Werk en gezondheid. Inleiding in de bedrijfsgezondheidszorg. Onder redactie van: Dr. J.H.A.M. Verbeek Dr. P.B.A. Smits. Vierde, herziene druk

Transcriptie

1 Werk en gezondheid

2 Werk en gezondheid Inleiding in de bedrijfsgezondheidszorg Onder redactie van: Dr. J.H.A.M. Verbeek Dr. P.B.A. Smits Vierde, herziene druk Houten 2010

3 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 870 Ontwerp omslag: Peter Walvius BNO, Nijmegen Ontwerp binnenwerk: TEFF ( Hurwenen Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions, Pune Eerste druk 1998 Tweede druk 2001 Derde druk 2005 Vierde, herziene druk 2010 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Lijst van auteurs Inleiding IX XI 1 De relatie tussen werk en gezondheid 1 J.H.A.M. Verbeek en P.B.A. Smits 1.1 Gezondheidsrisico s in het werk Model arbeidsbelasting Beroepsziekte Gevolgen van ziekte voor het werk ICF-model Langdurige arbeidsongeschiktheid en re-integratie in het werk Arbeidsanamnese Consult van de bedrijfsarts De plaats van de bedrijfsarts en de verzekeringsarts in de ketenzorg De beoordeling van de verzekeringsarts Evidence-based bedrijfsgezondheidszorg 19 Literatuur 20 2 Ziek door het werk? Werknemers met werkgerelateerde aandoeningen 21 J.H.A.M. Verbeek en P.B.A. Smits 2.1 Komen beroepsziekten nog voor? Beroepsziekte en werkrelatie: een zinvolle extra diagnose? Beroepslongziekten Beroepsastma Extrinsieke allergische alveolitis en toxische koorts Andere beroepslongaandoeningen Beroepsgebonden huidaandoeningen 33

5 VI Werk en gezondheid Diagnostiek bij handeczeem Allergisch contacteczeem Ortho-ergisch contacteczeem Andere beroepsgebonden huidaandoeningen Voorkomen van beroepshuidaandoeningen Preventieve maatregelen Lawaaidoofheid Voorkomen van lawaaidoofheid Organisch psychosyndroom of chronische toxische encefalopathie Kanker door het werk Mesothelioom en longkanker door asbestblootstelling Andere vormen van kanker door het werk Vruchtbaarheidsstoornissen en zwangerschapsproblemen door het werk Infecties door het werk Werkgebonden klachten van het bewegingsapparaat Werkgerelateerde klachten van arm, schouder en nek Werkgerelateerde rugklachten Psychische problemen door het werk Werkgerelateerde overspannenheid 53 Literatuur 56 3 Kan deze patiënt werken? Begeleiding van zieke werknemers 57 J.H.A.M. Verbeek en P.B.A. Smits 3.1 Begeleiding bij arbeidsongeschiktheid zinvol? Actieve begeleiding bij ziekte en werkhervatting Begeleiding van werknemers met rugklachten Diagnostiek Probleeminventarisatie Interventies Begeleiding van overspannen werknemers Diagnostiek Probleeminventarisatie Interventies Begeleiding bij een hartinfarct Diagnostiek Probleeminventarisatie Interventies Begeleiding bij kanker Diagnostiek Probleeminventarisatie Interventies 75

6 Inhoud VII 3.7 Regels in het bedrijf Taakverdeling tussen bedrijf en bedrijfsarts 77 Literatuur 77 4 Is dit werk ongezond? Gezondheidsrisico s in het werk 79 M.H.W. Frings-Dresen, A.J. van der Beek, M.M. Verberk, J.B.A. Kipp en P.B.A. Smits 4.1 Herkennen en beoordelen van gezondheidsrisico s Werkplekonderzoek Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) Risicogroepen en bijzondere groepen in de bedrijfsgezondheidszorg Fysieke gezondheidsrisico s Energetische belasting Statische belasting Mechanische belasting Psychologische gezondheidsrisico s Fysische gezondheidsrisico s Lawaai Trillingen Klimaat Ioniserende straling Giftige stoffen Wat zijn giftige stoffen? Effecten van giftige stoffen Risicogroepen Meten van de blootstelling Preventie Acute behandeling Biologische gezondheidsrisico s Wat zijn biologische gezondheidsrisico s? Effecten van biologische gezondheidsrisico s Blootstelling en transmissie Risicogroepen Preventie en bestrijding Tot slot Werken in ploegendienst 139 Literatuur Hoe blijven werknemers gezond aan het werk? Arbo- en verzuimbeleid in het bedrijf 143 F.J.H. van Dijk en J.H. Kwantes 5.1 Zorg in de bedrijven Arbeidsinspectie Voorkómen van seksuele intimidatie, pesten, agressie en geweld, discriminatie en werkdruk 148

7 VIII Werk en gezondheid Keuze van maatregelen Arbozorgsystemen Werkgever, leidinggevenden en werknemers Werken en gezondheid, een complexe relatie Arbodiensten Wettelijke achtergronden Eisen die aan arbodiensten gesteld worden Certificering Werkwijze en strategie van de arbodienst Een paar instrumenten nader bekeken Bedrijfsarts Activiteiten van de bedrijfsarts Arbeidsomstandighedenwet 159 Literatuur Is deze sollicitant geschikt voor dit werk? Keuringen 163 C.T.J. Hulshof en J.H.A.M. Verbeek 6.1 Keuring Soorten keuringen Validiteit van keuringen Juridische aspecten Algemene keuringsmethodiek Keuring levensverzekering Aanstellingskeuringen Rijbewijskeuringen 175 Literatuur Hoe blijft deze werknemer of groep van werknemers gezond? Preventief Medisch Onderzoek bij werknemers 179 C.T.J. Hulshof en J.H.A.M. Verbeek 7.1 Waarom preventief medisch onderzoek? Richtlijnen voor preventief medisch onderzoek Preventief Medisch Onderzoek in de praktijk 183 Literatuur 184 Bijlage 185 Register 187

8 Lijst van auteurs Prof. dr. A.J. van der Beek, bewegingswetenschapper, afdeling Sociale Geneeskunde en Instituut voor Extramuraal Geneeskundig Onderzoek van het VUMC (par. 4.2 en 4.3) Prof. dr. F.J.H. van Dijk, bedrijfsarts, hoogleraar Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid AMC (hoofdstuk 5) Prof. dr. M.H.W. Frings-Dresen, bewegingswetenschapper, hoogleraar Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid AMC (par. 4.1, 4.4.1, 4.4.2, en 4.7) Dr. C.T.J. Hulshof, bedrijfsarts, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid AMC, hoofd richtlijnontwikkeling kwaliteitsbureau NVAB (hoofdstuk 6 en 7) Dr. J.B.A. Kipp, radiobioloog (par ) Mr. J.H. Kwantes, onderzoeker, TNO-arbeid (hoofdstuk 5) Dr. P.B.A. Smits, bedrijfsarts, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid AMC (hoofdstukken 1, 2, 3 en par. 4.6) Dr. J.H.A.M. Verbeek, bedrijfsarts, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid AMC en Finnish Institute for Occupational Health (hoofdstukken 1, 2, 3, 6 en 7) Dr. M.M. Verberk, toxicoloog (par. 4.5)

9 Inleiding Problemen op het gebied van werk en gezondheid hebben grote invloed op de volksgezondheid. Het grote aantal arbeidsongeschikten dat om medische redenen geen werk heeft, is hiervan een goed voorbeeld. Ook kunnen werk en werkomstandigheden tal van gezondheidsproblemen veroorzaken zoals slechthorendheid, overspannenheid of spier- en gewrichtsklachten. Dit betekent dat vrijwel iedereen in de medische beroepspraktijk met deze problemen wordt geconfronteerd. Veel problemen kunnen worden voorkomen door een betere organisatie van het werk en verbetering van arbeidsomstandigheden. De medische beroepsgroep kan een belangrijke bijdrage leveren door de problemen voortdurend te blijven signaleren, er over te adviseren en waar mogelijk aan te pakken. Het is vervolgens aan werkgevers, werknemers en overheid om concrete maatregelen te treffen. Dit boek is er nu meer dan tien jaar en heeft zijn plek bewezen. Het is geschikt voor onderwijs aan medische studenten, bedrijfs- en verzekeringsartsen in opleiding en andere medische specialisten in opleiding. Maar het is ook bedoeld voor hen die zich vanuit een (para)medische invalshoek willen oriënteren op werk en gezondheid. Elk hoofdstuk heeft als uitgangspunt een vraag zoals die in de (para)medische praktijk kan voorkomen. De werknemer komt bijvoorbeeld met vragen of klachten op het spreekuur omdat hij zich ongerust maakt over gezondheidsrisico s op het werk of omdat hij zich afvraagt of het verantwoord is om weer te gaan werken met bepaalde gezondheidsklachten. In dit boek wordt beschreven wat de beste aanpak is om dit soort vragen te beantwoorden. Het veld van werk en gezondheid blijft voortdurend in beweging. Met steeds meer nadruk wordt de beoordeling van problemen met werk en gezondheid gekoppeld aan behandeling en begeleiding, de drie B s. En in richtlijnen is de factor werk tegenwoordig een vast onderdeel. We hebben echter geprobeerd de inhoud van dit boek zo veel mogelijk los te zien van de steeds veranderende wet- en regelgeving en opvattingen, door vooral een inhoudelijke aanpak van problemen weer te geven die is gestoeld op wetenschappelijk onderzoek. Hierdoor was het mogelijk dat de opzet van het boek in grote lij-

10 XII Werk en gezondheid nen ongewijzigd bleef ten opzichte van vorige drukken. Wel zijn onderdelen herzien en in overeenstemming gebracht met de laatste inzichten en ontwikkelingen. Bij alle hoofdstukken zijn recente reviews of studieboeken vermeld die als basis voor verdere studie kunnen dienen. Waar nodig zijn essentiële websites genoemd met richtlijnen voor bedrijfsartsen op het terrein van begeleiding en beroepsziektediagnostiek. We gaan ervan uit dat medische professionals zelf in staat zijn de recentste literatuur te vinden, bijvoorbeeld in richtlijnen en met behulp van PubMed. De aanpak van problemen op het gebied van werk en gezondheid, zoals werkgerelateerde aandoeningen, ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid, is voor vele beroepsgroepen van belang. Daarom hebben we dit als hoofdtitel van het boek gekozen. Amsterdam/Kuopio, 2010 Paul Smits Jos Verbeek