Cultuurmonitor Gemeente Haarlem, Afdeling Data, Informatie en Analyse. Reageren Meer informatie

Transcriptie

1 Reageren Meer informatie Vragen Gemeente Haarlem, Afdeling Data, Informatie en Analyse Cultuurmonitor 2016

2 Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Samenvatting en Inleiding

3 SAMENVATTING Opnieuw overschreed in 2016 het aantal bezoekers aan musea, podia en culturele evenementen in Haarlem de grens van 2 miljoen. Net als in 2015 deed zich weer een toename voor. Inclusief de Bibliotheek Zuid-Kennemerland, het Noord-Hollands Archief en Pletterij nadert het totale cultuurbezoek de 3 miljoen. Ook spreken Haarlemmers zich weer positief uit over het cultuuraanbod in hun stad. Via een rapportcijfer en via hun oordeel over diverse aspecten van Haarlem als cultuurstad. Niet alleen het cultuurbezoek en de waardering voor dat aanbod zetten Haarlem als cultuurstad op de kaart. Haarlemse instellingen participeren in diverse netwerken en hebben in 2016 samengewerkt met partners in verschillende landen, vooral in België, maar ook in bijvoorbeeld Duitsland, Hongarije, Noorwegen, Oostenrijk en zelfs China en Japan. Ambitieus zijn de Haarlemse culturele instellingen ook. Zij proberen hun positie te consolideren, te versterken of zetten in op vernieuwing en experiment. Ook dragen ze bij aan educatie. Duizenden scholieren maakten kennis met kunst en cultuur via rondleidingen en andere educatieve programma s. Waardering cultuuraanbod Haarlemmers waarderen het cultuuraanbod in hun stad met een 8,0 als goed. Dat is hetzelfde cijfer als in 2015, In de jaarlijkse Atlas voor Gemeenten 2017, met cijfers over 2016, neemt Haarlem met zijn cultureel aanbod de 7 e plaats in op de ranglijst van de 50 grootste gemeenten. Dat is 3 plaatsen lager dan een jaar eerder, maar wel in lijn met eerdere metingen. Cultuur draagt sterk bij aan de 5 e plaats van Haarlem op de Woonaantrekkelijksheidsindex. Haarlemmers spreken zich evenals in 2010 en 2014 in zeer ruime meerderheid positief uit over het cultuuraanbod in hun stad. Zo vinden iets meer dan negen van de tien inwoners de instellingen voor kunst en cultuur goed bereikbaar. Het aandeel dat het culturele aanbod in Haarlem maar matig vindt en daarom liever naar Amsterdam uitwijkt, nam in omvang af: 9% tegen 14% in Hier staat tegenover dat minder inwoners tevreden zijn met de informatie over het aanbod, namelijk 72% tegen 81% twee jaar eerder. Haarlemmers onderschrijven ook in 2016 het belang van kunst en cultuur voor hun stad, blijkt uit de reacties op zeven stellingen. Bijvoorbeeld voor de sfeer en de economie. Daarnaast is 9 op de 10 trots op Haarlem als cultuurstad en blijft het aandeel inwoners waarvoor het culturele aanbod een belangrijk motief vormt om in de stad te wonen gestadig toenemen van 42% in 1999 tot 53% in 2014 tot 59% anno Acht van de tien inwoners vinden investeringen in cultuur belangrijk, ook als het financieel minder gaat. Cultuurbezoek door Haarlemmers Negen van de tien inwoners bezochten in de 12 maanden voorafgaand aan november 2016 minstens 1 culturele activiteit in Haarlem. Verder ging 6 op de 10 voor cultuur naar Amsterdam en een even grote groep naar een plaats elders in Nederland. Veruit het meest bezocht in Haarlem: de film, door driekwart. Museumbezoek en culturele festivals completeren de top-3. Amateurkunst Haarlem telt 57 verenigingen voor amateurkunst die subsidie van de gemeente ontvangen. Samen hebben ze leden. Bijna de helft van de Haarlemmers (48%) doet aan culturele activiteiten of heeft een culturele hobby. De meest beoefende activiteiten liggen op audio-visueel vlak, met muziek en beeldende kunst op de plaatsen 2 en3. Podia en bioscopen Ruim 1,1 miljoen mensen bezochten de Haarlemse podia, meer dan in Bijna van hen namen een kijkje in het Haarlemmerhout Theater, dat in 2016 zijn deuren opende. Toneelschuur/Filmschuur beleefde met bezoekers opnieuw een recordjaar. Bioscoop Pathé Haarlem verwelkomde filmliefhebbers. Stadsschouwburg/Philharmonie zag de belangstelling na twee jaar van groei weer iets dalen, terwijl Patronaat een kleine toename boekte. Grootste trekpleister vormt opnieuw. Toneelschuur Producties, het productiehuis van de Toneelschuur/Filmschuur, speelde 176 voorstellingen die samen ruim bezoekers lokten. Van deze voorstellingen vonden 50 in Haarlem plaats en 126 daarbuiten. Musea De Haarlemse musea noteerden voor het vierde jaar achtereen meer dan een half miljoen bezoekers. In 2016 liep de teller op tot belangstellenden, zo n meer dan in Groei deed zich voor bij musea die in 2015 al 3

4 deel uitmaakten van de telling ( ). Daarnaast zaten 3 instellingen in 2016 voor het eerst in de telling: NZH Vervoermuseum, Draairorgelmuseum en Kathedrale Basiliek Sint Bavo (Nieuwe Bavo). Grote trekpleister was Teylers Museum met bijna bezoekers, een absoluut record. Het Frans Hals Museum kreeg eveneens meer dan bezoekers over de vloer en samen met De Hallen dat tot dezelfde organisatie behoort bijna museumliefhebbers. Behalve voor Teylers Museum trok ook de interesse voor Vishal, Museum Haarlem en Grote Kerk aan. Bij de Vishal is dat in belangrijke mate te danken aan eenmalige happening rond de kunstenaar Hans Bossmann. Bijna Haarlemmers beschikten in 2016 over een Museumkaart, een hoger aantal dan in 10 vergelijkbare gemeenten. Relateren we het aantal Museumkaarten aan het inwonertal, dan komt Haarlem op de derde plaats. Bibliotheek Zuid-Kennemerland Het aantal leden van de Haarlemse vestigingen van de Bibliotheek Zuid- Kennemerland daalde in 2016 licht (-118) naar In de voorgaande vijf jaren had zich steeds een toename voorgedaan. Het bezoekersaantal bleef in stijgende lijn: en liep op van naar Dit vooral dankzij de toename van educatieve groepsontvangsten (+14%) en activiteiten (+28%). Het aantal uitleningen van het papieren boek daalde voor het derde jaar op rij. Dit wordt deels gecompenseerd door de uitlening van e-books. Het Noord-Hollands Archief Het bezoek aan het Noord-Hollands Archief (NHA) kende een kleine teruggang (-263) en zakte tot net onder de Het aantal digitale bezoeken aan de website ging net als vorige jaren omhoog en steeg tot ruim 1,3 miljoen. Pletterij Het totaal aantal activiteiten in cultuur- en debatcentrum De Pletterij nam toe tot 171 in Ook het aantal bezoekers groeide verder, tot bijna Hart Haarlem Aan de cursussen voor kunst en cultuur namen in het seizoen zo n 850 cursisten deel. Met deze cursussen bereikt Hart een jong publiek, ongeveer de helft van de deelnemers was 18 jaar of jonger. Aan het programma Cultuur in School deden scholieren uit het basisonderwijs mee en 650 uit het voortgezet onderwijs. Educatie Niet alleen via Hart, maar ook via de educatieve programma s van podia, musea en andere instellingen komen jongeren volop in aanraking met kunst en cultuur. Zo deden in 2016 minstens leerlingen uit het primair of voortgezet onderwijs mee aan activiteiten van de musea, zo n aan activiteiten van de podia, ruim bij de Bibliotheek en iets meer dan bij het Noord-Hollands Archief. Uiteraard zit er een bepaalde overlap in deze cijfers: kinderen kunnen in een jaar tijd aan meerdere activiteiten hebben meegedaan: het gaat dus niet over unieke bezoekers. Evenementen De Haarlemse culturele evenementen trokken bezoekers. Het aantal bezoekers kwam hoger uit dan in 2015 ( ). Voornaamste reden is dat de drukbezochte Stripdagen, een tweejaarlijks evenement, in 2016 weer op het programma stond. Bevrijdingspop en Haarlem Jazz & More oefenden de grootste aantrekkingskracht uit, beide met ongeveer bezoekers. Haarlemmers waarderen de evenementen die zij hebben bezocht met een ruime voldoende oplopend van een 7,3 (Schalkwijk aan Zee) tot 8,1 (Herdenkingsconcert 1 mei). Internet Culturele instellingen krijgen niet alleen veel bezoekers fysiek binnen de poorten, ze trekken ook op internet de nodige aandacht, via hun website en op social media. Positionering Naast grote musea die dankzij hun unieke vaste collectie of aansprekende tentoonstellingen een grote aantrekkingskracht uitoefenen op Nederlandse en buitenlandse cultuurliefhebbers bieden Haarlemse instellingen ook volop ruimte en aandacht voor experiment en jong talent. En wat uit vrijwel alle reacties naar voren komt is ambitie! Frans Hals geeft bijvoorbeeld aan landelijk en internationaal een naam hoog te willen houden. De Kathedrale Basiliek Sint Bavo karakteriseert zich als leading op het gebied van religieuze orgel- en kerkmuziek en spreekt de ambitie uit om zich door te ontwikkelen tot een internationaal vermaarde cultuurtempel. Op vernieuwing en experiment richten zich Nieuwe Vide en Vishal. Met trots spreken de Haarlemse podia over hun positie in de culturele wereld. Patronaat geeft aan landelijk tot de tien grootste poppodia te behoren. En de Filmschuur schaart zich wat aantal bezoekers betreft onder de top-10 van de 4

5 filmhuizen in Nederland. De Toneelschuur zegt dankzij de eigen producties en vele premières een sterke landelijke werking en betekenis te hebben. Stadsschouwburg/Philharmonie signaleert dat haar zalen zeer geliefd zijn bij de bespelers en dat ze daarom tot de top-20 van de beste grote podia in Nederland behoren. Internationale samenwerking Musea en podia uit de Spaarnestad werkten in 2016 samen met buitenlandse instellingen tot in Japan en China toe. Het zwaartepunt ligt echter bij onze zuiderburen en dan vooral in Gent. Samenwerking met partners in deze Oost- Vlaamse stad hadden 37PK, Stadsschouwburg/Philharmonie, Toneelschuur/Filmschuur, Toneelschuur Producties, Dolhuys en de Kathedrale Basiliek Sint Bavo. Sommige instellingen geven aan een uitgebreid buitenlands netwerk te hebben. Zo werkte Frans Hals Museum samen met instellingen in Graz (Oostenrijk), Boedapest (Hongarije), Leuven (België) en Berlijn (Duitsland). Patronaat zegt een groot netwerk te hebben, met structurele partners in Amerika, Duitsland, Engeland en België. Het Dolhuys werkte samen met Heidelberg (Duitsland), China (Nanjing) en Japan. Sommige instellingen koesteren ambities om de internationale samenwerking uit te breiden. Het Dolhuys, bijvoorbeeld, wil in de toekomst vaker samenwerken met internationale partners en 37PK streeft naar verdere samenwerking met Emergent (Veurne) en Nucleo (Gent). Patronaat wil Complexity Fest en Kliko Fest internationaal positioneren. Monumenten In Haarlem bevinden zich rijksmonumenten (bijna op adresniveau). Slechts 4 van de 403 Nederlandse gemeenten hebben er meer. Daarnaast telt Haarlem ruim gemeentelijke monumenten (2.200 op adresniveau); 7 gemeenten overtreffen Haarlem. De Stelling van Amsterdam, behorend tot het Unesco werelderfgoed, ligt gedeeltelijk op Haarlems grondgebied. Monumenten zijn belangrijk voor een stad, zo blijkt uit de Atlas voor gemeenten. Monumentale steden doen het beter dan andere steden door hun aantrekkingskracht op toeristen en op hoog opgeleide jongeren die zich graag in zo n stad vestigen. Haarlem scoort goed op het thema Erfgoed. Zo is het percentage vooroorlogse huizen groter dan in de andere 49 grote gemeenten. Ook met het aandeel monumentale woningen in de woningvoorraad (5e) en zijn musea (6e) staat Haarlem in de top. Creatieve industrie Het herstel in de Haarlemse creatieve industrie zet door. Voor het derde achtereenvolgende jaar nam het aantal banen toe, van naar De creatieve sector speelt in Haarlem een belangrijke rol. Het aandeel in het totaal aantal banen ligt op 6,7%. Opnieuw omhoog en wederom sneller dan het aantal banen ging het aantal creatieve ondernemingen, in 2016 met 11%. Conform de trend groeit het aantal zzp-ers in deze sector. In Haarlem bevindt zich de 3D Makers Zone, het eerste innovatiecentrum de in Metropoolregio Amsterdam; een 3D-excellence-center waar bedrijven en onderwijsinstellingen in coöperatieve vorm kunnen beschikken over de allernieuwste high-tech hardware, software en kennis op dat gebied. De 3D Makers Zone heeft van de Minister van Economische Zaken de officiële status van fieldlab gekregen, wat betekent dat het ministerie de 3D Makers Zone als een van de voorbeeldplekken ziet van hoe smart industry laagdrempelig en goed moet worden uitgevoerd. Cultureel toerisme Het aantal binnenlandse toeristen in Haarlem liep in 2016 met terug. Na enkele jaren van teruggang was in 2014 en 2015 het aantal binnenlandse bezoekers juist weergestegen. Ook het aantal bezoekjes daalde in Iets meer dan 1 miljoen binnenlandse toeristen brachten in totaal iets minder dan 2 miljoen bezoeken aan Haarlem. Van de trips naar Haarlem ging 22% gepaard met museumbezoek, 16% met een stadswandeling. Qua museumbezoek neemt Haarlem plaats 5 in onder de 29 gemeenten die aan het onderzoek Toeristisch bezoek aan steden van NBTC-NIPO hebben meegedaan. Financiën De gemeente Haarlem geeft kunst en cultuur in de stad ieder jaar een stevige impuls. In 2016 verstrekte de gemeente 19,6 miljoen aan subsidie, waarvan 12,6 miljoen aan exploitatiesubsidie en 7 miljoen aan subsidie voor huur en huur gerelateerde kosten. Bijna de helft van het totale subsidiebedrag, namelijk bijna 9,4 miljoen kwam bij de podia terecht. De musea en andere instellingen voor beeldende kunst ontvingen ruim 3,5 miljoen. De Haarlemmer die in eigen stad een vorm van cultuur bezoekt, besteedt per bezoek gemiddeld 38,- waarvan 25,- binnen de culturele instelling en 13,- daarbuiten, in de horeca en aan vervoer. 5

6 INLEIDING De gemeente Haarlem heeft haar cultuurbeleid voor een periode van acht jaar gestalte gegeven in de Cultuurnota Haarlem Via de jaarlijkse Cultuurmonitor volgt de gemeente de ontwikkelingen op cultureel gebied nauwlettend. Voor de Cultuurmonitor tekent de gemeentelijke afdeling Data, Informatie en Analyse (DIA). Bijna 3 miljoen belangstellenden bezochten in 2016 de Haarlemse podia, musea culturele evenementen en instellingen als de bibliotheek Zuid- Kennemerland, Noord-Hollands Archief en Pletterij. De Cultuurmonitor bevat hier uitgebreide cijfers over. En net als in voorgaande edities besteedt de Cultuurmonitor aandacht aan amateurkunst, gemeentelijke subsidies, creatieve industrie en cultureel toerisme. Een update bevat de Cultuurmonitor over het bezoek van Haarlemmers aan cultuur in Haarlem, Amsterdam en elders in het land. Deze data zijn afkomstig uit het jaarlijkse gemeentelijke Omnibusonderzoek waarin om de 2 of 3 jaar een uitgebreide set vragen over de cultuurbeleving door Haarlemmers meeloopt. Andere data uit dit onderzoek gaan over de attitude van inwoners tegenover kunst en cultuur. Kanttekening bij de resultaten uit het Omnibusonderzoek is dat de gemeente in 2015 op een andere enquêtemethode is overgestapt: van een schriftelijke enquête onder een willekeurig getrokken steekproef uit de Haarlemse bevolking op een digitale enquête onder het Digipanel Haarlem en een aanvullende steekproef uit groepen die in het panel zijn ondervertegenwoordigd. Deze overgang kan van invloed zijn op de vergelijkbaarheid van de uitkomsten uit 2016 en die uit 2010 en 2014 jaar en eerder. Daarnaast heeft een deel van de vragen in 2016 aanpassingen ondergaan. Veel gegevens zijn afkomstig van de culturele instellingen. Begin april 2016 ontvingen zijn een vragenlijst die, vergeleken met vorige jaren, een sterke uitbreiding had ondergaan. Deze uitbreiding vloeit voort uit het groeimodel dat de gemeente voor de Cultuurmonitor hanteert. Extra informatie Nieuwe of sterk uitgebreide onderwerpen in de Cultuurmonitor zijn: Educatieve activiteiten van de culturele instellingen; Commerciële verhuringen van ruimte; Inkomsten anders dan door subsidie van de gemeente; Sponsors en vrienden; Internationale samenwerking en ambities op dat vlak; Geografische herkomst van bezoekers; Netwerken waarin musea en podia participeren; Positionering van musea en podia. Regelmatige actualisering Van een aantal instellingen bevat de Cultuurmonitor voor het eerst gegevens. Naast het in 2016 geopende nieuwe Haarlemmerhout Theater zijn dat NZH Vervoermuseum, Draaiorgelmuseum, Kathedrale Basiliek Sint-Bavo, Molen de Adriaan en Hart Haarlem. Tot besluit van deze inleiding bedankt de afdeling DIA alle instellingen voor het toeleveren van gegevens. En daarnaast ook de collega s binnen de gemeentelijke organisatie die data hebben aangeleverd, waarbij de inspanningen van het subsidiebureau opnieuw een speciale vermelding verdienen. Leeswijzer In deze monitor komen achtereenvolgens deze onderwerpen aan bod: Haarlemmers en cultuur (waardering, attitude, cultuurbezoek, culturele hobby s); De Haarlemse musea; De Haarlemse podia; Culturele evenementen in Haarlem; Cultureel-educatieve instellingen in Haarlem (Bibliotheek, Noord- Hollands Archief, Pletterij en Hart Haarlem); Cultuur in de openbare ruimte (monumenten en beelden); Cultuur en economie (creatieve industrie, cultureel toerisme, inkomsten van culturele instellingen en bestedingen door cultuurbezoekers). 6

7 Totaal Cultuurbezoek Culturele evenementen Musea incl. Grote Kerk Podia incl. Bioscopen Bibliotheek NHA Pletterij Totaal ** Bronnen : De culturele instellingen en Gemeente Haarlem, Evenementencoördinator **Zie toelichting in rechter kolom CULTUURBEZOEK TOTAAL Het aantal bezoekers van podia, musea en culturele evenementen groeide in 2016 opnieuw en wel naar 2,2 miljoen. Vermeerderd met bibliotheek, Noord-Hollands Archief en Pletterij naderde het aantal bezoekers de 3 miljoen, ruim meer dan een jaar eerder. Voor een deel is dat echte groei. Daarnaast vloeit de stijging deels voort uit het feit dat enkele instellingen voor het eerst worden meegeteld. Dat geldt voor het in 2016 geopende Haarlemmerhout Theater en voor drie instellingen die al langer bestaan: NZH Vervoermuseum, Draaiorgelmuseum en Kathedrale Basiliek Sint Bavo. In 2015 maakten Nieuwe Vide en 37 PK voor het eerst deel uit van de telling. Het hogere aantal bezoekers bij de culturele evenementen vloeit vooral voort uit het feit dat de Stripdagen ( bezoekers) alleen in even jaren plaatsvinden. Bij podia komt de toename vooral voor rekening van Toneelschuur/ Filmschuur dat de grens van bezoekers dicht naderde. Bij de musea beleefde Teylers met bezoekers zijn beste jaar ooit. De Grote Kerk piekte met ruim bezoekers eveneens. Ook de Vishal kreeg meer belangstellenden over de vloer dan in eerder jaren, maar dat was het gevolg van een eenmalige happening. De Bibliotheek Zuid-Kennemerland zag het aantal bezoekers opnieuw toenemen, tot boven de Dat zijn er meer dan bij alle podia en musea. 7

8 Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Haarlemmers en cultuur

9 Gemiddeld rapportcijfer cultureel aanbod jaar cijfer , , , , , , , , , ,4 WAARDERING AANBOD Haarlemmers waarderen het cultureel aanbod in hun stad met een 8,0 als goed. Dat is een even hoge score als in In de periode schommelde het gemiddeld rapportcijfer steeds rond 7,4. Mogelijk bijgedragen aan de hogere waardering vanaf 2015 heeft de overstap op een andere meetmethode. Tot 2015 vond het Omnibusonderzoek plaats via een schriftelijke enquête onder een steekproef uit de Haarlemse bevolking. In 2015 gebeurde dat voor het eerst via een online enquête onder de leden van het Digipanel Haarlem, aangevuld met een steekproef onder de bevolking. Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem, Rapportcijfer voor het cultureel aanbod in Haarlem ( , in %) Ruim driekwart van de inwoners beoordeelt het Haarlemse culturele aanbod met een 8 of hoger. Niet meer dan 2% deelt een onvoldoende uit - 5 of lager. In 2015 en 2016 was een 8 het meest gegeven cijfer, door rond de helft van de Haarlemmers % 20% 40% 60% 80% 100% 5 of lager of 10 Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem,

10 Haarlem op de Cultuur-ranglijst binnen de G CULTUURAANBOD Het totale cultuuraanbod VOORSTELLINGEN PER INWONERS Aantal popconcerten Aantal concerten klassieke muziek Aantal toneeluitvoeringen CULTURELE INSTELLINGEN Aantal musea per inwoners 6 Bron: Atlas voor Gemeenten BENCHMARK CULTUUR BINNEN G50 In de gerenommeerde Atlas voor Gemeenten 2017 bezet Haarlem op de Woonaantrekkelijkheidsindex de 5e plaats tussen de 50 qua inwonertal grootste gemeenten (G50). Dat is 1 plaats lager dan in 2016, maar 2 plaatsen hoger dan in De cijfers in de Atlas 2017 gaan over Acht onderwerpen samen bepalen de positie van een gemeente op de Woonaantrekkelijkheidsindex. Het cultureel aanbod (aantal uitvoeringen podiumkunsten per inwoners) draagt sterk bij aan de hoge Haarlemse klassering. Op de factor cultureel aanbod neemt Haarlem de 7 e plaats in, die een teruggang betekent na de 3 e plaats in Deze positie past echter wel in het beeld in de periode Met het aantal popconcerten per inwoners, zakte Haarlem van plaats 2 naar 9, Bij het toneel viel Haarlem uit de top-10 weg. Hier tegenover staat een flinke stijging op het gebied van klassieke muziek: van 25 naar

11 Tevredenheid aanbod kunst en cultuur in Haarlem ( , in % (helemaal) mee eens) Ik vind het culturele aanbod in Haarlem voldoende, van mij hoeft er niets bij Ik vind het culturele aanbod in Haarlem maar matig en ga liever naar Amsterdam Ik vind de instellingen voor kunst en cultuur in Haarlem in het algemeen goed bereikbaar De inwoners van Haarlem worden goed op de hoogte gehouden van wat er allemaal te doen is in de stad op het gebied van kunst en cultuur TEVREDENHEID MET AANBOD Evenals in 2010 en 2014 denken Haarlemmers ook in 2016 in ruime meerderheid positief over het cultuuraanbod in hun stad. Zo vinden iets meer dan negen van de tien inwoners de instellingen voor kunst en cultuur goed bereikbaar. Daarnaast toont acht op de tien zich tevreden met de omvang en samenstelling van het aanbod: er hoeft niets meer bij. Ander teken van tevredenheid: niet meer dan 9% vindt het aanbod zo matig dat ze liever naar Amsterdam uitwijken. Een lager percentage dan in 2014 en Omlaag ging het percentage Haarlemmers dat tevreden is over de informatievoorziening over wat Haarlem allemaal te bieden heeft aan kunst en cultuur. Kanttekening: verschillen tussen de uitkomsten van 2016 en die van eerdere metingen kunnen te maken hebben met een wijziging in de enquêtemethode voor het Omnibusonderzoek in 2015, zie hiervoor de inleiding. Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem

12 Betekenis kunst en cultuur voor Haarlem ( , in % (helemaal) mee eens) BETEKENIS CULTUUR Ik vind het belangrijk dat ook die Haarlemse instellingen voor kunst en cultuur waar ik nooit naartoe ga, behouden blijven De kunst- en cultuursector is voor mij een belangrijke reden om in Haarlem te wonen De activiteiten op het gebied van kunst en cultuur zijn belangrijk voor de sfeer in de stad Ik ben trots op Haarlem als culturele stad De kunst- en cultuursector is van groot belang voor de werkgelegenheid in Haarlem Haarlem staat landelijk bekend al cultuurstad Ik vind het belangrijk dat er geïnvesteerd wordt in cultuur, ook wanneer het financieel minder gaat Haarlemmers onderschrijven ook in 2016 het belang van kunst en cultuur voor hun stad. Dat blijkt uit hun reacties op zeven stellingen. Zo vinden ruim 9 van de 10 inwoners de activiteiten op het gebied van kunst en cultuur belangrijk voor de sfeer. Een even grote groep wil dat ook de culturele instellingen waar ze zelf nooit komen, behouden blijven. Ruim driekwart acht de kunst- en cultuursector van groot belang voor de Haarlemse werkgelegenheid. Verder vinden acht van de tien inwoners het belangrijk dat ook in financieel mindere tijden in cultuur wordt geïnvesteerd. Een vanuit cultureel oogpunt positieve ontwikkeling: voor een toenemend deel van de bevolking vormt de kunst- en cultuursector een belangrijke reden om in Haarlem te wonen. In 1999 gold dat nog voor 42%, in 2014 voor 53% en 2016 voor 59%. De onderste stelling in de grafiek maakte in 2016 voor het eerst deel uit van het Omnibusonderzoek Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem

13 Suggesties voor aanbod kunst en cultuuractiviteiten, 2016 (n=387) suggesties aantallen CULTUURAANBOD Muziek 53 Meer vernieuwing in het aanbod 34 Theater 34 Beeldende kunst 30 Kanttekeningen bij festivals 24 Meer festivals, grote evenementen 22 Filmaanbod 16 Betere spreiding in de tijd wo andere openingstijden 15 Kleinschalige podia en evenementen 14 Kunst en cultuur voor kinderen en jongeren 12 Betere spreiding in de stad 9 Meer aanbod, variatie ih algemeen 9 Grote namen, bekende artiesten, minder elitair 9 Fotografie 7 Cultuuraanbod, overige 4 OVERIGE ONDERWERPEN Communicatie 47 Faciliteiten 12 Entreeprijzen omlaag 11 Cursussen, opleidingen 5 Overige suggesties 20 SUGGESTIES VOOR AANBOD Deelnemers aan het jaarlijkse omnibusonderzoek van de gemeente mochten een suggestie doen om het culturele aanbod te verbeteren of aan te vullen: 331 geënquêteerden (20% van het totaal) brachten samen 387 ideeën naar voren. Het aanbod zelf 292 suggesties richten zich op de inhoud van het aanbod. Van deze suggesties bepleiten 53 een uitbreiding of andere verandering van het muziekaanbod. Zoals meer jazz, klassiek en meer of grotere popconcerten. Verder vragen 34 geënquêteerden om verandering of uitbreiding van het theateraanbod. Bijvoorbeeld met dans, ballet of straattheater. Eveneens 34 panelleden zetten in op vernieuwing, zoals vernieuwende kunst, avant garde, underground en op het continu veranderen van het aanbod met de trends in kunst en cultuur. Overige onderwerpen 95 geënquêteerden deden een suggestie over de randvoorwaarden. De helft van deze ideeën gaat over communicatie, over het beter bekend maken wat op cultureel gebied te beleven valt. Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem,

14 Bezoek aan cultuurvormen ( , % bezocht in afgelopen 12 maanden) Totaal Haarlem Amsterdam Elders cultuurvormen Film Musea Culturele festivals Popmuziek en Jazz Architectuur en monumenten Toneel Cabaret Uitvoeringen van amateurverenigingen Klassieke muziek Muziektheater Eigentijdse kunst en initiatieven Ballet, dans Orgelconcerten of meer activiteiten Geen activiteiten Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem, 2014 en 2016 CULTUURBEZOEK DOOR HAARLEMMERS 93% van de Haarlemmers bezocht in een jaar tijd minstens één culturele activiteit. Het meest in trek: de film (door 74% bezocht). Op enige afstand volgen musea en culturele festivals. Dit blijkt uit het Omnibusonderzoek waarvoor de enquête in november 2016 plaatsvond. De vragen richtten zich op het cultuurbezoek in de twaalf maanden voorafgaand aan de enquête. Als het om cultuurbezoek in Haarlem zelf gaat, is de animo voor de film opnieuw het grootst. Driekwart van de inwoners pikte in Haarlem een bioscoopje. Musea en culturele festivals als Bevrijdingspop maken de top-3 vol. Bij cultuurbezoek in Amsterdam is het museum favoriet (36% van de Haarlemmers), op afstand gevolgd door film en popmuziek en jazz. Tijdens cultuurbezoek elders in Nederland gaan Haarlemmers het meest naar musea en architectuur en monumenten. De percentages van 2014 en 2016 laten zich door veranderingen in de vraagstelling niet goed vergelijken. 14

15 Gemiddelde bezoekfrequentie per activiteit in Haarlem, de afgelopen 12 maanden (per bezoeker) type activiteit 2016 Film 6,0 Orgelconcerten 3,9 Klassieke muziek 3,8 Musea 3,6 Architectuur en monumenten 3,6 Popmuziek en Jazz 3,3 Toneel 3,1 Uitvoeringen van amateurverenigingen 2,6 Culturele festivals 2,4 Eigentijdse kunst en initiatieven 2,4 Cabaret 2,1 Ballet 2,1 Muziektheater 1,9 FREQUENTIE BEZOEK DOOR HAARLEMMERS Hoe vaak bezochten Haarlemmers de afgelopen 12 maanden de culturele activiteiten die zij in Haarlem hebben bezocht? Film gaat duidelijk op kop. Filmliefhebbers pikten in 12 maanden tijd gemiddeld 6 bioscoopjes in eigen stad. Orgelconcerten (3,9 keer gemiddeld) en klassieke muziek (3,8 keer) maken de top-3 vol, op de voet gevolgd door musea en architectuur en monumenten. Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem,

16 Gesubsidieerde verenigingen amateurkunst, 2015 en cultuurvorm verenigingen leden verenigingen leden Muziek (orkesten, bands enz) Zang (koren, kamerkoren) Toneel Dans Muziektheater Totaal Bron: gemeente Haarlem, afdeling Economie en Cultuur AMATEURKUNST In 2016 ontvingen in Haarlem 57 verenigingen voor amateurkunst subsidie van de gemeente. Met elkaar hebben zij leden. Deze cijfers komen vrijwel overeen met die van het jaar daarvoor. 25 verenigingen houden zich bezig met zingen. Deze verenigingen, meest koren, hebben samen leden. Verder doen 14 verenigingen aan muziek en 13 verenigingen aan toneel. In 2010 ontvingen 58 verenigingen subsidie. Deze verenigingen samen hadden leden, bijna 200 meer dan de gesubsidieerde verenigingen van zes jaar later. 16

17 Beoefening culturele activiteiten en hobby's in %, audio-visueel muziek beeldende kunst dans literatuur toneel anders geen van deze activiteiten CULTURELE HOBBY S 48% van de Haarlemmers zegt de voorafgaande 12 maanden een culturele activiteit of hobby te hebben beoefend. Niet het geval was dat bij een iets groter deel van 52%. Het aandeel Haarlemmers met een culturele hobby is ondanks een teruggang in 2014, over een langere periode stabiel, want even groot als in 1999 en Kanttekening is dat de categorie anders in 2016 voor het eerst een antwoordoptie was. Dit kan van invloed zijn op de vergelijkbaarheid met eerdere metingen. De meest beoefende culturele activiteiten en hobby s liggen op audio-visueel vlak: 20% van de Haarlemmers houdt zich bezig met foto, film of nieuwe media. Muziek en beeldende kunst maken net als in 1999, 2010 en 2014 de top-3 vol. Naarmate Haarlemmers hoger zijn opgeleid, hebben zij vaker een culturele hobby of activiteit beoefend, oplopend tot 51% onder hbo-ers en universitair geschoolden Bron: Omnibusonderzoek gemeente Haarlem

18 Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Musea

19 Aantal (betalende) bezoekers in Haarlem van musea, museum Frans Hals Museum De Hallen Vishal Teylers Museum Het Dolhuys Archeologisch Museum (Historisch) Museum Haarlem ABC-Architectuurcentrum Swagemakersmuseum Nieuwe Vide ** PK Grote of St. Bavokerk ** NZH Vervoer Museum Draaiorgelmuseum Molen De Adriaan Kathedrale Basiliek Sint Bavo ** Totaal Bron: de culturele instellingen **1 In 2016 bij Nieuiwe Vide zelf bezoekers en op locatie **2 Aantal exclusief niet-betalende bezoekers, zie toelichting rechts **3 Aantal 2016 exclusief bezoekers van evenementen - = museum niet (Meer) open. = gegeven is niet bekend BEZOEK HAARLEMSE MUSEA De Haarlemse musea trokken in 2015 voor het vierde jaar op rij meer dan een half miljoen bezoekers. Sterker nog: met een aantal van overschreden ze voor het eerst de grens van Nieuw in de tabel cijfers zijn NZH Vervoermuseum, Draaiorgelmuseum en Kathedrale Basiliek Sint Bavo (ook bekend als Nieuwe Bavo). Ook exclusief deze instellingen komt het totaal hoger uit dan in Stijgers in vergelijking met 2015 zijn vooral Vishal, Grote of St. Bavokerk en Teylers Museum. Teylers beleefde zijn beste jaar ooit. Debet aan de toename bij de Vishal was een project van Hans Bossmann, waarbij de hal bij wijze van spreken dag en nacht open was en de kunstenaar zelf ook altijd aanwezig. ABC vermoedt dat de teruggang tussen 2015 en 2016 mogelijk voortvloeit uit het feit dat men sinds oktober 2015 entree heft. Frans Hals Museum en De Hallen behoren tot één organisatie. Samen trokken ze bijna bezoekers. Buiten de betalende toeristische bezoekers ontving de Grote Kerk mensen bij een evenement, gratis openstelling of een andere activiteit.. Enkele voorbeelden: Nieuwjaarsreceptie voor vluchtelingen uit de Koepel. Koningsdag Zing-In. Frans Halslezing. Kerstviering Eerste Christelijk Lyceum (ECL).. 19

20 Herkomst bezoekers Haarlemse musea (2016, schatting in %) Rest musea Haarlem Nederland Buitenland Totaal Teylers Museum ** Frans Hals Museum De Hallen Dolhuys Museum Haarlem ABC Architectuurcentrum HERKOMST BEZOEKERS Voor het eerst presenteert de Cultuurmonitor cijfers over de herkomst van de museumbezoekers. Deze cijfers zijn gebaseerd op schattingen die de musea hebben gemaakt. Naar voren komt dat vooral in de Grote Kerk, de Kathedrale Basiliek, Molen De Adriaan en in mindere mate Frans Hals Museum en ABC een betrekkelijk groot deel van de bezoekers uit het buitenland komt. De Hallen, Teylers, Frans Hals Museum, Museum Haarlem en Molen De Adriaan oefenen naar verhouding veel aantrekkingskracht uit op Nederlandse bezoekers van buiten Haarlem. Bij de Hallen geldt dat zelfs voor driekwart van het bezoek. Bij 37PK zijn de Haarlemmers in de meerderheid. 37 PK NZH Vervoermuseum Molen De Adriaan Draaiorgelmuseum ** Grote Kerk Basiliek Sint Bavo Bron: de Haarlemse musea **1 - Teylers en Draaiorgelmuseum: % Haarlem is inclusief omgeving Haarlem In de tabel ontbreken Archeologisch Museum Haarlem, Nieuwe Vide en Vishal. Deze instellingen registreren de herkomst van bezoekers niet. 20

21 Educatie musea (2016) musea Primair Voortgezet Educatie jeugd onderwijs onderwijs anders Totaal Teylers Museum Frans Hals Museum De Hallen nvt Dolhuys Archeologisch Museum Haarlem Museum Haarlem ABC Architectuurcentrum Nieuwe Vide **1 130 **1 130 Vishal PK NZH Vervoermuseum Draaiorgelmuseum Grote Kerk (St. Bavo) Kathedrale Basiliek Sint Bavo Molen De Adriaan Totaal Bron: de Haarlemse musea **1 - Zie begeleidende tekst in rechterkolom - = geen activiteiten in = gegeven is onbekend leerlingen/ deelnemers EDUCATIE BIJ MUSEA Haarlemse musea vervullen een belangrijke educatieve rol. De musea ontvingen in 2016 minimaal leerlingen uit primair en voortgezet onderwijs en kinderen voor een rondleiding of een andere educatieve activiteit. Uiteraard zit er een bepaalde overlap in deze cijfers: kinderen kunnen in een jaar tijd aan meerdere activiteiten hebben meegedaan. Het gaat dus niet om unieke bezoekers Teylers bijvoorbeeld verwelkomde 269 klassen/ groepen uit het basisonderwijs met in totaal 5302 leerlingen en 282 klassen/ groepen uit het voortgezet onderwijs met 4294 leerlingen. Daarnaast namen bij Teylers kinderen deel aan andere culturele activiteiten. Bij de cijfers spreken wij van minimaal en minstens omdat het beeld nog niet helemaal compleet is. Het Archeologisch Museum Haarlem organiseert voor middelbare scholieren de digitale speurtocht APP Stappen in de Stad, maar registreert het aantal deelnemers niet. Het museum geeft aan dat er in 2016 door personele omstandigheden minder schoolklassen en projecten zijn geweest en geen actviteiten voor het voortgezet onderwijs. Nieuwe Vide heeft diverse activiteiten beschreven, maar niet allemaal gekwantificeerd. Voorbeelden zijn de educatieve workshops die professionele kunstenaars voor scholen hebben gegeven bij enkele tentoonstellingen KOORSCHOOL Het Muziekinstituut van de Basiliek Sint Bavo heeft de Koorschool waar leerlingen instromen vanaf groep 5. Van de 1000 uur lestijd wordt 200 uur aan muziek besteed. In 2016 telde de Koorschool 70 leerlingen. De Koorschool verzorgde dat jaar 55 uitvoeringen. 21

22 Musea: Facebook entwitter (2017) en website (2016) Facebook Twitter Website museum likes volgers bezoeken Teylers Museum Frans Hals Museum De Hallen Nieuwe Vide Het Dolhuys (Historisch) Museum Haarlem ABC-Architectuurcentrum Draaiorgelmuseum Vishal Archeologisch Museum Grote of St. Bavokerk NZH Vervoermuseum PK Molen De Adriaan 784 nvt 700 Kathedrale Basiliek Sint Bavo MUSEA OP SOCIAL MEDIA EN INTERNET De Haarlemse musea zetten internet en social media in om belangstellenden te bereiken. Vooral Teylers doet zich op social media gelden. Op Twitter heeft dit museum begin januari 2017 ruim volgers; meer dan een jaar eerder. Op Facebook heeft Teylers de koppositie overgenomen van het Frans Hals Museum. De websites van Haarlemse musea trekken veel bezoekers. Zo noteerde Teylers voor zijn website bijna bezoeken door unieke bezoekers. De sites van Frans Hals Museum en Dolhuys overschreden eveneens de bezoeken. Niet alle instellingen beschikken over bezoekcijfers van hun website. Bronnen: Facebook en Twitter (stand 1e week januari) en Website (culturele instellingen). gegeven is onbekend De tabel toot het aantal likes (Facebook) en volgers (Twitter) in de eerste week van januari Bij de website weergegeven is het totaal aantal bezoeken in

23 Gebruik instrumenten gratis bezoek en korting bij musea (2016) Museumkaart CJP kort/gratis HaarlemPas Anders % Gratis of musea jongeren korting Teylers Museum Frans Hals Museum De Hallen Dolhuys Museum Haarlem ABC NZH Vervoermuseum Molen De Adriaan Totaal Bron: de Haarlemse musea - = niet van toepassing in dit museum. = gegeven is onbekend KORTING In Nederland bestaan verschillende instrumenten en manieren om gratis of met korting een museum te bezoeken. Bij de acht Haarlemse musea in de tabel maakt driekwart van de bezoekers gebruik van zo n optie, het meest van de Museumkaart. Deze verschaft in principe gratis toegang, behalve bij speciale tentoonstellingen waarvoor het museum een toeslag vraagt. De categorie anders in de tweede tabel omvat verschillende kortingsmogelijkheden. Enkele voorbeelden zijn: Gratis toegang leden vereniging Rembrandt (Hallen, Frans Hals, Teylers). Gratis toegang Vrienden van het museum (Hallen, Frans Hals, Teylers, ABC). Gratis toegang BankGiro Loterij VIP-kaart (Hallen, Frans Hals, Teylers). Verschillende musea in Haarlem zijn gratis te bezoeken: Archeologisch Museum Haarlem, Vishal, 37PK en Nieuwe Vide. 23

24 Aantal museumkaarten per inwoners per gemeente, 2016 MUSEUMKAART Leiden Arnhem HAARLEM Amersfoort Nijmegen Zwolle Groningen Haarlemmers zijn relatief gretige afnemers van de Museumkaart. Met het aantal Museumkaarten per inwoners staat Haarlem in de top- 3 in een klassement van 11 vergelijkbare gemeenten; 139 van de inwoners er een in hun bezit. Leiden voert de ranglijst aan, terwijl Arnhem de tweede plaats bezet. In totaal Haarlemmers hadden in 2016 een Museumkaart in hun bezit. Dat zijn er meer dan alle vergelijkbare gemeenten uit de grafiek, maar als het aantal Museumkaarten aan het inwonertal wordt gerelateerd, gaat Leiden dus op kop. Dordrecht 57 Den Bosch 53 Breda 47 Maastricht 38 Enschede Bron: De Nederlandse Museumvereniging 24

25 Verhuur ruimte voor vergaderingen, symposia, borrels e.d. (2016) Aantal Aantal Musea Verhuringen Bezoekers Teylers Museum Frans Hals Museum De Hallen - - Dolhuys Archeologisch Museum Haarlem - - Museum Haarlem ABC Architectuurcentrum Nieuwe Vide - - Vishal PK NZH Vervoermuseum Draaiorgelmuseum Molen De Adriaan VERHUUR RUIMTES DOOR MUSEA De verhuur van ruimtes voor vergaderingen, symposia, borrels, feestjes en andere bijeenkomsten vormt een bron van inkomsten voor musea. In 2016 verhuurden de Haarlemse musea minstens 389 keer een ruimte. Minstens omdat ABC wel ruimten verhuurt, maar niet meer kon aangeven hoe vaak dat in 2016 was gebeurd. De bijeenkomsten tijdens de verhuur trokken bijna bezoekers. Kanttekening hierbij is dat sommige instellingen een schatting hebben gemaakt, uitmondend in een rond getal, zoals de ca bij ABC. De Nieuwe Vide verhuurde in 2016 geen ruimtes, maar stelt hiervoor wel benaderbaar te zijn als door een open plek in de programmering ruimte beschikbaar is. ATELIERS 37 PK stelt ateliers beschikbaar en heeft 84 permanente ateliers onder toezicht. In 2016 vonden 9 nieuwe plaatsingen van kunstenaars in een atelier van 37PK plaats. Daarnaast namen 2 kunstenaars op tijdelijke basis intrek in een artist in residence (AiR s ). Een kunstenaar van buiten de stad krijgt zo de mogelijkheid tijdelijk in Haarlem te wonen en te werken. Nieuwe Vide verhuurde 27 ateliers permanent aan 36 kunstenaars. Sommige kunstenaars delen een atelier. In de aninimatiestudio s werken meerdere mensen. Totaal Bron: de Haarlemse musea - = het museum verhuurde in 2016 geen ruimte. = het gegeven is onbekend 25

26 Netwerken waarin Haarlemse musea participeren, 2016 (1) NETWERKEN 37PK LOA - Landelijk Overleg Ateliers Informeel: Platform Beeldende Kunst, De Zaak NU Haarlemse Lente (coördinatie door 37PK) ABC Architectuurcentrum Informeel: ondere andere architectuurcentra, Dag van Architectuur-netwerk Archeologisch Museum Haarlem Directeuren overleg Haarlemse musea Stichting Erfgoed Haarlem Stichting Archeologie en Publiek Overleg wethouder Cultuur Frans Hals Museum Overleg G8 Haarlemse culturele instellingen Rondje Kunst Museumvereniging Haarlem Marketing, Amsterdam Marketing Codart Evenementen: Haarlemse Lente, Parksessies, Haarlem Cultuur Festival Grote Kerk Haarlem Marketing Kathedrale Basiliek Sint Bavo Nederlands episcopaat en de kerk van Rome Informeel: Koormuziek connecties met de grote Europese kathedralen (vooral Engelse) Musea: Catharijne Convent (Utrecht) en Ons Lieve Heer op Solder (Amsterdam) Op orgelgebied: met internationale orgelorganisaties Nieuwe Vide Haarlemse Lente Festival; Parksessies Vele informele netwerken met onder andere: jongerencentrum Flinty's en KABK (Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten) Haarlemse musea werken samen in diverse Nederlandse en buitenlandse netwerken en organisaties. Zo doet 37PK mee aan het Platform Beeldende Kunst en De Zaak NU, een belangenvereniging van culturele prestatie-instellingen. De Kathedrale Basiliek Sint Bavo bijvoorbeeld participeert op drie vlakken in culturele netwerken: koormuziek, musea en orgel. Op dat laatste terrein onder meer met internationale orgelorganisaties voor het 3-jaarlijske César Franck Concours dat in de kerk plaatsvindt en voor de internationale zomerserie op zaterdagmiddag. Netwerken waarin Haarlemse musea participeren, 2016 (2) Vishal Via de leden en als vereniging in vele formele, informele, nationale en internationale netwerken. Bijvoorbeeld: Haarlemse Lente, KC Bergen, Boterhal Hoorn, Kunsthal45, Arti, Pulchri, Sculpture Network enzovoort Teylers Museumvereniging Vereniging van Science Centra Stichting Nederlandse Natuurhistorische Collecties Stichting Erfgoededucatie Haarlem Cultuurmenu Haarlem, Cultuurmenu Haarlemmermeer Convenant Cultuur en Primair Onderwijs Haarlem G8/Overleg Culturfele Instellingen Haarlem I Amsterdam City Card MOAM Codart Scientific Instrument Society Koninklijk Genootschap voor Munt- en Penningkunde Bron: de Haarlemse musea Bron: de Haarlemse musea 26

27 POSITIONERING MUSEA Een heel gevarieerd beeld komt naar voren uit hoe Haarlemse musea hun eigen positie nationaal en internationaal inschatten. Naast grote musea die dankzij hun unieke vaste collectie of aansprekende tentoonstellingen een grote aantrekkingskracht uitoefenen op Nederlandse en buitenlandse cultuurliefhebbers bieden Haarlemse instellingen ook volop ruimte en aandacht voor experiment en jong talent. En wat uit vrijwel alle reacties naar voren komt is ambitie! Kathedrale Basiliek en Grote Kerk De Kathedrale Basiliek Sint Bavo karakteriseert zich als leading op het gebied van religieuze orgel- en kerkmuziek. Sint Bavo koestert de ambitie om zich door te ontwikkelen tot een internationaal vermaarde cultuurtempel. Het kerkgebouw vormt een attractie op zich; het kerkbestuur schaart de basiliek onder de vijf belangrijkste kerkgebouwen uit de periode De Grote of Sint Bavokerk op de Grote Markt ziet zich niet als een grote publiekstrekker op zich, maar wel als belangrijk onderdeel van een voor bezoekers aantrekkelijk totaalaanbod van winkels, historische binnenstad en museaal aanbod. Voornaam attractiepunt vormt het wereldberoemde Müllerorgel. Veel Nederlandse orgelliefhebbers komen op de gemeentelijke orgelconcerten af. Internationale bezoekers bereikt de Bavo met het Internationaal orgelconcours. Grote musea Musea met een landelijke en internationale uitstraling zijn Teylers en Frans Hals Museum. Frans Hals geeft aan landelijk en internationaal een naam hoog te willen houden. Met succes: in 2016 neemt het museum op de ranglijst van nationale musea met de sterkste merken (Hendrik Beerda Brand Consultancy) positie nummer 15 in en staat het als enige Haarlemse museum in de top-20. De Hallen vormt samen met Frans Hals Museum één organisatie en weet zich nationaal en internationaal vermaard bij een kring van kunstkenners. Teylers Museum presenteert zich als het Museum van de Verwondering, met een unieke collectie, gewijd aan wetenschap en kunst, in een authentieke omgeving, sinds Als een topmuseum Niches op een toplocatie. Belangrijk zijn het Lorentz Lab (opening mei 2017) en de grote restauratie van Pieter Teylers Huis (2020). Op allerlei manieren wil het museum het Grote Verhaal van Teyler onder de aandacht van bezoekers brengen. Instellingen die een niche bedienen zijn ABC Architectuurcentrum en het Archeologisch Museum Haarlem. ABC beroemt zich op zijn unieke positie door de grote hoeveelheid expositieruimte, de omvang van het centrum en de vele vrijwilligers (70) die het centrum samen met de relatief kleine personeelsformatie (1,8 ft) dragen. Archeologisch Museum Haarlem bedient een andere niche. Dit museum geeft aan het enige museum in Nederland te zijn dat geheel en al is gewijd aan stadsarcheologié én gratis toegankelijk is. Experiment en vernieuwing Nieuwe Vide ziet zich enerzijds als een plek voor experiment, en voor het stimuleren van jonge kunstenaars. En anderzijds als een broedplaats, waar dingen op gang worden gebracht, en waar men mensen van velerlei pluimage samenbrengt op een informele manier. Nieuwe Vide zegt inmiddels een sterke landelijke positie te bekleden: We zijn 1 van de 12 in de eerste aanleg door het Mondriaan Fonds gesubsidieerde presentatie-instellingen in Nederland Dat krijg je niet voor elkaar als je enkel lokaal een functie hebt. Buiten de grenzen ziet Nieuwe Vide zijn rol eveneens groeien: Door deel te nemen aan buitenlandse beurzen, kun je de naam Nieuwe Vide ook in het buitenland uitdragen, en dus promoten. Eveneens gericht op experiment en vernieuwing is de Vishal. Deze instelling plaatst zich midden in het culturele veld van Haarlem. De Vishal beschouwt zich als de schakel tussen enerzijds kleinere initiatieven voor jonge, lokale kunstenaars (zoals Horizonverticaal en Sugar Pop Institute) en anderzijds de musea (bv de Hallen). De Vishal biedt de mogelijkheid het werk van niet-leden te tonen met als doel de Vishal uit het regionale karakter te trekken en nationaal een plek in te nemen in de professionele kunstwereld. 37PK zegt op bescheiden wijze aan de weg te timmeren. De organisatie is hoofdzakelijk lokaal en regionaal actief, geeft aan te moeten groeien, vooral met artist's residences en programmering. 27

28 HIGHLIGHTS 2016 VOLGENS DE MUSEA De samenstellers van de Cultuurmonitor hebben de musea de gelegenheid gegeven zelf hun hoogtepunten van het culturele jaar 2016 te noemen. Sommige musea noemden diverse highlights, andere musea beperkten zich tot een of enkele hoogtepunten. 37PK Jubileumtentoonstelling LUW, ter ere van 5-jarig jubileum van 37PK met ruim veertig deelnemende kunstenaars. Pilotuitvoering van educatief project Meet Art Now. Nominatie voor Cultuurprijs De Olifant voor Tamara Sterman, directeur 37PK. Feestelijke bundelpresentatie van Joep Kruyver en Piet Zwaanswijk met meer dan 300 bezoekers. Schenking van 3 sculpturen uit nalatenschap beeldhouwster Adine Engelman voor plaatsing in openbare ruimte van Haarlem. Succesvolle jubileumeditie van Haarlemse Lente: Jubilee Lines. ABC Dag van de Architectuur. Expo tekeningen Chiel Braat. Manifestatie Ondergronds. Manifestatie Droste-mannetje (Stadsiconen). Archeologisch Museum Haarlem Het bezoekersaantal is weer gestegen ten opzichte van het jaar daarvoor. Het jubileum van het 25-jarig bestaan van het Archeologisch Museum Haarlem. De tentoonstelling Gezicht op Haarlem met het wassen beeld en de gezichtsreconstructie van een middeleeuws skelet trok regionaal en landelijk de publiciteit en bezoekers. Dolhuys Opening van het Outsider Art Museum in de Hermitage Amsterdam. Dolhuys Manifest Nederlandse GGZ separeervrij! Wordt ondertekend door 12 GGZ instellingen. Opening Willem van Genk-kamer in het Dolhuys. Eerste Dolhuys-concert op initiatief van Stichting Singelconcerten. Uitverkochte 43e april-avonden met onder anderen Douwe Draaisma en Dick Swaab. Huisfotograaf Sander Troelstra wint de Nationale Portretprijs. Tentoonstelling Beelden voor de geest in het Dolhuys. Tentoonstelling Maskerade met werk van Marc Mulders (kunstenaar van het jaar 2017) en Ria Mul. Draaiorgelmuseum Nieuwjaarsinstuif. Internationaal Draaiorgelevenement Haarlem Draait Door. Uitvaartplechtigheid in het museum. Presentatie nieuwe CD van de Haarlemse groep Bender. Bezoek Engelse zusterorganisatie Mechanical Owners Society. Bezoek Magical Mistery Tour (dak- en thuislozen) op zondag, Bezoek buitenlandse toeristen die Haarlem aandoen met boot/fiets combinatie. Frans Hals Museum De tentoonstelling Bloemen van verre, Nieuw & Oud Than Hussein Clark, Nieuw & Oud Gavin Wade Z is for Zoo. De tentoonstelling Hollandse meesters uit Boedapest. De Grote Kunstshow speciale kersteditie. Grote Kerk De nieuwjaarsreceptie voor de vluchtelingen uit de koepel. De Winterparade Theater aan tafel. Zeer succesvolle editie van het Internationaal Orgelfestival. De eerste Frans Halslezing. Take me to Church in samenwerking met Patronaat. 28

29 De Hallen De solotentoonstelling van Philippe Van Snick. De groepstentoonstelling Inflected Objects #2 Circulation. De tentoonstelling Reiskoorts bij Nederlandse kunstenaars sinds De solotentoonstelling van Cécile B. Evans - What the Heart Wants De solotentoonstelling van Meiro Koizumi Today My Empire Sings Kathedrale Basiliek Sint Bavo Bezoek prinses Beatrix bij voltooiing restauratie interieur + ramen van Jan Dibbets. Onthulling glasmozaïek van Gijs Frieling. Glaspanelen van Marc Mulders in doopkapel. Presentatie monografie over de Nieuwe Bavo. Nieuwe Bavo Bloeit tijdens weekend Bloemencorso. Openstelling tijdens de kerst- en paasperiode. Museum Haarlem De tentoonstelling Zo ging Haarlem gekleed. Hiervoor hebben bijna 100 Haarlemmers kleding ingebracht, waaronder trouwjurken uit begin vorige eeuw, Charleston jurkjes met sieraden, een bevrijdingsrok uit 1946, ondergoed uit eind 19 e eeuw, soulbroeken en discojurkjes. Bij de tentoonstelling zijn drie herinneringsochtenden gehouden waar krasse 80-plussers en lichtdementerenden hun herinneringen konden delen over wat ze wel en niet mochten dragen. Nieuwe Vide Onze expositie WIFI, Connectivity and Digital Utopianism. Die kreeg voor ons doen veel bezoekers, en ook veel pers (o.a. De Volkskrant, Jegens & Tevens, Haarlems Dagblad). We organiseerden bij dat project ook een grote buitenbioscoop op het buitenterrein bij Nieuwe Vide. Het operatraject dat we organiseerden samen met de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK, Den Haag). De Context; Bertolt Brecht. Studenten kwamen wekelijks op de KABK bijeen met kunstenaar Toon Fibbe (vanuit Nieuwe Vide geregeld), leidend tot opvoering van een zelf gemaakte opera in Nieuwe Vide, december Deelname aan kunstbeurs Supermarket (Stockholm, april 2016). We presenteerden daar werk van Toon Fibbe (Nieuwe Vides Focuskunstenaar in 2016). Nieuwe Vide Cineclub; een filmcommissie met leden uit Syrië, Roemenië, Afghanistan, Iran en de Verenigde Staten, die in Haarlem wonen. Dit leidde tot een speciale filmdag in december, waarop films te zien waren die de leden inspireerden, en door henzelf gemaakte filmpjes van hun leven in Haarlem. NZH Vervoermuseum De verhuizing naar het nieuwe gebouw in de Waarderpolder. De opening en de openingstentoonstelling. Teylers Drie zeer succesvolle tentoonstellingen: Echte winters, De luchtballon en Jan Weissenbruch. Hierdoor realiseerden wij een recordaantal bezoekers: Vishal Tien openingen van exposities in het bijzonder waar in een mooie wisselwerking het werk van leden van De Vishal en (inter)nationaal bekende kunstenaars werd gecombineerd. De samenwerking met Castellum Aqvae, de Philharmonie en wethouder Jur Botter (Kunst op Kantoor). Aanzet tot een internationale samenwerking met Sculpture Network. Het ontvangen van 860 leerlingen van basis- en voortgezet onderwijs. De lezingenreeks beeldhouwkunst. Food Art Dinner. Tentoonstelling Zeelong kunst in relatie tot longchirurgie (mooie samenwerking met sponsor TranSpaarne Holding). Het enorme aantal bezoekers tijdens het project Huiskamer van Haarlem. 29

30 Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Podia

31 Bezoekers in Haarlem van podia en bioscopen, seizoen Schouw- Philhar- Toneel-/ wo Film- jaar Bios- Patronaat Haarlem- Totaal burg monie Filmschuur schuur copen *1 merhout 2005/ / / / / / / / Aantal zalen Bron: de culturele instellingen, Nederlandse Vereniging van Bioscopen en Filmtheaters (NVBF) 1-Cijfer bioscopen is inclusief Filmschuur - = Theaters waren in die jaren (nog) niet open. BEZOEK HAARLEMSE PODIA Het bezoek aan de Haarlemse podia en bioscopen bereikte in 2016 een nieuw hoogtepunt. Ze trokken ruim 1,1 miljoen bezoekers; meer dan in 2015 en opnieuw meer dan in alle voorgaande jaren. Bioscoop Pathé Haarlem trok bezoekers. Dit cijfer is berekend door de totaalopgave van het bioscoopbezoek te verminderen met dat aan de Filmschuur. Het bioscoopbezoek zit sinds de opening van Pathé in 2011 in de lift. Filmschuur en Pathé tellen samen stoelen. Elke stoel was in 2016 gemiddeld bijna 550 keer bezet. Toneelschuur/Filmschuur kreeg in 2016 bijna bezoekers over de vloer. Net als in 2015 een record. Theater en film droegen beide aan de stijging bij. Zo n 45% van de bezoekers woont in Haarlem, 23% in de rest van Zuid- Kennemerland en een derde buiten de regio, van wie 10% in Haarlemmermeer of Velsen en 6% in Amsterdam. Patronaat zag het aantal bezoekers licht stijgen. In 2014 beleefde het poppodium een absoluut topjaar, mede door de boost van 3FM Serious Request. Stadsschouwburg en Philharmonie vormen één organisatie. Beide podia zagen de belangstelling in 2016 iets zakken. Dit na twee jaar van groei. Samen kregen ze bezoekers over de vloer, minder dan in 2015, maar meer dan in het seizoen Het bezoekersaantal van Toneelschuur/ Filmschuur in de tabel is exclusief de voorstellingen van het productiehuis van de Toneelschuur buiten thuishaven Haarlem. Op deze 126 voorstellingen kwamen in totaal bezoekers af. In Haarlem trokken 50 voorstellingen kijkers. Het Haarlemmerhout Theater aan de Van Oldebarneveltlaan in Haarlem-Zuid opende februari 2016 zijn deuren. Bijna theaterliefhebbers vonden hun weg naar dit nieuwe podium. Bijna driekwart van deze bezoekers (72%) woont in Haarlem zelf en bijna een kwart in een van de andere Zuid- Kennemer gemeenten. 31

32 VERHURINGEN Podia bieden ook plaats aan andere activiteiten. Stadsschouwburg/Philharmonie kreeg door 150 verhuringen van ruimtes voor vergaderingen, symposia en andere bijeenkomsten bezoekers binnen. De theaters keerden hiermee weer terug op het niveau van 2014, na een teruggang in Patronaat boekte 82 bijeenkomsten, bijgewoond door personen. Ook verhuurt Patronaat oefenruimte. Als vaste huurders had Patronaat 9 bands en vanaf september ook de Popschool. Daarnaast vonden 57 losse verhuringen van oefenruimten plaats, dit was in 3 maanden tijd omdat de ruimtes net open waren en de verhuur zich nog in de opstartfase bevond, Het Haarlemmerhout Theater heeft geen eigen programmering. De bezoekers woonden voorstellingen bij die door huurders werden gegeven of georganiseerd. KORTING Voor het eerst bevatte de vragenlijst voor de Cultuurmonitor een vraag over het gebruik van kortingsmogelijkheden bij de podia. Dit leverde nog geen compleet beeld op, maar wel inzicht. Korting CJP/ student/haarlem Pas Toneelschuur:5.500 keer gebruikt, Filmschuur 6.500x Vriendenpas Toneelschuur 6.979x, Filmschuur x; Cineville Filmschuur x CJP Patronaat 120x, Schouwburg/ Philharmonie 1097x Seriekorting Schouwburg/Philharmonie 4.577x Kinderkorting Schouwburg/Philharmonie 4.514x HaarlemPas Patronaat 5x; Schouwburg/Philharmonie 125x Overige onder andere: Uitnodigingen, speciale acties - Toneelschuur/Filmschuur; Vroegboekkorting Toneelschuur; We are public Toneelschuur; Sirene Sale - Schouwburg/Philharmonie (1.072x); Studentenkorting Schouwburg/Philharmonie (137x); Last Minute VVV Schouwburg/Philharmonie (13x). 32

33 Deelname aan educatieve actviiteiten podia (2016) podia Primair Voortgezet Overige educ. onderwijs onderwijs activiteiten Totaal Toneelschuur/Filmschuur Stadsschouwburg/Philharmonie Patronaat nvt Totaal Bron: de Haarlemse podia leerlingen/deelnemers EDUCATIE BIJ PODIA De Haarlemse podia ontplooien verschillende educatieve activiteiten voor scholieren. Zo n van hen namen er via school of los van school aan deel. Uiteraard zit er een bepaalde overlap in deze cijfers: kinderen kunnen in een jaar tijd aan meerdere activiteiten hebben meegedaan. Het gaat dus niet om unieke bezoekers. Bij Patronaat deden 425 leerlingen uit het basisonderwijs aan educatieve activiteiten mee en bijna leerlingen uit het voortgezet onderwijs. Groter nog was de deelname aan activiteiten bij Toneelschuur/Filmschuur en Stadsschouwburg/Philharmonie. De categorie overige activiteiten omvat activiteiten waaraan kinderen op individuele basis, los van school, meedoen. 33

34 Podia: Facebook en Twitter (2017) en website (2016) Facebook Twitter Website podium likes volgers bezoeken Patronaat Toneelschuur/Filmschuur Stadsschouwburg/Philharmonie Haarlemmerhout Theater 697 nvt Bronnen: Facebook en Twitter (week 1, 2017) en Website (culturele instellingen) De tabel toot het aantal likes (Facebook) en volgers (Twitter) in de eerste week van januari Bij de website weergegeven is het totaal aantal bezoeken in 2016 PODIA OP SOCIAL MEDIA EN INTERNET Ook in de digitale wereld zijn de Haarlemse podia volop aanwezig. De websites van Patronaat en Stadsschouwburg/Philharmonie kregen beide in 2016 meer dan bezoekers. Bij Toneel- en Filmschuur overschreed dit aantal de Bij alle podia vindt ongeveer 60% van de website-bezoeken door unieke bezoekers plaats en 40% door herhalingsbezoekers. Zo trok de site van Patronaat bezoekers, die samen bezoekjes brachten. Op sociale media bouwen de podia een schare volgers op. Patronaat had in januari 2017 ruim volgers op Twitter en meer dan likes op Facebook. Ook de andere podia timmeren op sociale media aan de weg. 34

35 Formele netwerken waarin podia participeren, 2016 Patronaat Amsterdam Dance Event Eurosonic Noorderslag South by Southwest, Texas WNPF - Werkgeversvereniging Nederlandse Poppodia en - festivals VNPF - Vereniging Nederlandse Poppodia en Festivals Stadsschouwburg/ Philharmonie ISPA - international Society for the Performing Arts VSCD - Vereniging van Schouwburgen en Concertgebouwdirecties TLN - Theater Locaties Nederland Associatie Culturele Marketing Netwerk Cultuur Mecenaat Genootschap Eventmanagers KHN, afdeling Haarlem - Koninklijke Horeca Nederland Kunsten 92, Meeting Professionals International Stichting Raamwerk Vereniging Podiumtechnologie WNP - Werkgeversvereniging Nederlandse Podia Podiumkunst.info NETWERKEN Om een aansprekende programmering neer te zetten, werken de Haarlemse podia nauw samen met en binnen diverse organisaties. De tabel links geeft een overzicht van de formele netwerken waarin de grote Haarlemse podia in 2016 participeerden. Naast deze formele netwerken doen de podia mee in verschillende informele netwerken. Enkele van deze netwerken waaraan Stadsschouwburg/ Philharmonie deelneemt zijn het Programmeursoverleg Nederland en de Tafel der Gelijkgestemde Theaterdirecteuren. Toneelschuur/Filmschuur doet onder meer mee aan het overleg Vlakke Vloer Theaters (VVT) en het Filmhuizenoverleg. Toneelschuur Producties heeft een Samenwerking Talentontwikkeling met Toneelgroep Amsterdam. Patronaat werkt dagelijks samen met internationale boekers en artiesten en bezoekt alle actuele en grote festivals. Toneelschuur/ Filmschuur Europa Cinema NVBF- Nederlandse Vereniging voor Bioscopen en Filmtheaters Cineville Picl IETM - Informal European Theatre Meeting NAPK - Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten Toneelschuur Producties VSCD- Vereniging van Schouwburg en Concertgebouw Directies IETM, NAPK (zie bij Toneelschuur/ Filmschuur Bron: de Haarlemse podia 35

36 POSITIONERING PODIA In de enquête voor de Cultuurmonitor kregen de podia d egelgeneheid aan te geven hoe zij hin positie nationaal en internationaal zien. Op de vorige sheet bleek al dat de Haarlemse podia volop samenwerken in en met verschillende netwerken. Bovendien spreken de Haarlemse podia met trots over hun positie in de culturele wereld. Patronaat geeft aan landelijk tot de tien grootste poppodia te behoren. En de Filmschuur schaart zich wat aantal bezoekers betreft onder de top-10 van de filmhuizen in Nederland. De Toneelschuur zegt dankzij de eigen producties en vele premières een sterke landelijke werking en betekenis te hebben. Deze nationale werking en betekenis komen ook tot uitdrukking bij Toneelschuur Producties. Dit productiehuis werkt vanuit Haarlem, maar speelt zijn voorstellingen in het hele land. Daarnaast is Toneelschuur Producties opgenomen in de meerjarige landelijke regeling van het Fonds Podiumkunsten en werkt het met alle grote landelijke gezelschappen samen in Productie, Presentatie en Talentontwikkeling. Stadsschouwburg/Philharmonie signaleert dat haar zalen zeer geliefd zijn bij de bespelers en dat ze daarom tot de top-20 van de beste grote podia in Nederland behoren. De ambities blijven mede door de nabijheid van Amsterdam veelal beperkt tot Nederland. Alleen op het gebied van klassieke muziek brengt men een aansprekende programmering met een duidelijk internationale signatuur. Verder bestaat de internationale programmering uit enkele Vlaamse gezelschappen en door samenwerking met Patronaat uit enkele internationale popgroepen en muzikanten. 36

37 HIGHLIGHTS 2016 VOLGENS DE PODIA Voor de Cultuurmonitor kregen podia de gelegenheid zelf hun hoogtepunten van het culturele jaar 2016 te noemen. Sommige podia noemden diverse highlights, andere podia beperkten zich tot één of enkele hoogtepunten. Haarlemmerhout Theater De opening in het februari Alle activiteiten. De productie Wachten op de Barbaren werd genomineerd voor de Nederlandse dansdagen. Sanne den Hartogh werd genomineerd voor de Louis d Or voor zijn rol in de Wereldverbeteraar. Nina Spijkers werd genomineerd voor de BNG Nieuwe Theatermakers Prijs voor de productie Don Carlos. Ook Olivier Diepenhorst werd genomineerd voor de BNG Nieuwe Theatermakers Prijs, maar hij voor de productie Smekelingen. Patronaat De eerste editie van het gloednieuwe festival Complexity, voor liefhebbers van obscure en experimentele metal. Uitverkochte shows van Jett Rebel, Kovacs, Opgezwolle, De Jeugd van Tegenwoordig (en meer, maar dit waren de hoogtepunten). Twee uitverkochte shows van het Haarlemse Chef Special in mei. Mooie zomershows, zoals de legendarische Patti Smith in Caprera en Edward Sharpe and the Magnetic Zer00 s op Woodstock. Stadsschouwburg/Philharmonie Chef-dirigent Marc Albrecht met het Nederlands Philharmonisch Orkest. Vreemde Kostgangers met Boudewijn de Groot, George Kooymans en Henny Vrienten. De Grote Kunstshow (in samenwerking met Frans Hals Museum/De Hallen). Het familie meezing kerstconcert. Oudejaarsconference Claudia de Breij. Toneelschuur/Filmschuur 2016 record aantal bezoek. Meer filmvertoningen overdag. Toneelschuur Producties in de prijzen! Door eigen producties en veel voorstellingen die in de Toneelschuur in première gaan, heeft de Toneelschuur een sterke landelijke werking en betekenis. De Filmschuur zit wat bezoek betreft in de top 10 van de filmhuizen in Nederland. Toneelschuur Producties De prijzenkast wordt voller en voller. Hoogtepunten: 4 landelijke nominaties voor 4 Toneelschuur Producties: 37

38 Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Internationale samenwerking

39 INTERNATIONALE SAMENWERKING Haarlem vormt geen eiland in de internationale culturele wereld. Musea en podia uit de Spaarnestad werkten in 2016 samen met buitenlandse instellingen tot in Japan en China toe. Het zwaartepunt ligt echter bij onze zuiderburen en dan vooral in Gent. Zo werken Stadsschouwburg/Philharmonie en Toneelschuur/Filmschuur en Toneelschuur Producties samen met toneelgezelschap NTGent. Toneelschuur/Filmschuur en haar productiebedrijf hebben tevens een relatie met kunstcentrum Campo in de hoofdstad van Oost-Vlaanderen. Andere instellingen met een relatie in Gent zijn de Kathedrale Basiliek Sint Bavo, Dolhuys (Musée dr. Guislain) en 37 PK met individuele kunstenaars, dit via Nucleo. De Belgische samenwerking van Toneelschuur/Filmschuur en Toneelschuur Producties beperkt zich niet tot Gent. Andere partners zijn Kaaitheater in Brussel en Toneelhuis in Antwerpen. Een connectie met de universiteitsstad Leuven heeft Frans Hals Museum/De Hallen. Frans Hals Museum/De Hallen werkte in 2016 ook samen met instellingen in Hongarije (Boedapest), Oostenrijk (Graz) en Berlijn (Duitsland). Eveneens een verbinding met Duitsland, maar dan met de Prinzhorn Collectie in Heidelberg had het Dolhuys, dat tevens samenwerkte met Nanjing Natural Art Centre in China, Collection l Art Brut (Lausanne) in Zwitserland en Japan. Teylers Museum werkt samen met musea en andere culturele instellingen, vooral in Duitsland, Engeland, Verenigde Staten, Frankrijk, België en Italië. Toronto (Canada), wellicht uitmondend in een toekomstige samenwerking. ABC Architectuurcentrum werkte samen met de Noorse ambassade en Toneelschuur Producties met een instelling in de Noorse stad Trondheim en met het jaarlijkse kunst- en muziekfestival Ruhrtriennale in de Duitse steden Bochum, Duisburg, Essen en Gladbeck. Muziektempel Patronaat bedient zich van een groot internationaal netwerk met structurele partners -zoals boekingskantoren- in landen als Amerika, Engeland, Duitsland en België. Archeologisch Museum Haarlem geeft vondsten in bruikleen aan diverse andere musea in Europa en doet daarnaast veel samen met Belgische, Duitse en andere Nederlandse diensten voor stadsarcheologie. Een uitgebreid netwerk heeft Frans Hals Museum/De Hallen dat behalve met organisaties in eerder genoemde steden samenwerkt met veel instellingen en kunstenaars in andere landen. De banden van Philharmonie en Stadsschouwburg strekken zich verder over Vlaanderen uit dan louter Gent, ook is er samenwerking met Vlaamse artiesten. Het Draaiorgelmuseum kent geen internationale samenwekling, maar onderhoudt wel veel contact met organisaties op het gebied van automatische muziekinstrumenten, voornamelijk in Engeland en Amerika en in mindere mate met België en Duitsland. Nieuwe Vide werkt niet standaard samen met het buitenland, maar doet dat alleen als een project daarom vraagt of als een gelegenheid zich aandient. Door in 2016 mee te doen aan Supermarket een door kunstenaars georganiseerde kunstbeurs in de Zweedse hoofdstad Stockholm, kreeg Nieuwe Vide contact met een kunstinitiatief uit 39

40 INTERNATIONALE AMBITIES Op de voorgaande sheet valt te lezen en te zien in hoeverre Haarlemse podia en musea in 2016 samenwerkten met instellingen in het buitenland. Een andere vraag in de enquête voor de Cultuurmonitor ging over hun ambities op het gebied van internationale samenwerking. Deze ambities richten zich bij sommige instellingen op het uitbouwen van deze samenwerking, terwijl andere instellingen vooral willen consolideren of slechts beperkte internationale ambities koesteren. 37PK Verdere samenwerking met Emergent (Veurne) en Nucleo (Gent). ABC Architectuurcentrum Internationale samenwerking is geen prioriteit, wel inspelen wanneer er vraag is. Jaarlijks bezoek studenten Belfast aan Haarlem. Proberen contact te leggen met vergelijkbare instellingen voor architectuur in zustersteden. Dolhuys In de toekomst wil het Dolhuys vaker samenwerken met internationale partners. Frans Hals Museum/ De Hallen Het Frans Hals Museum zal altijd blijven streven naar optimalisatie van internationale samenwerking. Kathedrale Basiliek Sint Bavo Plaatsing van de kathedraal op de Werelderfgoedlijst. Internationaal centrum voor religieuze kunst van eind 19e/20e eeuw. Nieuwe Vide We zouden graag een nog grotere rol van betekenis spelen, zowel op nationaal als internationaal niveau. Door je buiten de landgrenzen te laten zien, vergroot je de zichtbaarheid, niet alleen van je eigen instelling, maar vooral ook van de kunstenaars waarmee we samenwerken; je stimuleert! Dat gezegd hebbende; je kunt nog zo veel ambities hebben; alles valt of staat met financiële armslag. Als we onze positie willen uitbreiden, en een grotere rol zouden willen spelen zowel lokaal, nationaal als internationaal (en dat willen we graag) heb je een stevigere structuur nodig, vooral financieel. Vishal Gezien de doelstelling van de vereniging (en de gemeente) zal de vereniging zelf in beperkte mate internationale samenwerking zoeken. Onze leden zullen deze samenwerking overal waar mogelijk zoeken. Patronaat Internationaal positioneren van Complexity Fest en Kliko Fest. Stadsschouwburg/Philharmonie Wij richten ons bij de programmering, behalve bij de klassieke muziek, niet heel nadrukkelijk op een internationale markt (samenwerking nu is vooral met Vlaanderen). Teylers Museum Teylers Museum presenteren als het Museum van de Verwondering, met een unieke collectie en geschiedenis, gewijd aan wetenschap en kunst, in een authentieke omgeving, sinds Een topmuseum op een toplocatie. Toneelschuur/Filmschuur Meer internationaal aanbod tonen. Daar is een apart budget voor nodig. Toneelschuur Producties Toneelschuur Producties gaat steeds meer werken met internationale theatermakers. De ambitie is het vergroten van speelplekken voor het aanbod van Toneelschuur Producties, ook internationaal. 40

41 Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Culturele evenementen

42 Bezoekersaantallen Haarlemse culturele evenementen evenement Bevrijdingspop Haarlem Jazz & More Stripdagen Haarlem Haarlem Cultuur Festival Houtfestival Kunstlijn Parksessies (4 per jaar) Internationaal Orgelfestival Schalkwijk aan Zee Herdenkingsconcert 4 mei Kerstsamenzang Grote Markt Haarlem Jazz & More Wintereditie Edit Dance Festival Vijfhoek Kunstroute Zomerfruit Festival Houtnacht De Letterenloop Zomer in de Zaanen De Haarlemse Lente Industriecultuur Festival Haarlem Haarlemse Boekenmarkt Mars der Muzikanten Kerstsamenzang Nieuwe Kerksplein Cruise and Dance Gluren bij de buren Haarlem draait door! Geschiedenis Festival Midsummer Burgwal De grootste band van Nederland Dansen onder de Sterren Koorbiënnale Haarlem Viola Viola Festival Eldorica OpenluchtHotel Haarlem Inch Festival BEZOEK CULTURELE EVENEMENTEN De Haarlemse culturele evenementen trokken in 2016 naar schatting iets meer dan bezoekers. Grootste publieksmagneten net als in voorgaande jaren: Bevrijdingspop en Haarlem Jazz & More. Deze twee festivals zijn samen goed voor meer dan de helft van het bezoek aan culturele evenementen. De totale opkomst valt hoger uit dan in Voornamelijk omdat de drukbezochte tweejaarlijkse Stripdagen in 2016 weer plaatsvonden en in 2015 niet. Daarnaast neemt de tabel in 2016 een aantal kleinere, waaronder ook enkele nieuwe evenementen voor het eerst mee. Het totaalbezoek komt mede hierdoor hoger uit dan in de voorafgaande jaren. De bezoekersaantallen zijn afkomstig van de gemeentelijke evenementencoördinator en zijn gebaseerd op schattingen. Het Haarlem Cultuur Festival veranderde de afgelopen jaren een paar keer van naam. Eerdere namen zijn 023 uur Haarlem Cultuur en de Stad als podium. Naast de opening van het culturele seizoen omvat dit evenement de Open Monumentendagen, Historisch Festival Haerlem (voorheen Jopen Festival) en Korenlint. Totaal Bron: Gemeente Haarlem, Evenementencoördinator - = Dit jaar niet georganiseerd 42

43 % bezoek aan Culturele evenementen door Haarlemmers (in % Digipanel, 2015) HAARLEMMERS EN CULTURELE EVENEMENTEN Bevrijdingspop Haarlem Jazz & More Haarlem Cultuur Festival Houtfestival Kunstlijn Vijfhoek Kunstroute Parksessies Herdenkingsconcert 4 mei Kerstsamenzang Grote Koorbiënnale Schalkwijk aan Zee Zomer in de Zaanen Van de culturele evenementen in de stad zijn Bevrijdingspop en Haarlem Jazz & More de grootste trekpleisters onder de Haarlemse bevolking. Een derde van de leden van het Digipanel bezocht de editie Ook in 2014 waren dit de door Haarlemmers meest bezochte culturele evenementen. Het Haarlem Cultuur Festival bezet plaats drie. Dit blijkt een enquête in maart 2016, waaraan ruim leden van het Digipanel Haarlem hebben meegewerkt. Overigens bracht Koningsdag nog meer Haarlemmers op de been dan de drukste bezochte culturele evenementen. De helft van de panelleden bezocht op 27 april een vrijmarkt, kermis of andere oranje getinte activiteit in eigen stad.. Haarlem draait door! 3 Mars der Muzikanten Bron: Digipanel Haarlem: Haarlemse evenementen in

44 Rapportcijfers voor culturele evenementen, 2015 evenement Gemiddeld rapportcijfer 1 Herdenkingsconcert 4 mei 8,1 2 Haarlem Cultuur Festival 8,0 3 Koorbiënnale 7,9 4 Kunstlijn 7,9 5 Edit Festival 7,8 6 Parksessies 7,8 7 Vijfhoek Kunstroute 7,8 8 Bevrijdingspop 7,7 9 Mars der Muzikanten 7,7 10 Kerstsamenzang Grote Markt 7,6 11 Houtfestival 7,6 12 Haarlem Jazz & More 7,5 13 Zomer in de Zaanen 7,5 14 Haarlem draait door! 7,5 15 Schalkwijk aan Zee 7,3 Bron: Digipanel Haarlem: Haarlemse evenementen in 2015 RAPPORTCIJFERS Haarlemmers tonen een ruime waardering voor de culturele evenementen die zij in 2015 hebben bezocht. Gemiddelde rapportcijfers voor deze evenementen lopen op van 7,3 (Schalkwijk aan Zee) tot 8,1 (Herdenkingsconcert 4 mei). Bij alle culturele festivals in de tabel deelt een klein deel van de bezoekers een onvoldoende uit -5 of lager: meestal 5% of minder. TOPEVENEMENTEN Leden van het Digipanel kozen Bevrijdingspop als het topevenement van Iets meer dan een kwart (26%) noemt dit festival als nummer 1, met Haarlem Jazz & More (13%) en het Bloemencorso (11%) als nummers 2 en 3. Bevrijdingspop is volgens het Digipanel tevens het meest Haarlemse evenement. 44

45 Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Cultureel-educatieve instellingen

46 Bibliotheek Zuid-Kennemerland, Haarlemse vestigingen, Leden Jeugd tot 18 jaar jaar en ouder overige abonnem Totaal Uitleningen- excl. verlengingen Bezoekers Collectie - aantal materialen Educatie en klassenbezoek- deelnemers Bron: De Bibliotheek Zuid-Kennemerland Het totaal aantal deelnemers aan educatie en klassenbezoek is inclusief groepsbezoeken voor vluchtelingen en volwassenen. En daardoor hoger dan het totaal in de volgende tabel. BIBLIOTHEEK Het ledental van de Haarlemse vestigingen van de Bibliotheek Zuid- Kennemerland daalde in 2016 licht naar In de voorgaande vijf jaren nam het aantal leden met ruim toe. Het aantal bezoekers van de bibliotheek zit al jaren in de lift. In 2016 was de aanloop bijna hoger dan een jaar eerder. De toename wordt vooral veroorzaakt door de toename van educatieve groepsontvangsten (+14%) en actviteiten (+28%). Het aantal uitleningen overschreed in 2013 voor het eerst sinds 1997 de magische grens van 1 miljoen om er in 2014 meteen weer onder te zakken. In 2016 liep het aantal uitleningen van het papieren boek opnieuw terug. Dit wordt deels gecompenseerd door de uitlening van e-books. De bibliotheek biedt in haar vestiging Haarlem-Centrum ruimtes aan voor vergaderingen, workshops, trainingen en lezingen. In 2016 verhuurde de bibliotheek 138 keer een ruimte voor dit soort activiteiten. Ongeveer personen bezochten deze meetings. Bibliotheek Zuid-Kennemerland , educatieve programma's Aantallen activiteiten scholen klassen deelnemers Voor- en vroegsschoolse actviteiten Educatief jaarprogramma primair onderwijs Educatief jaarprgramma voortgezet onderwijs ** Totale deelname Aan de educatieve programma s voor het onderwijs van de Haarlemse vestigingen van de bibliotheek namen ruim jongeren deel, waarvan uit het primair onderwijs en bijna uit het voortgezet onderwijs (vo, mbo en hbo). De Bibliotheek geeft aan dat het aantal deelnemers aan educatieve programma s de afgelopen jaren substantieel is gestegen. Dit dankzij intensieve samenwerking met kinderdagverblijven, scholen en taalaanbieders. Bron: De Bibliotheek Zuid-Kennemerland **1 - Cijfers voortgezet onderwijs zijn inclusief mbo en hbo 46

47 Aantal bezoekers Het Noord-Hollands Archief, jaar ** Bron: Het Noord-Hollands Archief **1 voor 2006 Archiefdienst Kennemerland; vanaf vestigingen HET NOORD-HOLLANDS ARCHIEF Het aantal bezoekers van het Noord-Hollands Archief (NHA) schommelt de laatste jaren. Na een piek in 2014 en een daling in 2015 registreerde het Noord-Hollands Archief in 2016 opnieuw een lichte afname, tot net onder Tussen deze bezoekers bevonden zich scholieren: 471 uit het basisonderwijs (24 klassen), 413 uit het voortgezet onderwijs (21 klassen) en 432 kinderen voor andere educatieve activiteiten. In 2016 verhuurde het Noord-Hollands Archief 22 keer een ruimte voor een vergadering, symposium of andere bijeenkomst. Aanwezig bij deze bijeenkomsten waren personen. 47

48 Pletterij, aantal bezoekers, activiteiten jaar bezoekers activiteiten Bron: de Pletterij Pletterij, aantal bezoekers, activiteiten in 2016 type activiteit bezoekers activiteiten Film Doculab (documentaires) Debat Muziek Overige Totaal DE PLETTERIJ De Pletterij biedt podium aan debatten, lezingen, concerten, films en documentaires. Het aantal activiteiten nam gestadig toe, van 85 in 2012 tot 171 in Ook het aantal bezoekers verdubbelde in deze periode bijna, tot ruim Gemiddeld trekt een activiteit 32 belangstellenden. De cijfers in de tabellen zijn exclusief die van verhuringen. De Pletterij verhuurt een vergaderzaal en een theaterruimte. Bijvoorbeeld voor vergaderingen, (cd) presentaties, try outs, repetities, opnames en heugelijke bijeenkomsten. De Pletterij biedt tevens onderdak aan 18 maatschappelijke en culturele organisaties en kleine creatieve bedrijven. Bron: de Pletterij 48

49 Hart , culturele cursussen cursussen Aantal deelnemers Beeldende kunst en vormgeving 378 Fotografie en audiovisuele vormgeving 32 Literatuur en schrijven 50 Dans en theater 98 Muziek (kindercursussen, popkoor) 297 Totaal cursussen 855 Muziekactiviteiten **1 297 Bron: Hart Haarlem **1 Cijfers zijn exclusief Hart Muziekschool (zie kolom rechts) HART HAARLEM Voor het eerst publiceert de Cultuurmonitor cijfers van Hart Haarlem, het centrum voor kunst, kennis en cultuur in Haarlem. Deze cijfers betreffen het seizoen Hart organiseert onder meer cursussen. De tabel laat zien dat de cursussen voor kunst en cultuur 855 deelnemers trokken: 703 cursisten uit Haarlem en 152 uit andere gemeenten. Niet in de tabel staan cursussen die Hart op andere terreinen dan kunst en cultuur verzorgt, zoals taalopleidingen. De cursussen spreken een jong publiek aan: 456 deelnemers waren 18 jaar of jonger, de andere 399 ouder dan 18 jaar. Hart had 10 eigen muziekactiviteiten, met in totaal 297 deelnemers. De cijfers over muziek zijn exclusief de Hart Muziekschool, een collectief van muziekdocenten dat zich vanuit Hart heeft verzelfstandigd: 38 muziekdocenten huurden in 2016 ruimte bij Hart. Verder verhuurde Hart 18 keer ruimte voor een vergadering (aan 13 verschillende contractpartijen) en 56 keer een ruimte voor culturele verhuur (14 contractpartijen). Hart , Deelname aan Cultuur in School Basisonderwijs Voortgezet onderwijs Aan het programma Cultuur in School van Hart namen in het schooljaar meer dan leerlingen uit het basisonderwijs deel en 657 scholieren uit het voortgezet onderwijs. Scholen Klassen n.v.t Leerlingen Bron: Hart Haarlem Cijfers zijn inclusief scholen uit randgemeenten van Haarlem 49

50 Instellingen op Facebook en Twitter (2017) en website (2016) Facebook Twitter Website instelling likes volgers bezoeken NHA Hart Haarlem Pletterij Bibliotheek Zuid-Kennemerland CULTUUR-EDUCATIEF OP SOCIAL MEDIA EN INTERNET De cultureel-educatieve instellingen hebben een website en zijn actief op social media. Zo had het Noord-Hollands Archief begin januari 2017 bijna volgers op Twitter. Verder brachten unieke bezoekers in 2016 meer dan 1,3 miljoen bezoeken aan de website. Bronnen: Facebook en Twitter (2017, stand week 1) en Website (culturele instellingen) - gegeven is onbekend De tabel toot het aantal likes (Facebook) en volgers (Twitter) in de eerste week van januari Bij de website weergegeven is het totaal aantal bezoeken in

51 HIGHLIGHTS 2016 VOLGENS DE INSTELLINGEN De cultureel-educatieve instellingen kregen de gelegenheid zelf hun hoogtepunten van het culturele jaar 2016 te noemen. De Bibliotheek Zuid-Kennemerland Vaststelling van het Nieuwe Hoofdstuk, beleidsplan , in samenwerking met onze omgeving en de medewerkers van de Bibliotheek. Green Key certificering met het label Goud. Hart Dag voor Cultuuronderwijs: afsluitende dag van periode CMK-1, waar vrijwel alle betrokken partijen en partners aanwezig waren: wethouders, ambtenaren, ministerie OCW, Fonds Cultuurparticipatie, LKCA, schoolbesturen, directies van PO scholen, ICC-ers, vakdocenten, klasseleerkrachten. Inhoud, betekenis en inspiratie gedeeld, ervaringen uitgewisseld en ontwikkelpunten opgehaald. Realisatie van het als pilot opgestarte PopCentrum het Slachthuis, samenwerking met Patronaat. In het verlengde daarvan: bedrijfsplan PopCentrum voor toekomstige definitieve locatie Het Slachthuis. Herformulering Meerjarenbeleidsplan, met doorontwikkeling van de functie Thuis bij Hart, gekoppeld aan een herziene meerjarenbegroting. Belangrijke verbetering op het gebied van service en klantvriendelijkheid: integratie café en receptie in eigen beheer. Enkele zaken op voor Hart bevredigende manier afgerond: definitief vertrek uit Egelantier, juridische procedures rond omgevingsvergunning, BTW /werkgeverschap, betere financiële controle. Beter bezochte open dagen, deelname aan festivals, HIT, voorspeelavonden en concerten. Toename bezettingsgraad in het pand. Pletterij De start van de serie Doculab, een community van jonge Haarlemse documentairemakers. Maandelijks programma dat zeer goed wordt bezocht. De groep ontwikkelt zoveel energie dat er nieuwe initiatieven uit ontstaan zoals masterclasses, en het opzetten van een productiebedrijf. Debatten: in de serie Tegenlicht Meet Ups bijeenkomsten met filosoof Ad Verbruggen en publicist Paul Scheffer. In december een geruchtmakend debat over de uitwerking van '1 jaar nieuwe huisvestingswet' met zeer gedegen onderzoeksjournalistiek van Henk Sloos. Muziek: in 2016 was de Pletterij voor het eerste officieel podium bij 'Haarlem Jazz&More' en tevens het enige podium dat louter jazz programmeerde. Een 'hoog profiel' programmering, 'volle bak' en uitstekende recensies. Met concerten in het najaar van de groepen van de New Yorkse jazzmusici Oded Tzur en Nate Wooley liet de Pletterij zien internationaal op de kaart te staan. Nederlandse topmusici als Michael Moore verkozen de Pletterij als try out-podium voor een optreden in het BIM-huis. Bij de filmserie waren de films 'Haarlem in oude beelden' een regelrechte hit. Vertoningen moesten worden herhaald om aan de vraag te voldoen. Het Noord-Hollands Archief Tentoonstelling x Fotoburo De Boer- Een halve eeuw persfotografie. Tentoonstelling over Frans Post in het Rijksmuseum. Afsluiting pilotfase e-depot. Meerjarenbeleidsplan : Voor nu en later 51

52 Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Monumenten en beelden

53 Top-20 Aantal Rijksmonumenten per gemeente, 2016 gemeenten aantal 1 Amsterdam Maastricht Utrecht Leiden Haarlem Den Haag Middelburg Dordrecht Schouwen Duiveland Stichtse Vecht Leeuwarden Delft Groningen Sudwest Fryslan Rotterdam Deventer Arnhem Breda Den Bosch Harlingen 533 Bron: Monumentenregister, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (1 dec. 2016) AANTAL MONUMENTEN Haarlem geniet een internationale reputatie als Monumentenstad. Eind 2016 bevinden zich in de gemeente rijksmonumenten: in de Spaarnestad zelf en 33 in het Haarlemse deel van het pittoreske dorp Spaarndam. Slechts 4 van de 403 Nederlandse gemeenten tellen meer rijksmonumenten dan Haarlem. Koploper met monumenten en een ruime voorsprong op alle andere gemeenten is Amsterdam. De Rijksmonumenten in Haarlem omvatten op adresniveau bijna objecten Een monument kan meerdere objecten of adressen omvatten. Daarnaast telt Haarlem 1230 gemeentelijke monumenten (op objectniveau zijn dat objecten). Zeven Nederlandse gemeenten tellen meer gemeentelijke monumenten dan Haarlem, met Utrecht (3.491) en Maastricht (2.000) op de plaatsen 1 en 2. Dat blijkt uit een voorlopige telling van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Deze bijzondere objecten hebben geen nationale betekenis, maar zijn wel van regionaal of plaatselijk belang. De Stelling van Amsterdam, die deels binnen de gemeentegrenzen van Haarlem ligt, behoort tot het Unesco werelderfgoed. Verder herbergt Haarlem 5 beschermde stadsgezichten en 21 provinciale monumenten, die samen 121 objecten omvatten. 53

54 Top10-Aantal Rijksmonumenten per inw. in 50 grootste gemeenten RIJKSMONUMENT-DICHTHEID Maastricht Leiden Amsterdam Sudwest-Fryslan Haarlem Haarlem kent een hoge monumentdichtheid. Met 75 rijksmonumenten per inwoners nestelt Haarlem zich net als in 2015 op de 5 e plaats tussen de 50 grootste gemeenten van het land. In dit klassement gaat niet Amsterdam op kop, maar Maastricht. Net als Maastricht telt ook nummer 2 Leiden meer dan 100 rijksmonumenten per inwoners. Dordrecht 74 Delft Leeuwarden Deventer 59 Alkmaar Bron: Monumentenregister, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (1 dec. 2016) 54

55 Haarlem op de Erfgoed-ranglijst binnen de G50, 2015 Positie 2015 STAD Aantal vooroorlogse woningen als % totale woningvoorraad 1 Aantal monumentale woningen als % van de woningvooraad 5 Aantal musea per inwoners 6 Aantal monumentale bomen, per woningen 12 Aantal archeologische Rijksmonumenten, per woningen 32 BINNENSTAD Aantal monumenten in de binnenstad (binnen 500m van het Centrum) 3 BUURT Gemiddeld aantal Rijksmonumenten binnen 200m van de woning 5 Gemiddeld aantal iconen vd moderne architectuur binnen 200m van de woning 9 % WONINGEN UIT BELANGRIJKE STEDENBOUWKUNDIGE PERIODES BENCHMARK ERFGOED De gezaghebbende Atlas voor Gemeenten vergelijkt de 50 qua inwonertal grootste gemeenten van Nederland (G50) jaarlijks op een groot aantal kenmerken. Naast de vaste kenmerken zoomt de Atlas ieder jaar in op een speciaal thema. In 2015 was dat thema Erfgoed. De makers van de Atlas kennen monumenten een grote waarde toe. Zij constateren dat monumentale steden het de laatste jaren beter doen dan andere steden. Bijvoorbeeld door hun aantrekkingskracht op toeristen en op hoog opgeleide jongeren die zich graag in zo n stad vestigen. Haarlem scoort goed op het thema Erfgoed. Met het percentage vooroorlogse huizen binnen de woningvoorraad blijft het alle andere 49 leden van de G50 voor. Ook met het percentage monumentale woningen in de totale woningvoorraad (5 e ) en de aanwezigheid van musea (6 e ) staat Haarlem in de top van het klassement. Eveneens hoog scoort Haarlem onder meer met de monumenten in de binnenstad, Rijksmonumenten in de buurt en iconen van de moderne architectuur in de buurt. Bron: Atlas voor Gemeenten

56 Aantal gemeentelijke kunstwerken in openbare ruimte, naar wijk (2016) KUNST IN OPENBARE RUIMTE Oude Stad Ter Kleef en Te Zaanen Haarlem-Oost Haarlemmerhoutkwartier Spoorbaan Leiden Schalkwijk Oud Schoten & Spaarndam Westoever Noorder-Buiten Spaarne Duinwijk Kunst verfraait de openbare ruimte. In het Haarlemse straatbeeld bevinden zich 132 werken die tot het gemeentelijk kunstbezit behoren, voor het grootste deel zijn het beelden. Van de negen wijken telt de Oude Stad de meeste kunstwerken, namelijk 50, Ter Kleef en Te Zaanen volgt op ruime afstand als nummer 2. Ook gerelateerd aan het aantal inwoners heeft de Oude Stad de meeste kunstwerken: 37 per inwoners. Haarlemmerhoutkwartier (11) en Ter Kleef en Te Zaanen (10) volgen als nummers 2 en 3. De wijk Oude Stad valt samen met het stadsdeel Centrum. Op stadsdeelniveau gaat het Centrum op kop. Noord neemt met 29 kunstwerken de tweede plaats in. Dit stadsdeel bestaat uit de wijken Ter Kleef en Te Zaanen, Oud Schoten en Spaarndam en Westoever Noorder Buitenspaarne. De stadsdelen Zuid-West, Oost en Schalkwijk volgen met 25, 19 en 9 kunstwerken. Bron: dec

57 Gemeente Haarlem, Data, Informatie & Analyse Cultuur en economie

58 Creatieve industrie in Haarlem, vestigingen banen % totaal bedrijfstak/ banen in grootteklasse Creat ieve Ind. kunst en cultureel erfgoed ,1 media en entertainment industrie ,2 creatieve zakelijke dienstverlening ,7 1 arbeidsplaatsen ,5 2-4 arbeidsplaatsen ,9 5-9 arbeidsplaatsen , arbeidsplaatsen ,2 50 arbeidsplaatsen en meer ,4 TOTAAL HAARLEM Bron: LISA CREATIEVE INDUSTRIE De creatieve industrie kent drie componenten, waarvan Kunst en cultureel erfgoed in Haarlem het grootst is: banen in vestigingen in Niet veel kleiner is de Creatieve zakelijke dienstverlening, met ruim banen. Zo blijkt uit de meest recente telling voor het landelijke werkgelegenheidsregister LISA. Het aantal vestigingen in de Haarlemse creatieve industrie nam in 2016 in totaal met 287 toe; dit is een groei van 11,2%. Het aantal banen stijgt met 9,6%, Haarlem kreeg er voor het vierde jaar op rij meer creatieve vestigingen bij en voor het derde achtereenvolgende jaar meer creatieve banen. Vestigingen in deze bedrijfstak zijn vooral klein - vaak zzp-ers. In 2012 telde Haarlem nog iets meer dan creatieve vestigingen met 1 arbeidsplaats tegen bijna vier jaar later. Gemiddeld zorgt een vestiging voor 1,7 baan. Het aantal vestigingen en banen steeg in 2016 in alle drie onderdelen van de creatieve sector. De creatieve sector is goed voor 18,5% van de vestigingen in Haarlem en voor 6,7% van de banen. 58

59 Creatieve industrie, aantal banen, 2015 Groningen Arnhem HAARLEM Den Bosch Breda Nijmegen Amersfoort Maastricht Enschede Zwolle Leiden Dordrecht BENCHMARK CREATIEVE INDUSTRIE Haarlem telt relatief veel werk in de creatieve industrie. Met banen moest Haarlem in 2015 van elf vergelijkbare gemeenten alleen Groningen en Arnhem laten voorgaan. Haarlem stond in 2012 nog op de 4 e plaats, maar verdrong Nijmegen daarna uit de top Bron: LISA 59

60 3D ONTWIKKELINGEN Haarlem vormt de thuisbasis van de 3D Makers Zone. Dit is het eerste innovatiecentrum in de Metropoolregio Amsterdam; een 3D-excellence-center waar bedrijven en onderwijsinstellingen in coöperatieve vorm kunnen beschikken over de allernieuwste high-tech hardware, software en kennis op dat gebied. Met verschillende onderwijsinstellingen worden in de 3D Makers Zone leerlingen opgeleid. Opdrachtgevers kunnen in de 3D Makers Zone onder meer terecht met opdrachten in professioneel 3D-printing, high-end 3D-scanning, design voor 3D-printing en advies en trainingen. Eind maart 2016 hebben gemeente en bedrijfsleven voor de periode het Convenant Waarderpolder Samen Doen gesloten, met hierin afspraken rond 3D. De 3D Makers Zone heeft van de Minister van Economische Zaken de officiële status van Fieldlab gekregen. Dit betekent dat het Ministerie de 3D Makers Zone ziet als een van de voorbeeldplekken in Nederland van hoe smart industry laagdrempelig en goed moet worden uitgevoerd. In 2016 telde Nederland 29 fieldlabs. Fieldlabs zijn praktijkomgevingen waarin bedrijven en kennisinstellingen doelgericht Smart Industry oplossingen ontwikkelen, testen en implementeren alsmede een omgeving waarin mensen deze oplossingen leren toepassen. 60