in de ruimte, zoals bepaald in , (-); het conventioneel vastgelegd aantal gebruiksuren per maand gedurende de nachtperiode, van het unctioneel deel waartoe de ruimte r behoort, ontleend aan Tabel [32], in h; een reductieactor voor het in rekening brengen van een systeem dat armatuur k regelt in unctie van de bezetting van de ruimte, zoals bepaald in , (-); de rekenwaarde voor het vermogen van (alle) lamp(en) met inbegrip van eventuele voorschakelapparaten, sensoren, regelingen en/o schakelaars van verlichtingsarmatuur k, in W; het maandelijks elektriciteitsverbruik van de regeling dat nog niet in de vorige term ingerekend is, bepaald volgens , in kwh. Er moet gesommeerd worden over alle armaturen k die ingerekend worden in de ruimte r. 122 / 196

123 Reductieactoren voor regeling in unctie van de bezetting en in unctie van daglichttoetreding Ontleen de reductieactor voor regeling van armatuur k in unctie van de bezetting, occ,light,k, aan Tabel [29]. Centrale systemen 7 worden niet in beschouwing genomen. 7 Van zodra een schakelaar o een sensor de verlichting in meer dan één ruimte regelt, wordt het systeem als "centraal" beschouwd. 123 / 196

124 Logeerunctie Kantoor Onderwijs met verblij zonder verblij operatiezale n hoge bezetting lage bezetting caetaria/re ter Tabel [29]: Reductieactor occ,light,k om rekening te houden met de regeling in unctie van de bezetting, per unctie (deel 1 van 2) Functies Gezondheidszorg Bijeenkomst Omschrijving schakeling Geen systeem en alle systemen die 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 hieronder niet vermeld worden. Manuele schakelaar: A,rm r < 30 m² o voor klas- en 0,90 0,90 0,90 0,90 0,95 0,70 1,00 1,00 0,50 vergaderlokalen A,rm r 30 m² 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,50 Aanwezigheidsdetectie: schakelt zowel automatisch aan als automatisch uit o naar dimstand (auto aan; auto uit/dim): A,rm r < 30 m² o voor klas- en vergaderlokalen: - indien volledige uitschakeling bij 0,80 0,80 0,80 0,80 0,85 0,60 1,00 1,00 0,40 awezigheid - indien terugschakeling naar dimstand bij awezigheid A,rm r 30 m²: - indien volledige uitschakeling bij awezigheid - indien terugschakeling naar dimstand bij awezigheid Manuele aanschakeling; awezigheidsdetectie schakelt automatisch uit o naar dimstand (manueel aan; auto uit/dim): A,rm r < 30 m² o voor klas- en vergaderlokalen: - indien volledige uitschakeling bij awezigheid - indien terugschakeling naar dimstand bij awezigheid A,rm r 30 m²: - indien volledige uitschakeling bij awezigheid - indien terugschakeling naar dimstand bij awezigheid A,rm r 0,85 0,85 0,85 0,85 0,90 0,65 1,00 1,00 0,45 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,40 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,45 0,70 0,70 0,70 0,70 0,80 0,50 1,00 1,00 0,30 0,80 0,80 0,80 0,80 0,85 0,60 1,00 1,00 0,40 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,30 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,40 de gebruiksoppervlakte van de ruimte r, in m². 124 / 196

125 Zoals hieronder bepaald Keuken Handel Sporthal/ sportzaal Fitness/dans Sauna/zwembad Technische ruimten Gemeenschappelijk Andere Onbekende unctie Tabel [29] (vervolg): Reductieactor occ,light,k om rekening te houden met de regeling in unctie van de bezetting, per unctie (deel 2 van 2) Functies Sport Omschrijving schakeling Geen systeem en alle systemen die hieronder niet vermeld worden. 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 Manuele schakelaar: A,rm r < 30 m² o voor klas- en vergaderlokalen 1,00 1,00 0,80 0,80 0,80 0,25 1,00 1,00 A,rm r 30 m² 1,00 1,00 0,80 0,80 0,80 0,25 1,00 1,00 Aanwezigheidsdetectie: schakelt zowel automatisch aan als automatisch uit o naar dimstand (auto aan; auto uit/dim): A,rm r < 30 m² o voor klas- en vergaderlokalen: - indien volledige 1,00 1,00 0,70 0,70 0,70 0,15 uitschakeling bij awezigheid 1,00 1,00 - indien terugschakeling naar dimstand bij awezigheid 1,00 1,00 0,75 0,75 0,75 0,20 1,00 1,00 A,rm r 30 m²: - indien volledige uitschakeling bij awezigheid 1,00 1,00 0,70 0,70 0,70 0,15 1,00 1,00 - indien terugschakeling naar dimstand bij awezigheid Manuele aanschakeling; awezigheidsdetectie schakelt automatisch uit o naar dimstand (manueel aan; auto uit/dim): A,rm r < 30 m² o voor klas- en vergaderlokalen: 1,00 1,00 0,75 0,75 0,75 0,20 1,00 1,00 - indien volledige uitschakeling bij awezigheid 1,00 1,00 0,60 0,60 0,60 0,05 1,00 1,00 - indien terugschakeling naar dimstand bij awezigheid 1,00 1,00 0,70 0,70 0,70 0,15 1,00 1,00 A,rm r 30 m²: 1,00 1,00 - indien volledige uitschakeling bij awezigheid 1,00 1,00 0,60 0,60 0,60 0,05 1,00 1,00 - indien terugschakeling naar dimstand bij awezigheid 1,00 1,00 0,70 0,70 0,70 0,15 1,00 1,00 A,rm r de gebruiksoppervlakte van de ruimte r, in m². Voor een armatuur k in een unctioneel deel met de unctie "gemeenschappelijk" die meerdere unctionele delen bedient, is de waarde van occ,light,k gelijk aan de 125 / 196

126 waarde die overeenstemt met het bediende unctionele deel, waarvoor de waarde voor occ,light,k het hoogste is. Bepaal de reductieactor voor regeling in unctie van daglichttoetreding Eq. 132 dayl A,rmr,daylarea A,rmr mod,dayl A,rmr,artiarea A,rmr mod, arti (-) dayl een reductieactor voor het in rekening brengen van een systeem dat de verlichting regelt in unctie van de daglichttoetreding in de ruimte, (-); A,rm r,dayl area de vloeroppervlakte van de daglichtsector in ruimte r, bepaald volgens 9.3.4, in m²; A,rm r de gebruiksoppervlakte van de ruimte r, in m²; mod,dayl de actor voor het daglichtregelsysteem in het daglichtdeel, ontleend aan Tabel [30], (-); A,rm r,arti area de gebruiksoppervlakte van het kunstlichtdeel in ruimte r, bepaald volgens 9.3.4, in m²; mod,arti de actor voor het daglichtregelsysteem in het kunstlichtdeel, ontleend aan Tabel [30], (-). Tabel [30]: Factoren voor daglichtregelsystemen Omschrijving daglichtregeling mod,dayl mod,arti Geen systeem 1,00 1,00 Manueel systeem 8 0,90 1,00 Automatisch systeem 9 0,60 0,80 Alle ingerekende armaturen in het daglichtdeel, respectievelijk kunstlichtdeel, moeten door het systeem worden bediend, opdat het systeem in beschouwing mag worden genomen voor dat deel van de ruimte. Bepaal daarom de totale gebruiksoppervlakte die verlicht wordt door armaturen die aangestuurd worden door een systeem. De abakening van de oppervlakte tussen de armaturen wordt bij conventie gevormd door de middellijn tussen de armaturen. 8 Hieronder wordt verstaan dat de lichtstroom van de lichtbronnen manueel door de gebruiker kan worden uitgeschakeld o gevarieerd (bijvoorbeeld aan de hand van een drukknop, een potentiometer o een astandsbediening). 9 Hieronder wordt verstaan dat de lichtstroom van de lichtbronnen volautomatisch en continu (o in geval van digitale systemen quasi-continu in minstens 100 tussenstappen) wordt gevarieerd in unctie van de daglichtbeschikbaarheid. 126 / 196

127 Verschillende gevallen kunnen zich voordoen: Alle ingerekende armaturen in de ruimte worden bediend door eenzelde systeem: in dat geval kunnen de bijhorende actoren in elk deel van de ruimte worden toegepast. In het voorbeeld van Figuur [1] is mod,arti = 0,80 en mod,dayl = 0,60. Figuur [1]: Coniguratie waarbij alle ingerekende armaturen worden bediend door eenzelde daglichtsysteem Armatuur bediend door automatisch daglichtsysteem (sensor per armatuur o per groep van armaturen) Armatuur niet bediend door een daglichtsysteem Daglichtdeel bepaald volgens conventionele methode Abakening gebruiksoppervlakte bediend door armatuur 127 / 196

128 Niet alle ingerekende armaturen in de ruimte worden bediend door eenzelde systeem: - Indien gebruik gemaakt wordt van de waarde bij ontstentenis voor de bepaling van het daglichtdeel ( ) wordt het systeem niet in beschouwing genomen. - Indien gebruik gemaakt wordt van de conventionele methode voor de bepaling van het daglichtdeel ( ) moet de abakening tussen de bediende gebruiksoppervlakten voor elke ruimte gestaad worden aan de hand van een iguur en kunnen zich volgende gevallen voordoen: - Het daglichtdeel o kunstlichtdeel ligt volledig in de totale gebruiksoppervlakte die bediend wordt door het systeem: in dat geval kan de bijhorende actor in het betreende deel worden toegepast. In het voorbeeld van Figuur [2] is mod,arti = 1,00 en mod,dayl = 0,60. Figuur [2]: Coniguratie waarbij niet alle ingerekende armaturen worden bediend door eenzelde daglichtsysteem de daglichtoppervlakte ligt volledig binnen de gebruiksoppervlakte die bediend wordt door het systeem Armatuur bediend door automatisch daglichtsysteem (sensor per armatuur o per groep van armaturen) Armatuur niet bediend door een daglichtsysteem Daglichtdeel bepaald volgens conventionele methode Abakening gebruiksoppervlakte bediend door armatuur 128 / 196

129 - Stukken van het daglichtdeel (o het kunstlichtdeel) liggen buiten de totale gebruiksoppervlakte die bediend wordt door het systeem. In dat geval wordt het systeem niet beschouwd voor het betreende deel en valt men automatisch terug op reductieactor 1,00. Het is echter wel toegestaan om de daglichtoppervlakte te reduceren tot de oppervlakte waar daglichtoppervlakte en de gebruiksoppervlakte bediend door het daglichtsysteem elkaar overlappen, om aldus wel een daglichtdeel te bekomen dat volledig binnen de gebruiksoppervlakte van het systeem ligt. Deze awijking mag niet worden toegepast voor het kunstlichtdeel. In het voorbeeld van Figuur [3] is in principe mod,arti = 1,00 en mod,dayl = 1,00. Als men echter de daglichtoppervlakte reduceert tot er geen delen meer zijn die bediend worden door armaturen die niet worden geregeld door het automatische systeem, mag men weer rekenen met mod,dayl = 0,60. mod,arti blijt natuurlijk gelijk aan 1,00. Figuur [3]: Coniguratie waarbij niet alle ingerekende armaturen worden bediend door eenzelde daglichtsysteem de daglichtoppervlakte ligt deels buiten de gebruiksoppervlakte die bediend wordt door het systeem Armatuur bediend door automatisch daglichtsysteem (sensor per armatuur o per groep van armaturen) Armatuur niet bediend door een daglichtsysteem Daglichtdeel bepaald volgens conventionele methode Daglichtdeel bepaald volgens conventionele methode, gereduceerd in unctie van de gebruiksoppervlakte bediend door de armaturen Abakening gebruiksoppervlakte bediend door armatuur Situatie voor vermindering van het daglichtdeel: mod,arti = 1,00 mod,dayl = 1,00 Situatie na vermindering van het daglichtdeel: mod,arti = 1,00 mod,dayl = 0, / 196

130 Januari ebruari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Conventioneel vastgelegde rekenwaarden voor de gebruiksduur Ontleen de conventioneel vastgelegde rekenwaarden voor de gebruiksduur per maand overdag, t day,ct,m en 's nachts, t night,ct,m, aan Tabel [31] en Tabel [32]. Tabel [31]: Conventioneel vastgelegde gebruiksduur per maand overdag t day,ct,m en per unctie, in h Functies Logeerunctie Kantoor Onderwijs Gezondheidszorg Bijeenkomst met verblij zonder verblij operatiezalen hoge bezetting lage bezetting caetaria/reter Keuken Handel Sport sporthal, sportzaal itness, dans sauna, zwembad Technische ruimten Gemeenschappelijk Zoals hieronder bepaald Andere Onbekende unctie Voor de unctie "gemeenschappelijk": als deze unctie meerdere unctionele delen bedient, zijn de waarden van t day,ct,m gelijk aan de waarden van de unctie die het bedient, die het langst bezet is, m.a.w. die de hoogste waarden heet. Deze evaluatie moet onahankelijk worden uitgevoerd voor elke maand. 130 / 196

131 Januari ebruari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Tabel [32]: Conventioneel vastgelegde gebruiksduur per maand 's nachts, t night,ct,m en per unctie, in h Functies Logeerunctie Kantoor Onderwijs Gezondheidszorg Bijeenkomst met verblij zonder verblij operatiezalen hoge bezetting lage bezetting caetaria/reter Keuken Handel Sport sporthal, sportzaal itness, dans sauna, zwembad Technische ruimten Gemeenschappelijk Déterminées comme ci-dessous Andere Onbekende unctie Voor de unctie "gemeenschappelijk": als deze unctie meerdere unctionele delen bedient, zijn de waarden van t night,ct,m gelijk aan de waarden van de unctie die het bedient, die het langst bezet is, m.a.w. die de hoogste waarden heet. Deze evaluatie moet onahankelijk worden uitgevoerd voor elke maand Elektriciteitsverbruik voor de regelapparatuur dat nog niet in het verbruik van de armaturen inbegrepen is 10 Bepaal per ruimte het maandelijks elektriciteitsverbruik voor de regelapparatuur en dergelijke meer (met inbegrip van eventuele voorschakelapparaten, sensoren en/o schakelaars), in zoverre nog niet inbegrepen in het verbruik van de armaturen gedurende de gebruiksuren, als de som van het verbruik van alle individuele apparaten k 10 Het parasitair verbruik van verlichtingsinstallaties wordt bij het van kracht worden van dit besluit nog niet onmiddellijk ingerekend. Deze paragraa treedt pas in werking vana een nader door de minister te bepalen datum. In de tussentijd wordt gerekend met W light,rm r,ctrl = 0 kwh. 131 / 196

132 Eq. 133 W P light,rm r,ctrl,m light,rm r,ctrl,o,k k P 1000 t 3,6 light,rm r,ctrl,on,k m - occ,light, ct occ,light, ct t t t t 1000 day, ct,m day, ct,m night, ct,m night, ct,m (kwh) W light,rm r,ctrl,m P light,rm r,ctrl,on,k P light,rm r,ctrl,o,k t m occ,light,ct t day,ct,m t night,ct,m het maandelijks elektriciteitsverbruik van de regeling dat nog niet inbegrepen is in het verbruik, in kwh; het vermogen van voeding k van de (groepen van) regelingen (met inbegrip van eventuele voorschakelapparaten, sensoren en/o schakelaars) tijdens de gebruiksuren, dat nog niet in het vermogen van de armaturen is inbegrepen, in W. Als waarde bij ontstentenis geldt voor elke voeding van regelingen, schakelingen, sensoren (al dan niet geïntegreerd in de armatuur), enz. 3 W per armatuur die door het toestel bediend wordt; het vermogen van voeding k van elk van de (groepen van) regelingen (met inbegrip van eventuele voorschakelapparaten, sensoren en/o schakelaars) buiten de gebruiksuren, in W. Als waarde bij ontstentenis geldt voor elke voeding van regelingen, schakelingen, sensoren (al dan niet geïntegreerd in de armatuur), enz. 3 W per armatuur die door het toestel bediend wordt; de duur van de maand, ontleend aan Tabel [1], in Ms; een reductieactor voor het in rekening brengen van een systeem dat de verlichting regelt in unctie van de bezetting van de ruimte, ontleend aan Tabel [29], (-); het aantal gebruiksuren per maand in de dagperiode, van het unctioneel deel waartoe de ruimte r behoort, ontleend aan Tabel [31], in h; het aantal gebruiksuren per maand in de nachtperiode, van het unctioneel deel waartoe de ruimte r behoort, ontleend aan Tabel [32], in h. Indien een regeling voor meerdere ruimten instaat, dient voor occ,light,ct de maximale waarde van elk van die ruimten genomen te worden. Er dient gesommeerd te worden over alle voedingen k die in de ruimte r opgesteld staan. Speciiek kenmerk voor het unctioneel deel "onderwijs": het maandelijks elektriciteitsverbruik van de regeling dat nog niet inbegrepen is in het verbruik, W light,rm r,ctrl,m, dat onderdeel uitmaakt van de verlichtingsinstallatie van ruimte r die zich in unctioneel deel "onderwijs" bevindt, wordt voor de maanden juli en augustus gelijk genomen aan nul. 132 / 196

133 9.3.3 Rekenwaarde voor het vermogen per ruimte De rekenwaarde voor het verlichtingsvermogen per ruimte wordt bepaald indien de gewenste verlichtingssterkte niet instelbaar is: Eq. 134 P light,rmr P nom,rmr (kw) P light,rm r P nom,rm r de rekenwaarde voor het vermogen, in kw; de rekenwaarde voor het nominaal vermogen van ruimte r, zoals hieronder bepaald, in kw. Indien de gewenste verlichtingssterkte wel vrij instelbaar is (hetzij armatuur per armatuur, hetzij per groep van armaturen), en dit voor alle armaturen in de ruimte 11 : Eq. 135 P light,rmr P nom,rmr min1 ; L thresh reduc,light L rmr (L rmr L thresh ) (kw) P light,rm r P nom,rm r L design,rm r de rekenwaarde voor het vermogen, in kw; de rekenwaarde voor het nominaal vermogen zoals hieronder bepaald, in kw; de ontwerpwaarde voor de dimensieloze hulpvariabele, bepaald volgens , (-); reduc,light reductieactor met als waarde: reduc,light = 0,5, (-); L thresh drempelwaarde voor L, met als waarde: L thresh = 250, (-). Bepaal per ruimte de rekenwaarde voor het nominaal vermogen door sommatie van de vermogens van alle verlichtingsarmaturen (lampen met inbegrip van ev. voorschakelapparaten, sensoren en regelingen), P k Pnom,rmr Eq itting,k (kw) P nom,rm r P itting,k de rekenwaarde voor het nominaal vermogen van alle lampen met inbegrip van eventuele voorschakelapparaten, sensoren, regelingen en/o schakelaars in ruimte r, in kw; de rekenwaarde voor het vermogen van (alle) lamp(en) met inbegrip van eventuele voorschakelapparaten, sensoren, regelingen en/o schakelaars van verlichtingsarmatuur k, in W. Er moet gesommeerd worden over alle armaturen k die ingerekend worden in de ruimte r. 11 Indien L design,rm r gelijk is aan nul (bv. omdat geen gegevens over de geïnstalleerde armaturen verschat werden), geldt P light,rm r = P nom,rm r 133 / 196

134 9.3.4 Verdeling in daglicht- en kunstlichtdeel Indien het daglichtdeel apart dimbaar is, kan een lager elektriciteitsverbruik ingerekend worden (zie en Tabel [30]). De oppervlakte van het kunstlichtdeel is de gebruiksoppervlakte van de ruimte r verminderd met de oppervlakte van het daglichtdeel: Eq. 137 A,rmr,arti area A,rmr A,rmr,dayl area (m²) A,rm r,arti area A,rm r A,rm r,dayl area de oppervlakte van het kunstlichtdeel van ruimte r, in m²; de totale gebruiksoppervlakte van ruimte r, in m²; de oppervlakte van het daglichtdeel van ruimte r zoals hieronder bepaald, in m². Als er geen daglichtopeningen in de ruimte zijn, neemt men A,rm r,dayl area = 0. Als er wel daglichtopeningen in de ruimte zijn, kan men terugvallen op de waarden bij ontstentenis (zie ), o kan gekozen worden voor een conventionele, meer verijnde bepalingsmethode (zie ) Waarden bij ontstentenis voor de bepaling van het daglichtdeel Bepaal de oppervlakte van het daglichtdeel, Eq. 138 A, rmr,daylarea daylarea,rmr A,rmr (m²) A,rm r,dayl area de oppervlakte van het daglichtdeel van ruimte r, in m²; dayl area,rm r de ractie van de oppervlakte van ruimte r die bij ontstentenis beschouwd wordt als daglichtdeel, ontleend aan Tabel [33], (-); de totale gebruiksoppervlakte van ruimte r, in m². A,rm r 134 / 196

135 Tabel [33]: Fractie van de ruimte die bij ontstentenis beschouwd wordt als daglichtdeel dayl area,rm r, per unctie Functies In geval er geen daglichttoetreding in de desbetreen de ruimte is In geval er wel daglichttoetreding in de desbetreen de ruimte is Logeerunctie 0,00 0,15 Kantoor 0,00 0,20 Onderwijs 0,00 0,30 Gezondheidszorg Bijeenkomst met verblij 0,00 0,15 zonder verblij 0,00 0,15 operatiezalen 0,00 0,00 hoge bezetting 0,00 0,20 lage bezetting 0,00 0,20 caetaria/reter 0,00 0,20 Keuken 0,00 0,20 Handel 0,00 0,10 Sport sporthal, sportzaal 0,00 0,20 itness, dans 0,00 0,20 sauna, zwembad 0,00 0,20 Technische ruimten 0,00 0,10 Gemeenschappelijk 0,00 0,10 Andere 0,00 0,10 Onbekende unctie 0,00 0, Conventionele methode voor de bepaling van het daglichtdeel De conventionele bepaling van het daglichtdeel wordt voor elke beschouwde ruimte gestaad aan de hand van een iguur, zoals Figuur [6] hieronder. Een eerste bijdrage aan het daglichtdeel wordt gevormd door de verticale projectie op de gebruiksoppervlakte van naar binnen hellende en horizontale (bv. daklichten) daglichtopeningen. Een tweede bijdrage wordt geleverd door verticale daglichtopeningen en door de equivalente verticale openingen van hellende vensters. Daartoe wordt elk hellend venster geprojecteerd op een verticaal vlak dat door de bovenste rand van het venster gaat (zie Figuur [5]). De precieze bepaling van beide bijdragen gebeurt volgens en Overlappende gedeelten worden agetrokken om de totale oppervlakte van het daglichtdeel te bepalen: Eq. 139 A,rmr,dayl area A,rmr,dayl area,vert A,rmr,dayl area,depth A,rmr,overlap (m²) 135 / 196

136 A,rm r,dayl area de totale gebruiksoppervlakte van het daglichtdeel van ruimte r, in m²; A,rm r,dayl area,vert de gebruiksoppervlakte overeenkomend met de verticale projectie van daglichtopeningen, bepaald volgens , in m²; A,rm r,dayl area,depth de gebruiksoppervlakte van de bijdrage van de (equivalente) verticale daglichtopeningen, bepaald volgens , in m²; A,rm r,overlap de gebruiksoppervlakte die zowel aan de voorwaarden van als die van voldoet, in m². Voorwaarden: Bij de bepaling van de bovenkant van de doorlaat en de onderkant van de doorlaat van verticale daglichtopeningen moet voldaan zijn aan de in Figuur [4] aangegeven voorwaarden. Dit wil zeggen dat de hoogte van de onderkant van de daglichtopening (transparant deel van het venster) waarmee gerekend moet worden minimaal 0,8 m bedraagt, ook al is de reële waarde kleiner. Analoog bedraagt de hoogte van de bovenkant maximaal 4 m. De hoogten worden bepaald vana de agewerkte vloer. Figuur [4]: Projectie van de bovenkant van de vloer op de gevel (bv. bij vides) en begrenzing van de te beschouwen minimale en maximale hoogte van de (equivalente) verticale daglichtopening 136 / 196

137 Oppervlaktebijdrage van de verticale projectie van daglichtopeningen De bijdrage van horizontale en naar binnen hellende daglichtopeningen 12 aan de oppervlakte van het daglichtdeel bestaat uit de som van de oppervlakten van de verticale projecties van deze daglichtopeningen op de onderliggende vloer, voor zover gelegen binnen de gebruiksoppervlakte van de ruimte, zie Figuur [5]. Bepaal deze oppervlakte per ruimte Eq. 140 A A,rmr,daylarea,vert k,rmr,daylarea,vert,k (m²) A,rm r,dayl area,vert A,rm r,dayl area,vert,k de totale oppervlakte binnen een ruimte van de verticale projecties van horizontale en naar binnen hellende daglichtopeningen op onderliggende vloergedeelten, in m²; de oppervlakte van de verticale projectie van daglichtopening k voorzover vallend binnen de gebruiksoppervlakte, in m². Er dient gesommeerd te worden over alle daglichtbijdragen k. Figuur [5]: Bijdragen van de verticale projectie en van de diepteprojectie 12 De visuele transmissieactor τ vis,dir,h (loodrechte inval, hemiserische transmissie) van de transparante delen dient minstens 60% te bedragen. Zoniet wordt de daglichtopening niet in beschouwing genomen bij de bepaling van de daglichtoppervlakte. 137 / 196

138 Oppervlaktebijdrage van de (equivalente) verticale daglichtopeningen Bepaal de oppervlaktebijdrage van (equivalente) verticale daglichtopeningen als de som van de door vermenigvuldiging van de lengte en de diepte van het daglichtdeel verkregen oppervlakten, voor zover gelegen binnen de gebruiksoppervlakte van de ruimte, die voldoen aan de voorwaarden voor een bijdrage van de (equivalente) verticale daglichtopeningen Eq. 141 A,rmr,daylarea,depth k l dayl,k d dayl,int,k (m²) A,rm r,dayl area,depth de oppervlakte van de bijdragen van de (equivalente) verticale daglichtopeningen, in m²; l dayl,k de gevellengte van het gedeelte van het daglichtdeel behorende bij daglichtopening k bepaald volgens , in m; d dayl,int,k de diepte van het gedeelte van het daglichtdeel behorende bij daglichtopening k dat binnen de gebruiksoppervlakte ligt, bepaald volgens , in m. Er dient gesommeerd te worden over alle daglichtbijdragen k Daglichtlengte l dayl Neem als gevellengte van het daglichtdeel horende bij een bepaalde daglichtopening de breedte van de doorlaat (dit wil zeggen het transparante deel) van de daglichtopening aan beide zijden vermeerderd met maximaal 0,5 m (maar niet verder dan een aangrenzende binnenmuur). Overlappingen mogen niet dubbel geteld worden, zie Figuur [6] Daglichtdiepte Bepaal de daglichtdiepte per (equivalente) verticale daglichtopening als volgt. Neem voor hellende daglichtopeningen het verticale vlak dat gaat door de hoogst gelegen uiterste (buitenwerkse) zijkanten van de doorlaat, echter niet hoger dan 4 m boven de bovenkant van de agewerkte vloer. Zet de daglichtdiepte ter plaatse van de daglichtopening, d dayl, zoals hieronder bepaald, naar binnen uit loodrecht op het aldus bepaalde verticale vlak, o t.o.v. de rand van de gebruiksoppervlakte ingeval van een verticale daglichtopening. Indien de zo bekomen daglichtoppervlakte volledig binnen de gebruiksoppervlakte ligt, geldt: Eq. 142 d dayl,int = d dayl (-) Zoniet moet de totale daglichtdiepte verminderd worden met het deel dat buiten ligt om d dayl,int te bekomen (zie vide in Figuur [4] o rechter venster in Figuur [5]). 138 / 196

139 Figuur [6]: Deel van de gebruiksoppervlakte achter transparante en niettransparante geveldelen dat behoort tot het daglichtdeel (In de iguur zijn verschillende daglichtdiepten aangenomen) 1) ldayl: daglichtlengte 2) ddayl: daglichtdiepte De daglichtdiepte, d dayl, wordt gegeven door: Eq. 143 Indien de getalwaarde van (h o. τ v ) kleiner is dan 0,50, dan geldt: d dayl 0 Indien de getalwaarde van (h o.τ v ) groter is dan o gelijk is aan 0,50, dan geldt: d dayl o v 0,5 3 h τ (m) d dayl de diepte van het daglichtdeel horende bij de daglichtopening, in m; h o de hoogte van de doorlaat van de daglichtopening, in m; τ v de visuele transmissieactor τ vis,dir,h (loodrechte inval, hemiserische transmissie) van de beglazing, bepaald volgens de norm NBN EN 410, (-). De hoogte van de doorlaat, h o, wordt gegeven door: Eq. 144 h o u o l o (m) h o de hoogte van de doorlaat van de daglichtopening, in m; u o de hoogte van de bovenkant van de doorlaat boven de agewerkte vloeroppervlakte, met een maximum van 4 m, in m; 139 / 196