Inleiding in de bedrijfsgezondheidszorg

Transcriptie

1 Inleiding in de bedrijfsgezondheidszorg

2 Inleiding in de bedrijfsgezondheidszorg De aanpak van problemen met werk en gezondheid Onder redactie van dr. J.H.A.M. Verbeek dr. P.B.A. Smits Derde, herziene druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2005

3 # 2005 Bohn Stafleu van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j8 het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 870 Ontwerp omslag: Peter Walvius bno, Nijmegen Ontwerp lay-out: Teff, Matthias Noordzij, Hurwenen Eerste druk, eerste oplage 1998 Tweede druk, eerste oplage 2001 Derde, herziene druk 2005 Bohn Stafleu van Loghum Distributeur in België: Het Spoor 2 Standaard Uitgeverij Postbus 246 Belgiëlei 147a 3990 GA Houten 2018 Antwerpen

4 Inhoud Lijst van auteurs Inleiding xi xiii 1 De relatie tussen werk en gezondheid 1 J.H.A.M. Verbeek 1 Gezondheidsrisico s in het werk 1 2 Gezondheidsrisico s en belastende factoren 3 3 Beroepsziekte 4 4 Gevolgen van ziekte voor het werk 7 5 Model ziektegevolgen 8 6 Reïntegratie in het werk 12 7 Arbeidsanamnese 13 8 Consult van de bedrijfsarts 15 9 Evidence-based bedrijfsgezondheidszorg 16 Literatuur 18 2 Ziek door het werk? Werknemers met beroepsziekten 19 J.H.A.M. Verbeek en G. van der Laan 1 Komen beroepsziekten nog voor? 19 2 Beroepsziekte: een zinvolle extra diagnose? 21 3 Beroepslongziekten Beroepsastma Extrinsieke allergische alveolitis en toxische koorts Andere beroepslongaandoeningen 29 4 Beroepsgebonden huidaandoeningen Diagnostiek bij handeczeem 32

5 vi Inleiding in de bedrijfsgezondheidszorg 4.2 Allergisch contacteczeem Ortho-ergisch contacteczeem Andere beroepsgebonden huidaandoeningen Voorkomen van beroepshuidaandoeningen Preventieve maatregelen 34 5 Lawaaidoofheid Voorkomen van lawaaidoofheid 38 6 Organisch psychosyndroom of toxische encefalopathie 38 7 Kanker door het werk Mesothelioom en longkanker door asbestblootstelling Andere vormen van kanker door het werk 43 8 Vruchtbaarheidsstoornissen en zwangerschapsproblemen door het werk 44 9 Infecties door het werk Werkgebonden klachten van het bewegingsapparaat Werkgerelateerde klachten van arm, schouder en nek Werkgerelateerde rugklachten Psychische problemen door het werk Werkgerelateerde overspannenheid 51 Literatuur 54 3 Kan deze patiënt werken? Begeleiding van zieke werknemers 55 J.H.A.M. Verbeek 1 Arbeidsongeschiktheid als proces 55 2 Begeleiding bij werkhervatting na ziekte 57 3 Begeleiding van werknemers met rugklachten Diagnostiek Probleeminventarisatie Interventies 62 4 Begeleiding van overspannen werknemers Diagnostiek Probleeminventarisatie Interventies 65 5 Begeleiding bij een hartinfarct Diagnostiek Probleeminventarisatie Interventies 69 6 Begeleiding bij kanker Diagnostiek 71

6 Inhoud vii 6.2 Probleeminventarisatie Interventies 72 7 Regels in het bedrijf 73 8 Taakverdeling tussen bedrijf en bedrijfsarts 74 Literatuur 75 4 Is dit werk ongezond? Gezondheidsrisico s in het werk 77 M.H.W. FringsDresen, A.J. van der Beek, M.M. Verberk, J.B.A. Kipp en P.B.A. Smits 1 Herkennen en beoordelen van gezondheidsrisico s Werkplekonderzoek Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) Risicogroepen en bijzondere groepen in de bedrijfsgezondheidszorg 81 2 Fysieke gezondheidsrisico s Energetische belasting Statische belasting Mechanische belasting 91 3 Psychologische gezondheidsrisico s 96 4 Fysische gezondheidsrisico s Lawaai Trillingen Klimaat Ioniserende straling Giftige stoffen Wat zijn giftige stoffen? Effecten van giftige stoffen Risicogroepen Meten van de blootstelling Preventie Acute behandeling Biologische gezondheidsrisico s Wat zijn biologische gezondheidsrisico s? Effecten van biologische gezondheidsrisico s Blootstelling en transmissie Risicogroepen Preventie en bestrijding Tot slot Werken in ploegendienst 136 Literatuur 136

7 viii Inleiding in de bedrijfsgezondheidszorg 5 Hoe blijven werknemers gezond aan het werk? Arbo- en verzuimbeleid in het bedrijf 139 F.J.H. van Dijk en J.H. Kwantes 1 Zorg in de bedrijven Arbeidsinspectie Voorkómen van seksuele intimidatie, agressie en geweld Keuze van maatregelen Arbozorgsystemen Werkgever, leidinggevenden en werknemers Werken en gezondheid, een complexe relatie Arbodiensten Wettelijke achtergronden Eisen die aan arbodiensten gesteld worden Certificering Werkwijze en strategie van de arbodienst Een paar instrumenten nader bekeken Bedrijfsarts Activiteiten van de bedrijfsarts Arbeidsomstandighedenwet 155 Literatuur Is deze sollicitant geschikt voor dit werk? Keuringen 157 C.T.J. Hulshof en J.H.A.M. Verbeek 1 Keuring Soorten keuringen Validiteit van keuringen Juridische aspecten Algemene keuringsmethodiek Keuring levensverzekering Aanstellingskeuringen Rijbewijskeuringen 169 Literatuur Blijft deze werknemer of groep van werknemers gezond? Periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek 173 C.T.J. Hulshof en J.H.A.M. Verbeek 1 Waarom periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek? Van health check-up via PBGO naar PAGO 177

8 Inhoud ix 3 PAGO, eisen en uitgangspunten Verschillende vormen van het PAGO PAGO voor de individuele werknemer PAGO op bedrijfs- of afdelingsniveau PAGO op het niveau van beroepsgroepen en bedrijfstakken Beperkingen van PAGO Toekomstige ontwikkelingen 184 Literatuur 185 Bijlage 187 Websites en omschrijving 187 Register 189

9 Lijst van auteurs Dr. A.J. van der Beek, bewegingswetenschapper, Afdeling Sociale Geneeskunde en Instituut voor Extramuraal Geneeskundig Onderzoek van het vumc (par. 4.2 en 4.3) Prof. dr. F.J.H. van Dijk, bedrijfsarts; hoogleraar gezondheidskunde in het bijzonder ten aanzien van arbeid en milieu, Coronel Instituut van het amc (hoofdstuk 5) Prof. dr. M.H.W. Frings-Dresen, bewegingswetenschapper; hoogleraar Coronel Instituut van het amc (par. 4.1, 4.4.1, 4.4.2, en 4.7) Dr. C.T.J. Hulshof, bedrijfsarts, Coronel Instituut van het amc en SKB, Expertisecentrum voor gezondheid en werk (hoofdstuk 6 en 7) Dr. J.B.A. Kipp, radiobioloog, afdeling Radiotherapie van het amc (par ) Mr. J.H. Kwantes, onderzoeker, TNO-arbeid (hoofdstuk 5) Drs. G. van der Laan, bedrijfsarts, Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (hoofdstuk 2) Dr. P.B.A. Smits, bedrijfsarts, Coronel Instituut van het amc (par. 4.6) Dr. J.H.A.M. Verbeek, bedrijfsarts, Coronel Instituut van het amc (hoofdstukken 1, 2, 3, 6 en 7) Dr. M.M. Verberk, toxicoloog, Coronel Instituut van het amc (par. 4.5)

10 Inleiding Problemen op het gebied van werk en gezondheid hebben grote invloed op de volksgezondheid. Het grote aantal arbeidsongeschikten dat om medische redenen geen werk heeft, is hiervan een goed voorbeeld. Ook kunnen werk en werkomstandigheden tal van gezondheidsproblemen veroorzaken zoals slechthorendheid, overspannenheid of spier- en gewrichtsklachten. Dit betekent dat vrijwel iedereen in de medische beroepspraktijk met deze problemen wordt geconfronteerd. Veel problemen kunnen worden voorkomen door een betere organisatie van het werk en verbetering van arbeidsomstandigheden. De medische beroepsgroep kan een belangrijke bijdrage leveren door de problemen voortdurend te blijven signaleren. Het is vervolgens aan werkgevers, werknemers en overheid om concrete maatregelen te treffen. Dit boek is bedoeld voor hen die zich vanuit een medische invalshoek willen oriënteren op werk en gezondheid. Elk hoofdstuk heeft als uitgangspunt een vraag zoals die in de medische praktijk kan voorkomen. De werknemer komt bijvoorbeeld met vragen of klachten op het spreekuur omdat hij zich ongerust maakt over gezondheidsrisico s op het werk of omdat hij zich afvraagt of het verantwoord is om weer te gaan werken met bepaalde gezondheidsklachten. Beschreven wordt wat de beste aanpak is om dit soort vragen te beantwoorden. Het veld van werk en gezondheid blijft voortdurend in beweging. De afgelopen tien jaar heeft de bedrijfsgezondheidszorg zich voortdurend moeten aanpassen aan nieuwe wettelijke regelingen. We hebben echter geprobeerd de inhoud van dit boek zo veel mogelijk los te zien van de steeds veranderende politieke opvattingen, door vooral een inhoudelijke aanpak van problemen weer te geven gestoeld op wetenschappelijk onderzoek. Hierdoor was het mogelijk dat de opzet van het boek in grote lijnen ongewijzigd bleef ten opzichte van vorige drukken. Wel zijn onderdelen herzien en in overeenstemming gebracht met de laatste inzichten en ontwikkelingen. Bij alle hoofdstukken zijn recente reviews of studieboeken vermeld die als basis voor verdere studie kunnen dienen. Waar nodig zijn essentiële websites genoemd met richtlijnen voor bedrijfsartsen op het terrein van begeleiding en

11 xiv Inleiding in de bedrijfsgezondheidszorg beroepsziektediagnostiek. We gaan ervan uit dat medische professionals zelf in staat zijn de meest recente literatuur te vinden, bijvoorbeeld met behulp van PubMed. Ondanks het steeds minder frequente gebruik hebben we de term bedrijfsgezondheidszorg gehandhaafd. Bij de aanpak van problemen op het gebied van werk en gezondheid zijn de activiteiten in bedrijven essentieel. De bedrijfsarts onderscheidt zich het meest van zijn collega s doordat hij in en met bedrijven werkt. De vorige drukken hebben aangetoond dat studenten geneeskunde, beginnende bedrijfsartsen en andere medische disciplines die met problemen op het gebied van werk en gezondheid worden geconfronteerd, zich door onze aanpak aangesproken voelen. Amsterdam/Kuopio, 2005 Jos Verbeek Paul Smits