Milieujaarrapport 2013

Transcriptie

1 Milieujaarrapport 2013 Tergooi T Postbus DA Hilversum Contact Facilitaire Services Van Riebeeckweg XZ Hilversum T htreffers@tergooi.nl COLOFON Datum 6 augustus Auteur(s) Afdeling Status H. Treffers-Veldkamp Stafmedewerker Veiligheid en Definitief Milieu Tergooi 2014 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in eigen vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnemen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

2 Milieujaarrapport /36 6 Inhoud 1 Voorwoord Samenvatting Milieuprestaties 5 2 Profiel Tergooi Productie 6 3 Milieumanagement Vergunningen op het gebied van de milieuzorg inspecties Milieuvergunning: Lozingseisen Milieuvergunning Gebruikvergunning Milieubeleid Milieuzorg Voorlichting en training 8 4 Energie management Getroffen maatregelen Verbruik en kosten energie: Verbruik per locatie Correctie gasverbruik graaddagen Conclusies en verklaringen 11 5 Water Verbruik Grondwater Monitoring afvalwater Vetputten en riolen Conclusies 14 6 Reststoffen Kosten en hoeveelheden reststoffen Aandelen reststoffen Conclusies: Inzamelsysteem Reststoffen Scheiden van plastics Controle en rapportage reststoffen 17 7 Emissies 17 8 Vervoer 17 9 Benchmark Milieubelasting 18

3 Milieujaarrapport / Interne benchmark Ontwikkeling CO2 belasting Externe benchmark Conclusies Veiligheid in Tergooi Incidenten NIAZ Gevaarlijke stoffen Legionella Milieuprogramma Punten Programma punten voor Bijlagen: Energie en water overzicht Blaricum Energie en water overzicht Hilversum Uitslagen vuilwateronderzoek Tauw Locatie Blaricum Locatie Hilversum Overzicht afvalstoffen Blaricum Overzicht afvalstoffen Hilversum 36

4 Milieujaarrapport / Voorwoord In dit rapport wordt niet alleen beschreven hoeveel energie en water Tergooi in 2013 heeft verbruikt, maar ook leest u welke onderdelen van het bedrijfsmilieuplan zijn gerealiseerd, en welke nog op stapel staan. Kortom, dit milieu jaarrapport beschrijft de voortgang van het hele milieubeleid. Er is ook een hoofdstuk waarin kort iets verteld wordt over de veiligheid in Tergooi. En dan met name de veiligheid die raakvlakken heeft met milieu. Cijfers zijn waar mogelijk gespecificeerd voor de locaties Hilversum en Blaricum. De overige locaties worden niet nader gespecificeerd, omdat het merendeel van de milieubelasting van deze locaties terug te vinden zijn op rekeningen van één van beide hoofdlocaties. Hierbij gaat het dan om de woon- en vergaderlocatie het Janshuis, de buitenpoliklinieken in Weesp, de revalidatie in Zonnestraal en de diverse prikpoli s. Het rapport is ook te gebruiken als rapportage in het kader van de ADR. Ik hoop dat u het rapport met interesse zult lezen. Hildy Treffers-Veldkamp Stafmedewerker Veiligheid en Milieu

5 Milieujaarrapport / Samenvatting Milieuprestaties In onderstaande infographic is de samenvatting van dit verslag te zien. De cijfers bij in vergelijking wordt weergegeven hoeveel huishoudens evenveel gas, elektra en water verbruiken als Tergooi. Dat is aardig wat. Echter de besparingen zijn ook niet mis: Op water hebben wij sinds 2010 net zoveel bespaard als 223 huishoudens (3 personen) gemiddeld per jaar verbruiken Op gas hebben wij sinds 2010 net zoveel bespaard als 272 huishoudens per jaar verbruiken Op elektriciteit hebben wij sinds 2010 net zoveel bespaard als 334 huishoudens per jaar verbruiken. Bij de berekeningen voor het verbruik van een huishouden is uitgegaan van de cijfers van het Nibud.

6 Milieujaarrapport / Profiel Tergooi Tergooi is het ziekenhuis waarvan patiënten zeker weten dat de kwaliteit van hún leven centraal staat. Een groene en gastvrije omgeving, waarin zij en hun naasten zich welkom voelen. Een plek waar mensen voor mensen werken, die in ieder opzicht zinvolle, doordachte en duurzame zorg bieden. Tergooi is een omgeving waar specialisten en medewerkers dagelijks groeien door wat ze leren en doen. Een ziekenhuis waarmee vele partners graag samenwerken om ook morgen kwaliteit te garanderen. Een zorgorganisatie die doorlopend ontdekt hoe zorg beter kan. Tergooi zorgt vooruit Tergooi is een ziekenhuisorganisatie met ambitie om een topklinisch ziekenhuis te worden. Tergooi is een breed toegankelijk ziekenhuis voor alle patiënten van jong tot ouder met name in de regio Gooi & Vechtstreek. Er is voor de komende jaren bewust gekozen voor vestiging op twee locaties, Blaricum en Hilversum. Deze strategische keuze is gemaakt om voor alle inwoners van de regio Gooi en Vechtstreek kwalitatief goede zorg te kunnen leveren en goed bereikbaar te blijven. Daarom heeft Tergooi ook een buitenpolikliniek in Weesp en prikposten op diverse plaatsen in de regio. Om de ambitie van Tergooi om een topklinisch ziekenhuis te worden kracht bij te zetten is naast de kernactiviteit zorgverlenen ook de kernactiviteit opleiden gedefinieerd. Tergooi wil dus niet alleen uitstekende zorg verlenen, maar ook een goed opleidingscentrum zijn om uitstekend opgeleide zorgverleners te leveren. Daarnaast heeft Tergooi op een duurzaamheidbelofte gedaan. Op deze dag van de duurzaamheid heeft Tergooi uitgesproken dat zij als duurzaam ziekenhuis zal nagaan hoe er meer samenhang en sturing aangebracht kan worden bij de verschillende activiteiten op het gebied van duurzaamheid. Duurzaamheid voor wat betreft de manier waarop met de omgeving, het milieu en de natuurlijke bronnen omgegaan wordt, maar ook duurzaamheid in de relatie tot de patiënten. En dit niet alleen in de nieuwbouw die in Hilversum in 2018 gerealiseerd moet worden, maar ook in de bestaande organisatie. 2.1 Productie De Patiënteneenheden (PE) vormen het gewogen gemiddelde van het aantal opnames, verpleegdagen, dagbehandelingen en eerste polikliniekbezoeken. Ze geven een indicatie van de totale zorgproductie, klinisch en ambulant. In tabel 1 staan de productiecijfers van Tergooi van de afgelopen vier jaren. Tabel 1 productieoverzicht Tergooi. Parameter Opnames Verpleegdagen Dagbehandelingen norm Dagbehandelingen zwaar Eerste polibezoek (EPB) Patiënten Eenheid (PE) De cijfers in tabel 1, met name de PE, worden verderop gebruikt in vergelijkingen met anderen en voorgaande jaren.

7 Milieujaarrapport / Milieumanagement Vergunningen op het gebied van de milieuzorg Ziekenhuizen, dus ook Tergooi, moeten aan een vergunningplicht voldoen. De vergunningen voor de ziekenhuislocaties zijn door gemeenten afgegeven. Voor het ziekenhuis is de gemeente bevoegd gezag. In 2013 is toezicht op het naleven van de vergunning neergelegd bij de Omgevingsdienst. Dit zou de toezichthouding vanuit de overheid meer professionaliseren inspecties Milieuvergunning: Tergooi locatie Hilversum heeft in 2012 een revisie van de milieuvergunning gehad. In december van dat jaar heeft er op basis van deze vergunning een inspectie plaats gevonden. Deze gaf geen reden tot opmerkingen. Daarna zijn er op de locatie Hilversum geen inspecties meer geweest. Op de locatie Blaricum heeft de Omgevingsdienst een milieu inspectie uitgevoerd op 04 april en 17 december. Er zijn tijdens deze inspecties geen overtredingen geconstateerd. Wel werd de vraag gesteld of de opslag van de gevaarlijke stoffen aan de eisen van de huidige wetgeving voldoet. Er is een onderzoek naar gedaan. Het bleek dat de locatie volgens oude regelgeving gebouwd is. Naar aanleiding van dit onderzoek zal in 2014 verbeteringen aan dit gebouw plaats vinden om de opslaglocatie aan huidige regelgeving te laten voldoen Lozingseisen Milieuvergunning De firma Tauw en het Waterschap (Waternet) hebben in 2013 het afvalwater op beide locaties bemonsterd. Hierbij is op beide locaties geen overschrijding van de van de lozingseisen geconstateerd Gebruikvergunning Op beide locaties zijn door de brandweer inspecties uitgevoerd op het brandveilig gebruik van de gebouwen. Bij de inspecties zijn diverse verbeterpunten naar voren gekomen. Dit geldt voor beide locaties. De technische tekortkomingen zijn allen opgelost. De tekortkomingen voortkomend uit gedrag zijn alle bij de gebruikers neergelegd. Het gaat hier bijvoorbeeld over plaatsen van materiaal en meubilair in de gangen, blokkeren van deuren, blusmiddelen etc. Dit blijft een voortdurend punt van aandacht. 3.2 Milieubeleid In 2011 heeft de Raad van Bestuur het milieubeleidplan met instemming van de Ondernemingsraad vastgesteld. In 2013 zijn geen voorvallen geweest die hebben geleid tot aanpassing van dit beleid. De reikwijdte van dit beleid is in de paragraaf rond milieuzorg terug te vinden. 3.3 Milieuzorg Het milieuzorgsysteem dient om de zorg voor het milieu structureel in de organisatie in te bedden. Hiermee wordt milieuzorg verankerd in de organisatie en wordt voorkomen dat slechts ad hoc op milieuproblemen wordt gereageerd. Binnen Tergooi wordt dan ook al jaren gewerkt met een afvalscheidingsysteem. Hiervan is voor de medewerkers een overzichtelijke kaart beschikbaar met wat in welke afvalstroom moet. Daarnaast zijn er op de afdelingen milieucontactpersonen. Zij hebben een korte lijn met de milieucoördinator. Omgekeerd heeft de milieucoördinator een vast aanspreekpunt op de afdeling bij milieuzaken.

8 Milieujaarrapport / Voorlichting en training Voor een milieubewuste houding zijn een goede en structurele voorlichting en training de enige waarborgen. In het milieuhandboek kan de medewerker instructies vinden over de wijze waarop het ziekenhuis zich van de verschillende afvalstoffen ontdoet. Omdat de inzameling bij de bron begint, is de rol van de medewerker cruciaal. Hiervoor is voorlichting een constant aandachtspunt om tot een blijvende milieubewuste houding en een structurele gedragsverandering te komen. Om deze reden is milieu als onderdeel van de kwartaalreview opgenomen in de bespreking van de leidinggevenden. Voorlichting op de afdeling zou in theorie via de milieucontactpersonen makkelijker gegeven kunnen worden. Naar verwachting zullen deze acties blijvend worden uitgevoerd. Hetzelfde geldt voor energieverspillend gedrag. In 2013 is ook begonnen met een structurele voorlichting en scholing van de medewerkers die met gevaarlijke stoffen werken. Met name de regelgeving rond de ADR (Wet op vervoer gevaarlijke Stoffen over de weg).

9 Milieujaarrapport / Energie management Tergooi kan geen duurzame organisatie zijn zonder ook aandacht te geven aan het energieverbruik. Naast het monitoren van de verbruiken investeert Tergooi in nieuwe technieken om het energieverbruik terug te dringen. Het monitoren van het verbruik heeft een meer structureel karakter gekregen door een multidisciplinair overleg over dit onderwerp. Aan dit overleg nemen medewerkers van Instandhouding & Onderhoud (Technische Dienst), Huisvesting & Vastgoed en Milieu & Veiligheid deel. Doel van dit overleg is om sneller trends in het verbruik te kunnen waarnemen. Dit om te kunnen participeren op verbruik dat onverwacht hoger uitvalt dan de verwachting is, of analyseren waarom het verbruik lager uitvalt. 4.1 Getroffen maatregelen Op de dag van de duurzaamheid: is op de locatie Blaricum een gasgedreven warmtepomp in gebruik genomen. Deze op aardgas draaiende motor levert zowel koude waardoor de koelmotoren minder te hoeven leveren. Daarnaast wordt het water voor het warm tapwater voorverwarmd zodat de boiler nog maar een klein deel hoeft bij te verwarmen. Dit levert een flinke besparing in energie op. Op beide locaties wordt gewerkt aan gefaseerd vervanging van de verlichting. 4.2 Verbruik en kosten energie: In onderstaand overzicht staat het verbruik van energie, evenals de kosten daarvan voor de jaren 2011 tot en met Tergooi Hilversum wekt via een Warmte Kracht Koppeling (WKK) een deel van de elektriciteit zelf op. Tabel 2 overzicht energieverbruik en kosten Tergooi Energieverbruik en kosten Verbruik Kosten Verbruik Kosten Verbruik Kosten (incl. BTW) (incl. BTW) (incl. BTW) Elektriciteit (kwh) Waarvan opgewekt * * * Gas (m 3 ) Waarvan voor WKK m³ ** ** ** Totaal energieverbruik (MJ) EVK Uitstoot CO 2 (kg) * Kosten voor onderhoud van de WKK, voor kosten van elektriciteit zelf opgewekt moet hier het bedrag van de gaskosten voor WKK opgeteld worden ** Niet in de berekening meegenomen, zit al in totaalbedrag van het gas. Toelichting: Het Energieverbruikskental (EVK) meet het verbruik in megajoules (eenheid van energieverbruik los van gas dan wel elektriciteit als energiedrager) per m² vloeroppervlak. Dit laatste omdat bij gelijke activiteit het uiteraard meer energie kost om grote ruimtes op te warmen (of te koelen in de zomer) dan kleine. Hierom wordt gecorrigeerde cijfers voor graaddagen gebruikt. EVK in MJ/m²: (31,65 x gecorrigeerd m³ gas + 9 x aantal kwh) / aantal m² Uitstoot CO2: aantal kwh x 0,67 + aantal m³ gas x 1,76 In deze berekeningen wordt de zelfopgewekte elektriciteit niet meegenomen omdat dit in het gas voor de WKK zit.

10 Milieujaarrapport / Verbruik per locatie Er is voor beide locaties een groot verschil in gebruik. Dit ligt niet aan het aantal vierkante meters vloeroppervlakte, want die is op beide locaties gelijk: ongeveer m² per locatie. De verschillen zitten onder andere in isolaties van het gebouw, maar ook in de verdeling van de zorg over de beide locaties. Tergooi Hilversum bestaat voor een groot deel nog uit gebouwen uit de jaren zestig van vorig eeuw en is deels nog voorzien van enkel glas. Tergooi Blaricum heeft betere isolatiewaarden, en dubbelglas. In verband met geplande nieuwbouw in Hilversum wordt aan de bouwkundige staat van het huidige pand niet veel meer gedaan. Tabel 3 Energieverbruik Tergooi Blaricum Energieverbruik en kosten Verbruik Kosten Verbruik Kosten Verbruik Kosten (incl. BTW) BTW) Elektriciteit (kwh) Gas m³ (incl. (incl. BTW) Totaal energieverbruik MJ EVK Uitstoot CO 2 (kg) Tabel 4 Energieverbruik Tergooi Hilversum Energieverbruik en kosten Verbruik Kosten Verbruik Kosten Verbruik Kosten (incl. BTW) (incl. BTW) (incl. BTW) Elektriciteit (kwh) Waarvan opgewekt * * * Gas m³ Waarvan voor WKK ** ** ** m³ Totaal energieverbruik MJ EVK Uitstoot CO 2 (kg) * Kosten voor onderhoud van de WKK, voor kosten van elektriciteit zelf opgewekt moet hier het bedrag van de gaskosten voor WKK opgeteld worden. ** Niet in de berekening meegenomen, zit al in totaalbedrag van het gas. Voor het totale energieverbruik, het energiekengetal en de uitstoot van CO2 is voor locatie Hilversum uitgegaan van het totaal verbruikte hoeveelheid gas, en ingekochte elektriciteit (dus zonder de zelf opgewekte stroom in de WKK). 4.4 Correctie gasverbruik graaddagen Om een beter vergelijk te kunnen krijgen of het verbruik van gas afhangt van het stookgedrag, kan dit gecorrigeerd worden met graaddagen. Hierbij wordt het gas voor de WKK niet meegenomen. Deze levert ook warmte, maar draait primair om stroom te leveren. De warmte uit de WKK s wordt

11 Milieujaarrapport /36 6 hoofdzakelijk gebruikt om warm tapwater mee te maken, en niet voor verwarming. Niet al het verstookt gas is voor de verwarming, maar het wordt niet gemeten welk deel voor verwarming, en welk deel voor productie is. Grofweg zou de helft van het gas aangemerkt kunnen worden als het gas voor verwarming. Omdat niet gemonitord wordt, wordt voor de berekening wel al het gas, ex WKK, berekend. Correctie van het gasverbruik op basis van graaddagen wordt berekend door het verbruik (exclusief WKK) te vermenigvuldigen met het langjarig gemiddelde aantal graaddagen (in de regio) en dat te delen door het aantal graaddagen van het jaar zelf (in dezelfde regio). Het langjarig gemiddelde van de gewogen graaddagen is 3088 (bron: KWA Bedrijfsadviseurs, Deze methode wordt ook gehanteerd in de berekeningen via de milieubarometer van Stimular. De uitkomst van de berekening staan onderstaande tabel. Deze gecorrigeerde cijfers worden gebruikt bij de berekening van het EVK. Tabel 5 Graaddagen Tergooi totaal (m 3 gas) Tergooi gecorrigeerd (m 3 gas) Blaricum (m 3 gas) Blaricum gecorrigeerd (m 3 gas) Hilversum (m 3 gas) Hilversum gecorrigeerd (m 3 gas) Gewogen graaddagen Conclusies en verklaringen Het verbruik van energie is in 2013 wederom gedaald. De daling komt vooral door minder elektriciteitsverbruik. Het gasverbruik was in 2013 iets hoger dan in Elektriciteitsverbruik juist minder. De grootste daling is te zien op de locatie Blaricum. Stijging voor het gebruik van het gas is te wijten aan een kouder jaar: bij het corrigeren op graaddagen is te zien dat het gasverbruik teruggelopen is. De daling van het elektriciteitsverbruik is vooral op de locatie Blaricum het grootst. Hier is in 2012 door vervanging van het Gebouwbeheersysteem een sturing in de luchtbehandelingen over het hoofd gezien waardoor deze een groot deel van 2012 dag en nacht hoogtoeren hebben gedraaid. Dit is gecorrigeerd. Hiermee is ook aangetoond dat de luchtbehandeling een grootverbruiker van elektriciteit is.

12 Milieujaarrapport / Water Het verbruik van water is ook een issue in het milieu en duurzaam ondernemen. Schoon drinkwater is een kostbaar goed. Het is dan ook van belang om in te zetten op het zo zuinig mogelijk omgaan met ons drinkwater. 5.1 Verbruik In onderstaande tabel is het verbruik van het water door de beide ziekenhuislocaties opgenomen. Door het waterverbruik te monitoren krijgen we inzicht in het verbruik, en kunnen we plannen ontwikkelen om te besparen. Tabel 7 Inname water in m 3 Tergooi LOCATIE Verbruik (m 3 ) Kosten Verbru Kosten Verbrui ( ) ik (m 3 ) ( ) k (m 3 ) Kosten ( ) Blaricum Hilversum Tergooi Onderstaande grafieken brengen de ontwikkeling van het waterverbruik van de beide locaties in kaart. Op beide locaties is de ontwikkeling van het verbruik in deze grafieken goed te zien. Bij de conclusies wordt inhoudelijk op de cijfers ingegaan. Figuur 1: Ontwikkeling waterverbruik Tergooi Hilversum Trendwaterverbruik Tergooi Hilversum M jaar Trend Figuur 2: Ontwikkeling waterverbruik Tergooi Blaricum Trend Waterverbruik Tergooi Blaricum m Jaar Trend

13 Milieujaarrapport /36 6 Uit de grafieken blijkt dat het waterverbruik in Hilversum in 2013 is toegenomen ondanks maatregelen die genomen waren. Het blijkt hier om weggestroomd water van een lekkage te gaan. In een kruipruimte was een leiding gesprongen. 5.2 Grondwater In 2011 is een waterput in Blaricum ten behoeve van blusvoorzieningen in gebruik genomen. Hiervoor zijn de benodigde vergunningen aangevraagd en verkregen bij de provincie Noord-Holland. Deze blusvoorziening moet waarborgen dat ook bij uitval van het drinkwatersysteem er in geval van brand alsnog geblust kan worden. De capaciteit van deze waterput is ruim voldoende. Bij het testen van deze voorziening wordt een geringe hoeveelheid water opgepompt. Omdat het hier om een noodvoorziening gaat, zijn er geen watermeters aangebracht. In 2013 waren er problemen met de put. Gebleken is dat het gebruikte materiaal aangetast werd door het grondwater. Hiervoor worden nieuwe pompen en buizen geplaatst. Op de locatie Hilversum is in 2012 een vergunning verleend voor de bouw van een WKO-installatie. Hiermee wordt warmte en koude uitgewisseld met het grondwater. De bouw van deze installatie hangt samen met de nieuwbouw. Er is in 2013 nog niet mee begonnen. 5.3 Monitoring afvalwater Op beide locaties van Tergooi zijn regelmatig monsters van het afvalwater genomen. Dit gebeurt zowel door Waternet, die bevoegd is om deze controles namens het bevoegd gezag uit te voeren, als door de firma Tauw onder verantwoording van Tergooi. In 2013 is door Tauw in opdracht van Tergooi 4 keer het vuilwater bemonsterd om te zien of de lozingseisen niet overschreden worden. In 2013 worden de lozingseisen op beide locaties niet overschreden. Het lijkt erop dat de getroffen maatregelen de hoeveelheid chloor in het afvalwater teruggebracht hebben. Wel moet in de gaten gehouden worden dat dit zo blijft. De vervuiling in het water wordt uitgedrukt in vervuilingeenheden (VE). Hier wordt een belasting over betaald: de waterschapbelasting of zuiveringsheffing. Bij de heffing van deze belasting wordt uitgegaan van de hoeveelheid ingenomen water. Deze belasting wordt betaald aan Waternet. In onderstaand tabel zijn de voorlopige aanslagen opgenomen. Tabel 8 Vervuilingeenheden (VE) (bron: voorlopige aanslag zuiveringsheffing Waternet) Locatie aantal VE Prijs /VE ( ) aantal VE aantal VE Prijs /VE ( ) Prijs /VE ( ) aantal VE Prijs /VE ( ) Prijs totaal ( ) Blaricum 887,80 54,= ,20 504,45 54,= ,30 535,12 54,= ,48 Hilversum 830,58 54,= ,32 603,60 54,= ,40 678,89 54,= ,79 Buitenlocaties 46,48 54,= 2.509,92 34,99 54,= 1.889,46 34,89 54,= 1889,46 Tergooi ziekenhuizen 1.764,86 54,= , ,04 54,= , ,90 54,= , Vetputten en riolen Tergooi heeft op beide hoofdlocaties een productiekeuken. De rioleringen van deze twee keukens lopen via een vetput, zodat het vuil niet rechtstreeks op het riool geloosd wordt. Dit om te voorkomen dat er veel organisch afval in het rioolwater terecht komt. Tergooi heeft een wettelijke verplichting voor dergelijke voorzieningen. De vetputten worden minimaal vier maal per jaar geleegd. Tot voor kort

14 Milieujaarrapport /36 6 werd aan het afvalwater in Hilversum bacteriën toegevoegd zodat er weinig vet af te voeren was. Omdat hier bij wel twee keer per jaar de hele put leeggemaakt werd, scheelde het niet echt in de afvoer van putinhoud. Met ingang van 2013 is hier in verband met kosten een eind aan gekomen. In onderstaand tabel de overzichten van de ledigingen. In 2013 heeft er op beide locaties een grote schoonmaakactie van de rioleringen plaats gevonden, die ook in de tabel zijn opgenomen. Door het rioolslib apart af te voeren, zijn de hoeveelheden afgevoerd materiaal bijna verdubbeld. Door de afvoer van het rioolslib is de besparing op de kosten voor het ledigen van de vetput niet zichtbaar. Tabel 9 Vetputlediging en afgevoerd slib Locatie Hoeveelheid (l) Kosten ( ) Hoeveelheid (l) Kosten ( ) Hoeveelheid (l) Kosten ( ) Blaricum , , ,74 Hilversum , , ,61 Tergooi , , ,35 Figuur 3: ontwikkeling lediging Vetputten. Ontwikkeling lediging v etputten Blaricum Hilversum Tergooi Conclusies Het waterverbruik op de locatie Hilversum is in 2013 hoger geweest dan de jaren ervoor. Oorzaak hiervan is een lekkage. Het waterverbruik in Blaricum is gedaald. Oorzaak hiervan moet gezocht worden in verschuiving van afdelingen naar Hilversum. De hoeveelheid afgevoerde slib is in 2013 flink toegenomen door een schoonmaakactie van de riolen. Het gaat hier mogelijk om een eenmalige verhoging.

15 Milieujaarrapport / Reststoffen 6.1 Kosten en hoeveelheden reststoffen. In tabel 11 kunt u de hoeveelheden en de totale kosten van de afgevoerde reststoffen voor 2011 tot en met 2013 zien. In de bijlagen zijn de cijfers per locatie weergegeven. De cijfers voor Tergooi zijn ontstaan zijn door de cijfers van beide locaties bij elkaar op te tellen. Afval van de buitenlocaties worden meegenomen in de cijfers van Blaricum. Tabel 10: Overzicht hoeveelheden en kosten afgevoerde rest- en afvalstoffen Tergooi Reststof Hoeveelheid in Kg Kosten in (incl. BTW) Hoeveelheid in KG Kosten in (incl. BTW) Hoeveelheid in Kg Kosten in (incl. BTW) Gevaarlijk afval SZA Overig gevaarlijk afval Overig afval Karton Papier Glas Kunststoffen Organisch afval (swill) Grof vuil (bouw/sloop) Bedrijfsafval Totaal *Inclusief grof vuil 6.2 Aandelen reststoffen In onderstaand tabel is het aandeel dat de diverse reststoffen in 2013 hadden in de totale hoeveelheid en kosten weergegeven. Zie ook de bijlagen voor grafieken. Hier is te zien hoe de verhoudingen van de fracties onderling zijn in zowel hoeveelheden als in kosten. Tabel 11: aandelen van de reststoffenfracties in de totale hoeveelheid en totale kosten in 2013 Reststroom % hoeveelheid %kosten Speciaal Ziekenhuis Afval Overig gevaarlijk afval 2 5 Papier 10 0 Karton 0 0 Glas 1 0 Kunststoffen 0 0 Organisch afval (swill) 4 2 Bedrijfsafval (incl. grof vuil) Totaal Onderstaande grafiek laat de ontwikkeling van de totale afvalstromen zien. Hierbij valt op dat vanaf 2009 de afvalhoeveelheden verminderd. Deze trend is vooral ook in Blaricum zichtbaar, terwijl die van Hilversum fluctueert. Verschil tussen beide locaties in de afvalstromen weerspiegelt ook het verschil in

16 Milieujaarrapport /36 6 werkzaamheden op de beide locaties. Ook in de afvalstromen is het verschuiven van de zorg naar Hilversum goed zichtbaar. Figuur 4: Ontwikkelingen reststoffen Tergooi. Ontwikkeling afval Tergooi reststoffen Hilversum in kg reststoffen Blaricum in kg Reststoffen Tergooi totaal Conclusies: Algemeen: de totale hoeveelheid afval is in 2013 iets toegenomen ten opzichte van Dit zijn vooral de stromen papier, grof afval en bedrijfsafval. Dit komt onder meer door verbouwingen, verhuizingen met de daarbij behorende opruimacties en opruimen van archieven. De hoeveelheid speciaal ziekenhuisafval (SZA) is in 2013 afgenomen. Dit is te wijten aan een verminderde productie. De kosten zijn wel toegenomen. Swill: de hoeveelheid organisch afval is flink gedaald. Een nieuwe afwasband in Hilversum heeft ervoor gezorgd dat het gewicht van deze afvalstroom is afgenomen. Voorheen bevatte dit afval veel water. Daarnaast is in 2013 een andere manier van inkopen van start gegaan en is men de warme maaltijd in de avond in plaats van tussen de middag gaan serveren. Door deze maatregelen is deze afvalstroom bijna gehalveerd ten opzichte van Inzamelsysteem Reststoffen Scheiding van reststoffen vereist een duidelijk inzamelsysteem vanaf de fase van het ontstaan van de reststoffen tot en met het moment van afgifte aan de externe afvalverwerker. Voor de afvalstromen die op de afdelingen ontstaan, kan men de milieumanual (afvalrichtlijnen) raadplegen. Dit is het handboek waarin staat welke afvalstof in welke afvalstroom gaat. Hierdoor kan men op beide locaties een eenduidige werkwijze hanteren. In deze richtlijn is de meest recente wetgeving verwerkt, en wordt bijgewerkt als daar aanleiding toe is. De milieumanual is niet op papier, maar digitaal verspreid via het documentbeheersysteem (DKS). Een verkorte versie hiervan is uitgebracht als een afvalwijzer. Deze is op alle afdelingen verspreidt, en in de inzamelpunten opgehangen.

17 Milieujaarrapport / Scheiden van plastics In 2013 is de Operatie Afdeling in Hilversum gestart met een pilot voor het apart inzamelen van plastic. Hierbij moet vooral gedacht worden aan verpakkingsfolies. Deze pilot is een succes geweest. Bedoeling is dat dit ook in Blaricum uitgerold wordt. Op de overige afdelingen wordt nog geen begin gemaakt met het scheiden van plastic. Voornaamste reden is logistiek: er is weinig ruimte om de afvalstromen in tussenopslag te hebben. Daarnaast is het van belang dat de afvalstroom zo zuiver mogelijk is (dus geen andere plastics of plastic voorwerpen), en wordt een deel in eindscheiding alsnog teruggewonnen. De inzameling van plastic folies is al een langere tijd in de beide magazijnen geïmplementeerd. Om logistieke en hygiënische redenen worden ook de plastic bekers niet apart ingezameld. 6.6 Controle en rapportage reststoffen In Tergooi houden de medewerkers van Interne Logistiek op beide locaties het inzamelsysteem inclusief de inzamelmiddelen in de gaten. Indien nodig vinden naar aanleiding hiervan voorlichting of andere activiteiten plaats. Getracht wordt om overtreders aan te spreken. Excessen worden aan de stafmedewerker Veiligheid en Milieu gerapporteerd. Deze loopt ook regelmatig rondes door de organisatie om misstanden op te sporen. De geconstateerde afwijkingen betreffen vooral het niet goed sluiten van naaldenbekers en vaten Speciaal Ziekenhuis Afval. Deze moeten op de juiste manier gesloten worden voor ze afgevoerd mogen worden. 7 Emissies Een ander aspect van milieu is de lucht. Bij vervuiling van de lucht moet vooral gedacht worden aan de rookgassen van de ketels, en lozing van koelmiddelen. Bij de laatste gaat het om de middelen die in de grote koelmachines gebruikt worden. In 2013 zijn er diverse lekkages van koelmiddelen op beide locaties geweest. Op de locatie Blaricum is in totaal: 3,8 kg koelvloeistof R22 bijgevuld naar aanleiding van een lekkage. Op de locatie Hilversum is 3,51 kg van het koelmiddel R R404a bijgevuld, 2 kg R407C en 1,25 kg R134a. De Ketels van beide locaties worden volgens de regelgeving hierover gekeurd. Hierbij wordt ook hun uitstoot gemeten. Deze vallen voor alle ketels, van beide locaties, ruim binnen de marges. Ook de uitstoot van de WKK valt binnen de normen die gesteld zijn in de wet. 8 Vervoer Willen we een goed beeld schetsen van de milieueffecten veroorzaakt door Tergooi, dan moet er ook over gereden kilometers geschreven worden, hoewel dit vaak niet door ons direct te beïnvloeden is. Voor berekening van de milieubelasting van Tergooi die veroorzaakt worden door het vervoer, wordt vooral gebruik gemaakt van gegevens rond reiskostenvergoedingen. Daarnaast zijn er gegevens voor brandstofverbruik van de zakelijke bedrijfsauto s en de bedrijfsbusjes van Tergooi. Door op deze manier de gegevens te verzamelen, is ook inzicht te krijgen in het verkeer tussen de beide locaties. Dit gaf de volgende resultaten:

18 Milieujaarrapport /36 6 Tabel 12: Vervoersgegevens Soort vervoer Kilometers 2011 Kilometers 2012 Kilometers 2013 Openbaar vervoer Fiets en lopen Personenwagen Zakelijk vervoer (werk-werk) Zakelijk vervoer (busjes) Totaal Het zakelijk vervoer van de busjes betreft de afdeling Logistiek, samen met het busje van de apotheek. Deze vervoeren goederen, post en medicijnen tussen beide locaties en zo nodig naar buitenlocaties. In de tabel zijn de vervoersgegevens van de bezoekers en/of patiënten niet meegenomen. Ook die van de leveranciers zijn niet opgenomen bij het zakelijk vervoer. Reden hiervoor is dat Tergooi zonder uitgebreide enquêtes geen inzicht heeft in deze gegeven. Daarnaast heeft de organisatie slechts beperkt invloed op het gedrag van bezoekers in deze. De leveranciers rijden over het algemeen niet exclusief voor een van de locaties, maar nemen dit op in een route van meerdere afnemers. De uiteindelijke belasting voor het milieu die door het vervoer van het personeel wordt veroorzaakt, is in het hoofdstuk van de Benchmark terug te vinden. Aan deze gegevens zijn moeilijk conclusies te verbinden aangezien een en ander ook afhangt van het declaratiegedrag van de medewerkers. 9 Benchmark Milieubelasting Tergooi is lid van het Milieuplatform Zorg (MPZ) en is actief in onder andere de werkgroep Monitoren. Deze werkgroep verzorgt jaarlijks een benchmark uit de milieubarometer voor haar leden, zodat Tergooi met andere organisaties vergeleken kan worden. De gegevens in de milieubarometer kunnen ook voor een intern vergelijk gebruikt worden. 9.1 Interne benchmark De belasting voor het milieu wordt niet altijd in harde cijfers uitgedrukt (figuur 5). Hierin is de milieubelasting van Tergooi weegegeven voor de jaren 2007 tot en met Is het jaar waarin Tergooi begonnen is met het bijhouden van deze gegevens, en is daarom het referentiejaar. Dat jaar staat op 100 %. Deze grafieken tonen niet zozeer de harde cijfers, als wel hoeveel de milieubelasting van Tergooi is toe dan wel afgenomen.

19 Milieujaarrapport /36 6 Figuur 5: Milieubelasting Tergooi In deze grafiek is een verminderde milieubelasting te zien voor 2008 en De vermindering in milieubelasting van 2008 en 2009 komt door toepassing van groene stroom. Doordat met ingang van begin 2010 geen groene stroom meer wordt afgenomen, is de milieubelasting weer toegenomen. De toename van de milieubelasting in 2013 is volledig voor het verbruik van brandstoffen. Zoals in hoofdstuk 4 aangegeven: de toename van de brandstoffen in 2013 kwam door een koude winter. De ontwikkelingen van Tergooi en de afzonderlijke locaties zijn in figuur 6 te zien. In deze grafiek zijn de hoge kolommen steeds Tergooi als totaal (dus nrs. 1, 4, 7, 10, 13, 16 en 19) gevolgd door locatie Blaricum (nrs. 2, 5, 8, 11, 14, 17 en 20) en als derde locatie Hilversum (nrs. 3, 6, 9, 12, 15, 18 en 21). In deze figuur is duidelijk te zien dat de milieubelasting verschilt per locatie. Hilversum kent een hogere milieubelasting dan Blaricum. De belasting van de locaties onderling bij elkaar opgeteld is niet gelijk aan de belasting van het geheel. Dat komt omdat niet in kaart te brengen is wat de milieubelasting voor het vervoer is. Deze is in het totaal wel opgenomen. Figuur 6: Milieubelasting Tergooi en afzonderlijke locaties.

20 Milieujaarrapport / Ontwikkeling CO2 belasting. In figuur 7 is de ontwikkeling in CO 2 uitstoot van Tergooi te zien van 2007 tot Het is in deze grafiek goed te zien dat groene stroom bijna geen CO 2 uitstoot geeft. Ook water geeft wat dat betreft veel minder milieubelasting dan de overige onderdelen. In deze grafieken wordt de CO 2 belasting van alle onderdelen weergegeven, niet alleen van elektriciteit en brandstoffen. Totale uitstoot in 2013 lag rond de ton CO 2. Dat is kg. Figuur 7: ontwikkeling in CO2 belasting Tergooi De kengetallen van de barometer zijn in een tabel in de bijlagen te zien. 9.3 Externe benchmark Om te zien hoe Tergooi zich verhoudt tot andere ziekenhuisorganisaties wordt gebruik gemaakt van een externe benchmark. Deze benchmark vergelijkt de milieubelasting die Tergooi veroorzaakt, met die van andere zorgorganisaties. Naast de parameter van gewogen patiënteneenheden (GPE) wordt ook vergeleken per fulltime equivalent (Fte). De namen van de overige zorginstellingen worden niet genoemd uit privacy overwegingen. Figuur 8: Milieubelasting absoluut MPZ 2013

21 Milieujaarrapport /36 6 In figuur 8 is de milieubelasting van de deelnemende organisaties als absoluut gegeven weergegeven. Nummer 20 is Tergooi. Met Tergooi wordt hier alle locaties bedoeld. In deze grafiek staan de grote en kleine organisaties door elkaar, wat ook een verschil in belasting laat zien. Tergooi is een van de grotere organisaties in de benchmark, maar scoort gemiddeld. Ook Academische Ziekenhuizen geven een vertekend beeld. In figuur 9 is de milieubelasting van een organisatie per medewerker te zien. Ook hier is nummer 20 Tergooi. Nummer 1 is een gemiddelde. Dit valt hoger uit dan de meeste omdat vele organisaties geen vervoersparameters hebben. Vooral gegevens van bezoekersvervoer is lastig te bepalen. Hiervoor zijn vaak grote onderzoeken nodig die niet iedere organisatie doet. Van de organisaties die dit wel hebben, is het in het gemiddelde meegenomen. Wat in deze figuur opvalt, is dat de soms grote verschillen in absolute milieubelasting een stuk kleiner worden als ze per medewerker worden afgezet. Door deze parameters is de milieubarometer ook voor grote organisaties interessant: absoluut geven zij meer milieubelasting, relatief kan dat echter heel anders uitpakken. Tergooi (nr. 20)valt hierbij onder het gemiddelde (nummer 1). Figuur 9: milieubelasting per Fte MPZ 2013 Een ander genuanceerd beeld kan verkregen worden door ook de grafiek met de milieubelasting per gewogen patiënteenheid te nemen. Bij deze grafiek zijn er een aantal organisaties die er uit springen, dit heeft onder meer te maken met specifieke zorg die aan de patiënten gegeven wordt. De uitschieters zijn veelal academische centra en speciale ziekenhuizen. Tergooi komt ook hier onder het gemiddelde (nummer 1) uit in deze parameter. Deze parameter is wel steeds meer omstreden omdat invulling van deze parameter (een berekening uit gewogen opnames, (eerste) polikliniekbezoeken, dagopnames en verpleegdagen) door veranderingen in de financiering van de gezondheidzorg steeds meer onder druk kom te staan. Hierdoor kan het zijn dat organisaties dit niet meer berekenen maar andere parameters gebruiken om de grootte van de organisatie aan te geven.

22 Milieujaarrapport /36 6 Figuur 10 milieubelasting per GPE MPZ 2013 Een van die mogelijkheden om te kijken hoe de milieubelasting dan wordt, is te kijken naar het verbruik per vierkante meter. Deze is vooral voor energieverbruik, en met name gasverbruik van belang. Voor alle milieuparameters ziet het dan uit zoals in figuur 11. Figuur 11 gemiddelde per M2 MPZ 2013 Ook hier valt Tergooi onder het gemiddelde, maar minder dan meeste organisaties. 9.4 Conclusies De milieubelasting van Tergooi is in 2013 hoger dan in Oorzaken hiervoor moeten gezocht worden in een koude winter en een fout in de programmering van luchtbehandelingkasten die daardoor voortdurend hoogtoeren draaiden. Tergooi valt in figuur 8 niet op door lage belasting maar zit eerder bij de grote organisaties. Dit past bij het beeld van een topklinische organisatie. In figuur 9 en 10 is Tergooi een organisatie met een milieubelasting welke rond het gemiddelde zit.

23 Milieujaarrapport /36 6 Tergooi is ondanks zijn grootte een organisatie die nog steeds goed scoort op de milieubarometer. 10 Veiligheid in Tergooi In dit hoofdstuk worden vooral de veiligheidsaspecten behandeld die te maken hebben met milieu en gevaarlijke stoffen. Voor Bedrijfshulpverlening en incidenten op dat gebied wordt verwezen naar het jaarverslag BHV Incidenten. Op de locatie Hilversum is een incident geweest met de perscontainer voor het bedrijfsafval. Hiervan was het hydraulisch systeem kapot gegaan waardoor de olie weg kon lopen. Door ingrijpen van het personeel is voorkomen dat deze olie het riool en de grond kon vervuilen. De olie is door absorberend materiaal ingedamd en door een speciaal bedrijf opgeruimd. De container is gerepareerd. Er hebben zich voor zover bekend geen persoonlijke incidenten voorgedaan met gevaarlijke stoffen in NIAZ In het najaar van 2013 heeft Tergooi het zo fel begeerde NIAZ (Nederlands Instituut Accreditatie Ziekenhuizen) accreditatie behaald. Hiermee heeft Tergooi aangetoond dat kwaliteit in de genen van de organisatie zit, en men voortdurend bezig is om zich te verbeteren. En deze kwaliteit is de grondslag voor de veiligheid van iedereen in Tergooi Gevaarlijke stoffen Binnen Tergooi worden gevaarlijke stoffen gebruikt. Hierbij zijn ook stoffen die op het eerste gezicht niet als gevaarlijk zouden worden aangemerkt. Denk hierbij aan de zuurstof die aan patiënten wordt toegediend. In 2013 heeft Tergooi kg/liter medische gassen ingekocht. Daarnaast zijn er kg/liter chemicaliën en brandstof ingekocht. Meer informatie is bij de Stafmedewerker Veiligheid en Milieu op te vragen. Voor het verbruik van radio actieve isotopen wordt verwezen naar het jaarverslag van de afdeling Klinische Fysiologie en Medische Techniek. De gevaarlijke stoffen worden conform wet- en regelgeving opgeslagen. Zoals PGS15, PGS 9, Milieuwetgeving (activiteitenbesluit). De opslaglocatie in Blaricum voldoet nog niet geheel aan PGS15. Met name de brandwerendheid. Deze opslag is nog volgens de oude regelgeving gebouwd. Voor deze opslag wordt een plan gemaakt om dit aan te passen. Voor de medewerkers van Tergooi is een digitale, via internet toegankelijke, database beschikbaar. In geval van een calamiteit kunnen zij op deze manier snel over relevante informatie beschikken. Ook voor het toepassen van veiligheid tijdens het werk is deze database gemakkelijk aan te roepen. Deze database wordt extern beheerd door Milieu Platform Zorg, en intern door mensen van de laboratoria Legionella Legionella in het drinkwatersysteem is bijna niet te voorkomen, vooral niet als het systeem meer dan 20 jaar oud is. Tergooi voert een actief beleid om legionella besmettingen te voorkomen, dan wel te bestrijden. Hiervoor wordt actief alle afdelingen betrokken bij het spoelen van de leidingen in dagelijks

24 Milieujaarrapport /36 6 gebruik. Dit moeten zij in een logboek aantekenen. Deze logboeken worden minimaal vier keer per jaar geïnspecteerd, en de uitkomsten aan alle afdelingen gerapporteerd. Daarnaast worden er op beide locaties naast de verplichte twee keer 14 monsters bij iedere verandering aan het waterleidingsysteem zowel voor als na de verbouwing gemeten of er legionella in dat leidingdeel zat. Overschrijdingen boven de norm worden gemeld aan de inspectie Leefomgeving en Transport. Na maatregelen zijn alle geconstateerde besmettingen weer opgeheven. In 2013 is er gestart met het plaatsen van een installatie om de legionella besmettingen op de locatie Blaricum te bestrijden. Naar verwachting wordt deze in 2014 in gebruik genomen. Het gaat hier om een Koper/Zilver installatie die de bacteriën in het drinkwater doodt. 11 Milieuprogramma. Het milieuprogramma valt in twee onderdelen uiteen. De korte termijn en de (middel) lange termijn. Voor de (middel)lange termijn wordt vooral gekeken naar duurzame oplossingen voor de nieuwbouw in Hilversum, zoals een WKO-installatie. Bij de ontwerpen van de nieuwbouw zal uitdrukkelijk gekeken worden naar duurzame oplossingen voor het energievraagstuk door gebruik te maken van duurzame technieken en bouwwijzen. Tergooi gebruikt BREEAM om de plannen voor de nieuwbouw aan te toetsen. Hierbij wordt gestreefd naar het niveau excellent: het hoogst haalbare. Tergooi wil een duurzaam ziekenhuis zijn dat weinig energie verbruikt. Informatie hierover is terug te vinden in het plan Monnikenberg. De punten voor de korte termijn zijn de punten van vorig jaar, en die voor het komend jaar op het programma staan Punten 2013 Voor het jaar 2013 stonden de volgende milieuacties op het programma: Realiseren van een gasgedreven warmtepomp voor de locatie Blaricum. Deze is op officieel door de directie in gebruik genomen. (dag van de duurzaamheid). Verder uitwerken van het milieulogboek in Ultimo. Dit punt loopt nog steeds in verband met finetuning. Het is een doorlopend punt geworden. Energiecampagne om bewustwording te creëren bij het personeel in het najaar. Dit punt is door de NIAZ accreditatie niet gehaald, en wordt doorgeschoven naar Naast deze punten heeft Tergooi een duurzaamheidbelofte gedaan. Deze is op gepubliceerd. Hierin belooft Tergooi dat zij als duurzaam ziekenhuis zal nagaan hoe er meer samenhang en sturing aangebracht kan worden bij de verschillende activiteiten op het gebied van duurzaamheid. Duurzaamheid voor wat betreft de manier waarop met de omgeving, het milieu en de natuurlijke bronnen omgegaan wordt, maar ook duurzaamheid in de relatie tot de patiënten Programma punten voor 2014 Herintroductie groene stroom vooruitlopend op de BREEAM voor de nieuwbouw. Omdat Tergooi heeft aangegeven duurzaam te willen zijn, zal duurzame elektriciteit worden ingekocht.

25 Milieujaarrapport /36 6 Opstellen van een discussiestuk voor duurzaamheid in Tergooi. Een stuk niet alleen voor nieuwbouw, maar wat betekent duurzaamheid in een organisatie als een ziekenhuis. Doel is om duurzaamheid verder te kunnen inbedden in de organisatie. Uitwerking van de duurzaamheidbelofte van Realisatie van een energiecampagne in het najaar. Deze campagne is vooral bedoeld om bewustwording onder het personeel te creëren dat zij een rol hebben in het zuinig omgaan met energie. Uitwerken opmerkingen en aanbevelingen Milieu audit Omgevingsdienst. Verder uitrollen van e-learning met veiligheidsaspecten. Met name rond de BHV, en medische gassen zal voor de doelgroepen een e-learning gelanceerd worden om veilig te kunnen werken. Bezien welke technische mogelijkheden binnen bestaande organisatie er nog zijn om energie te besparen. 12 Bijlagen:

26 Milieujaarrapport / Energie en water overzicht Blaricum Inkoop gas /m3 0,5022 0,4696 0,4243 0,3596 0,4487 0,4369 0,4517 Totaal ingekocht m Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal Gasverbruik Tergooiziekenhuizen m Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Trend gasverbruik Blaricum m jaar Trend

27 Milieujaarrapport /36 6 Inkoop Elektra Plateau /KWh 0, , , , , , ,12006 Dal /KWh 0, , , , , , ,09827 Totaal ingekocht Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal Inkoop kwh Elektra kwh Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December trend elektraverbruik Tergooi Blaricum KWh trend Jaar

28 Milieujaarrapport /36 6 Inkoop Water /m3 1,437 1,487 1,434 1,453 1,529 1,524 1,622 Totaal ingekocht Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal waterv erbruik Tergooi Blaricum m Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December maand Trend Waterverbruik Tergooi Blaricum m Jaar Trend